Veire la font de Mal uèlh

[[Fichièr:Blue_eyes.JPG|vinheta|[[Nazar (amulet)|Nazars]], [[Amulet|amulets]] utilizat per esconjurar lo mal uèlh.]]
Lo '''mal uèlh''' es una malediccion que se crei èsser getada per un agach malvolent, sovent lança a una persona n'es pas conscienta. Fòrça culturas creson que recebre lo mal uèlh causa malastre o prejudici.<ref>{{cite journal|last=Ross|first=C|title=Hypothesis:The Electrophysicological Basis of the Evil Eye Belief|journal=Anthropology of Consciousness|year=2010|doi=10.1111/j.1556-3537.2010.01020.x|volume=21|pages=47}}</ref> De [[talisman]] son creats per s'aparar contra lo mal uèlh.

L'idèa exprimida per aqueste tèrme s'entend de biais diferent segon las culturas segon las mesuras de proteccion contra el. Lo concèpte e son sens varia fòrça segon las diferentas culturas, subretot en [[Asia Occidentala]]. L'idèa apareis mai d'un còp dins la [[literatura rabinica]].<ref name="ulmer">{{cite book|title=The evil eye in the Bible and in rabbinic literature|author=Ulmer, Rivka|editor=KTAV Publishing House, Inc.|year=1994|isbn=0-88125-463-0|page=176|url=https://books.google.com/?id=cwB8Hfkjpx0C&pg=PA176}}</ref> Es una cresença que s'espandiguèt fòrça sus gaireben tot lo bacin Mediterranèu e las tribús e cultura d'Asia. D'amulets en forma d'uèlh nomenadas [[Nazar (amulet)|nazars]], que son utilizadas per remandar lo mal uèlh, son comuns en [[Armenia]], [[Albania]], [[Argeria]], [[Tunisia]], [[Liban]], [[Turquia]],  [[Egipte]], [[Iran]], [[Iraq]], [[Paquistan]], [[Israèl]], [[Marròc|Morròc]], sud d'[[Espanha]], [[Itàlia]], [[Grècia]], lo [[Levant]], [[Afganistan]], [[Curdistan]], [[Siria]], e [[Mexic]], e venguèron una causida populare de sovenirs pels toristas.

== Istòria ==
La cresença dins lo mal uèlh ven de l'[[antiquitat classica]]. Es sitat per [[Esiòde]], [[Callimac de Cirena|Callimac]], [[Platon]], [[Diodòr de Sicília]], [[Teocrit de Siracusa|Teocrit]], [[Plutarc]], [[Eliodòr d'Emesa|Eliodòr]], [[Plini lo Vièlh]] o [[Aule Gelli]]. Peter Walcot dins ''Envy and the Greeks'' (1978) lista mai d'un centenat d'òbras d'aquestes e d'autres autors mencionant lo mal uèlh.

=== Antiquitat Classica ===
[[Fichièr:Antiochia_-_House_of_the_Evil_Eye.jpg|vinheta|Mosaïc Roman d'Antiòca mostrant un esemble de dispositius del mal uèlh]]
Los autors classics ensejant de donar d'explicacions pel mal uèlh. L'explicacion scientifica de Plutarc indica que los uèlhs son la primièra, senon l'unica, font dels rais mortals qu'èran supausats dardar en poison del prigond de la persona possedent lo mal uèlh. Plutarc tractèt lo fenomèn del mal uèlh coma quicòm que pareis inexplicable qu'es fon de poder e causa d'incredulitat.

La cresença dins lo mal uèlh pendent l'antiquitat varia segon los diferents luòcs e periòds. Lo mal uèlh èra pas crentat amb la mèsma intensitat dins cada caire de l'Empèri Roma. Endacòm de personas sentisson mai consciéncia lo dangièr del mal uèlh. A l'Epòca Romana, pas sonque los individús èra considerats de possedir lo poder del mal uèlh mas tanben de tribús entièras, subretot per aquestes del Pont e Escitia, se cresiá que transmetián lo mal uèlh. L'amulet fallic que se nomena ''[[fascinum]]'' en latin, del the verb ''fascinare'', "enfachinar", èra utilizat contra lo mal uèlh.

L'espandiment de la cresença al mal uèlh al Pròche Orient seriá per d'unes realizat per l'Empèri d'Alexandre lo Grand, que lo semenèt aquesta idèa grèga per son Empèri.

== Pel mond ==
[[Fichièr:Votive_tree_cappadocia.jpg|drecha|vinheta|Arbre de nazars en [[Capadòcia]], [[Turquia|Tuquia]].]]
La cresença al mal uèlh es fòrta en [[Asia Occidentala]], [[America Latina]], [[Africa de l'Èst]] e de [[Africa de l'Oèst|l'Oèst]], [[America Centrala]], [[Asia Centrala|l'Asia Centrala]], e [[Euròpa]], subretot dins la [[Bacin Mediterranèu|region mediterranèa]]; tanben s'espandiguèt also per d'autres airals, coma l'Euròpa del Nòrd, subretot las regions [[Cèltas|Celticas]], e las [[America|Americas]], menada pels colonc europèu e lo migrants en Asia de l'oèst.

