Veire la font de Vènus d'Arle

{{Infobox
|tematica=escultura
|imatge=Venus of Arles Louvre Ma439 n01.jpg
|legenda=La Vènus d'Arle.
|carta=
}}

[[Image:Venus of Arles Louvre Ma439 n04.jpg|thumb|200px|right|La Vènus adobada per [[François Girardon]]]]
La '''Vènus d'Arle''' es una escupltura romana de frema descubèrta  dins la vila d'[[Arle]].
Es facha de [[maubre]] d'[[Imet]] e data de la fin dau sègle I avans lo Crist.
Seriá una copia de l'[[Afrodita]] de [[Tèspies]] realizada per [[Praxiteles]], e comandada per la cortesana [[Frine]].<ref>The attribution, as a youthful work of Praxiteles, was advanced by [[Adolf Furtwängler]], ''''Meisterwerke der Griechischen Plastik'' (Berlin), 1893.</ref>  
==== Description ====

[[File:Venus of Arles Louvre Ma439 n03.jpg|thumb|200px|left|Perfieu drech de la Vènus d'Arle e la poma de Pâris]][[File:Venus of Arles Louvre Ma439 n07.jpg|thumb|150px|Perfieu senèstre de la Vènus d'Arle e traça de mutilacion sus l'omoplata]]

L'estatua, tractada en tres dimensions, escalprada dins un sol blòc de maubre blanc cendrat, de grans gròs, vendriá dau mont [[Imet]] près d'[[Atenas]] (per la part antica), presenta una [[femna|frema]] mesurant {{Unitat|1.94|m}} ({{Unitat|2.08|m}} ambe lo sòcle e una profondor de {{unitat|65|cm}})<ref>Segon : Pierre Rosenberg, ''La Vénus d'Arles'' in Dictionnaire amoureux du Louvre, Plon, 2007 -  Jean-Luc Martinez, ''Vénus d'Arles'' in catalogue de l'exposition ''Versailles et l'antique'', 13 novembre 2012-17 mars 2013, Château de Versailles, Artlys, Paris, 2012, {{p.|36-37}}</ref>, doncas pus granda que lei fremas de l'epòca. A lo aut dau còs, puslèu prim, Nus duscas au bacin. Es dins una posicion « soplament ancada<ref>[https://web.archive.org/web/20210925184421/https://www.louvre.fr/llv/oeuvres/detail_notice.jsp?CONTENT%3C%3Ecnt_id=10134198673384833&CURRENT_LLV_NOTICE%3C%3Ecnt_id=10134198673384833&FOLDER%3C%3Efolder_id=9852723696500785&fromDept=false&baseIndex=16 Formule employée par le Louvre dans sa notice]</ref> ». La part inferiora es envolopada d'un mantèu drapat<ref>Louis Jacquemin parle de « systide » (op. cit., {{p.|367}}) et Le Louvre évoque « l'himation » sur la fiche descriptive de la Vénus d'Arles [https://www.webcitation.org/66VDBZ2oA?url=http://www.louvre.fr/?CONTENT%3C%3Ecnt_id=10134198673384833]</ref> que comença ais ancas, davala a plecs largs profondament cavats duscas ais pès, ven s'enrodar a l'entorn dau [[braç]] senèstre e torna caire long de la [[camba]]. Lo bòrd n'es fronsit per un efièch de franja (craspedon). Un pichòt tròç dau plec de costat manca. Le braç senèstre davala long dau còs. Es ondrat dins sa part auta d'un [[braçalet]] (spinther)<ref>Louis Jacquemin précise que ce type de bracelet ne se trouve qu'en dessous de la saignée du bras, ce qui le distingue de l'''épicarpe'' toujours placé autour du poignet (op. cit., {{p.|368}})</ref> ambe cabochon incrustat (comportant un caston vuèg). La [[cap (anatomia)|testa]] es sagelada au [[pitre]] per un jonch que tapa que sa rompedura iniciala aviá pas ambe lo pitre qu'un sol ponch de contacte. La cabeladura, enauçada en tinhon, es ceuclada d'un riban enrodat dos còps que la part pus frontala presenta tanben un caston vuèg en son centre superior. Leis [[aurelha]]s son pas traucadas. L'esquina, que presenta encara doas traças de mutilacion (espatla e [[omoplata]]), es tractada sobrament e presenta un trauc de [[rampon]] carrat au nivèu dei rens, sus lo borrelet dau drapat de darrièr. Lei [[pè]]s son caussats de [[sandala]]s e en partit cobèrts per lo drapat. Un jonch plaçat au bòrd de la drapariá parteja orizontalament l'estatua en doas part, coma aquò se fasiá. En dessos dau [[genolh]] drech, se vei dins lo maubre un fiu remasticat que travèrsa tota l'estatua<ref>Selon Wilhelm Frœhner, ''Notice de la sculpture antique du Musée national du Louvre'', Vol. 1, Charles de Mourgues frères, 1878, {{p.|180}}</ref>.

