Veire la font de Salvador Dalí

{{1000 fondamentals}}
{{Revision|t=202401212143}}
{{Infobox Persona
|nom=Salvador Dalí i Domènech
|data_mort=[[23 de genièr]] de [[1989]]
|data_naissença=[[11 de mai]] de [[1904]]
|luoc_naissença=[[Figueres]]
|obras_destacablas=NONE
|conjunt=Gala Dalí
|ocupacion=
|profession=pintre, escultor, escrivan e intellectual
}}
'''Salvador Domènec Felip Jacint Dalí i Domènech''',<ref>{{obratge|nom=Ian|cognòm=Gibson|títol=La vida desaforada de Salvador Dalí |luòc=Barcelona|editor=Anagrama|pagina=55|isbn=84-339-6754-1}}</ref> [[marqués de Dalí de Púbols]],<ref>{{ligam web|lenga=es|cognòm=Ministerio de Justicia|títol=Real Decreto 1676/1982, de 24 de juliol, por el que se concede el título nobiliario de Marqués de Dalí de Púbol a don Salvador Dalí Domenech|sit=BOE|data=26 de julhet de 1982 |url= http://www.boe.es/boe/dias/1982/07/26/pdfs/A20173-20173.pdf|consulta lo=1§ de novembre de 2023}}</ref> ([[Figueres]], [[11 de mai]] de [[1904]] - Figueres, [[23 de genièr]] de [[1989]]) foguèt un important pintre e escultor mas tot parièr dessenhaire e escrivan [[Catalonha (comunautat autonòma)|catalan]]. Es considerat coma un dels principals representants del [[surrealisme]], aital coma un dels pintres pus famoses del {{Sègle|XX|òc}}.

Influenciat tot jove per l'[[impressionisme]], daissèt Figueres per recebre una educacion artistica academica a [[Madrid]] que i se liguèt d'amistat ambe  [[Federico García Lorca]] e [[Luis Buñuel]] e cerquèt lo son estil entre diferents movements artistics. Suls conselhs de [[Joan Miró]], rejonhèt [[París]] a la fin dels estudis puèi integrèt lo grop dels surrealistes, que i encontrèt sa molher Gala. Trobèt son estil pròpri a partir de 1929, annada que venguèt surrealiste vertadièr e inventèt lo metòde paranoïac-critic. Forabandit del grop qualques ans puèi, visquèt la guèrra d'Espanha en exil en Euròpa, abans de daissar la França en guèrra per [[Nòva York]], ont demorèt uèit ans e i faguèt fortuna. A son retorN en Catalonha, en 1949, operèt una virada cap al catolicisme, se sarrèt de la pintura de la Renaissença e s’inspirèt de las evolucions scientificas de l'epòca per far evoluïr son estil cap a çò que nomenava «misticisme corpusculari».

Faguèt amistat amb l'istorian e scientific [[Alexandre Deulofeu]], tanben empordanés coma el. Dalí foguèt un personatge ambigú dins mantun aspècte coma lo financièr que son interès per la moneda li valguèt l'escais tirat d'una [[anagrama]] d'"Avida Dollars" e subretot per sa relacion de complicitat amb lo [[Franquisme|regim franquista]].

== Biografia ==
Salvador Dalí nasquèt en 1904 a Figueres, la capitala del [[Naut Empordan]], dins una familha de notables de la vila. Son paire, Salvador Dalí i Cusí, èra un notari e avocat originari de [[Cadaqués]], sa maire Felipa Domènech i Ferrés èra sortida d'un mitan comerciant, son paire èra librari e sa grand teniá una botiga d'artesanat tradicional.
Lo jove Dalí estudièt a l'[[Institut Ramon Muntaner]] de Figueres, ont participèt a l'elaboracion de la revista ''[[Studium]]''. Foguèt ailà que recebèt sa primièra formacion artistica amb lo professor Juan Núñez. En [[1916]] descobriguèt la pintura modèrna del temps d'un sojorn estivenc a Cadaqués amb la familha de [[Ramon Pichot]], un artista local que viatjava sovent a [[París]]. En [[1919]], Dalí expausèt pel primièr còp dins l'encastre d'una exposicion collectiva publica al Teatre Municipal de Figueres. 

