Veire la font de Nòrma mistralenca

{{Dialècte Provençau}}

La '''nòrma mistralenca''' ''(normo mistralenco)'' es una [[nòrma lingüistica]] (una [[codificacion]]) que fixa la lenga [[occitan]]a. Apareguèt en [[1853]] dins leis òbras de [[Josèp Romanilha]], puei dins leis òbras de [[Frederic Mistral]] tre [[1854]]. La nòrma mistralenca se basa dins l'[[ortografia]] sus de principis [[fonetica|fonetics]] que utilizan parcialament de convencions venent de l'[[Edat Mejana]] (lh) e parcialament de convencions venent dau francés (gn - ou). Es utilizada per 12% dei locutors de la lenga occitana, segon l'estudi de l'Institut Canadenc sus lei Minoritats Lingüisticas.<ref>{{ligam web|url=https://icrml.ca/en/research-and-publications/cirlm-publications/download/170/81469/47?method=view|lenga=oc|títol=L'engagement occitaniste aujourd'hui|editor=Institut Canadenc sus lei Minoritats Lingüisticas|sit=icrml.ca|url_accès=Pdf}}</ref>

La '''nòrma mistralenca''' se compausa de dos aspèctes:
* La '''nòrma ortografica''' o '''[[ortografia]]''', que fixa la maniera d'escriure lei sòns. Se parla d''''ortografia mistralenca''' (''ourtougràfi mistralenco'', codificada).
** ''Remarca'' - La '''grafia mistralenca''' (''grafìo mistralenco'') englòba pus largament l'ortografia mistralenca (codificada, dins la nòrma) e divèrs usatges gaire codificats (fòra nòrma), mai que s'inspiran de l'ortografia mistralenca.
* La '''nòrma orala''', que fixa una maniera recomandada de parlar en occitan.

Es l'escrivan [[Josèp Romanilha]] que fondèt aquela nòrma en [[1853]] dins ''La part dau Bòn Dieu <La part dóu Bon Diéu>''. Puei l'escrivan [[Frederic Mistral]] l'illustrèt e la desvolopèt dins son òbra abondosa, tant en literatura coma en lexicografia, amb un diccionari monumentau, ''[[Lo Tresaur dau Felibritge]] <Lou Tresor dóu Felibrige>''. Pasmens, avans de chausir definitivament la grafia mistralenca en [[1854]], cau precisar que Mistral foguèt temptat durant leis ans precedents d'utilizar una grafia diferenta, pus pròcha de la grafia classica (aquela que lo provençau [[Simon Juda Onorat]] ja aviá utilizada dins son diccionari de 1846). Lo [[Felibritge]] adoptèt la nòrma mistralenca a sa fondacion en [[1854]] e, gràcias au succès de Mistral, l'espandiguèt a partir d'un nuclèu provençau dins l'ensems d'[[Occitània]] a la fin dau [[sègle XIX]]. Dempuei la segonda mitat dau [[sègle XX]], la nòrma mistralenca a reculat davant la [[nòrma classica]] e uei se limita sustot au [[provençau]] generau e au [[niçard]], en concurréncia amb la nòrma classica. Lo Felibritge, desenant, es partejat entre nòrma mistralenca (sustot en Provença) e nòrma classica.

Leis usatgiers de la grafia mistralenca son qualificats de ''mistralencs''.

La nocion de '''grafia mistralenca''' a recebut de sinonims que son mens satisfasents:
* ''Grafia romanilhenca'' fa referéncia au trabalh de codificacion de Romanilha, que precediguèt lo de Mistral, mai aqueu tèrme es rar e gaire acceptat per lei mistralencs.
* ''Grafia felibrenca'' fa referéncia au fach que lo [[Felibritge]] adoptèt la nòrma mistralenca a sa fondacion en [[1854]]. Mai tre la fin dau sègle XIX, lo Felibritge coneguèt en son sen l'aparicion d'un corrent favorable a la [[grafia classica]] e uei, lo [[Felibritge]] accèpta lei doas nòrmas, classica e mistralenca (levat en Provença ont utiliza ren que la mistralenca).

L'aplicacion de la nòrma mistralenca en [[Bearn]], e au [[gascon]] en generau, se sòna '''grafia febusiana'''. Foguèt lo trabalh de l'[[Escòla Gaston Fèbus]] a la fin dau [[sègle XIX]]. Son usatge a reculat fòrça dempuei la segonda mitat dau [[sègle XX]], davant l'avançada de la nòrma classica. 

La '''[[nòrma de l'escòla dau Pò]]''', creada en [[1971]] dins lei [[Valadas Occitanas]], deriva de la nòrma mistralenca mai n'es diferenta.

==Comparason==
<center>
{| class="wikitable" celpadding="2" align="center"
|+ Comparason entre nòrma mistralenca e nòrma classica 
|-
! [[Nòrma mistralenca]]
! [[Nòrma classica]]
|-
|style="background: #f9f9f9; "|''Mirèio, Cant I (F. Mistral)''

Cante uno chato de Prouvènço.