La cresença dins lo mal uèlh se trapa dins la doctrina [[Islam|Islamica]], basat sus un dich del Profèta [[Maomet|Moamet]], "L'influéncia del mal uèlh es un fach..." [Sahih Muslim, Libre 26, N° 5427].<ref>{{cite web|url=http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/hadithsunnah/muslim/026.smt.html#026.5427|title=USC-MSA Compendium of Muslim Texts|publisher=Usc.edu}}</ref> De practicas autenticas per esconjurar lo mal uèlh se practican comunament pels Musulmans: puslèu que d'exprimir de biais dirècte una apreciacion, per example, sus la beutat d'un enfant, es de costuma de dire ''Masha'Allah'', per, "Se Dieu vòl", o invocant la benediccion de Dieu sus un objècte o una persona que s'admira.<ref>{{cite web|url=http://makedua.com/display_dua.php?sectionid=118|title=Du'a – What to say when in fear of afflicting something or someone with one?s eye|publisher=Makedua.com}}</ref> Un nombre de cresenças amb per subjècte lo mal uèlh son tanben presents dins la [[religion populara]], a l'entorn tipicament de l'usatge d'[[Amulet|amulets]] o de [[Talisman|talismans]] coma mejans de proteccion.

Dins la [[region Egèa]] e d'autras zonas ont la color clara dels uèlhs es pro rara, les personas amb uèlhs verd e subretot blaus, son sensats portat malastre, de biais intencional o non.<ref>Cora Lynn Daniels, et al., eds, ''Encyclopædia of Superstitions, Folklore, and the Occult Sciences of the World'' (Volume III), p. 1273, Univ. Press of the Pacific, Honolulu, {{ISBN|1-4102-0916-4}}</ref> Atal, en Grècia e Turquia, los amulets contra lo mal uèlh pren la forma d'uèlhs blaus, e dins una pintura de John Phillip, que, sèm testimònis de tusts cultural viscut per una femna que sopçona l'agach de l'artista de mal uèlh.



== Talismans e remèdis de proteccion ==
[[Fichièr:WPVA-khamsa.svg|esquèrra|vinheta|La [[Hamsa]], una amulet made per alunhar lo mal uèlh.]]
Per ensejar d'alunhar la malediccion de mal uèlh s'utiliza fòrça mena de [[Talisman|talismans]] segon las culturas. Una classa d'aquestes, so qualificats "''apotropaïc''" (del grèc "profilactic" / προφυλακτικός or "preventiu"), significant qu'alunha o torna enrè.

De discs o de boulas, constituits de cercles concentric blaus  (mai sovent, de l'interior cap a l'exterior, blau escur, puèi clar, blanc, e blau sorn) representant un mal uèlh son de talismans apotropics corrent en Asia de l'Oèst, present sus la proa de la [[Batèu|nauss]] mediteranèa e eendacòm mai; dins de versions de cultura populara, los uèlhs fixes son supausats rebatre l'agach maliciós cap al [[masc]].

lo ''[[Evil eye in Turkish Culture|nazar]]'' (del [[Turc]] : {{lang-tr|nazar boncuğu}} o {{Lang|tr|nazarlık}}), aqueste talisman es mai frequent en [[Turquia]], que s'encontra dins los ostals e los veïcls o portat en forma de perlas.

Un uèlh blau o verd green pòt taben se trobar dins de formas de la mai d'hamsa, un talisman e forma de man apotropaïca s'encontre en Asia de l'oèst. lo mot hamsa significa "cinq" en referéncia al dets de la man. Dins la [[cultura josieva]], l'hamsa se nomena Man de Miriam; e dins unas culturas Musulmana, la [[Hamsa|Man de Fatima]]. Pasmens se condemnar coma supersticion ples doctrinaris Musulmans, es gaireben exclusivament pels Musulmans del Pròche Orient e de Mediterranèa que la cresença de l'agach envejós compòrta un poder destructiu o lo talismanic empoderat del nazar per s'aparar contre eles. Per aquestes que so pas d'aquesta religion o region, lo nazar es una decoracion atractiva.

Una varietat de motifs per enconjurar lo mal uèlh son sovent tescut dins los tapisses tribals kilim. De tals motius inclusisson un crotz (Turc: Haç) per despertir lo mal uèlh en quatre, un cròc (Turc: Çengel) per destrire lo mal uèlh, o un uèlh uman (Turc: Göz) per desviar l'agach malefic. La forma d'un amulet de fortuna (Turc: Muska; sovent, a triangle encastrant un vèrs sacrat) es tescuda pels kilims per la mèsma rason.<ref name="Erbek">{{cite book|author=Erbek, Güran|title=Kilim Catalogue No. 1|publisher=May Selçuk A. S. Edition=1st|date=1998}}</ref>