== Catalòg rasonat ==
En 2004, la [[Fondacion Dalí]] (''Fundació Dalí'') a lançat un projècte de catalogage de pinturas. Lo catalòg es universalament accessible e gratuit sul sit web de la Fondacion, e disponibla en catalan, espanhòl, anglés e francés. Lo projècte es pas encara acabat e es de contunh modificat e alargat amb las donadas fornidas per las equipas tecnicas de la Fondacion Dalí. Lo Centre d'estudis daliniennes participi a la sieuna preparacion. Aquel projècte de recèrca scientifica es l'una de las contribucions mai remarcablas que la Fondacion Gala-Salvador Dalí pòrta al domeni academic. L'objectiu principal es de catalogar lo còrpus de l'òbra picturala de Dalí, per arribar al catalogage total e exaustiu de la produccion plastica de l'artista, entre las annadas 1910 e 1983. La tòca es de reculhir e de partejar d'informacions precisas e rigorosas sus las òbras picturalas de Tota la carrièra artistica de Salvador Dalí. S'agiguèt pas donc pas d'un trabalh d'avaloracion estetica, mas de determinacion de la paternitat. Evolucion:

* Mai de 2004: lo primièr batent es estat presentat dins l'encastre de la celebracion del centenari de la naissença de Salvador Dalí, coma l'una de las contribucions màgers de la Fondacion Dalí a aquel eveniment. La primièra seccion cobrís las annadas 1910 a 1930 e compren 258 òbras.
* Genièr de 2007: Lo segond batent es publicat en linha. Data de 1931 a 1939 e compren 211 tablèus.
* Mai de 2011: parucion del tresen batent, que compren 135 obratges, de las annadas 1940 a 1951.
* Mai de 2014: coma previst, presentam uèi lo resultat de tres annadas de recèrca exaustiva consacradas a las pinturas que Dalí a realizadas entre 1952 e 1964. Aquela seccion novèla compren 128 pinturas.

Demòra a incorporar la darrièra etapa, que cobrís de 1965 a la darrièra annada de produccion, 1983.<ref>{{ligam web|lenga=ca, es|url=https://www.salvador-dali.org/media/upload/arxius/memories/MemoriaDef2014CATesp.pdf|títol=Fundació Gala-Salvador Dalí Memòria <nowiki>/</nowiki> Memoria 2014|an=2014|sit=www.salvador-dali.org|cognòm=Fundació Gala-Salvador Dalí}}</ref> 

== Òbra picturala ==
* ''[[Païsatge près de Figueres]]'' (1910)
* ''[[Vilabertran (quadre)|Vilabertran]]'' (1913)
* ''[[Fèsta a Figueres]]'' (1916)
* ''[[Grand arlequin e pichona botelha de rom]] ''(1924, 1925)
* ''[[Gojata en la fenèstra]]'' (1925) 
* ''[[Retrait del mieu paire]]'' (1925)
* ''[[Lo grand masturbador]]'' (1929)
* ''[[L'òme invisible (Salvador Dalí)|L'òme invisible]]'' (1929)
* ''[[Los plasers illuminats]]'' (1929)
* ''[[L'enigma del desir]]'' (1929)
* ''[[L'edat d'aur]] (1930), pellicula amb [[Luis Buñuel]]''
* ''[[La persisténcia de la memòria]]'' (1931)
* ''[[Bariòta fantauma]]'' (1933)
* ''[[Elements enigmatics dins un paisatge]]'' (1934)
* ''[[Retrait de Mae West que se pòt utilizar coma apartament surrealista]]'' (1934 - 1935)
* ''[[Construccion mòla de las mongetas bolhidas]]'' (1936) 
* ''[[Aparicion de cara e plat de fruitas a la plaja]]'' (1938)
* ''[[Atlètas cosmics]]'' (1943) 
* ''[[Sòmi causat pel vòl d'una abelha a l'entorn d'una miugrana una segonda abans de se desrevelhar]]'' (1944) 
* ''[[La mieuna esposa nuda]]'' (1945)
* ''[[Lo panièr de pan]]'' (1945) 
* ''[[Las temptacions de Sant Antòni]]'' (1946) 
* ''[[Leda atomica]]'' (1949)
* ''[[La madòna de Portlligat]]'' (1950) 
* ''[[Lo Crist de Sant Joan de la Crotz]]'' (1951) 
* ''[[Galatèa de las esfèras]]'' (1952) 
* ''[[Crucifixion (Salvador Dalí)|Crucifixion]]'' (1954)
* ''[[Dalí nud]]'' (1954)
* ''[[Descobèrta d'America]]'' (1955) 
* ''[[Lo darrièr sopar (Salvador Dalí)|Lo darrièr sopar]]'' (1955)
* ''[[L'apotèosi del dolar]]'' (1965)
* ''[[Lo Crist de la tramontana]]'' (1968)
* ''[[Dalí d'esquina pintant Gala d'esquina eternizada per sièis banas reflectidas per sièis miralhs vertadièrs]]'' (1973)

