Veire la font de Impòst

{{1000 fondamentals}}
{{Entèsta label|BA}}

[[Fichièr:Tithe Collection in Skåne (Bengt Nordenberg) - Nationalmuseum - 18002.tif|thumb|right|[[Pintura]] [[Suècia|suedesa]] dau sègle XIX representant la collècta dau [[dèime]], un impòst en favor de la Glèisa, durant l'[[Edat Mejana]].]]

Un '''impòst''' es una quantitat de sòus exigida per un [[Estat]] a sei [[Ciutadanetat|ciutadans]] per contribuir au foncionament deis [[govèrn|institucions publicas]]. Es un element fondamentau dau budget de l'[[Estat]] qu'es aparegut tre l'[[Antiquitat]] Auta. Permet ansin lo foncionament deis institucions d'una comunautat [[politica|politica]] e la mesa en òbra de sei decisions. Son organizacion es donc definida per lo [[govèrn|poder politic]] e, dins lei [[societat]]s modèrnas, es enquadrada per la [[lei|lèi]].

Se destrian leis [[impòst dirècte|impòsts dirèctes]] e [[impòst indirècte|indirèctes]]. Lei premiers tòcan una matèria impausabla permanenta mentre que lei segonds regardan d'accions particularas de consumacion ò de produccion. Per cada impòst, son definits un assetament, un metòde per fixar son montant e un procès per permetre son pagament per lo contribuitor. S'es necessari, l'[[Estat]] pòu organizar de [[Contraròtle fiscau|contraròtles]] ò un pagament fòrçat. Per aquò, leis [[administracion]]s cargadas d'organizar la collècta dei taxas son sovent d'institucions ierarquizadas emplegant un nombre important de [[foncionari]]s. Ansin, se l'impòst es un element indispensable a l'organizacion de la [[societat]], l'aspècte autoritari de son recobrament pòu suscitar d'oposicions (movements antifiscaus, evitament fiscau, formacion de movements politics ostils ais [[govèrn|autoritats]]...).

== Istòria ==

=== De l'aparicion de l'impòst a la fin de l'Antiquitat ===

[[Fichièr:Musées Metz - stèle impôts.jpg|thumb|Estela [[Antiquitat|antica]] representant lo pagament de l'impòst ([[sègle II apC|sègles II]]-[[Sègle III apC|III apC]]).]]

Lo concèpte « d'impòst » sembla aparegut tre la formacion dei premierei societats [[estat]]alas<ref>Au minimom, se pòu considerar lo cas de la creacion [[moneda|monetària]] qu'es un impòst sus la produccion de bens e de servicis.</ref> mai son origina precisa es desconeguda. Existís doas [[ipotèsi]]s principalas<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Michel Bouvier, ''Introduction au droit fiscal général et à la théorie de l'impôt'', Librairie générale de droit et de jurisprudence, 2014, p. 136.</ref> :
* un fondament [[politica|politic]] liat a l'[[agricultura]] e a la sedentarizacion. Generatritz de pilhatges e de [[guèrra|conflictes]], lei sobras [[agricultura|agricòlas]] foguèron benlèu a l'origina de [[tribut]]s destinats a assegurar la proteccion d'una comunautat.
* una origina [[religion|religiosa]] amb l'aparicion d'ofrendas e de dons per lei [[dieu|divinitat]]s.
Durant l'[[Antiquitat]], l'impòst èra rarament la fònt premiera dei revenguts d'una comunautat politica. D'efiech, lo recors a l'[[esclavatge]], a la [[requisicion]]<ref>En particular, la requisicion de produchs [[agricultura|agricòlas]].</ref> (ò au pilhatge) e ai [[corvada]]s èra fòrça frequent e èra sovent una fònt de richessas pus importantas que l'impòst per leis [[Estat]]s<ref>Per exemple, dins l'[[Egipte]] de l'[[Antiquitat]], lo tèrme « trabalh » èra sinonim d'impòst ('''[[anglés|(en)]]''' David F. Burg, ''A World History of Tax Rebellions'', Taylor & Francis, 2004, pp. vi–viii.).</ref>. Pasmens, leis impòsts, inicialament fondats sus la [[proprietat]] fonsiera, la [[capitacion]] e lei drechs de [[doana]], conoguèron una diversificacion importanta durant lo [[Antiquitat|periòde antic]] amb l'aparicion de sistèmas fòrça variats. Per exemple, la fiscalitat dirècta, fòrça importanta en [[Egipte]], èra quasi inexistenta en [[Grècia]] qu'utilizava principalament un sistèma de taxacion indirècta<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Michel Austin e Pierre Vidal-Naquet, ''Économie et société en Grèce ancienne'', Armand Colin, coll. « U2 », 1972.</ref>.

