Veire la font de Trobador

{{Dialècte Lengadocian}}
{{Projècte educatiu|Literatura}}

[[Fichièr:BnF ms. 854 fol. 49 - Perdigon (2).jpg|vinheta|[[Perdigon]], trobador occitan. Manuscrit del sègle XIII (Bibliotèca Nacionala de França). ]]

Un '''trobador'''<ref>{{Dicodòc|Troubadour}}</ref> èra un poèta cantaire durant l'[[Edat Mejana]] que composava, en [[Occitanoromanic|lenga d'òc]], de composicions literàrias e musicalas. Lo tèrme ''trobador'' s'utiliza per designar los artistas que s'exprimisson en [[occitan ancian|occitan]] ([[auvernhat]], [[gascon]], [[lengadocian]], [[lemosin]], [[provençal]], e tanben lo [[catalan]]). Aquesta tradicion lirica foguèt principalament iniciada en [[Occitània]] e en [[Catalonha]], difusa oralament al pòble que sapiá pas parlar lo [[latin]], que se desvelopèt progressivament en [[Galícia]] e en [[Itàlia del Nòrd]]. Lo tèrme "trobaire" es una fòrma alternativa, que ven d'una autra declinason del mot en [[occitan ancian]].<ref>{{DLOAPN}}</ref><ref>{{DicoCA|Trobaire}}</ref> Benlèu, es mai utilizat per designar los escrivans de [[lenga d'oïl]].{{refnec}} L'omològ femenin es la '''[[trobairitz]]'''.

== Etimologia ==

[[Imatge:Beatriz de Dia - BN MS12473.jpg|left|thumb|200px|[[Beatritz de Diá]], trobairitz.]]

Lo tèrme "trobador" es atestat al sègle XII en çò de [[ Pèire d'Auvèrnhe]]<ref>[http://www.cnrtl.fr/etymologie/troubadour Site del CNRTL : etimologia de "troubadour"]</ref>. Lo mot se forma a partir del vèrb ''trobar'' que, en [[occitan ancian]] significava tanben "compausar", "inventar". Lo mot ''troubadour'' foguèt manlevat per lo francés al sègle XVI, d'efièch, es mencionat en 1575 al sens de « poèta liric cortés de lenga d'òc als sègles XII e XIII (J. de Nòstra Dama, ''Vies des anciens poetes provençaux'', p. 14 ds Gdf. Compl.)<ref>[http://www.cnrtl.fr/etymologie/troubadour Site del CNRTL : etimologia de "troubadour"]</ref>.

Lo tèrme occitan "trobador" se superpausa exactament al francés  ''trouveur''<ref>[[Albert Dauzat]], Henri Mitterand, Jean Dubois, ''Nouveau dictionnaire étymologique Larousse'', éditions Larousse 1980, p. 770a.</ref>. Lo  mot francés ''trouvère'' es atestat tanben al sègle XII, e representa l'ancian [[cas subjècte]] del mot de [[lenga d'oïl]] ''troveor'' ([[cas regim]])<ref>[http://www.cnrtl.fr/etymologie/trouvère Site du CNRTL : étymologie de "trouvère"]</ref>. 
Segon los lingüists l'occitan "trobar" e lo francés ''trouver'' remontan a un tèrme del latin popular non atestat ''*tropare'' « compausar, inventar un aire » d'ont « compausar un poèma », puèi « inventar, descobrir », derivat de ''tropus'' « figura de retorica »<ref>veire los diccionaris [[Académie française]], [[Le Petit Larousse|Larousse]], [[Dictionnaires Le Robert|Robert]])</ref>{{,}}<ref>[[Albert Dauzat]], Henri Mitterand, Jean Dubois, ''Op. cité'', p. 770a.</ref>{{,}}<ref>[[Walther von Wartburg]], ''[[Französisches Etymologisches Wörterbuch]]''</ref>{{,}}<ref>[http://www.mapageweb.umontreal.ca/tuitekj/publications/Tuite-lang-variation.pdf The etymology of “trouver” (anglais) pp. 13–18]</ref> (cf. latin ''contropare'')

Al temps de [[Frederic Mistral]], trobaire aviá una autra significacion en [[Provença]]: un poèta occitan<ref group="nòta">"Provençau" en sa definicion, mas utilizat sus Jornalet per descriure lo roergat Jansemin. Clarament es "provençau" utilizat en lo sens de "occitan".</ref> que visquèt entre lei trobadors e lei [[felibre]]s<ref name=TDF>https://tdf.locongres.org/files/assets/common/page-substrates/page2267.jpg</ref>, amb lor poesia cridada la "trobariá"<ref name=TDF/>. Es a dire los [[Poesia occitana de l'Edat Modèrna|poètas occitans de l'Edat Modèrna]]. Malgrat aquò, la definicion la mai comuna de trobaire rèsta trobador o poèta.

== Istòria ==
Los trobadors apareisson al moment de la [[Primièra Crosada]] (1096-1099) e començan a declinar al moment de la [[Crosada dels albigeses|crosada albigesa]] (de 1209 al sègle XIV). 

Lo trobador pus ancian conegut es lo duc d'[[Aquitània (Occitània)|Aquitània]] [[Guilhèm IX de Peitieus|Guilhèm IX]].