Dins lis amour de sa jouvènço,

A travès de la Crau, vers la mar, dins li blad,

Umble escoulan dóu grand Oumèro,

Iéu la vole segui. Coume èro

Rèn qu'uno chato de la terro,

En foro de la Crau se n'es gaire parla.

|style="border: 1px #aaa solid;background: #f9f9f9; "|''Mirèlha, Cant I''

Cante una chata de Provença.

Dins leis amors de sa jovença,

A travèrs de la Crau, vèrs la mar, dins lei blats,

''Umble'' [Umil] escolan dau grand ''Omèra'' [Omèr],

Ieu la vòle seguir. Coma èra

Ren qu'una chata de la tèrra,

En fòra de la Crau se n'es gaire parlat.

|}
</center>

Se remarcarà que lei doas nòrmas, en generau, diferisson sistematicament per l''''ortografia''' (notacion dei sòns) mai nòtan quasi exactament la meteissa causa: ''Cante uno chato de Prouvènço'' e ''Cante una chata de Provença'' se pronóncian parier. <br/>
<br />
La '''nòrma orala''' (recomandacion dei formas parladas) diferís solament un pauc entre nòrma mistralenca e nòrma classica. Per exemple, certanei mots afrancesats son acceptats en nòrma mistralenca (''<umble> umble'', ''<Oumèro> Omèra'') mentre que la nòrma classica conselha de leis evitar e de lei remplaçar per de formas occitanas pus autenticas (''umil, Omèr'').

{{Grafias}}

<center>
{| class="wikitable" celpadding="4" align="center"
|+ Comparason entre lei quatre nòrmas existentas en occitan: grafèmas tipics 
|-
! [[Nòrma classica]] 
! [[Nòrma mistralenca]]
! [[Nòrma bonaudiana]]
! [[Nòrma de l'Escòla dau Pò]]
|-
|style="background: #f9f9f9; "|-a ''finala''
|style="background: #f9f9f9; "|-o (-a, -e)
|style="background: #f9f9f9; "|-à
|style="background: #f9f9f9; "|-o (-a)
|-
|style="background: #f9f9f9; "|ò
|style="background: #f9f9f9; "|o
|style="background: #f9f9f9; "|o
|style="background: #f9f9f9; "|o
|-
|style="background: #f9f9f9; "|o, ó
|style="background: #f9f9f9; "|ou
|style="background: #f9f9f9; "|ou
|style="background: #f9f9f9; "|ou
|-
|style="background: #f9f9f9; "|uè, ue
|style="background: #f9f9f9; "|ue, iue
|style="background: #f9f9f9; "|eu (ue)
|style="background: #f9f9f9; "|ue (ö)
|-
|style="background: #f9f9f9; "|lh
|style="background: #f9f9f9; "|i/h (lh)
|style="background: #f9f9f9; "|lh
|style="background: #f9f9f9; "|lh
|-
|style="background: #f9f9f9; "|nh
|style="background: #f9f9f9; "|gn
|style="background: #f9f9f9; "|nh
|style="background: #f9f9f9; "|nh
|-
|style="background: #f9f9f9; "|s, ss<br>c(e), c(i), ç
|style="background: #f9f9f9; "|s, ss<br>c(e), c(i), ç
|style="background: #f9f9f9; "|s, ss
|style="background: #f9f9f9; "|s
|-
|style="background: #f9f9f9; "|z<br>s ''entre doas vocalas''
|style="background: #f9f9f9; "|z<br>s ''entre doas vocalas''
|style="background: #f9f9f9; "|z
|style="background: #f9f9f9; "|z
|-
|style="background: #f9f9f9; "|à è ò<br>á é í ó ú
|style="background: #f9f9f9; "|à è ò ì ù<br>é óu
|style="background: #f9f9f9; "|à è eù où<br>é<br>â ê î û
|style="background: #f9f9f9; "|à è ò ì ù où<br>é
|-
|style="background: #f9f9f9; "|''Se nòta totei lei consonantas finalas mudas.''
|style="background: #f9f9f9; "|''Se nòta certanei consonantas finalas mudas.''
|style="background: #f9f9f9; "|''Se nòta certanei consonantas finalas mudas.''
|style="background: #f9f9f9; "|''Se nòta ges de consonanta finala muda.''
|}
</center>

==Nòtas e referéncias==
<references/> 

==Articles connèxes==
* [[Lingüistica]]
** [[Nòrma lingüistica]]
*** [[Nòrma de l'Escòla dau Pò]]
*** [[Nòrma classica]]
*** [[Nòrma bonaudiana]]
* [[Occitan]]
* [[Felibritge]]
* [[Frederic Mistral]]
* [[Josèp Romanilha]]

{{Multibendèl|portal Provença|Portal Occitània}}

[[Categoria:Occitan]]
[[Categoria:Lingüistica|Occitana]]