=== En Islam ===
Lo mal uèlh, ''Isabat al-’ayn,'' es una cresença comuna que los individús an lo poder de far d'agach a de personas, animals o objects per lo far damtge. Es una tradition per fòrça Musulmans que al far un compliment se deu dire "Masha'Allah" (ما شاء الله) ("Se Dieu vòl.") e tanben "TabarakAllah" (تبارك الله) ("Benesit siá Dieu") per alunhar lo mal uèlh. Recitant las Soratas [[Ikhlas]], [[Al-Falaq]] e [[Al-Nas]] de l'[[Alcoran]], tres còps après Fajr a après Maghrib son tanben de mejans de proteccion personala contra lo mal uèlh.<ref>[https://web.archive.org/web/20120416000422/http://islamqa.com/en/ref/20954/evil%20eye Definition of the evil eye, and ways of protecting oneself against it and treating it], Islam Questions and Answers</ref> Tanben en Islam, Cheikh Ahmadou Bamba Fondator del Muridisme al Senegal, escriu Qassida (preguièras) nomenat "As Sindidi" ("Lo cap generós"), que prega Dieu contra lo mal uèlh:<ref>[https://web.archive.org/web/20130308162803/http://www.daaraykamil.com/Sindidi-en.pdf Sindidi]. Daaraykamil.com</ref>

=== Assirians ===
[[Fichièr:Ruby_Eye_Pendant.jpg|drecha|vinheta|Un pendilh Uèlh de Rubís d'una anciana civilizacion de Mesopotamia benlèu utilizat coma amulet per aparar contra lo mal uèlh. Adilnor Collection.]]
Los Assirians creson fòrça al mal uèlh. Pòrtan sovent una pèrla blau/turquesa dins un colar per s'aparar del mal uèi. Tanben, pòdon se pinçar las patèrlas, coma als Armenians. Se dich que las gents amb d'uèlhs verds e blaus son mai portats a un efièch mal uèlh. Un mejan simple e instantanèu de proteccion dins l'Euròpas Crestiana es de far ki signe de crotz amb dos detz en punta, l'[[Indèx (anatomia)|indèx]] e lo [[det long]]

=== En Judaïsme ===
Lo mal uèlh es mencionat mai d'un còp dins lo classic ''[[Pirkei Avot]] (Etica dels Nòstres Fraires)''. Al capítol II, cinq discípols del Rabin Johanan ben Zakai avisan cossí per seguir lo bon camin dins la vida e alunhar lo mal. [[Rabbi Eliezer]] dich qu'un mal uèlh es pièger qu'un mal amic, un mal vesin,  un mal còr. Lo Judaism crei qu'un "bon uèlh" designa una actitud de bona volontat e gentum cap als autres. Qualqu'un qu'a aquesta actitud dins la vida gausirà quand son propdan properarà; desirarà lo ben per totes.<ref>{{cite web|url=http://www.myjewishlearning.com/beliefs/Issues/Magic_and_the_Supernatural/Practices_and_Beliefs/Amulets/Evil_Eye.shtml|title=Evil Eye in Judaism|publisher=My Jewish Learning}}</ref> Un "mal uèlh" mòstra l'actitud opausada. Un òme amb "un mal uèlh" en mai de sentir pas la jòia mas ara una ànsia veraia quand propspèran los autres, e se gausirà quand los autres sofriràn. Una persona d'aqueste caracter representa un grand dangièr per la puretat morala.<ref>Chapters of the Fathers, Translation & Commentary by Samson Raphael Hirsch, Feldheim Publishers, {{ISBN|0-87306-182-9}} pg. 32</ref> Fòrça josieus fevroses evitan de parler de los lors objèctes de valor, bonastre que lor venguèt e, subretot, als enfants. Se un d'aquestes son mencionats, lo locutor e/o destinatari dirà "b'li ayin hara" (Ebrieu), es a dire "sens mal uèlh", o "kein eina hara" (Yiddish; abreujat en "kennahara"), "pas de mal uèlh". Un autre mejan d'esconjurar lo mal uèlh es d'escopir tres còps (o far semblant). Los romans nomenan aquesta costuma "despuere malum," escopir lo mal. <ref>Joyce Eisenberg and Ellen Scolnic. "The Whole Spiel: Funny essays about digital nudniks, seder selfies and chicken soup memories," Incompra Press, {{ISBN|978-0-692-72625-9}} pg. 153 </ref>Es tanben suggerit dins lo 10n comandament: "Cobejaràs ges l'ostal de ton propdan" es una lei contra getar un mal uèi a una autra persona.

=== Turquia ===
[[Fichièr:Nazars.jpg|vinheta|Ornements nazar de forma tradctionala]]
Un nazar tipic es fach man  de veire amb de cercles concetrics o en forma de larma blau escur, blanc, blau clar e negre, a vegada bordejat de jaune/aur.

Coma legat de l'[[Empèri Otoman|Empire Otoman]], es comun en [[Turquia]], [[Romania]], [[Albania]], [[Bòsnia e Ercegovina|Bòsnia e Erzegovina]], [[Bulgaria]], [[Grècia]], [[Chipre]], [[Siria]], [[Liban]], [[Palestina]], [[Egipte]], [[Armenia]], [[Iran]], [[Paquistan]], [[Ozbequistan]], [[Afganistan]], [[Iraq]] e [[Azerbaitjan]],<ref>{{cite web|url=http://www.dustinstoltz.com/blog/2012/05/26/the-evil-eye-and-mountain-karma|title=The Evil Eye and Mountain Karma in Azerbaijan|last=Stoltz|first=Dustin|date=May 26, 2012|publisher=|work=www.dustinstoltz.com|accessdate=}}</ref> ont lo nazar es sovent pendut dins los ostals, burèls, veïculs, vertits dels enfants, o incorporat de joièls e ornaments.<ref name="LonelyPlanet">''Lonely Planet Middle East.''Lonely Planet; 6 edition, 2009, p. 559.</ref> Son prepausats en sovenir als toristas.

