Edat dau Fèrre
 |
|||
|
Edat del Coire Edat del Bronze Edat del Fèrre |
L'Edat dau Fèrre (var. Edat deu Hèr, Edat del Fèrre, Edat dau Fer) es lo periòde dau desvolopament de la metallúrgia dau fèrre. Aquest metau es superior au bronze en duretat e abondància de jaç.
L'emplec corrècte d'aquest minerau comencèt au millenni II abC. Leis ititas foguèron lo premier reiaume organizat que ne controtlèt la produccion.
L'expansion de la coneissença sus l'emplec dau fèrre se produtz probablament dempuei Iran a travèrs de Caucàs. A aquela epòca se produson de cambiaments importants: leis empèris orientaus s'afeblisson e lei centres de poder se desplaçan vèrs l'Occident. Antau, l'Edat dau Fèrre se caracteriza per l'utilizacion dau fèrre coma metau, utilizacion importada de l'Orient Mejan a travèrs de l'emigracion de tribús indoeuropèas (cèltas), qu'a partir de 1200 aC començan d'arribar en Euròpa Occidentala e son periòde va fins a l'epòca romana e en Escandinàvia fins a l'epòca vikinga (a l'entorn de 1000). L'expansion bantó, de 500 abans l'èra crestiana, arribèt rapidament gràcias a la tecnologia dau fèrre. Lei limits cronologics de l'Edat dau Fèrre varian considerablament segon l'airau culturau e l'airau geografic. Au delà, mai d'una civilizacion coneguèt jamai l'Edat dau Fèrre maugrat qu'aguèsse experimentat un desvolopament sociau e/o tecnic important (per exemple, lo cas dei civilizacions precolombinas).
L'Edat dau Fèrre europèa
[modificar | Modificar lo còdi]Aquest periòde intègra l'Epòca grèga arcaïca, la civilizacion deis Etruscs, la de Tartessos dins la Peninsula Iberica, seguidas deis Ibèrs e de sei vesins peninsulars lei Celtibèrs e dei Gals en Gàllia, qu'atenhèron totei un nivèu culturau important... En Euròpa Centrala l'Edat dau Fèrre se dividís en dos periòdes:
- La Cultura de Hallstatt (800-450 aC): Primiera Edat dau Fèrre.
- E la Cultura de La Tène (tre 450 aC fins a la conquista romana): Segonda Edat dau Fèrre. En Alemanha leis istorians diferencian generalament una Edat dau Fèrre preromana (Cultura de La Tène) e una autra romana (Cultura de Jastorf)