== Citacions ==
*''Una pintura es una fotografia facha a la man.''
* ''L'unica diferéncia entre un fòl e ieu es que ieu ne soi cap un fòl.''
* ''(...) es curiós, a ieu me n'interèssa fòrça mai parlar o èsser en contacte amb la gent que pensa çò contrari d'ailò que ieu pensi, que non pas d'aqueles que pensan çò meteis que ne pensi ieu. ''
* ''Las sagnosas osmòsis del sòmi e de l'amor se n'ocupan del tot la vida de l'òme.''  
* ''Te n'ocupes ges d'esser modèrne. Es l'unica causa que per malastre e qué que faguèsses, o te poiràs pas jamai defugir.''
* ''M'emplegui los mots que m'as ensenhat. Se significan pas res, ensenha-me-ne d'autres. O daissa-me que me cale.''
* ''Qual sap degustar ne beu jamai pus de vin mas se tasta un secret.''
* ''Los bals melhor capitats son los dels que se ne parla mai sens pas cap lai èsser anats.''
* ''Dormir es un biais de morir o d'almens morir a la realitat, e melhor encara es la mòrt de la realitat.''
* ''Cada matin, tot bèl just davant me levar, sentissi un plaser extrèm: lo d'èsser Salvador Dalí.'' 
* ''La gelosiá dels autres pintors n'es sempre estat lo termomètre de mos succèsses.''
* ''Lo secret del miu prestigi ne demorarà un secret.''
* ''Lo dessenh es la sinceritat dins l'art. I a pas cap possibilitat de lo s'enganar. O es bèl o lag qu'es.''
* ''Crentetz pas de vos abastar Perfeccion, pas jamai o capitaretz.''
* ''Me ne penhi pas jamai un retrach que semble lo modèl, es puslèu lo modèl que deuriá semblar lo retrach.''
* ''La lei morala deu aver d'originas divinas, vist qu'abans las Taulas d'en Moses ja ne cabissián dins las espiralas geneticas.''
* ''Es pas una molecula d'ADN garantida d'immortalitat? N'es ela - çò li'n disiá a Descartes un pauc abans de morir - la cellula monarquica per excelléncia.'' ''Cadascuna de sas doas mitats n'es exactament unida a l'autra mitat, de la meteissa manièra que Gala e ieu...'' '' Tot se dubrís e se tampa e s'entrerelaciona amb precision.L'eiretatge depen d'un mecanisme sobeiran e la vida es lo produch del poder absolut de l'acid desoxiribonucleïc.''
* ''Picasso es pintor.Ieu tanben. Picasso es espanhòl. Ieu tanben. Picasso es comunista. Ieu tanpauc.''
* ''L'unica causa que lo mond n'aurà pas jamai pro es l'exageracion.''
* ''Val melhor petar per tuar lo temps que non pas malparlar, far de panflets o de vèrses marridasses.''
* ''Lo que uèi vòl far carrièra deu èsser un pauc canibal.''
* ''Lo que ne vòl interessar los autres los se deu sempre provocar.''
* ''Cresi que ne soi melhor escrivan que pintor. Per aquò soi coma mon paire. Çò important dins mon escritura es pas cap l'estil'' ''ni la sintaxi ni los recorses discursius: çò important dins mon escritura es simplament çò que disi, e aquò s'escairà lo jorn que serà acceptat.''
* ''Lo canibalisme es una de las manifestacions mai evidentas de la tendresa.''
* ''Lo mal gost es creatiu.Es lo senhorejar d'aquò biologic subre ailò de l'intelligéncia.''
* ''Aquela tragedia grandiosa que li ne disèm art modèrne.''
* ''Lo pintor vertadièr es lo qu'es capable de pintar de scènas extraordinàrias en pel mièg d'un desèrt vuejàs.''
* ''Lo pintor vertadièr es lo qu'es capable de pintar pacientosament una pera entornejat pels revolums de l'istòria.'' 
* ''Uèi lo dia lo gost pel defaut es tal que solas ne semblan geniosas las imperfeccions e subretot laidetat. Quand una Vènus reverta un grapald, los semblaestètas contemporanèus se n'exclaman: Es fòrt, uman qu'es!''
