Occitan transpirenenc
L'occitan transpirenenc (que lo sonan occitan cispirenenc del ponch de vista de la Peninsula Iberica) es l'occitan que se parlava en bèlas localitats al sud dels Pirenèus a l'Edat Mejana, mai que mai en Aragon e en Navarra, en i coexistir amb lo basco e lo navarroaragonés.
L'occitan lo portavan las personas originàrias d'Occitània que s'establissián dins las vilas bascas e aragonesas situadas al sud dels Pirenèus. Long del Camin de Sant Jaume, los comerçants e artisans occitans i èran en contacte amb los pelegrins, que sovent parlavan occitan tanben. Los repoblaires occitans mantenián mens lor lenga dins d'autras zonas pus meridionalas coma la val d'Èbre o lo sistèma Iberic perque tenián pas tant de contacte amb de gents de lor país e perque èra aisat per eles d'aprene e d'emplegar las lengas romanicas de la populacion aragonesa, navarresa o mossaràbia amb la quala coexistissián.
A Jaca (Aragon), l'occitan se parlèt dinc a la fin del sègle XIII o al començament del sègle XIV, a Estela e Pampalona (Navarra, Bascoat), durèt dinc al sègle XVI.
Una traça d'esta lenga es la preséncia de trobadors en lenga occitana e de bèls documents oficials, especialament los Establiments de Jaca e diferentas redaccions del Fòr de Jaca.
Los Establiments de Jaca ("Establimentz de Jaca") foguèron las ordenanças o fòrs de la vila de Jaca escriches al sègle XIII en occitan, especialament amb de traches gascons. Vaicí un extrach dels Establiments:
| « | E nos tot lo poble de Iacca mayors e menors presentz e auenidors estos establimentz qui sobre son escriutz confirmam e autreyam. e prepagatz de els nos tenim, elas iuras che uos ditz iuratz els proomnes de Iacca fetz, autreyam che de nostre mandament la fetz. chuals iuras establim e posam sobre nos. et en nos. e sobre nostra fe. e sobre nostra credença. che las tienguam e las façam fidelmentz tenir assi com de sobre escriut. | » |
En rason de la preséncia de l'occitan en Aut Aragon, l'aragonés ten fòrça occitanismes, mai que mai de gasconismes, ja que dins los parçans d'Occitània frontalièrs amb Aragon se parla lo dialècte gascon.
