Veire la font de Pradariás, savanas e maquises temperats

[[File:Map of temperate grasslands, savannas and shrublands biomes.svg|vinheta|300px|Right|espandiment de las pradariás, savanas e maquises temperats pel mond]]
Las '''pradariás, savanas e maquises temperats''' forman un [[biòma]] terrèstre que consistís en espandidas erbacèas en [[clima temperat]] podent prene lo nom d'[[estèpa]], [[pampa]] o veld segon la localizacion. Lo païsatge natural es aqueste d'una imensa espandida d'èrbas que los arbres ne son mai sovent complètament absents, levat long dels rius.

== Situacion ==
Aqueste ensemble cobrís de vastas superfícias ([[Planura|planuras]]) sovent situat al còr de de las espandidas continentalas a de latituds fòrça grandas. Dins l'emisfèr nòrd, en Eurasia, l'[[estèpa]] s'encontra d'[[Ongria]] ([[puszta]] de la planura pannoniana) cap a la [[Siberia]] occidentala e a [[Cazacstan]] passant per [[Ucraïna]] e los bòrds miègjornals de la [[Russia]] d'Euròpa, puèi, après una discontinuitat, dins le sud de la Siberia centrala e orientala, [[Mongolia]] e [[Manchoria]]. La pradariá d'America del Nòrd correspond al centre dels [[Estats Units d'America|Estats Units]] e de [[Canadà]], a l'èst de las [[Montanhas Rocosas|Montanha Rocosas]]. La [[pampa]] [[argentina]] e lo naut veld [[Sud-Africa|sudafrican]] representan aqueste biòma dins l'emisfèra sud<ref>Jean Demangeot, ''Les milieux « naturels » du globe'', Paris, Armand Colin, {{10e|édition}}, 2002, <abbr class="abbr" title="pagina(s)">p.</abbr>&nbsp;263</ref>.

== Flora ==
[[Fichièr:Nyika_grassland.jpg|vinheta|280x280px|Quand la [[sabana]] africana s'auça suls plans o monts, pòt prene l'aspècte d'unas pradariás de zonas temperadas de l'emisfèra nòrd (Aicì: plan de Nyika, Malawi).]]
La formacion vegetala de las pradariás es compausada subretot de [[Plantae|plantas]] [[Èrba|èrbacèa]] annalas, coma la familha de las [[Poaceae|Poacèas]] (o graminèas) vivaças, que los [[Rizòma|rizòmas]], los [[Bulb|bulbs]] o los [[Tubercul|tuberculs]] pòdon se manténer pendent d'annadas, sovent entre detz e vint ans<ref name="Huetz1">A. Huetz de Lemps, ''La végétation de la Terre'', <abbr class="abbr" title="pagina(s)">p.</abbr>&nbsp;50.</ref>. Lor aparelh superficial presenta l'aspècte d'una formacion de contunh d'èrbas jonchas que butan en matas o placas de tepa. Aquestas graminèas apartenon a un nombre restrench de genres, una dosena, que se destrian segon la temperatura e las precipitacions. Unes son originaris de la zona temperada freja coma los ''[[Chiendent|Agropyrum]]'', ''[[Pâturin|Poa]]'', ''[[Stipa]]''; d'autres venon d'espacis subtropicals coma los ''[[Andropogon]]'', ''[[Bouteloua]]'', ''[[Panic (plante)|Panicum]]''.

Fòrça plantas [[Eudicotiledonèas|dicotiledonas]], coma de [[Asteraceae|Composadas]], de [[Lamiaceae|Labièas]] (salvias, mentas) e de [[Fabaceae|Leguminosas]], etc, butan tanben al mièg de las graminèas. Es un grop qu'al [[Estats Units d'America|Estats Units]] se nomena « ''[[Phorbe|forbs]]'' ». Aquestas plantas pòdon subreviure acalpant lors raices pivotantas mai prigondament que las graminèas, fins a tres o quatre mètres sota tèrra contra un o dos<ref>{{En}} Joseph J. Nocera, Graham Forbes, G. Randy Milton, ''Habitat Relationships of Three Grassland Breeding Bird Species: Broadscale Comparisons and Hayfield Management Implications'', [https://web.archive.org/web/20150916125855/http://www.ace-eco.org/vol2/iss1/art7/ACE-ECO-2007-127.pdf Lire en ligne]. Résumé de l'article en français.</ref>.