=== L'impòst medievau ===

[[Fichièr:Tax payment to a lord - BNF Fr9608 f11v.jpg|thumb|right|Representacion dau pagament de l'impòst a un senhor a la fin dau sègle XV.]]

Durant l'[[Edat Mejana]], lo sistèma d'impòst èra pas unificat e fòrça divèrs. En [[Euròpa]] Occidentala, existiá ansin la [[corvada]]<ref>Dins aquò, aquel impòst es pas una invencion medievala car existiá ja en [[Sumèr]] ò en [[Egipte]] Antica.</ref>, un impòst en natura que correspondiá a un temps de trabalh donat en cambi de la proteccion dau senhor<ref>'''[[francés|(fr)]]''' « Corvées: valeur symbolique et poids économique » dins Monique Bourin (dir.), ''Pour une anthropologie du prélèvement seigneurial dans les campagnes médiévales (XIe-XIVe siècles): réalités et représentations paysannes'', Publications de la Sorbonne, 2004, pp. 271-381.</ref>, la [[talha (impòst)|talha]] qu'èra un impòst en espècias que remplacèt pauc a pauc la corvada a partir dau [[sègle XI]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean Favier, ''Finance et fiscalité au bas Moyen Âge'', SEDES, coll. « Regards sur l'histoire », 1971.</ref>, lo [[dèime]] qu'èra un impòst en natura pagat a la [[Glèisa Catolica|Glèisa]] ò a un senhor<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Michel Lauwers, ''La dîme, l'Église et la société féodale'', Brepols, 2012.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Roland Viader, ''La dîme: Dans l’Europe médiévale et moderne'', Presses universitaires du Midi, 2020.</ref>, la [[gabèla]] qu'èra un impòst indirècte sus certanei produchs ([[sau de cosina|sau]], [[vin]], textils...)<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean-Claude Hocquet, ''Le sel et le pouvoir - De l'an mil à la Révolution française'', Albin Michel, 1985.</ref>, lei drechs d'[[autreg]] e de [[peatge]] qu'èran d'impòsts indirèctes sus lei transpòrts<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Thomas Allan Ingram, « Octroi », dins Hugh Chisholm (dir.), ''Encyclopædia Britannica'', vol. 19 (11{{a}} ed.), Cambridge University Press, 1911.</ref> ò lei [[banalitat (drech feudau)|banalitats]] qu'èran una taxa particulara permetent d'utilizar d'equipaments comuns bastits per un senhor ([[molin]], [[forn]]...)<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Eugène Bonnemère, ''Histoire des paysans, depuis la fin du Moyen Âge'', 1856.</ref>.

Dins la màger part deis [[estat]]s [[Edat Mejana|medievaus]], pauc [[centralisme|centralizats]], la levada deis [[impòst dirècte|impòsts dirèctes]] èra pas sistematica. Per exemple, èra possible a un sobeiran de demandar una ajuda financiera per menar una [[guèrra]]. Pasmens, aquò necessitava sovent d'obtenir l'acòrdi dei comunautats regardadas e, dins certanei cas, la respònsa èra negativa<ref>Un exemple famós de respònsa negativa foguèt lo refús deis [[Estats Generaus (França)|Estats Generaus]] de levar d'impòsts per pagar lo recapte dau rèi [[Joan II de França|Joan II]] en [[1356]] durant la [[Guèrra de Cent Ans]].</ref>. Un autre problema recurrent dau periòde èra lo pagament en natura que permetiá pas au [[govèrn]] de desgatjar rapidament de fons. Un objectiu politic deis [[estat]]s en formacion durant l'[[Edat Mejana]] foguèt donc de rendre permanent l'excepcionau e de levar l'impòst sota forma [[moneda|monetària]]. De mai, fòrça sobeirans assaièron de s'afranquir dei limits dau contraròtle per lei comunautats pagant l'impòst<ref>Per exemple, en [[1439]], lo rèi [[Carles VII de França|Carles VII]] obtenguèt lo drech de levar d'impòst sensa limit dins lo [[temps]] per finançar de projèctes precís, acceptats per leis Estats Generaus ('''[[francés|(fr)]]''' Guillaume Bernard, ''Introduction à l'histoire du droit et des institutions'', vol. 402, Studyrama, coll. « Panorama du droit: Premier cycle », 2004).</ref>.

