Veire la font de Theodore von Kármán

{{Infobox Identitat
|nom            = Theodore von Kármán
|imatge          = Theodore_von_Karman_-_GPN-2000-001500.jpg
|imagesize      = 220px
|nomdebateg = Szőllőskislaki Kármán Tódor
|legenda       = von Karman al [[CalTech]] [[Jet Propulsion Laboratory|JPL]]
|datadenaissença = [[11 de mai]] de [[1881]]
|luòcdenaissença = [[Budapèst]]
|paísdorigina = [[Àustria-Ongria]]
|datadedecès     =[[6 de mai]] de [[1963]]
|luòcdedecès     = [[Aquisgran]], [[Alemanha]]
|domicile       = 
|paísdorigina   = {{Ongria}},  {{Estats Units}}
|profecion      = [[Aeronautica]]
|institutions   = [[Université de Göttingen]]</br>[[Université technique de Rhénanie-Westphalie à Aix-la-Chapelle]]
}}

'''Theodore von Kármán''' (en [[ongrés]] : Szőllőskislaki Kármán Tódor), nascut l'[[11 de mai]] de [[1881]] e mòrt lo [[6 de mai]] de [[1963]], èra un [[engenhaire]] e [[fisician]] [[Ongria|ongrés]] e [[Estats Units|estatsunian]] especializat en [[aeronautica]] entre los ans 1940 a 1960. Foguèt lo primièr director del [[Jet Propulsion Laboratory]] (JPL) de [[1938]] a [[1944]]. Es d'esperel responsable de mai d'una avançadas fondamentalas en [[aerodinamica]], subretot dins lo camp de la caracterizacion del flus de l'[[aire]] [[supersonic]] e [[ipersonic]].

== Joïnessa ==
Tódor Von Kármán es eissit d'una familha [[Josieu|josieva]] de [[Budapèst]]. Un dels seus aujòls èra lo [[rabin]] [[Juda Loew ben Bezalel]]<ref>
{{Ligam web 
| url = http://links.jstor.org/sici?sici=0080-4606%28196611%2912%3C334%3ATVK1%3E2.0.CO%3B2-V&size=LARGE 
| títol = Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society 
| anada = 1966 
| autor = S. Goldstein}}</ref>. Faguèt d'estudís d'engenhaire a l'Universitat Tecnica Reiala de la vila ara l'[[Universitat politecnica e economica de Budapèst]]. Un còp diplomat en [[1902]], comencèt una tèsi patronizada per [[Ludwig Prandtl]] a l'[[Universitat de Göttingen]], puèi obtenguèt lo doctorat en [[1908]]. Ensenhèt a [[Göttingen]] pendent quatre ans. En [[1912]], venguèt director de l'Institut d'aeronautic de l'[[Universitat tecnica de Renània-Vestfàlia a Aquisgran]] (RWTH), una de las mai prestigiosas universitats del país. Deguèt interrompre los seus trabalhs a la RWTH per complir lo servici militar dins l'[[Armada Àustria-ongresa]] de [[1915]] a [[1918]], que faguèt los dessenhs de l'un dels primièrs [[elicoptèr]]s. Daissèt la RWTH en [[1930]].

== Emigracion ==
Taïnat per de la situacion en Euròpa, en [[1930]] acceptèt la direccion del [[Guggenheim Aeronautical Laboratory]] del [[California Institute of Technology]] (GALCIT) e s'anèt als [[Estats Units d'America]]. En [[1936]], amb [[Frank Malina]], fondèt la societat [[Aerojet]] per construire los [[motor de fuada|motors de fusada]] [[JATO]]. Prenguèt alara la [[Nacionalitat]] estatsuninana.

=== Analisi dels missilis alemans ===
Las activitats dels alemans pendent la [[Segonda Guèrra Mondiala]] dobriguèt un interès mai grand dels militars estatsunians per la recerca dins lo cap de las fusadas. Al començament de [[1943]], la division d'engenharia experimentala de l'Army Air Force Materiel Command donèt de rapòrts a von Kármán venent dels rensenhaments britanics descrivent de missilis alemans capable de volar sus una distància de prèp de 200 km. <ref>{{en}}
{{Ligam web
| url = http://www.redstone.army.mil/history/pdf/corporal/corp1.pdf 
| títol = Development of the Corporal: the embryo of the army missile program, vol. 1 
| paginas = page 26 
|editor = Army Ballistic Missile Agency}}</ref>.

=== JPL ===
En [[1944]], fondèt amb d'autres cercaires del GALCIT lo [[Jet Propulsion Laboratory]], ara un  [[Federally funded research and development center]] dirigit pel [[Caltech]] jos contrat de la [[NASA]]. En [[1946]], venguèt lo primièr president del [[Scientific Advisory Group]] qu'es encargat de l'estudi de las tecnicas aeronauticas per l'[[United States Army Air Forces]]. Participèt tanben a la creacion de l'[[AGARD]], lo grop de recercas aerodinamicas de l'[[OTAN]] ([[1951]]), l'[[International Council of the Aeronautical Sciences]] ([[1956]]), l'[[International Academy of Astronautics]] ([[1960]]) e l'[[Institut von Karman de dinamica dels fluids]], modernizacion del Centre de recercas Aeronomicas de 1929, a [[Rhode-Saint-Genèse]], prèp de [[Brussèlas]], en [[Belgica]] ([[1956]]).