== Condicions climaticas e periòde vegetatiu ==
[[Fichièr:Цветение_тюльпанов.jpg|esquèrra|vinheta|280x280px|gaireben totas las espècias de [[Tulipa|tulipans]] vivon dins d'ecosistèmas d'[[Estèpa|estèpas]] d'Eurasia, lor centre de diversitat es situat al pès occidentals dels montas d'Asia centrala. Aicí ''[[Tulipa suaveolens]]'', tipica de l'[[estèpa europèa]], dins lo sud de la Russia.]]
[[Fichièr:Prairie_en_Chine_du_nord.jpg|esquèrra|vinheta|280x280px|La pradariá en China del nórd, al començament de d'estiu.]]
Aquestes ecosistèmas son caracterizat per un [[clima]] [[Clima temperat|temperat]] de pluviometria febla a moderada. La prada es establidi dans las regions de [[Clima continentau|clima continental]] caracterizat per un ivèrn freg - quatre meses inferiors a 0&nbsp;{{tmp|0|°C}} a [[Bismarck (Dakota del Nòrd)|Bismarck]] dins lo [[Dakota del Nòrd]], cinc meses à Hsingan en [[Manchoria]], de geladas jornalièras pendent uèit meses a Bismarck e onze meses en Manchoria - d'estius cauds amb 21&nbsp;{{tmp|21|°C}} a Bismarck e en Manchoria. Las precipitacions son pas gaire importantas (Bismarck recep 394&nbsp;mm annualament, Hsingan pas que 308&nbsp;mm) e se concentran subretot pendent lo periòde estival.