Dins aquò, aqueu procès entraïnèt d'aumentacions fòrtas de l'imposicion. Ansin, dins mai d'una region, aquò aguèt per consequéncias de revòutas. En causa de la feblessa deis [[estat]]s medievaus, aqueleis insureccions podián èsser d'eveniments grèus coma o mostrèt l'afondrament de la [[Dinastia Tang]] au començament dau [[sègle X]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Richard von Glahn, ''The Economic History of China : From Antiquity to the Nineteenth Century'', Cambridge University Press, 2016.</ref>.

=== Vèrs l'impòst modèrne ===

[[Fichièr:Pieter Brueghel the Younger, 'Paying the Tax (The Tax Collector)' oil on panel, 1620-1640. USC Fisher Museum of Art.jpg|thumb|right|Representacion dau burèu d'un collector d'impòsts vèrs [[1640]].]]

L'impòst modèrne apareguèt amb la centralizacion deis [[estat]]s d'[[Euròpa Occidentala]] a partir dau sègle XVI. Plusors evolucions marquèron sa formacion. La premiera foguèt la reacion d'institucions especializadas dins l'organizacion e la collècta dei taxas coma lo [[Tesaur de l'Esparnhe]] creat per lo rèi [[Francés Ièr de França|Francés I{{èr}}]] en [[1523]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean Jacquart, ''François Ier, Paris'', Fayard, 1994.</ref>. Una autra etapa importanta foguèt la question dau contraròtle [[politica|politic]] de la levada e dau montant deis impòsts. Lei Revolucions Anglesas, la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia Estatsunidenca]] e la [[Revolucion Francesa]] legitimèron ansin l'idèa d'un vòte per lei representents dau pòble e d'una inscripcion de sei règlas dins la [[lei|lèi]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Philip T. Hoffman e Kathryn Norberg, ''Fiscal Crises, Liberty, and Representative Government, 1450-1789. The Making of modern freedom'', Stanford University Press, 2002.</ref>.

En parallèl, comencèt l'estudi [[sciéncia|scientifica]] de l'impòst. Menat de concèrt amb lei recèrcas sus lo foncionament generau de l'[[economia]], aqueu trabalh permetèt de lo definir d'un biais pus precís e de'n descubrir de modalitats e d'aplicacions novèlas. Per exemple, favorizèt l'aparicion de la [[Impòst progressiu|progressivitat]] ò la creacion de [[Taxa de valor aponduda|taxas sus la creacion de valor]] que son d'elements caracteristics de la [[fiscalitat]] modèrna. D'autra part, l'impòst venguèt l'objècte de luchas [[politica]]s entre diferents corrents de pensada coma lei movements d'inspiracion [[liberalisme|liberala]], generalament desirós de lo redurre per demenir l'importància de l'[[Estat]], e aquelei d'origina [[socialisme|socialista]] qu'assaian generalament d'utilizar l'impòst per demenir leis inegalitats socialas<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Marc Leroy, ''L'impôt, l’État et la société : La sociologie fiscale de la démocratie interventionniste'', Économica, coll. « Finances publiques », 2010.</ref>.

== Teoria generala de l'impòst ==

=== Impòsts dirèctes e indirèctes ===

[[Fichièr:Fiscal Roquevaire 27-02-1886 MM.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] d'un sagèu fiscau, un exemple d'impòst indirècte.]]