* ''Es evident qu'existisson d'autres monds, d'aquò segur; mas, e coma ja o diguèri mantun còp, aqueles autres monds son dintre lo nòstre, se n'estan sus tèrra e precisament'' ''en dil centre de la copola del Musèu Dalí, ont es tot lo novèl mond insospiechat e allucinant del surrealisme.''
* ''Als mius sièis ans ne voliái èsser cosinièr. Als sèt voliái èsser Napoleon. Mon ambicion n'a puèi fach marrés que créisser, ara ne vòli èsser sonque Salvador Dalí e res pus.'' ''D'un autre band es plan dificil aquò, n'estant que, a mesura que me ne vau sarrant de Salvador Dalí se ne va el alunhant de ieu.''
* ''Per se comprar mos quadres cal èsser criminalament ric coma los nòrdamericans.''
* ''De cap biais ne tornarai ieu a Mexic. O me suporti ges èsser dins un país mai surrealista que mas pinturas.''
* ''La Revolucion Russa es la Revolucion Francesa qu'arriba tard, per colpa del freg.''
* ''L'anóncia de Watson e Crick subre l'ADN es per ieu la pròva reala de l'existéncia de Dieu.''
* ''La geologia a una tristor espantosa que pas jamai'' ''se ne poirà ela desfar. Aquela tristor ne proven de l'idèa que lo temps trabalha contra se-meteis.'' 
* ''Me ne consideri amor coma l'unica actitud digna de la vida de l'òme.''
* ''Crengatz pas jamai de vos abastar perfeccion, pas jamai o capitaretz.''
* ''Te n'ocupes pas d'èsser modèrne o n'èsser pas. Es l'unica causa que per malastre e qué que faguèsses, te ne poiràs pas jamai defugir d'èsser.]]''
* ''Çò important es que parlen de tu, e mai ne siaga de ben.''
* ''L'esnobisme çò ne consistís a se ne poder sempre engulhar dins los endreches que los autres los se pòdon pas jamai abastar. 
* ''Las errors an sempre un caractèr sagrat. Ensagetz pas jamai de las corregir.''
* ''La critica es quicòm sublim.Es digna sonque dels gènis.''
* ''La desgràcia màger de la joventut actuala es de çò ne far tu pus cap partida d'ela.''
* ''Las doas astradas que ne pòt aver un pintor son d'èsser espanhòl e de se ne dire en Dalí. Ambedoas astradas aquelas aguèri.]]''
* ''Lo temps es una de las paucas causas importantas que nos sòbran.''
* ''Entre los cinc senses n'es l'odorat, l'olfacte, lo que pus absoludament te ne dona maita idèa d'immortalitat.''
* ''Moltas personas se n'abastan pas cap los ochanta ans per çò que n'assajan tostemps de se demorar als quaranta.''
* ''Çò mendre que li ne podèm demandar a una escultura es que se bolegue cap.''
* ''Serai un gèni e me n 'admiraràn lo mond. Benlèu serai mespresat e incomprés mas serai un gèni, un grand gèni, per çò que ne soi segur d'aquò.'' 
* ''La pintura es la fàcia visibla de l'iceberg de ma pensada.''
*''Lo surrealisme soi ieu.''
* ''L'activitat paranoiaca critica es una fòrça organizatritz productritz d'azard objectiu.''
* ''Be soi hòu deth chocolat Lanvin!!!''
*''La vida es aspirar, respirar e expirar.''
== Galariá ==
<gallery mode="packed" heights="180px">
Fichièr:Portrait_of_Salvador_Dali,_Paris,_LOC_4483943847.jpg|Salvador Dalí a París en 1934
Fichièr:Man_Ray_Salvador_Dali.jpg|Los agaches allucinats de Dalí (esquèrra) e lo sieu camarada dins lo surrealisme, Man Ray, a París, lo 16 de junh de 1934, fotografia de Carl Van Vechten.
Fichièr:Salvador_Dali_NYWTS.jpg|Dalí amb lo sieu amigòt ocelòt
</gallery>