Lo periòde vegetatiu es donc relativament corta e l’aspècte de la pradariá cambia plan fòrça segon las [[Sason|sasons]]. En [[ivèrn]], l’aparelh superficial de la èrbas es sec, la prada ven tèrne, gris, triste. Dins las regions continentalas, la radiacion nocturna es intensa, las temperaturas negativas (de −2&nbsp;{{tmp|-2|°C}} a −20&nbsp;{{tmp|-20|°C}} en mejana, a vegada plan mens en absolut), lo sòl gèla sus de desenas de centimètres mas los [[Rizòma|rizòmas]] e los [[Bulb|bulbs]] resistisson plan a aquestas condicions dificilas<ref name="Huetz2">A. Huetz de Lemps, ''La végétation de la Terre'', <abbr class="abbr" title="pagina(s)">p.</abbr>&nbsp;51</ref>. a partir de las primièras calors, a la [[prima]], après la fonda de las nèus e lo desgèl, los sòls dispausan d'una resèrva d'aiga, las plantas prevernalas e vernalas se desvolopan rapidament e florisson. La prada se vei alara cobèrta de flors. Dins l'[[estèpa pontica]] per exemple, es un festenal d'iris (''[[Iris pumila]]''), tulipans (''[[Tulipa suaveolens]]'', ''[[Tulipa sylvestris|T. sylvestris]]''), [[Jacint|jacints]] (''Hyacinthella pallasiana'', ''H. leucophaea''), pivènas (''[[Paeonia tenuifolia]]''), adònis (''[[Adonis vernalis]]'', ''A. wolgensis''), pès de lo, anemonas (''[[Pulsatilla|Pulsatilla sp]]''), etc. Las graminèas de las espècias dominantas (coma ''[[Andropogon]]'' o ''[[Stipa]]'') se desvolopan mai lentament e passan progressivament las autras èrbas per formar una massa densa verdejanta e omogenèa. Fòrça inflorescéncia de plantas annualas e bisannalas de tijas mai nautas apareisson a lor torn, se mesclant als rebrots de l'anada de las plantas rizomatosas e vivaças. Aquí ont i a pas agut de passatge de tropèls d'erbivòrs venguts consomir las èrbas, la prada ven una barta nauta, mas s'o fan, pen un aspècte de pelenc ras. En [[estiu]], l'aiga de las aigacis es absorbida sul pic per las [[Fuèlha|fuèlhas]] e las [[Botanica|raices]] e son pas sufisenta per compensar la [[Transpiracion vegetala|transpiracion]]. Las èrbas secan donc pauc a pauc après aver permés als organismes sosterens de comolar las sèrvas. Las granas maduran abans d'èsser largadas. En cas de secada, frequentas d'una annada sus l'autra, lo risc de fuòc de pradariá ven naut dins aquesta sason, e lor frequéncia mai o mens granda jòga mai un ròtle important dins la dubertura del mitan e l’abséncia d'abosquiment. Fòrça plantas favorizan los incendis plan regulars de lors partidas aerianas, secant o produsent a vegada d'esséncias inflamablas, entretenent atal un biotòpa dubèrt que lor es favorable. A la [[Automne|davalada]], la prada pren de tintas variadas, roja, jauna, bruna... Una partida de las aigas de pluèja s'infiltra dins lo sòl, l'[[evaporacion]] es dins aquesta sason mai reducha en rason de temperaturas mai frescas e lo sòl es pas encara gelat.
[[Fichièr:Oglala_National_Grassland.jpg|drecha|vinheta|280x280px|Oglala National Grassland, ancian abitat dels tropèls de bisons, en estiu. [[Nebraska]], EUA.]]
La vigor e la densitat de la vegetacion erbacèa deu de segur metre en rapòrt amb l'abondança de las precipitacions annualas. Quand aquestas darrièras son superioras a 500&nbsp;mm, la pradariá es formada de nautas èrbas que la nautor pòt passar 2&nbsp;mètres. Quand al contrari, son feblas (entre 300 e 400&nbsp;mm), las èrbas son mao cortas (mens de 0,50&nbsp;m) e la proporcion de las graminèas annualas aumenta. Se comença a apareisser de matas [[Xerofil|xerofilas]], d'[[Artemisa|artemisas]] e lo tapís erbacèu ven discontinú, la pradariá ven l'estèpa d'artemisas<ref name="wwf">{{En}} Faune et flore de ce milieu sur le site du WWF, ''Temperate Grasslands, Savannas and Shrubland Ecoregions'' [http://www.panda.org/about_wwf/where_we_work/ecoregions/about/habitat_types/selecting_terrestrial_ecoregions/habitat08.cfm Lire en ligne]</ref>.

== Sòl ==
Lo sòl tipic de la pradariá e lo tchernoziòma, es a dire la tèrra negra que se trapa subretot dins lo sud de [[Russia]] e en [[Ucraïna]] ont las precipitacions annualas varian entre 350 e 400&nbsp;mm<ref>{{En}} Le chernozem sur l'Encyclopædia Britannica, résumé de l'article [http://www.britannica.com/eb/article-9023848/Chernozem en ligne].</ref>. Aqueste conven plan al tipe de formacion vegetala qu'es la pradariá<ref>[http://www.inra.fr/internet/Hebergement/afes/Ressources/photos/sol165.php Le chernozem] sur le site de l'INRA.</ref> que:
* es equilibrat. existís pas o pauc de movements excessius cap al bas que provocariá l'escuratge dels orizonts superiors, nimai de pujadas dagierosas cap a la superfícia acabant a de concrecions superficiala;
* es ric en matèria organica umificada en rason de l'abondança dels brigalhs vegetals provesir per la pradariá;
* es calcimòrf, es a dire qu'i a saturction del complèxe absorbent a causa de son taus naut en [[azòt]] e en basa de las graminèas. Lo [[pH]] es d'unes 7 a 8, lo rapòrt C/N es comprés entre 8 e 10;
* es prigond, plan airat, mercé al ret dens de las raices e a l'accion dels animals escavaires, de [[Rodentia|rosegaires]] que presentan los 3/4 de la fauna ucrainiana, de lombrics que digerisson una granda partida de l'[[umús]].