Lo destriament entre la [[impòst dirècte|fiscalitat dirècta]] e [[Impòst indirècte|indirècta]] es la caracteristica majora dei sistèmas fiscaus actuaus. Segon una definicion anciana, lei premiers son leis impòsts dirèctament pagats per lo contribuidor e lei segonds èran leis impòsts que sa carga podiá èsser regitada per lo contribuidor sus d'autrei personas. Pasmens, aqueu critèri es pauc precís e doas autrei definicions son estadas emesas per o completar :
* leis [[impòst dirècte|impòsts dirèctes]] son aquelei que tòcan periodicament una matèria impausabla permanenta mentre que leis [[Impòst indirècte|impòsts indirèctes]] ajonhon d'accions episodicas de produccion ò de consumacion.
* leis [[impòst dirècte|impòsts dirèctes]] son establits a partir d'un registre nominatiu mentre que leis [[Impòst indirècte|impòsts indirèctes]] pòdon èsser percebuts sensa registre.
Au nivèu [[Administracion|administratiu]], la collècta dei dos tipes d'impòsts es sovent fisada a doas administracions diferentas car an pas lei meteissei caracteristicas. Leis [[impòst dirècte|impòsts dirèctes]] son permanents, pauc costós de percebre e son d'otís de politica economica eficaça per redistribuir la richessa au sen d'una populacion. Dins aquò, son rendement es dependent de la situacion economica generala. Leis [[Impòst indirècte|impòsts indirèctes]] an l'avantatge d'èsser mens visibles que leis [[impòst dirècte|impòsts dirèctes]] car son prelevament es sovent integrat dins lo còst d'un produch ò d'un servici. Pasmens, son sovent considerats coma injusts, especialament aquelei tocant la consumacion, car penalizan mai lei familhas modèstas ò nombrosas<ref>Existís de biais per redurre aquelei problemas coma la mesa en plaça de taxas pus feblas sus lei produchs ò lei servicis de premiera necessitat.</ref>.

=== Assetament ===

[[Fichièr:Hamilton Ontario 03WPC.jpg|thumb|right|Declaracion d'impòst [[Canadà|canandenca]] de [[1914]], un exemple de document permetent de fixar lo montant de pagar per un contribuitor.]]

L'assetament d'un impòst es la basa de l'impòst. Es generalament definida per una [[lei|legislacion]] fiscala que definís lei facultativas contributivas retengudas e lei critèris necessaris per leis avalorar. Sa chausida es fòrça importanta car influencia l'eficacitat de l'impòst. Per aquò, existís tres tipes principaus d'assetament :
* leis [[impòst sus lo revengut|impòsts sus lei revenguts]] son fondats sus la richessa en cors d'aquisicion quina que siegue son origina ([[trabalh]], [[capitau]]...). Aqueleis impòsts son generalament considerats coma relativament justs car permèton de repartir lei contribucions en foncion de l'activitat dei contribuidors.
* leis impòsts sus lo [[capitau]] tòcan la fortuna aquistada ò [[eiretatg|eiretada]]. Aquela taxacion es sovent mesa en òbra dins l'encastre de [[politica]]s [[progressisme|progressistas]] destinadas a redurre d'inegalitats socialas. Pasmens, son organizacion es sovent complèxa car es malaisat de taxar la fortuna d'un biais just. D'efiech, se certanei formas de [[capitau]] son aisadas d'identificar (bens immobiliaris...), d'autrei pòdon èsser escondudas sensa dificultat ([[joièu]]s...). De mai, es sovent jutjat util de destriar lo capitau productiu (es a dire engatjat dins l'[[economia]]) e lo capitau inactiu. Enfin, tocant principament l'elèit economic d'un [[estat]], aqueu tipe d'impòst pòu entraïnar una viva contestacion [[politica]] de part dei classas superioras de la societat.
* leis impòsts sus lei despensas.
Existís dos metòdes d'avaloracion de l'assetament. L'avaloracion automatica es realizada a respècte d'un signe ò d'una valor coneguda. Per aquò, s'utiliza d'indicis (coma un signe exterior) ò de pretzfachs calculats a partir d'una donada coneguda. Dins lei dos cas, l'avaloracion automatica es un sistèma simple qu'a l'inconvenient de desplaçar l'impòst vèrs lo signe ò la valor utilizada per l'estimacion. L'avaloracion dirècta es un metòde pus lòng qu'estima d'un biais precís la matèria impausabla gràcias a una declaracion realizada per lo contribuitor eu meteis ò a una verificacion menada per l'administracion fiscala. Considerat coma autoritari, lo segond procès es generalament reservat ai situacions de [[Contratòtle fiscau|contraròtle]] ò de contenciós.

=== Liquidacion ===

[[Fichièr:Abbaye d'ardenne 2012 pradigue 15.JPG|thumb|right|[[Fotografia]] d'una [[granja]] utilizada a la fin de l'[[Edat Mejana]] per estocar lo resultat de la collècta dei [[dèime]]s pagats a una abadiá dins leis [[Ardenas]] avans son partiment per l'[[evescat|evesque]] locau.]]