== L'amor cortés o ''fin' amor'' ==

Es al [[sègle XII]] que nasquèt lo ''[[fin' amor]]'', genre [[Literatura|literari]] que l'invencion es atribuida a [[Guilhèm de Peitieus|Guilhèm IX de Peiteus]], dich ''lo Trobador'' ([[1071]]-[[1127]]). 
{{Son|Tannhäuser, Minnesänger|Tannhäuser - Ich lobe ein wip.ogg}}
Aqueste ''amor cortés'' foguèt un modèl per de generacions de ''trobadors''  e de ''[[trouvère]]s'' (equivalent en [[lenga d'oïl]]), e ''Minnesänger'' ([[menestrel]]) en [[alemand]]). Emprentat de valors eroicas pròprias a la [[cavalariá]], son ''fin amor'' es sovent realista e francament carnal, escarta pas l'[[adultèri]], mas evòca tanben de sentiments delicats.

L'amor cortés se desvolopa per respondre a de règlas fòrt precisas, finalament codificadas per mantun arrèst pres a la cort d'[[Alienòr d'Aquitània]]. 
{{Son|A l'entrada del temps clar|Anonyme - A l'entrada del temps clar.ogg}}


La reina [[Alienòr d'Aquitània|Alienòr]], felena de [[Guilhèm IX de Peitieus|Guilhèm IX]], fòrt cultivada, joguèt un ròtle considerable dins la difusion de l'[[ideologia de l'amor]] cortés. 

== Genres ==
Los tèxtes dels trobadors corresponen a mai d'un genre : 
* la ''[[canso]]'' (la ''[[cançon]]'') es la forma mai correnta : cinc o sièis coblets bastits sus las meteissas rimas ;
* l'''[[auba (literatura)|auba]]'' (l'aubada) descriu amb brièvetat lo revelh dels dos amants per la crida d'un gacha e lor tristessa de se dever separar a la poncha del jorn;
* la ''[[serena]]'' (''[[serenada]]'' ), despinta las lamentacions del [[cavalariá|cavalièr]] amorós ;
* los ''[[Sirventés|sirventeses]]'' son de [[satira]]s mai [[politica]]s e moralas ;
* lo ''[[planh (literatura)]]'' es un cant de dòl ;
* lo ''[[partiment]]'' o ''[[jòc partit]]'' e la ''[[Tençon|tenso]]'' permeton a maites trobadors de debatre de las questions d'amor ;
* la ''[[pastorèla (poèma)|pastorèla]]'' despinta l'[[amor]] per una bergièra ;
* la ''[[balada]]'', destinada a èsser [[Dança|dançada]].
* La ''[[Cançon de la Crosada]]'', representa un genre ibrid: relèva d'una part de l'ideologia de la crosada, exaltant la proesa guerrièra al servici de la fe; mas d'autra part, representa una requèsta d'amor desguisada, que lo dangièr de l'expedicion rend mai urgenta.

== Trobadors e trobairises celèbres ==

{{article_detalhat|Lista de trobadors e trobairises}}

== Articles connèxes ==
{{commonscat|Trobadors}}
{{Wiktionary|trobador}}
* [[Aède]] ;
* [[Acadèmia dels Jòcs Florals]] ;
* [[Assag]] (rite cortés) ;
* [[Bard]]s ;
* [[Cançon de gèsta]] ;
* [[Flamenca]] ;
* [[Joglar]]s ;
* [[Lenga d'òc]] ;
* [[Lista de trobadors e trobairises]] ;
* [[Minnesang]] ;
* [[Repente]] ;
* [[Estil trobadorenc]] ;
* [[Trobairitz]] ;
* [[Trobaire]]<ref>https://tdf.locongres.org/files/assets/common/page-substrates/page2267.jpg</ref> ;
* [[Trouvère]] ;
* [[Trova]].

== Ligams extèrnes ==
* Libres sus los trobadors : http://www.espaci-occitan.com/botiga/oc/425-trobadors-e-trobairitz
* http://www.cardenal.org/
* http://www.trobar.org/troubadours/
* {{Gallica}} [https://web.archive.org/web/20070921064143/http://gallica.bnf.fr/themes/LitMAb.htm Qualques trobadors celèbres]

== Bibliografia ==
* [[Félix de La Salle de Rochemaure|Duc de La Salle de Rochemaure]], ''Les Troubadours cantaliens XII-XXe siècle'', 1910, Bloud et Gay, , 2 in-12°, 645 et 577 p.
* [[Renat Nelli]], ''L'Érotique des Troubadours'', Privat, Tolosa, 1963 - ISBN 2000025730 ;
* Henri-Irénée Marrou, ''Les Troubadours'', Le Seuil, Paris, 1971 - ISBN 2-02-000650-2 ;
* [[Ezra Pound]], ''Sur les pas des troubadours en pays d'Oc'', éd. du Rocher, Paris, 2005 - ISBN 2268054594 ;
* G. Brunel-Lobrichon, Cl. Duhamel-Amado, ''Au temps des troubadours'', Hachette, coll. « La Vie quotidienne », 1997 - ISBN 2012355250.

== Nòtas ==
<references group="nòta" />

== Referéncia ==
<references />{{Multibendèl|litOc|literatura occitana|musica|portal Occitània}}

[[Categoria:Artista de l'Edat Mejana]]
[[Categoria:Trobador|*]]
[[Categoria:Literatura occitana]]
[[Categoria:Mestièr ancian]]
[[Categoria:Cultura occitana]]