== Fauna ==
[[Fichièr:American_bison_k5680-1.jpg|drecha|vinheta|280x280px|La ''pradariá'' americana èra poblada per de milions de [[Bisont d'America del Nòrd|bisonts d'America del Nòrd]] que noirissián los Amerindians.]]
Las èrbas de la pradariá ofrisson de grandas possibilitats alimentàrias pels ausèls. Unes insèctes coma las [[Sautarèla|sautarèlas]] e los [[Lepidoptera|parpalhons]] i son particularament abondants e diversificats. Fòrça espècias de rosegaires son infeudats a aquestes ecosistèmas e i tenon un ròtle important. Mas i aviá subretot autrescòps de grands tropèls d'[[Erbivòr|erbivòrs]], que devián, segon lo periòde vegetatiu, practicar de grandas migracions en cerca de lor noiritura. Las estèpas de Russia del sud e del Cazacstan del nòrd foguèron lo bèrç de la domesticacion del caval per l’Òme<ref>{{Ligam web}}</ref>. Encara al començament del sègle XIX, d’imenses tropèls de bisons (de 50 a 70 milions d'individús) se desplaçavan dins la pradariá d'America del Nòrd. Lor destruccion massissa que de pauc menèt a lor extinccion foguèt pas qu'un episòdi de la mesa en valor de la pradariá.

== Accion de l’Òme ==
[[Fichièr:France_Lozère_Causse_Méjean_Chevaux_de_Przewalski_8_(recradrage).png|esquèrra|vinheta|280x280px|Estèpa d'origina antropica sul [[Causse Mejan]], en [[Mont Losera|Losera]], Occitània. S'agís d'ancianas pradas pastoralas ara entretengudas per de [[caval de Przewalski]] per ensejar de travar la butada del bòsc.]]
Gaireben pertot ont los sòls son favorables e situadas dins de zonas planas e pas tròp aridas, las estèpas e pradariás naturalas an mai sovent desbosigadas per far plaça a las grandas culturas de cerealas. Lo blat es en efièch plan adaptat als sòls e als climas d'aqueste biòma, pasmens se sa cultura i es pro sovent relativament extensiva amb de rendiments febles, çò qu'a per efièch de multiplicar la superfícia expletada necessària. D'aqueste fach, la majora partida de la superfícia cobèrta per aqueste biòma dins aquestas partidas mens aridas desapareguèt. Unas de las regions agricòlas mai ricas de la planèta i son situadas, coma las grandas planas cerealièras d'America del Nòrd aquesas d'Ucraina e de Russia, o encara, mai ancianament, una partida del [[Creissent Fertil|Creissent fertil]] suls plans de Pròche Orient, d'ont lo blat e l'òrdi son originaris e foguèron domesticats al [[neolitic]] après aver estat expleitat pendent de milenaris a l'estat fèr, fasent naícer a la primièra agricultura de l'umanitat. Dins lo cas d'una expleitacion agricòla, i a una modificacion o degradacion de la qualitat dels sòls e de las populacions bacterianas, fongicas, e de las capacitats de potz de carbòni a vegada diminuidas<ref>{{En}} RD Bardgett, JC Frankland, JB Whittaker, ''The effects of agricultural management on the soil biota of some upland grasslands''. Agric Ecosyst Environ 45, 1993, <abbr class="abbr" title="pagina(s)">p.</abbr>&nbsp;25–45</ref>. Dins unas regions pasmens, l'utilizacion d'aqueste biòma en pastenc pel bestial a padut permetre de le preservar, pasmens se lo regime de pastenc i es sovent diferent d'aqueste dels tropèls d'erbivòrs fèrs, çò qu'a per efièch de transformar las comunautats vegetalas, o de los apauvrir fortament en cas de subrepastenc. Las estèpas e pradas mai preservadas son elas expleitadas per un elevatge extensiu e nomad que las modalitats de transumànça son pro pròches d'aquestas dels desplaçaments dels ancians tropèls d'erbivòrs fèrs.