La liquidacion d'un impòst es l'operacion que permet de fixar lo montant de pagar per un contribuitor. Per aquò, existís dos sistèmas principaus. Lo premier es l'[[impòst de reparticion]] qu'es caracterizat per un rendement totau fixat per la [[lei|lèi]] e repartit dins cada division territòriala entre lei contribuitors. Aqueu procès a l'avantatge de permetre au [[govèrn]] d'aver una conoissença precisa de la soma totala que serà collectada. Pasmens, presenta d'inconvenients importants coma d'inegalitats sovent non negligiblas entre lei divisions territòrialas. Ansin, aqueu procès, fòrça utilizat durant l'[[Antiquitat]] e l'[[Edat Mejana]], es vengut rar.

Lo segond sistèma es l'[[impòst de quotitat]] qu'es fondat sus un taus determinat per la [[lei|lèi]]. Aqueu metòde presenta una certana inseguretat per lo Tesaur Public car lo rendement de l'impòst es pas conegut a l'avança. Dins aquò, permet una reparticion pus justa de l'impòst entre lei diferents contribuitors, çò qu'a favorizat sa generalizacion. N'existís dos tipes que son l'[[impòst proporcionau]] amb un taus constant e l'[[impòst progressiu]] amb de taus variables segon lei contribuitors.

La [[Impòst progressiu|progressivitat]] es considerada coma un otís de justícia sociala. Pasmens, dèu èsser organizada car una progressivitat mau mestrejada pòu entraïnar la confiscacion de la totalitat dei revenguts dei personas pus aisadas :
* la [[Impòst progressiu|progressivitat globala]] es fondada sus un classament de la matèria impausabla en massas. Puei, cada massa es afectada per un taus d'imposicion mai e mai important. Simple d'organizar, aqueu sistèma es generalament criticat car la totalitat de la matèria impausabla dau contribuitor es taxada amb lo taus globau.
* la [[Impòst progressiu|progressivitat per escalons]] es una correccion dau sistèma precedent. Es basada sus una division de la matèria impausabla en escalons e sus la definicion d'un taus d'imposicion mai e mai aut per cada escalon.
* la [[Impòst progressiu|progressivitat per abatement]] es un metòde indirècte de progressivitat. L'impòst a un taus fix mai es assortit amb un abatement fix. Ansin, lo taus d'imposicion vertadier aumenta amb l'aumentacion de la matèria impausabla.
* l'[[impòst degressiu]] es similar a l'impòst progressiu mai dins lo sens contrari : lo [[taus d'imposicion]] demenís quand la matèria impausabla aumenta.

La definicion dau taus d'un impòst dèu prendre en còmpte dos aspèctes principaus que son lo rendement e la justícia fiscala. D'efiech, un rendement tròp important entraïna la destruccion ò la dissimulacion de la matèria impausabla. D'autra part, avans de fixar lo nivèu de l'impòst, es necessari de considerar la situacion [[economia|economica]], sociala e [[politica]]. D'un biais generau, un impòst unic amb un taus important es mens ben acceptat qu'una tiera d'impòsts amb de taus febles.

=== Recobrament ===

[[Fichièr:Rôle de la Taille à Paris, - Archives Nationales - AE-II-302.jpg|thumb|right|Ròtle de la [[talha (impòst)|talha]] de [[París]] utilizat au [[sègle XII]].]]

Lo recobrament de l'impòst es son pagament per lei contribuitors. Dins lei [[societat]]s actualas, es generalament realizat sota forma [[moneda|monetària]] mai dins durant lei periòdes [[Antiquitat|antics]] e [[Edat Mejana|medievaus]], lei pagaments en natura ò en jornadas de trabalh èran fòrça frequents. Son organizacion varia segon la natura de la taxa :
* per leis impòsts de drechs au comptant, lo fach generator e lo pagament son simultanèus. Es generalament lo cas deis [[impòst indirècte|impòsts indirèctes]].
* per leis impòsts de drechs constatats, i a un relambi entre lo recensament de la matèria impausabla e lo pagament de l'impòst. La màger part deis [[impòst dirècte|impòsts dirèctes]] fan partida d'aquela categoria.
Un autre aspècte dau recobrament es la determinacion dau deveire. Normalament, es lo contribuitor mai de cas existisson ont es necessari de cercar un autre deveire (per exemple, dins lo cas dau decès dau deveire iniciau). Puei, se destria tres tipes principaus de recobrament :
* lo recobrament sensa registre es sovent utilizat per leis [[impòst indirècte|impòstes indirèctes]] car leis operacions d'assetament, de liquidacion e de recobrament son simultanèas.
* lo recobrament amb registre es generalament utilizat per leis [[impòst dirècte|impòsts dirèctes]]. Es sovent conjugat amb l'emission d'avertiments per prevenir lo deveire de son organizacion.
* lo recobrament fòrçat es utilizat per obligar un deveire de pagar seis impòsts. Uei, es enquadrat per la [[lei|lèi]] mai durant l'[[Antiquitat]] ò l'[[Edat Mejana]], èra de còps la nòrma.