Dins son estat actuau, après adobament e divèrs apondons en [[maubre de Carrara]] per [[François Girardon|Girardon]] (cf. [[#Une Vénus « retouchée »|infra]]), l'abans braç s'enauça e la man ten un margue de miralh. Le braç drech es enauçat a la autor de l'espatla e la man presenta una poma. La testa se clina vèrs lo miralh (absent). Lo riban ceuclant la teste retomba sus cada espatla.

===Descubèrta===
Descubèrta en [[1651]] pendent d'excavaments dins lo  [[teatre roman d'Arle]] au pè de doas colonnas plaçadas au costat drech de la pòrta reiala (valva regia), la Vénus seriá eissida de la decoracion dau postscaenium<ref name=JLF> Jules Formigé, op. cit., p. 658</ref>, una paret granda, amb tres estatges de colonnas, situada darrièr lo pulpitum (l'estrada de scèna) qu'amagava lei coladissas dei teatres antics, apolidit per una importanta estatuària inspirada dei modèls grècs, en particular de dançairas, encadrant coma per lo celebrar, la representacion majestuosa d'[[August]] en Apollon.

L'impact de la descubèrta fuguèt tant important que lei consols de la vila d'Arle s'abrivèron de la crompar<ref>[https://web.archive.org/web/20100131171159/http://www.histgeo.ac-aix-marseille.fr/p/arles/06-doc1_texte.htm Délibération du conseil de la ville du 26 juin 1651 pour le rachat de la Venus d'Arles à l'abbé Brun]</ref> abans de la metre a disposicion dau public. Fuguèt expausada  pendant 30 ans dins aquesta vila, amont de l'escalièr d'onor de l'Ostau de vila. Mas la fama de la descubèrta faguèt que lèu lèu lo rei [[Loís XIV de França|Loís XIV]] se la volguèt apropriar e los consols de la vila, comols de detas la li cediguèron en esperar en retorn un gèst reial que venguèt pas jamai.

===Adobament===
[[Image:VdArestaur.jpg|thumb|left|180px|Adobaments indicats en blau]]
Conformament a la practica de l’epòca, l'esculptor [[François Girardon]], collaborador de Le Brun, restaurèt puèi l'estatua a la demanda de  Loís XIV, en 1683<ref>(Cf. R. Venture, « ''L’affaire de la Vénus'' », op. cit., pp. 44-45). Veire tanben subre lo site de la vila d'Arle [https://web.archive.org/web/20061130234044/http://www.patrimoine.ville-arles.fr/arles/ville.cfm?action=fiche_document_edifice&id_document=451&id=6 L'affaire de la Vénus]. )</ref>, per ondrar la [[galariá dei miralhs]] au [[Castèth de Versalhas|castèu de Versalhas]] ont prenguèt plaça efectivament lo 18 d'abril de 1685<ref>''Journal du marquis de Dangeau'', Firmin-Didot, 1854-1860, 19 vol.* [Clermont-Ferrand, Paleo, 2002, 1 vol. paru]). Cf. tanben, Thierry Sarmant, ''Les demeures du soleil. Louis XIV, Louvois, et la surintendance des bâtiments du Roi'', Edicions Champ Vallon, 2003, pp. 223 et s.</ref>.
En 1684, après aver reçebut l'autorizacion dau rei, Girardon restaurèt la tèsta (lo nas, lo còu e l'aurelha senèstra), lo davant de l'artelh gròs drech, lo pè drech e lo pedestau. Repren lo modelat dau bust e lo traçat dei plècs, suprimís leis apontèus que demoravan subre la fàcia extèrna de l'anca drecha, e de l'espatla drecha, mas subretot, Girardon apond lei braç, un braç drech levat e un abans-braç senèstre amb una part dau drapat que s'i restaca. I plaça dos atributs: la poma dins la man drecha (en referéncia a la victòria d'Afrodita au jutjament dau mont Ida) e lo miralh dins la man senèstra, censat rebatre sa bèutat suprèma.