== Articles connèxes ==
* [[Alexandre Deulofeu]]
* [[Frida Kahlo]]
* [[Luis Buñuel]]
* [[René Magritte]]
* [[Surrealisme]] 

== Bibliografia ==

=== Òbras literàrias d'en Salvador Dalí ===
* Òbras complètas editadas per las edicions Destino e la Fondacion Gala-Salvador Dalí:
* ''Volumen I: Textos autobiográficos 1'' [[2003]]
* ''Volumen II: Textos autobiográficos 2'' (idem)
* ''Volumen III: Prosa, teatro, cine y poesia'' [[2004]]
* ''Volumen IV : Ensayos I'' [[2005]]
* ''Volumen V: Ensayos II''  (idem)
* ''Volumen VI: Álbum''  [[2004]]
* ''Volumen VII: Entrevistas'' [[2006]]

=== Obratges sus Salvador Dalí ===
* {{obratge|nom=Ignacio|cognòm=Gomez de Llano|títol=Dali|editor=Albin Michel|an=1983}} (en francés)
* {{obratge|nom=Robert|cognòm=Descharnes|títol=Dali.L'oeuvre et l'homme|editor=Edita sa - Éditions des Trois Continents|luòc[[Lausana]]|an=[[1984]]}} (idem)
* {{obratge|nom1=Robert|cognòm1=Descharnes|nom2=Gilles|cognòm2=Néret|títol=Salvador Dalí 1904-1989|editor=ed. Taschen}} (id)
* {{obratge|nom=Gilles|cognòm=Néret|títol=''Dali''|editor=Taschen}} (id)
* {{obratge|nom1=Robert|cognòm1=Descharnes|nom2=Gilles|cognòm2=Néret|títol=Dali: l'oeuvre peint Coffret 2 volumes Tome 1: 1904-1946. Tome 2: 1946-1989|editor=ed. Taschen}}(id)
* {{obratge|nom=Robert|cognòm=Descharnes|títol=Dali. L'héritage infernal|an=2002}}(id)
* {{obratge|nom1=Robert|cognòm1=Descharnes|nom2=Nicolas|cognòm2=Néret|títol=Dali. Le dur et le mou. Sortilège et magie des formes. Sculptures et Objets|editor=Eccart|an=2003}} (id)
* {{obratge|nom=Amanda|cognòm=Lear|títol=Mon Dali|editor=éd. Michel Lafon|an=2004}} (id)
* {{obratge|nom=Michel|cognòm=Nuridsany|títol=Dali|editor=éd. Flammarion|an=2004}} (id)
* {{obratge|nom=Jean-Christophe|cognòm=Argillet|títol=Le Siècle de Dalí|editor=éd. Timée|an=[[2004]]}} (id)
* {{obratge|nom=Catherine|cognòm=Millet|títol=Dali et moi|an=[[2005]]}} (id)
* {{obratge|nom=Jordi|cognòm1=Puig|nom2=Sebastià|cognòm2=Roig|títol=Dali, le triangle de l'Ampourdan|editor=Triangle Postals|an=2004}} (id) 
* {{obratge|nom=Mark|cognòm=Planellas-Witzsch|títol=Dalí Silenciat|editor=DUX|luòc=[[Barcelona]]|an=[[2005]]}} (en catalan)
* {{obratge|nom=Jean-Gabriel|cognòm=Jonin|títol=Jours intimes chez Dali|editor=Rafael de Surtis-Editinter|an=2006}} (en francés)
* {{obratge|nom1=Astrid|cognòm1=Ruffa|nom2=Philippe|cognòm2Kaenel|nom3=Danielle|cognòm3=Chaperon|títol=Salvador Dali à la croisée des savoirs|editorial=Éditions Desjonquères|luòc=París|an=2007}} (idem)
* {{obratge|nom=Jean-Pierre|cognòm=Thiollet|títol=Carré d'Art (Salvador Dali)|editor=Annagramme Ed.|an=[[2008]]|isbn=2-35035-189-6}} (idem)

== Nòtas e referéncias ==
<references/>

== Ligams extèrnes ==
*  {{ligam web|lenga=ca, es, en, fr|url=https://web.archive.org/web/20140625173907/http://www.salvador-dali.org/fr_index.html|títol=Lo Musèu de Salvador Dalí a Figueres}}
*  {{ligam web|lenga=en, fr, nl|url=http://www.dali-interart.be|títol=Lo Musèu Salvador Dalí de Brojas Belgica}}
*  {{ligam web|lenga=en|url=http://www.salvadordalimuseum.org/index2-html|títol=Lo Musèu Salvador Dalí de Sant Petersburg  Florida EUA}}
*  {{ligam web|lenga=fr|autor=INA|url=https://web.archive.org/web/20090327173944/http://www.ina.fr/archivespourtous/index.php?full=Salvador+Dal%ED&action=ft|títol=Entrevistas amb en Salvador Dalí sobre la television francesa}}
* {{ligam web|lenga=ca, en, es|url=http://www.salvador-dali.org/cataleg_raonat/index_cronologic.html?lang=es|títol=Catalòg rasonat de las sieunas òbras picturalas}}

[[Categoria:Pintre catalan|Dalí,Salvador]]
[[Categoria:Pintre espanhòl|Dalí,Salvador]]
[[Categoria:Pintre surrealista|Dalí,Salvador]]
[[Categoria:Naissença en 1904|Dalí,Salvador]]
[[Categoria:Decès en 1989|Dalí, Salvador]]
[[Categoria:Pseudonim|Dalí,Salvador]]