== Interès sociau, criticas e alternativas a l'impòst ==

=== Impòst e societat ===

Leis impòsts son una fònt majora dau budget d'un [[Estat]], çò que permet de provesir sei mejans d'intervencion a la poissança publica. Permèton donc d'assegurar lo foncionament de l'[[Estat]] e la mesa en òbra d'una [[politica]]. Pasmens, lo sens d'aquelei missions varia segon leis orientacions dau [[govèrn]]. Per exemple, pòdon servir a finançar un [[Estat]] reduch a sei missions [[regalian]]as, una [[politica]] de reduccion deis inegalitats socialas ò un programa de desvolopament [[economia|economic]]. Aquò es sovent resumit per una citacion d'[[Henry Morgenthau]] ([[1891]]-[[1961]]), secretari au Tesaur deis [[USA|Estats Units]], que diguèt ''« Leis impòsts son lo pretz de pagar per una societat civilizada »''<ref>Aquela citacion es de còps atribuida a d'autrei figuras intellectualas deis [[USA|Estats Units]] de la premiera mitat dau sègle XX coma [[Oliver Wendell Holmes Jr.]] ([[1841]]-[[1935]]).</ref>.

=== Oposicion a l'impòst ===

[[Fichièr:1A1182101XXXIX006 (15368854206).jpg|thumb|right|Aficha de propaganda antifiscala [[França|francesa]].]]

L'oposicion a l'impòst es probablament aparegut amb l'impòst eu meteis. Pren d'aspèctes diferents segon leis endrechs e lei periòdes. Lei revòutas ò manifestacions còntra la fiscalitat son d'eveniments mai ò mens violents que pòdon entraïnar de conflictes importants. Per exemple, la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia Estatsunidenca]] ò la [[Revolucion Francesa]] an de causas fiscalas<ref>Lei revòutas còntra la fiscalitat an tanben fòrça marcat l'istòria d'[[Occitània]] durant lei sègles XVII e XVIII amb un nombre fòrça important d'insureccions localas.</ref>. Una varianta de la revòuta antifiscala es la grèva antifiscala, pus rara e pus recenta, que consistís en un pagament parciau de l'impòst.

Una autra forma d'oposicion a l'impòst es l'evitament fiscau. Es un ensemble de practicas destinadas a s'engardar de pagar una partida ò la totalitat d'un impòst. Compren d'activitats sovent illegalas, coma la [[frauda fiscala]], l'[[evasion fiscala]] ò la [[còntrabanda]], que permèton d'evitar lei reglaments fiscaus. Una forma recenta, e de còps legala, es l'[[optimizacion fiscala]] qu'es l'utilizacion de diferéncias de drech fiscau entre diferents país per redurre lo montant d'un impòst. Au començament dau sègle XXI, l'evitacion fiscau es un fenomèn fòrça desvolopat dins lei país rics. Per exemple, en [[França]], en [[2013]], auriá representat entre 50 e 80 miliards d'[[èuro]]s siá 16% a 22% dei recèptas fiscalas de l'[[Estat]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Rapport du syndicat national Solidaires-Finances publiques, ''Évasion et fraudes fiscales, contrôle fiscal'', 42 pp, genier de 2013.</ref>.

Enfin, un tresen mejan eficaç per redurre ò evitar l'impòst es l'accion [[politica]]. D'efiech, divèrsei movements ò corrents politics an per volontat de demenir la fiscalitat. Dins la vida politica modèrna, aquò es sovent l'òbra de partisans de politica d'inspiracion [[liberalisme|liberala]] desirosa de limitar lo ròtle de l'[[Estat]]. Durant lei periòdes pus ancians, de movements antifiscalistas podián recampar de comunautats [[feudalitat|feudalas]] desirosas de restrénher lo poder reiau<ref>Per exemple, en 1630-1632, la [[revòuta dei Cascavèus]] unifiquèt una partida de la noblesa e dau pòble d'[[Ais de Provença|Ais]] còntra una decision dau cardenau Richelieu de fixar l'impòst de pagar per [[Provença]] per de delegats reiaus. Leis insurgents foguèron batuts mai l'amplor dau movement entraïnèt l'abandon dau projècte. Pasmens, leis [[Comtat de Provença|Estats de Provença]] foguèron condamnats au pagament d'una emenda fòrça importanta (1,5 milions de liuras).</ref>.