=== Etiopia ===
La cresença dins lo mal uèlh, o ''buda'', es espandida in Etiopia.<ref name="turner">Turner, John W. "Ethiopian Orthodox Christianity: Faith and practices". ''[http://memory.loc.gov/frd/cs/ettoc.html A Country Study: Ethiopia]''. Thomas P. Ofcansky and LaVerle Berry, eds. Washington: Library of Congress Federal Research Division, 1991.</ref> Buda es mai sovent considerat coma un poder tengut e realizat per aquestes d'un grop social diferent, per example els [[Beta Israèl]] or lo metallurgistas. De crestians etiopian pòrtan un amulet or talisman, nomenat ''kitab'', o invocaràn lo nom de Dieu, per alunhar los damtges de buda.<ref name="kemp">Kemp, Charles. "[http://bearspace.baylor.edu/Charles_Kemp/www/ethiopian_refugees.htm Ethiopians & Eritreans.]" ''Refugee Health – Immigrant Health''. Waco, TX: Baylor University.</ref> A debtera, qu'es un prèire non ordonat o un profan educat, crearà d'amulets or talismans protectors.<ref name="finneran">Finneran, Niall. "[http://findarticles.com/p/articles/mi_m2386/is_3_114/ai_n6118470/ Ethiopian Evil Eye Belief and the Magical Symbolism of Iron Working.]" ''Folklore'', Vol. 114, 2003.</ref><ref name="geleta">Geleta, Amsalu Tadesse. "[https://web.archive.org/web/20100101104543/http://www.lausanne.org/all-documents/ethiopian-case-study.html Case Study: Demonization and the Practice of Exorcism in Ethiopian Churches] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100101104543/http://www.lausanne.org/all-documents/ethiopian-case-study.html|date=2010-01-01}}". Lausanne Committee for World Evangelization, Nairobi, August 2000.</ref>

=== Paquistan ===
Al [[Paquistan]], lo mal uèlh es nomenat ''Nazar'' (نظر). Las gents mai sovent recors al darrièrs tres capítols coma [[Al-Ikhlas|Ikhlas]], [[Al-Falaq]] e Al-Nas. "Masha'Allah" (ما شاء الله ) ("Se Dieu vòl.") es comunament dich per alunhar lo mal uèlh. La persepcion del mal uèlh varia segon lo nivèl d'educacion. Creson unes qu'utilizar la color negra apara del ma uèlh. D'autres utilizan "taawiz" per alunhar lo mal uèlh. Los proprietaires de camions e de veïculs de transpòrt plaçan mai sovent un pelhòt negre sul paratrucs per evitar lo mal uèlh.<ref>Ghilzai, S.A., and Kanwal, A. (2016) Semiotic Analysis of Evil Eye Beliefs among Pakistani Cultures and their Predetermined Behaviour. Research Issues in social sciences, 47-67.</ref>

=== Grècia ===
Lo mal uèlh, nomenat {{Lang|el|μάτι}} (''mati''), "uèlh", un dispositiu visual apotropaïc, es conegut en Grècia dempuèi lo sègle 6 AbC, qu'apareguèt dins la vaissèla per beure.<ref>Merriam-Webster. ''Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions''. 2000, p. 69. {{ISBN|0877790442}}.</ref> En [[Grècia]], lo mal uèlh es lançat amb lo procediment del ''xematiasma'' ({{Lang|el|ξεμάτιασμα}}), que lo "garisseire" recita en siléncia una pregària secreta passada per un parent d'edat del sèxe opausat, mai sovent un [[grand]]. De talas pregàrias son reveladas solament per d'escasenças espaecificas, segon la costuma aquestes que las revelan sens destriament pèrdon lo poder d'alunhar lo mal uèlh. Segon la region las versions la pregària en question, es mai sovent: "[[Maria (maire de Jèsus)|Santa Verge]], Nòstra Dòna, se [aquí ven lo nom de la victima] patís del mal uèlh, desluira lo/ela d'aqueste." Lo [[Mau|Mal]] repetat tres còps. Segon la [[tradicion]], se qualqu'un es tocat pel mal uèlh, ambedos, la victima e lo "garisseire" començan a badalhar fòrça. Puèi lo "garisseire" realiza lo signe de crotz tres còps, e emet un son d'escopit dins l'aire per tres còps. Un ritual fòrça similar es present dins la [[Bulgaria]] vesina.