Un còp adobada, la Vènus ondrèt lo castèu de Versalhas duscas 1797 (siá pendant 112 ans), data que fuguèt requisicionada per lo musèu dau [[Lovre]] e i es encara uèi, ont fa partit deis exposicions permanentas.
Una copia (de gip) dins son estat iniciau — sense braç — se tròba a Arle, au dintre dau [[Musèu de l'Arle antic]] (dich " lo Musèu Blau ")<ref>Dempuèi 1995. Èra aperavans expausada au Musèu Lapidari, ambe la testa d'Arle, dins la nau de l'anciana glèisa, de part e d'autre dau tombèu d'Ipolit. Cf. AN.-E Agard, « ''Le Musée Lapidaire d'Arles'' », Imprimerie générale du Sud-Ouest - J. Castanet, janvier 1924, {{p.|16}} [http://bibnum.enc.sorbonne.fr/gsdl/collect/tap/archives/HASHaf37.dir/0000005362806.pdf Lire en ligne]</ref>. Aquesta èra, dusca a son adobament en 1995, atribuïda a l'escultor [[Jean Péru]] qu'aviá efectivament realizat le premier molatge de l'originau, abans que parta per Versalha, e mai que ne'n faguèsse pas que tres au totau<ref>Doas destinadas a  estre presentadas dins lo cabinet bas e sus lo palier dau grand escalièr  menant a la sala dau conselh de l'ostau de vila; lo darrièr foguèt ofèrt a Simon Lenfant, representant dau rei en Provença (A.-J. Rance, ''op. cit.'', 1890, p. 357 - D. Séréna-Allier, 2013, p. 43)</ref> e que n'i aguèt au mens set autras realizadas per d'artistas italians<ref>Per exemple, lo saberut Claude Terrin ne ten una deguda a l'artista roman Scotto Darechi (D. Séréna-Allier, 2013, p. 17)</ref>{{,}}<ref>Cf Correspondance Marius Jouveau - Frédéric Mistral / 1900 - 1913, Lettre du 30 octobre 1911 précitée</ref>. La copia mèstre de Péru semblava aver subreviscut.
[[Fichièr:Arles venus van arles 2.jpg|thumb|100px|Copia de la Vènus d'Arle faussament atribuïda a Péru (Musèu de l'Arle antic)]]


[[File:Tenon-venus-arles.jpg|thumb|left|200px|Tenon vesedor sus la copia mostrada au [[Musèu de l'Arle antic]]]]

Aquela copia, mostrada a l'epòca a l'ostau de vila d'Arle, foguèt degalhada a la [[Revolucion Francesa]]. Adobada, desapareguètt<ref>Per exemple : Fernand Benoit, « ''Les Bouches-du-Rhône'' », Encyclopédie départementale, T. 14, {{3e}} partie, Monographie communale : Marseille-Aix-Arles, Masson, 1935, {{p.|615}} - Henri Lechat, Revue des Études anciennes, T. 17, 1915, {{p.|16}} et s</ref>. Òm cresiá de l'aver retrobada, mai sabem ara que la copia actualament expausada, descobèrta per azard per l'arquitècte en cap [[Jean Camille Formigé|Jean Formigé]] dins lei graniers de l’escòla municipala de dessenh d'Arle en 1911 es pas qu'un tiratge de segonda seria (dich « subremolatge ») pus tardiu (datat dau sègle XVIIIen). Aqueste demòra pasmens un dei gips pus ancians de la Vènus d'Arle.

===Celebracion dins la literatura===
[[File:DumasARL.jpg|right|thumb|165px|Arlatenca a la Vènus d'Augustin Dumas - vèrs 1860 (Musèu Arlatenc)]]
Aquesta Vènus es la patrona deis arlatencas que ne fuguèt un ideau de bèutat.
[[Teodòr Aubanèu]] la celebrèt dins son poèma ''La Venus d'Arle'' publicat dins ''Li Fiho d’Avignoun'' <ref>Per lo tèxte integrau : [http://sites.univ-provence.fr/tresoc/libre/integral/libr0336.pdf La Venus d'Arle in ''Li Fiho d'Avignoun''] </ref>
en 1885.  
Ne vaiçi un extrach en grafia mistralenca originala:
</blockquote>
« ...''O douço Venus d'Arle ! O fado de jouvènço !''<br>
''Ta bèuta que clarejo en touto la Prouvènço,''<br>
''Fai bello nòsti fiho e nòsti drole san !<br>
''Souto aquelo car bruno, o Venus ! i'a toun sang,''<br>
''Sèmpre viéu, sèmpre caud. E nòsti chato alerto,''<br>
''Vaqui perqué s'envan la peitrino duberto !''<br>
''E nosti gai jouvènt, vaqui perqué soun fort''<br>
''I lucho de l'amour, di brau e de la mort !...''<br>
''E vaqui perqué t'ame, e ta bèuta m'engano,''<br>
''E perqué iéu crestian, te cante, o grand pagano
<br>
</blockquote>
[[Frederic Mistral]] ne fa l'evocacion mai d'un còp<ref>Per exemple, dins son ''Discours i chatouno'' en 1904 - Bulletin de l'Association des Amis du Viel Arles, n° 38, Septembre 1980, p. 11</ref>. Per exemple aquestei vèrs trach de [[Mirèlha]]  :
<blockquote>
« ''Un voit de chato viroulavon'',<br>
''E su'n refrin qu'ensèn quilavon'',<br>
''En danso ardènto se giblavon''<br>
''Autour d'un fio de marbre en guau disien Vénus''<br>
''Canten Venus, la grand divesso''<br>
''De quau prouvèn touto alegresso !''<br>
''Canten Venus, la segnouresso,''<br>
''La Maira de la terrò e dou pople arlaten l''

===Referéncias===
<references />

[[Categoria:Art ellenistic|Venus d'Arle]]
[[Categoria:Òbra conservada al Lovre|Venus d'Arle]]