== Renom ==
Lo renom de Kármán vent subretot de la seuna utilizacion de las aisinas matematicas per l'estudi de la [[dinamica ds fluids]] e de l'utilizacion d'aqueles resultats en practica. Von Kármán, jamai se maridèt, morriguèt pendent una visita a [[Aquisgran]] en Alemanha en [[1963]]<ref> {{ligam web 
| url = http://jpl.nasa.gov/about_JPL/jpl101.pdf 
| títol= JPL 101 
| editor = JPL}}</ref>.

== Prèmis ==
Obtenguèt la [[Medalha Franklin]] en [[1948]] e la primièra [[National Medal of Science]] lo [[18 de febrièr]] de [[1963]] del president [[John F. Kennedy]].

=== Omenatges ===
De [[Cratèr d'impacte|cratèrs]] sus la [[Luna]] ([[Von Kármán (cratèr lunar)|Von Kármán]]) e [[Mart]] ([[Von Kármán (cratèr martian)|Von Kármán]]), foguèron nomenats en lo seu onor.

En [[1956]], patronizèt la modernizacion del [[Laboratòri aerotecnic de Belgica]], a [[Rhode-Saint-Genèse]], prèp de [[Brussèlas]] qu'avià estat fonda en [[1929]] pr l'engenhaire belga [[Alfred Renard]]. Aprèp sa mòrt, lo seu nom foguèt donat al centre: [[Institut Von Karman de dynamique dels fluids]].  

En 1968, la [[Society for Industrial and Applied Mathematics|SIAM]] fondèt lo [[Theodore von Kármán Prize|prèmi Theodore von Kármán]].

En [[1977]], l'[[Universitat tecnica de Renània-Vestfàlia a Aquisgran|RWTH]] i a lo « Kármán-Auditorium ».

== Contribucions ==
Las seunas contribucions comprenon las seunas teorias sul [[flambatge non elastic]], lo [[Passatge dels revolums de Karman]], l'etabilitat dels [[Escorrament laminari|escorraments laminaris]], la [[turbuléncil]], los [[Perfil (aeronautica)|perfils]] en escorrament laminari o non laminari, las [[jaça limita|jaças limitas]] e l'aerodinamica supersonica. Tanben contribuiguèt à d'autres camps, coma la [[Deformacion elastica]], las [[vibracion]]s, le [[Transferiment termic]] e la [[cristalografia]].

Donèt lo seu nom a divèrses concèptes que:
* Equacions de Foppl-von Kármán;
* Modèl de trelís de Born-von Kármán (cristalografia) ;
* Aproximaion de Chaplygin-Kármán-Tsien ;
* Equacion de Falkowich-Kármán ;
* Constanta de von Kármán}} ;
* [[Linha de Kármán]] (aerodinamica/astronautica) ;
* Passatge de Kármán ;
* Equacion de Kármán-Howarth}} (turbulència) ;
* Correlacion de Kármán-Nikuradse;
* Paramètre de Kármán-Pohlhausen]] (jaças limitas) ;
* [[Transformada de Kármán-Treffz]] (teoria dels perfils) ;
* [[Lei de Prandtl-von Kármán]] ;
* [[Equacion integrala de von Kármán]] (jaças limitas) ;
* Ogivà de von Kármán]] (aerodinamica supersonica) ;
* Passartge de revolums de Karman]] ;
* von Kármán-Tsien compressibility correction.
* Experiéncia VKS : Von Kármán Sodium (efècte dinamò dins un liquid conductor turbulent - [[geodinamò]])

== Bibliografia ==
* S. Goldstein, « Theodore von Kármán, 1881-1963, » ''Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society of London'' 12 (1966), 335-365.
* D. S. Halacy, Jr., ''Father of Supersonic Flight: Theodor von Kármán'' (1965). 
* M. H. Gorn, ''The Universal Man: Theodore von Kármán's Life in Aeronautics'' (Smithsonian Institution Press, Washington, 1992). 
* G. Gabrielli, "Theodore von Kármán", ''Atti Accad. Sci. Torino Cl. Sci. Fis. Mat. Natur.'' 98 (1963/1964), 471-485. 
* J. L. Greenberg and J. R. Goodstein, « Theodore von Kármán and applied mathematics in America, » ''Science'' 222 (4630) (1983), 1300-1304. 
* J. L. Greenberg and J. R. Goodstein, « Theodore von Kármán and applied mathematics in America, » ''A century of mathematics in America'' II (Providence, R.I., 1989), 467-477. 
* R. C. Hall, « Shaping the course of aeronautics, rocketry, and astronautics: Theodore von Kármán, 1881-1963, » ''J. Astronaut. Sci.'' 26 (4) (1978), 369-386. 
* J. Polásek, « Theodore von Kármán and applied mathematics » (Czech), ''Pokroky Mat. Fyz. Astronom.'' 28 (6) (1983), 301-310. 
* W. R. Sears, « Some recollections of Theodore von Kármán, » ''J. Soc. Indust. Appl. Math.'' 13 (1965), 175-183. 
* W. R. Sears, « Von Kármán: fluid dynamics and other things, » ''Physics today'' 39 (1986), 34-39. 
* F. L. Wattendorf, « Theodore von Kármán, international scientist, » ''Z. Flugwiss.'' 4 (1956), 163-165. 
* F. L. Wattendorf and F. J. Malina, « Theodore von Kármán, 1881-1963, » ''Astronautica Acta'' 10 (1964)

== Nòtas e referéncias==
<references/>

{{DEFAULTSORT:Karman, Theodore}}