Un autre "test" per verificar se lo mal uèlh foguèt lançat es aqueste de l'[[òli]]: jos de condicions normala, l'[[òli d'oliva]] flota sus l'aiga, qu'es mens densa que l'aiga. Lo tèst de l'òli es realizat plaçant una gota d'òli d'oliva dins un veire d'aiga, melhor d'aiga senhada. Se la gota flota, lo tèst es acabat e i a pas de mal uèlh getat. Se la gota s'enfonza, es segur que lo mal es alara lançat. Una autra forma de [[Experiéncia|tèst]] es de plaçar doas gotas d'òli d'oliva dins un veire d'aiga. se las gotas demoran separadas, lo tèst conclutz qu'i a pas de mal uèlh, mas se fusionan, i es. I a tanben un tresen: dins una sieta plena d'aiga lo "garisseire" plaça tres o nòu gotas d'òli. Se las gotas d'òli venon mai largas e possiblamentse dissòlvon dins l'aiga i a lo mal uèlh. Se las gotas demoran separadas de l'aiga formant un cercla pichon i es pas. Las primièras gotas son mai importantas e lo number de gotas que se dissòlv dins l'aiga indica la fòrça del mal uèlh.

I a una autra forma de "tèst" que lo "garisseira" prepara de dòlsas perçadas d'espinglas. Puèi enluca una candèla e trapa una dòlsa espinglada amb de cisèls. Puèi l'utiliza per far lo signe de crotz sul malaut She then uses it to do the sign of the cross over the afflicted pendent que se demanda a l'adolentit de pensar a aqueste que poirà aver getat lo mal uèlh. Puèi la garisseire plaça las dòlsas sus la flama. Se brutla en siléncia, i a pas de mal uèlh present; pasmens, se la dòlça peta o brutla amb de bruch, aquò significa que la persona a que pensa a l'adolentit es aquesta que lancèt lo mal uèlh. Quand la dòlça peta, lo mal uèlh desluira l'adolentit. Las dòlças que brutlan amb de bruch son consideradas coma essent λόγια - mots - bocada bruta que s'e'n deuriá mesfiar.  La dòlças brutladas son atudadas dins un veire d'aiga e son interradas pel jardin amb las espinglas que lo tot es considerat coma contaminat. Lo grècs tanben devian lo mal uèlh disent ''φτου να μη σε ματιάξω!'' which translates to "Que que siá, m'agaches pas!" Al contrari d'una cresença populara, lo mal uèlh es pas necessàriament geta per quaqu'un que vos vol damatge, mas aquò ven l'admiracion. Qu'es tecnicament possible de se donar lo mal uèlh, es conselhat d'èsser umil.

Los [[Paires de la Glèisa]] acceptan la cresença populara del mal uèlh, mas l'atribuisson al Diable e a l'Enveja. Dins la [[teologia]] gèga lo mal uèlh o ''vascania'' ({{Lang|el|βασκανία}}) es considerat noisible per aquestes l'enveja fa patir los autres tanben l'adolentit. La [[Glèisas ortodòxas de cultura grèga|Glèisa grèga]] an una pregària contra vascania dins lo ''Megan Ieron Sinecdemon'' ({{Lang|el|Μέγαν Ιερόν Συνέκδημον}}) libre de las pregàrias.

=== Itàlia ===
[[Fichièr:Fig._81_-_The_Evil_Eye_-_Elworthy.jpg|esquèrra|vinheta|Amulets del mal uèlh d'Itàlia coma las cornicello, cimaruta, and lunula (1895).]]
The cornicello, "bana pichona", o ''cornetto'', es un amulet long, en forma de bana leugièrament arcada. Los Cornicelli son sovent escultats de coralh roge o realizat d'aur o d'argent. Lo tipe de bana que son censat imitar es una bana de moton non corbada o de craba goat.<ref>{{Ligam web}}</ref>

Una idea es que de suggestions calhòla coma de [[Simbòl|simbòls]] sexuals desvia la masca de l'esfòrç mental necessari per enfachilhar. Una autra es que l'efièch de l'uèlh es de secar los liquids, la secada del fallus (provecant l'impoténcia del mascle) seriá defugida cerca lo refigi dins l'umiditat del sèxe femne. Dels romans antics e los descendents culturals dels pòbles Mediterranèus, aquestes qu'èran pas fortificat per l'embelinament fallic fan usatge de gestes sexuals per alunhar l'agach. Unes d'aquestes gestes son per exemple la ''mano cornuta'' (man bana) e la ''mano in fica'' (man cona); un ponh amb lo poce passant enter l'indèx e lo det long, representant lo fallus dins lo vagin. En mai dels talismans fallics d'estatuas de mans d'aquestes gestes, o cobèrtas de simbòls magicals, èra portats pels Romans. En [[America Latina|America latina]], las esculturas representant lo ponh amb lo poce quilhat entre l'indèx e lo det long contunha de portar bonastre.
[[Fichièr:Onda-ogat.jpg|drecha|vinheta|La man cona e la man bana untilizat en itàlia contra lo mal uèlh.]]
Lo portaire del mal uèlh, ''il jettatore'', es descrich coma avent una aparéncia faciala marcanta, ussas arcadas amb un agach regde que lança sos uèlhs negres. A sovent la reputacion d'èsser implicats a l'anagat dins de poders escurs e es l'objècte petòfias sus sas practicas magicas e enebidas. Los òmes astrats avent un fòrt marnetisme paersonal ganhan lèu en notorietat coma ''jettatori''. [[Piu IX|Lo papa Piu IX]] crentava lo mal uèlh, e i atribuís una mena d'istòrias de malastre que se debanèt a Roma pendent la darrièra decennia del sègle XIX. De personatges celèbres, dempuèi los poetas cap als bandits, atribuisson lor capacitat al poder de los uèlhs.<ref>Maloney, Clarence. ''The Evil Eye''. New York: Columbia UP, 1976. p. 29. {{ISBN|0-231-04006-7}}.</ref>

=== Espanha e America latina ===
Lo mal uèlh o ''<nowiki/>'Mal de Ojo''' es prigondament present dins las culturas popularas en Espanha que son tanben a la bansa de las supersticions en America latina.