=== Alternativas a l'impòst ===

[[Fichièr:Honorific inscription Athens Louvre Ma156.jpg|thumb|right|Inscripcion onorifica en onor a un ciutadan [[Atenas|atenenc]], probablament après la construccion d'un gimnasi per la ciutat.]]

Existís d'alternativas que permèton de limitar ò de desplaçar dins lo [[temps]] lo recors a l'impòst. La pus anciana es probablament lo recors ai revenguts dau domeni public. Atestat tre l'[[Antiquitat]], aqueu metòde es totjorn utilizat quand l'[[Estat]] es dirèctament [[proprietat|proprietari]] de bens ò d'entrepresas<ref>Per exemple, aqueu metòde es fòrça utilizat, dins lo mond actuau, per leis [[Estat]]s que dispausan de ressorsas [[mina (jaç)|minieras]] coma lei [[monarquia]]s [[petròli|petrolieras]] dau [[Golf Persic|Golf]]. Dins l'[[Antiquitat]], un exemple famós es [[Atenas]] e sei [[mina (jaç)|minas]] d'[[argent (metal)|argent]] de [[Laurion]].</ref>. Pasmens, es limitat car es sovent malaisat d'aumentar rapidament lei revenguts eissits d'aqueu domeni.

Una autra tecnica anciana es la [[soscripcion]] publica. Obligatòria ò facultativa, foguèt fòrça utilizada durant l'[[Antiquitat]] per permetre lo finançament de trabalhs importants. Un exemple caracteristic es l'[[evergetisme]] [[Grècia antica|grèc]] e [[Empèri Roman|roman]]. Lei notables d'una [[vila]] devián participar a la construccion d'edificis, a l'entretenença d'unitats militaras, a l'organizacion de fèstas ò a l'avitalhament. En cambi, recebián d'onors votats per leis autoritats localas e la popularitat obtenguda gràcias a aquelei despensas èra sovent utilizada per menar una carriera [[politica]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' [[Paul Veyne]], ''Le Pain et le Cirque. Sociologie historique d'un pluralisme politique'', coll. « Point Histoire », Seuil, 1976.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' [[François Jacques]], ''Les cités de l’Occident romain'', Les Belles Lettres, coll. « Roue à livres », 1990.</ref>. Lo [[mecenat]] es una autra forma de soscripcion publica que permet de finançar de projèctes pus reduchs, generalament dins lo domeni de la [[cultura]] ò deis [[art]]s<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Chambaud, ''Art et fiscalité'', 9{{a}} edicion, Ars vivens, 2016.</ref>.

L'[[emprunt]] es un biais eficaç per desplaçar e repartir un besonh financier dins lo temps. Dins aquò, entraïna una aumentacion dau deute public e necessita de remborsar lo montant prestat e leis [[interès (finança)|interès]]<ref>Es possible de repudiar lo pagament d'un deute mai aquò limita generalament fòrça la possibilitat d'obtenir un emprunt dins lo futur.</ref>. Es egalament possible de modificar la valor de la [[moneda]] ([[moneda|creacion monetària]], devaluacion...). Pasmens, aqueu metòde engendra sovent de [[crisi economica|trèbols economics]] ([[inflacion]]...)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Jeffry A. Frieden e Ernesto Stein, ''The Currency Game: Exchange Rate Politics in Latin America'', IDB, 2001, p. 4.</ref>.

== Annèxas ==

=== Liames intèrnes ===
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* [[Administracion]].
* [[Autreg]].
* [[Banalitat (drech feodau)|Banalitat]].
* [[Capitacion]].
* [[Ciutadanetat]].
* [[Còntrabanda]].
* [[Contraròtle fiscau]].
* [[Corvada]].
* [[Dèime]].
* [[Doana]].
* [[Drech]].
* [[Drech fiscau]].
* [[Emprunt]].
* [[Estat]].
* [[Evasion fiscala]].
* [[Evergetisme]].
* [[Fiscalitat]].
* [[Frauda fiscala]].
* [[Gabèla]].
* [[Govèrn]].
* [[Impòst dirècte]].
* [[Impòst indirècte]].
* [[Impòst progressiu]].
* [[Impòst proporcionau]].
* [[Impòst sus lei companhiás]].
* [[Impòst sul revengut|Impòst sus lo revengut]].
* [[Mecenat]].
* [[Optimizacion fiscala]].
* [[Peatge]].
* [[Politica]].
* [[Soscripcion]].
* [[Talha (impòst)|Talha]].
* [[Taus d'imposicion]].
* [[Taxa de valor aponduda]].
* [[Tesaur Public]].
* [[Tribut]].
</div>

