Veire la font de Lapislazuli

{{Infobox Ròca|nom=lapislazuli|imatge=[[Fichièr:Lapis lazuli block.jpg|252px|]]|legenda=Lapislasulis, pèira polida|categoria=ròca metamorfica|soscategoria=|composicion quimica=|estructura=|minerals principals=[[lazurita]]|minerals accessòris=silicat de calci complèxe<br/>wollastonita<br/>calcita<br/>pirita|textura=|color=[[blau]]|utilizacion=talhada, polida: [[joielariá]], ornament<br/>polvera: [[pintura]]|aflorament=|densitat=2,7 a 3|duretat=|formacion=(Na, Ca)<sub>8</sub> (Al, Si)<sub>12</sub> O<sub>24</sub> S<sub>2</sub> FeS-CaCO<sub>3</sub>}}

Lo '''lapislazuli''' es una lazurita, una varietat de l'[[haüyna]], destinada a l'ornamentacion. Es una [[gemma]] fòrça apreciada en [[joielariá]] dempuèi de l'antiquitat.<ref name="RBA">{{obratge|títol=Diccionario de Arte II|luòc=Barcelona|editor=Biblioteca de Consulta Larousse. Spes Editorial SL (RBA)|an=2003|isbn=84-8332-391-5|pagina=p.23|lengua=castellà|consulta=3 de desembre de 2014|id=DL M-50.522-2002}}</ref>

== Etimologia ==
Son nom ven del [[latin]] ''lapis'' ('pèira'), e ''lazuli'' es la forma genitiva del latin medieval ''lazulum'', qu'es l'evolucion de l'[[arabi]] classic ''lzaward'' ('lapislazuli'), d'esperel venen del [[persan]] ''lavard'' e aquest del [[sanscrit]] ''rja-várta'' ('joièl reiala'), que ''rya'' 'rei', e ''vártam'' 'pirita', 'pèira mièjapreciosa', e partida.

Se crei que ''rjvarta'' es l'origina de la paraula 'blava'. Un autre nom del lapislazuli es ''várta-mani'' que seriá 'joièl de pirita'.

== Lo mineral ==
Se definís geoligicament coma una [[ròca]], pasmens s'e un material compausat de diferents minerals. Los principals compausants son la [[lazurita]] (de 25% a 40%), un silicat de calci complèxe (sòdi, alumini, silici, oxigèn e sofre) que li dona la color blava caracteristica, [[wollastonita]] que pòrta lo gran gris, [[calcita]] qu'es esponsabla del gran blanquinós, e la [[pirita]], que li dòna los rebats daurats. Sa formula quimica es:
: (Na, Ca)<sub>8</sub> (Al, Si)<sub>12</sub> O<sub>24</sub> S<sub>2</sub> FeS-CaCO<sub>3</sub>.

Ten una densitat de 2,7 a 3, e una dureta de 5,5 dins l'escala de Mohs. Presenta un rebat vitrós e una [[Fractura concoïdal|fractura concoïdala]]. Es atacable per l'[[acid cloridric]], çò que fa mai aisit la diferenciacion amb las autras ròcas coma la [[Lazurita]].

== Utilizacion ==
[[Fichièr:Lapis.elephant.800pix.060203.jpg|drecha|vinheta|250x250px]]
Sa color blau es considera coma simbòl de pureta, santat, benastre e noblesa, es la causa qu'istoricament foguèt utilizada pels [[Egipte antica|egipcians]], [[Babilònia (reialme)|babilonians]] e [[Empèri Assirian|assirians]] per realizar d'ornaments e mascaras funeraris. Los [[Roma antica|romans]] cresiá qu'aviá de propietats afrodisiacas. A l'[[Edat Mejana|edat mejana]] se li atribussiá d'autres vertuts [[Medecina|medecinalas]] per la robustesa dels membres, per prevenir la paur, lo dobte e l'enveja; es beviá mesclada amb de lach.

La polevra del mineral, la lazurita, donava un pigment blau, fòrça apreciat pels grans [[Pintura|pintres]] de la [[Renaissença]] a causa de sa durabilitat. [[Leonardo da Vinci]], [[Albrecht Dürer]] e [[Fra Angelico]] fasiá referéncia a la polvera de lapislazuli coma a «aur blau», qu'a aquela epòca lo prètz egalava aquel de l'aur. Un bèl exemple de son utilizacion se pòt trobar dins lo libre illustrat de mai granda valor conservat, [[Las fòrças ricas òbras del Duc de Berric|''Las fòrças ricas òbras del Duc de Berric'']], al musèu Condé de [[Chantilly]].

Gaireben tot lo lapislazuli utilizat din l'antiquitat a Euràsia s'obteniá de las peirièras situadas pels monts de l'[[Afganistan]], qu'encara son expleitadas amb de procediments fòrça similars a aqueles utilizats fa de milièrs d'ans.

A Amèrica, els [[Empèri Inca|incas]] i d'autres culturas precolombianas expleitèron ja fa 2000 ans de jaces en [[chile]], dins la zona d'Ovalle, l'utilizant per realizar de mascaras e d'autres ornaments.

Ara es encara utilizat en joieria, se popularizant amb l'introduccion sul mercat del lapislazuli nòrdamerican. En America, los incas e d'altras culturas precolombianas expleitèron fa mai de 8.000 ans jaces dins las regions montanhòsas del Peró, l'utilizant per realizar de mascaras, d'ornaments e decoracion. Ara al mond i a pas gaire que dos jaces ont es possible de trobar aquèla bèla pèira: es una mina situada en l'Afganistan, e una autra, mai granda, en Chile. Es lo jaç ''Flor dels Andes'', a 3.600 metres d'altitud, dins sèrra d'Ovalle.

== Refereréncias ==
{{Reflist}}

== Enllaços externs ==
* [https://web.archive.org/web/20101012151042/http://www.marama.cl/ Marama.cl] Lapislazuli de Chile
* [http://www.palagems.com/lapis_lazuli_bancroft.htm Lapislazuli de l'Afganistan]
{{commons|Lapis lazuli}}