Al [[Mexic]] e [[America Centrala|America centrala]], los enfants son considerat coma essent a risc subretot per lo mal uèlh e son dotats de braçalets amulet  per proteccion, tipicament una forma d'uèlh pench sus l'amulet. Una autra mesura preventiva a l'agachaire se recomanda toca de tocar los mainats; de la mèsma mena, una persona portant de vestits que poiriá provocar l'enveja se fa la suggestion de tocar l'autre per desviar l'enveja.

Lo garisseire tradicional dins lo Mexic rural es lo ''curandero'' que rodeleja un uòu de pola crud sul còrs de la victima per qu'absorbe lo poder de l'enfacinaire del mail uèlh. A la fin l'uòu es trencat e versat dins un veire e plaçat sota lo lièch del pacient près de la tèsta. A vegada se verifica que l'uòu apareis gaireben cuèch. Aquò se passa quand lo pacient es tocat pel mal uèlh. A vegasa lo mal uèlh es transportat cap l'uòu e al moment reviscola lo pacient. Dins la tradicion ispanica dels sude dels EUA endacòm al Mexic, l'uòu se pòt passar sul pacient fasent de formas de crotz sus tot lo còrs, en recitan lo Nòstre Paire. L'uòu es puèi plaçat dins un veire sota lo lièch del pacient près de la tèsta coma precedentament l'uòu pòt paréisser cuèch.<ref>{{Ligam web}}</ref>

Dins de partidas d'[[America del Sud]] lo fach ''ojear'', agachar amb lo mal uèlh, es un acte involuntar. A vegada se pòt ''ojear'' de nenons, animals e objèctes inanimats simplament los acachar e mirar. Pòt produire de malautiás, malaise o fins a la mòrt dels nenons o animals e avaria als objèctes inanimats coma veïculs o ostals. La cresença que lo mal uèlh involuntar se dona per las gens d'agach pesuc, le majan que cal per se'n aparar es de ligar un riban roge a l'animal, nenon o objècte, per atirar lo sòrt sul riban puslèu que per l'objècte que se vòl aparar.<ref>{{Ligam web}}</ref>

==== Brasil ====
Los Brasilians sovent associan lo ''mal-olhado'', ''mau-olhado'' or ''olho gordo'' (uèlh gròs) a l'enveja o la gelosia sus las plantas domestica e l'òrt, cabeladura atractiva e damatge lo succès economic e de còr e l'armonia en familha.

Al contrari de fòrça culturas lo mal uèlh es pas de riscar pels nenons. Los "Pagans" o nenon sens baptisme son puslèu considerat coma un risc per las mascas. Es benlèu un rebat de la cresença galiciana de las ''meigas'' o portugusa de las magas. Aquestas magas foguèron interpretadas coma de mites, mai sovent sornes, que destorba los enfants la nuèch e lèvan lo energia. Per aquò, los brasilians cretians plaçan d'amulets en forma de crotz, sota e desús los lièchs ont dormisson los mainats.

Encara, los enfants mai vielhs, subretot mascles, que seguisson los ideals culturals de se compartar coma cal, mas que, de biais inexplicable, venon d'adolescents o d'adults problematics, se dich que son victimas ''del mal uèlh'' venent de parents que lo comportament dels sieus èra pasadmirable.

Los Amulets qu'aparan del mal uèlh tend èsser mai sovent resistents, de planta un pauc o plan toxicas e escuras dins de luòcs especifics e estrategics del jardin e de l'ostal. Coma la ''comigo-ninguém-pode'' ("amb-ièu-pas-degun-pòt"), ''[[Dieffenbachia]]'' (cana d'ase), ''espada-de-são-jorge'' ("Espasa de Sant Jòrdi), ''[[Sansevieria trifasciata]]'' (langa de sògra) e ''guiné'' ("Guinèa"), ''[[Petiveria alliacea]]''. Per aquestes que mancan d'espaci se pòt far sanitós  de luòcs especifics, pleantan ensemble dins un pòt ''sete ervas'' ("set bonas èrbas"), amb ''arruda'' ([[ruta graveolens]]), ''pimenteira'' ([[Capsicum annuum]]), ''manjericão'' ([[balicòt]]) e ''alecrim'' ([[romanin]]). D'autre amulets populars contra lo mal uèlh son: l'usatge de miralhs, sus la parida exteriora de la pòrta, o a l'interior en facia de la pòrta màger; una figurina d'elefant amb son l'esquina virada cap a la pòrta; e sal gròs, plaçat en luòcs especific de l'ostal.