=== Bibliografia ===
<div style="-moz-column-count:2; column-count:2;">
* '''[[francés|(fr)]]''' Gabriel Ardant, ''Histoire de l'impôt'', Fayard, 1971-1972.
* '''[[francés|(fr)]]''' A. B. Atkinson, F. Bourguignon e P. A. Chiappori, ''Fiscalité et transferts : une comparaison franco-britannique'', Annales d'Économie et de Statistique, 1988, pp. 117-140.
* '''[[francés|(fr)]]''' Frédéric Bicheron, ''La dation en paiement'', Panthéon-Assas, 2006.
* '''[[francés|(fr)]]''' Michel Bottin, ''Histoire des Finances publiques'', Economica, 1997.
* '''[[francés|(fr)]]''' Quentin Byrne-Sutton e Marc-Andre Renold, ''La dation d'œuvres d'art en paiement d'impôts. Actes d'une table ronde organisée le 6 avril 1995'', Bibliotheque des Arts, 2002.
* '''[[francés|(fr)]]''' Bernard Castagnède, ''La politique fiscale'', Presses Universitaires de France, coll. « Que-sais-je ? », 2008
* '''[[francés|(fr)]]''' Alfred Colling, ''La Prodigieuse Histoire de la Bourse'', Société d'Éditions Économiques et Financières, 1949.
* '''[[francés|(fr)]]''' B. Crépon e C. Gianella, « Fiscalité et coût d'usage du capital : incidences sur l'investissement, l'activité et l'emploi », ''Économie et statistique'', vol. 341, n° 1, 2001, pp. 107-128.
* '''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Delalande, ''Les Batailles de l'impôt : Consentement et résistances de 1789 à nos jours'', Seuil, 2011.
* '''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Delalande e Alexis Spire, ''Histoire sociale de l'impôt'', La Découverte, 2010.
* '''[[francés|(fr)]]''' Stéphane-Claude Gigon, ''La Révolte de la gabelle en Guyenne, 1548-1549'', H. Champion, 1906.
* '''[[francés|(fr)]]''' M. Hadas-Lebel, « La fiscalité romaine dans la littérature rabbinique jusqu ‘à la fin du IIIe siècle », ''Revue des études juives'', vol. 43, n° 984, 1984, pp. 5-29.
* '''[[anglés|(en)]]''' M. Kwass, ''Privilege and the politics of taxation in eighteenth-century France: liberté, égalité, fiscalité'', Cambridge University Press, 2006.
* '''[[francés|(fr)]]''' Jean Lamarque, Olivier Négrin e Ludovic Ayrault, ''Droit fiscal général'', Coll. Manuel, Litec, 2009.
* '''[[francés|(fr)]]''' J. Lefort e C. Guilpin, « Fiscalité médiévale et informatique : Recherche sur les barèmes pour l'imposition des paysans byzantins au XIVe siècle », ''Revue Historique'', 1974, pp. 315-356.
* '''[[francés|(fr)]]''' André Neurisse, ''Histoire de la fiscalité en France'', Economica, 1996.
* '''[[francés|(fr)]]''' Olivier Poncet e Katia Weidenfeld (dir.), ''Déclarez vos revenus ! Histoire et imaginaire d'un instrument fiscal, XVIIIe – XXIe siècle'', École des Chartes, 2019.
* '''[[francés|(fr)]]''' Emmanuel Saez e Gabriel Zucman, ''Le triomphe de l'injustice - Richesse, évasion fiscale et démocratie'', Seuil, 2020.
* '''[[francés|(fr)]]''' Alfred Spont, « La gabelle du sel en Languedoc au XVe siècle », ''Annales du Midi'', n° 12, 1891, pp. 427-481.
* '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Sueur, ''Histoire du droit public français, XVe-XVIIIe siècle : Affirmation et crise de l'État sous l'Ancien Régime'', Presses Universitaires de France, coll. « Thémis droit », 2007.
</div>
=== Nòtas e referéncias ===
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
<references/>
</div>

[[Categoria:economia]]