A contrari, de formas particularas d'estèpas e pradariás temperadas an podut se desvolpar a la seguida de la degradacion dels boscs per l'Òme dins de regions en apartenent normalament, bioclimaticament, al biòma dels [[boscs temperats frondoses mixtes]], coma dins de motanhas mejanas europèas de sòls paures e pauc expleitables per l'agricultura. Dins aqueste cas de comunautats floristicas e faunisticas pri ricas e parcialament tipicas de la pradariá temperada podèron s'i installar, après de milenaris de [[Desboscament|desboscaments]] per l'Òme e de pression sul mitan per pastenc extensiu. Ara, après de l'abandon de l'activitat pastorala, es paradoxalament la butada natural del bòsc (la "tampadura del mitan") qu'es considerat coma una menaça ecologica per aqueste mitan, çò que provòca sovent la volontat d'entretenir aquestes biotòpes artificials per una gestion conservatritz fondada sul pasturatge (ajudas pel manten de l'elevatge o introduccion d'erbivòrs semisaivatges).

== Galariá ==
<gallery mode="packed" heights="180">
Fichièr:Landscape11.JPG|Garriga en Armenia, parcialament expleitada en pradariá de dalhar.
Fichièr:AguaenAchala.jpg|La pampa d'Achala, dins le centre-nòrd de l'Argentina.
Fichièr:Coreopsis, Wichita Mountains Wildlife Refuge.jpg|Pradariá dins une resèrva de l’Oklahoma (EUA).
Fichièr:Півонії, Хомутовський степ.jpg|Una partida aparada de l'estèpa ucrainiana de prima, florida de pevònias fèras (Paeonia tenuifolia).
Fichièr:Horses in Kazakhstan.jpg|L'estèpa de l'èst del Cazacstan d'estiu.
Fichièr:Урочище Утиная гора 3 - panoramio.jpg|L'estèpa russa a la davalada, dins l'oblast d'Orenborg.
Fichièr:Bayanbulak grassland.jpg|Estèpa dins la prefectura de Bayin'gholin al Xinjiang.
</gallery>