==== Mexic ====
Lo mal uèlh pòt arribas sens la dimencion de l'enveja,  es una varianta d'aqueste sentiment sosjacent d'inseguretat e de vulnerabilitat relatiu a de fòrças poderosas e ostilas del mitan. Dins son estudi de las actituds medicals dins la val de Santa Clara en Califòrnia, Margaret Clark conclutz: "Dins lo parlar popular ''Sal si Puedes'', lo pacient es vist coma una victima passiva e inocenta de las fòrça malvolentas dins son environament. Aquestas fòrças pòdon èsser de mascs, malesperits, las consequéncias de la pauretat, o un bactèri qu'envasís lo còrs. Lo un boc emissari pòt èsser assistent social que, de biais involontari, 'geta lo mal uèlh'&nbsp;... Los concèptes populars Mexicans al subjècte de las malautiás son basats en partida de la nocion que las gents pòdon èsser victimas del comportament negligent o malvolent dels autres".

Un autre aspècte del sindròma del mal uèlh dins Ixtepeji es un destorbi de l'equilibri caud-freg de la victima. Segon la cresença populara, lo ma efièch d'una ataca es degut a la fòrça "cauda" de l'agressor dintrant delo còrs del nenom e avaria lo balanç. Currier mostrèt cossí lo sistèma caud-freg mexican es un hot-cold system is un cresença inconscienta dins un modèl de modèl de relacions socialas ont las ànsias socialas son projectadas.Segon Currier, "la natura de la societat païsana de la societat mexicana es coma que cada individú deu de contunh ensejar de manténer lo balanç entre las doas fòrça socialas opausadas: la tendéncia cap a l'intimitat e cap a la retirada. [Es alara prepausat] que la preocupacion de contunh per realizar lo balanç entre 'caud' e 'freg' es una mena de reconstituir, en tèrmes simbolics, una activitat fondamentala dins las relacions socialas."<ref>Maloney, Clarence. The Evil Eye. New York: Columbia UP, 1976. p. 184. {{ISBN|0-231-04006-7}}.</ref>

=== Índia ===
Dins los Estats del nòrd de l'Índia, coma Uttar Pradesh, Rajasthan, Haryana, Uttarakhand e Himachal Pradesh, lo mal uèlh se nomena "Drishti" o ''Buri Nazar''. Un braçalet amulet, tatoatge o autre subjècte (Nazar battu), o un esloga, se pòt utilizar per alunhar lo mal uèlh. De proprietaris de camions escrivon l'eslogan per alunhar lo mal uèlh: "buri nazar wale tera muh kala" ("Ò uèi del mal, que sorna venga ta cara").

En general en Índia, venent dels mites istoricas, los nenosn e recent nascut and newborn infants aran lors uèlhs maquilhats. Se farà denegre, que segon las cresenças indianas, lo negre alunha lo mal uèlh o l'aura malfasenta. Dins l'Andhra Pradesh e Telangana, la gents nomenan aquò 'Disti' o 'Drusti'. Per levar Disti las gents seguisson diferets metòdes basats sus las diferetas cultura o zonas. Los elements utilizats per levar lo Disti son la pèira de sal, pigments roges o pelhòts onchats. En mai de personas amb aquestes elements fan lo torn de la persona tocada per Disti e lo brutlan après.<ref name="JackStephen2013">{{Cite book}}</ref>