== Listas de las ecoregions de pradariá ==
{| class="wikitable" style="width: 700px; margin: 1em auto;"
! colspan="2" style="background: lightgreen none repeat scroll 0% 0%;" | Ecozòna afrotropicala
|-
|Boscs clars d'altitud d'Al Hajar e Al Gharbi
|[[Oman]]
|-
|Pradariá temperada d'Amsterdam e de Sant-Pau
|[[Illa Amsterdam]], [[illa de Sant Paul]]
|-
|Brosigas e pradariás de Tristan da Cunha e de Gough
|Illa Tristan da Cunha, Illa Gough
|-
! colspan="2" style="background: lightgreen none repeat scroll 0% 0%;" | Ecozòna Australasiana
|-
|Pradariá a tussacks de Canterbury e Otago
|[[Nòva Zelanda]]
|-
|Mulga de l'Èst d'Austràlia
|[[Austràlia]]
|-
|Sabanas temperadas del Sud-Èst d'Austràlia
|[[Austràlia]]
|-
! colspan="2" style="background: lightgreen none repeat scroll 0% 0%;" | Ecozòna Neartica
|-
|Pradariá de la val centrala californiana
|[[Estats Units d'America]]
|-
|Bosc-pargue de témols
|[[Canadà]], EUA
|-
|Pradariás mixtas centrales e miègjornalas
|EUA
|-
|Bosc transicional central
|EUA
|-
|Pradarià d'èrbas nautas centralas
|EUA
|-
|Sabana del plan Edwards
|EUA
|-
|Pradariá d'èrbas nautas dels Flint Hills
|EUA
|-
|Pradariás de las vals e pès de Montana
|EUA
|-
|Pradariá mixta dels Sand Hills de Nebraska
|EUA
|-
|Pradariá mixta del Nòrd
|Canadà, EUA
|-
|Pradariá d'èrbas cortas del Nòrd
|Canadà, EUA
|-
|Pradariá d'èrbas nautas del Nòrd
|Canadà, EUA
|-
|Pradariá palosiana
|EUA
|-
|Pradariá del Blackland texan
|EUA
|-
|Pradariá d'èrbas cortas occidentalas
|Canadà, EUA
|-
! colspan="2" style="background: lightgreen none repeat scroll 0% 0%;" | Ecozòna Neotropica
|-
|Espinal
|[[Argentina]]
|-
|Mont argentin
|Argentina
|-
|Pampa umida
|Argentina
|-
|Pradariá patagoniana
|Argentina, [[Chile]]
|-
|Estèpa patagoniana
|Argentina, Chile
|-
|Pampa semiarida
|Argentina
|-
! colspan="2" style="background: lightgreen none repeat scroll 0% 0%;" | Ecozòna Paleartica
|-
|Estèpa de l'Alai e de l'oèst del Tian Shan
|[[Cazacstan]], [[Ozbequistan|Ozbaquistan]], [[Tatgiquistan]]
|-
|Estèpa e semidesert de l'Altai
|Cazacstan
|-
|Estèpa d'Anatolia centrala
|Turquia
|-
|Estèpa boscada de Transbaïcalia
|China, [[Mongolia]], [[Russia]]
|-
|Estèpa d'altitud d'Anatolia orientala
|[[Armenia]], Iran, Turquia
|-
|Estèpa de la val de l'Emin
|China, Cazacstan
|-
|Pradariá boreala de las îlas Feroè
|Illas Feroè (Danemarc)
|-
|Garriga dels monts Hisor e Alai
|Quirguizia, Ozbequistan, Tatgiquistan
|-
|Estèpa boscada cazaca
|Cazacstan, [[Russia]]
|-
|Estèpa cazaca
|Cazacstan, Russia
|-
|Nauts plan cazacs
|Cazacstan
|-
|Estèpa de l'Orient Mejan
|Iraq, Siria
|-
|Pradariá mongola e manchoa
|China, [[Mongolia]], Russia
|-
|Estèpa pontica
|Moldavia, Romania, Russia, [[Ucraïna]]
|-
|Estèpa intermontanhosa del Saïan
|Russia
|-
|Estèpa boscada de la Selenga e de l'Orkhon
|Mongolia, Russia
|-
|Estèpa boscada de Siberia miègjornala
|Russia
|-
|Estèpa arida dels pès dels monts Tian
|China, Cazacstan, Quirguizia
|}

== Nòtas e referéncias ==
<references />

== Vejatz tanben ==

=== Bibliografia ===
* A. Huetz de Lemps, ''La végétation de la Terre'', Masson, Paris, 1970  {{ISBN|978-2225615016}}
* Henri Elhai, ''Biogéographie'', collection U, Armand Colin, Paris, 1968 {{ASIN|B0000DOCXA}} 
* {{En}} Martha J. Groom, Gary K. Meffe, C. Ronald Carroll, '' Principles of Conservation Biology'', Sinauer Associates, 2005  {{ISBN|978-0878935185}}
* {{En}} Fred B. Samson, Fritz L. Knopf ;  ''Prairie conservation: preserving North America's most endangered ecosystem'' ; ed: Island Press, 1996  {{ISBN|1559634286|9781559634281}}, 339 pages {{lire en ligne|url={{Google Livres|ZlHRjU2EDLQC}}}} 
* {{En}} Stewart, A.J.A. & Wright, A.F. 1995. ''A new inexpensive suction apparatus for sampling arthropods in grassland''. Ecological Entomology 20: 98-102 ([http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1365-2311.1995.tb00434.x/abstract résumé])

=== Articles connèxes ===
* [[Estèpa]]
* [[Matorral]]
* [[Pampa]]

=== Ligams extèrnes ===
* {{En}} [http://www.panda.org/about_wwf/where_we_work/ecoregions/about/habitat_types/selecting_terrestrial_ecoregions/habitat08.cfm Prairies, savanes et brousses tempérées sur le site officiel du WWF.]
* Projet CESAB ''Diversité végétale et fonctionnement des prairies permanentes'' ([http://cesab.org/index.php?option=com_content&view=article&catid=23&id=27&Itemid=112&lang=fr DIVGRASS])
[[Categoria:Formacion vegetala]]