== Noms segon las lengas ==
* In [[Albanés]] es "syri i keq" (Estandard e Tosk), o "syni keq" (Gheg). E tanben "mësysh" abitualament utilizat per "getar un mal uèlh".
* En [[Alemand]], se nomana "böser Blick", literalament "mal agach".
* En [[Arabi]], ''ʿayn al-ḥasūd'', عين الحسود{{rtl-lang|ar|عين الحسود}}, "l'uèlh de l'enveja". ''ʿAyn ḥārrah'' (عين حارّة) es taben utilizat, literalament "uèlh caud".
* En [[Armèni]], ''char atchk'' ({{Lang|hy|չար աչքն}}) "uèlh del diable" o "mal uèlh".<br />
* En [[Azèri|Azèrii]], "Göz dəyməsi" – quicòm coma "tustat per un uèlh"
* En [[Canarés]], se nomena "drishti".
* En [[Chinés]] se nomena 邪惡之眼 (Hant) / 邪恶之眼 (Hans) (xié è zhī yǎn,)
* En [[Galician]], es nomena "meigallo", de ''meiga'', "masca" (e benlèu  ''-allo'', diminutivu o aumentatiu; o contraccion amb ''ollo'', "uèlh"; o ''allo'', "alh").
* En [[Grèc (lenga)|Grèc]], ''to matiasma'' (μάτιασμα) o ''mati'' (μάτι) fasent referéncia a l'accion de getar lo mal uèlh (''mati'' es lo mot Grèc per uèlh); tanben: ''vascania'' ({{Lang|el|βασκανία}}, lo mot crèc per [[maganha]])<ref>Vaskania (Βασκανία) in Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, (Encyclopedic Lexicon Eleftheroudakis) ed. 1928</ref>
* En [[Ebrieu]], '''''ʿ'''áyin hā-rá'''ʿ''''' (עַיִן הָרַע{{rtl-lang|he|עַיִן הָרַע}}, "uèlh del daible")
* En [[Espanhòl]], mal de ojo, se referís pas a l'uèlh real mas a lo de que es supausat venir. Getar un mal uèlh es echar mal de ojo, i.e. "getar lo mal per l'uèlh".
* En [[Indostani]] e  d'autres lengatge del [[Asia del Sud|Sudasia]], ([[Indi]]: nazar (नज़र); nazar lagna (नज़र लगना)) significa èsser tocat pel mal uèlh. (Pasmens , mai sovent i a pas de connotacion malefica generally has no evil connotations que l'uèlh d'una maire pòt tanben causar de damtges.) En Ordo: nazar" (نظر)"Chashm-é bad"( چشمِ بد) ; nazar lagna.
* En [[Irlandés]], lo tèrme ''drochshúil'' es utilizat per 'mal uèlh', de 'droch' (mal, paure, diable, malautiá) e 'súil (uèlh).
* En [[Italian]], i a lo mot ''malocchio''
* En [[Japonés|Japanés]] es {{Lang|ja|"邪視"}} ("jashi").
* In Ke/Tz Luo, it is called "Sihoho/Juog wang'".
* In [[Macedonian (eslau)|Macedonian]] it is known as ''урокливо око''.
* In Malayalam it is known as ''kannu veykkuka'' – to cast an evil eye while "kannu peduka" means to be on the receiving end of the malefic influence. "kannu dosham" refers to a bad effect caused by an evil eye.
* In [[Napolitan|Neapolitan]] it is known as "'o mma'uocchje" which translates literally into "the evil/bad/maleficent eye", which afflicts people, especially women and children who are supposedly the most vulnerable, with multiple issues and problems, stemming from pre-natal issues, miscarriages, early childhood death or sickness or death of a mother during birth, as well as afflicting women with infertility, sexual problems, early widowhood, etc., while afflicted men suffer from cancer, l
* aziness, greed, gluttony, and other diseases, disabilities and ailments.
* En [[Neerlandés]] se nomena ''"het boze oog"'', literalament "l'uèlh maliciós" o "l'uèlh de la colèra"
* En [[Ongrés]], ''gonosz szem'' vòl dire "mal uèlh", mas l'accion es szemmelverés (lit. "tust amb l'uèlh")
* En [[Persan|Persian]] es conegut coma "چشم‌ زخم"{{rtl-lang|fa|"چشم‌ زخم"}} (agach injuriós) o "چشم شور"{{rtl-lang|fa|"چشم شور"}} (omen eye)<ref name="dehkhoda">{{Ligam web}}</ref> "Cheshmeh Hasood", significan uèlh gelós, o "Cheshme Nazar" mal uèlh.
* En [[Polonés]] es conegut coma "złe oko" o "złe spojrzenie".
* En [[Pashto]] es'''''"بدو سترګو وهل"'''''(bado stargo wahal) e tanben '''''"نظر وهل"'''''(Nazar wahal)
* En [[Portugués]], se nomena "mau olhado", o "olho gordo" (lit. "uèlh gròs"). La primièra expression es utilizada al [[Portugal]] e lo segond al [[Brasil]].
* En [[Romanés]], es conegut coma "deochi", significan "un-uèlh".
* En [[Rus]], {{Lang|ru|"дурной глаз"}} (durnoy glaz) e  {{Lang|ru|"сглаз"}} (sglaz)  "de l'uèlh".
* En [[Sanscrit]], an ancient [[Lengas indoarianas|Indoarian]], es "drishti dosha" (दृष्टि दोष) significant malfasença causada pel mal uèlh. 
* En [[Sèrbocroat]], se nomena ''Urokljivo oko'' (Cyr. ''Урокљиво око'').<ref>{{Ligam web}}
</ref> lo primièr mot es un adjectiu de ''urok/урок'', que significa enfacinar, e lo segond'' uèlh''.
* En [[Somali]], se nomena "il", o  "Ilaaco" o "Qumayo" (lo primièr mot significa "uèlh" e los dos autres uèlh d'enveja)
* En [[Tamol|Tamil]], {{Lang|ta|"கண் படுதல்"}} (kan padudhal) signican "getar un uèlh" (amb intencion de far prejudici). {{Lang|ta|"கண்ணூறு"}} (kannooru) "mal de l'uèlh"
* En [[Turc]]  ''kem göz'' e lo mejan de se n'aparar "nazar boncuğu".

== Vejatz tanben ==
[[Fichièr:John_Phillip_-_The_Evil_Eye_(1859).jpg|vinheta|John Phillip, ''The Evil Eye'' (1859), autoretrach de l'artista fasent l'esquiça d'una gitana espanhòla que pensa qu'el li geta lo mal uèlh.]]
* [[Amulet]]
* Gelosiá
* [[Eye of Providence|Uèlh de la Providéncia]]
* [[Medusa (mitologia)|Medusa]] e Gorgona
* [[Nazar (amulet)|Nazar]]

== Referéncia ==
{{reflist|colwidth=30em}}

== De legir ==

[[Categoria:Uèlh]]
[[Categoria:Folclòre]]