Veire la font de Gòlf

{{omon|golf & gòlf (omonimia)}}
{{1000 fondamentals}}
{{Dialècte Provençau}}

[[Fichièr:Golfer swing.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] d'una partida de gòlf.]]

Lo '''gòlf''' {{IPA|[ˈgɔlf]}} es un [[espòrt]] de precision jogat en plen aire que consistís a mandar una [[bala (gòlf)|bala]] dins un trauc amb l'ajuda d'una [[cròça (gòlf)|cròca]]. L'objectiu dau jòc es de realizar un trajècte definit entre l'airau de partença e lo trauc amb un nombre minimau de còps. Aparegut a la fin de l'[[Edat Mejana]] ai [[Províncias Unidas]], lo gòlf fa partida d'una familha de jòcs [[Antiquitat|antics]] demandant de desplaçar una bala amb una cròca. Dins lo corrent deu sègles XVI e XVII, venguèt fòrça popular en [[Escòcia]] avans de se difusar lentament dins l'[[Empèri Britanic]]. Uei, es un espòrt que revendica au mens 50 milions de jogaires, principalament dins lei país anglosaxons.

== Istòria ==

=== Aparicion ===

[[Fichièr:Golf scene from the 'Golf Book of Hours'.png|thumb|right|Imatge d'un obratge mostrant un jòc similar au gòlf modèrne (vèrs [[1540]]).]]

L'existéncia de [[jòc]]s emplegan una bala e una cròça es atestada dempuei l'[[Antiquitat]] en [[Euròpa]]. Per exemple, dins l'[[Empèri Roman]], existiá la ''panagica'' que consistiá a mandar una bala de [[cuer]] vèrs un objectiu determinat. Pasmens, l'usatge d'una cròça per o faire es pas segura. Puei, a la fin de l'[[Edat Mejana]], lo [[jòc de malh]], practicat en [[França]], en [[Anglatèrra]] e ai [[Províncias Unidas]], utilizava una maceta pichona per mandar una bala a travèrs un arcèu de [[palha]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' J.J. Jusserand, ''Les sports et jeux d'exercice dans l'ancienne France'', 1901 (reed. 1996), p. 306.</ref>. Enfin, se pòu mencionar l'existéncia dau ''[[chuiwan]]'' [[Republica Populara de China|chinés]] qu'es un [[jòc]] dau [[sègle XI]] relativament similar au gòlf modèrne<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ling Hongling, "Verification of the Fact that Golf originated From Chuiwan", ''The Australian Society for Sports History Bulletin'', 1991, '''14'''.</ref>.

Aqueu darrier es originari d'[[Olanda]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' André-Jean Lafaurie, ''Le Golf : son histoire de 1304 à nos jours'', Jacques Grancher, 1988, pp. 14-15.</ref>. Dich ''colf'', una partida es descricha dins un tèxte de [[1297]]. Vèrs [[1360]], leis autoritats de [[Brussèlas]] foguèron obligadas d'adoptar una reglementacion per organizar la practica d'aqueu [[jòc]] que semblava geinar la vida vidanta deis abitants<ref>'''[[francés|(fr)]]''' André-Jean Lafaurie, ''Le Golf : son histoire de 1304 à nos jours'', Jacques Grancher, 1988, p. 17.</ref>. Lo ''colf'' foguèt ansin autorizat en fòra dei limits de la ciutat e lo premier percors especiau es mencionat en [[1483]] a [[Haarlem]]<ref>En particular, es mencionada la tondeson de prats.</ref>. Pasmens, dispareguèt totalament de la region au sègle XVII en causa dau desvolopament dei jòcs d'interior<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean-Yves Guillain, ''Histoire du golf en France (1856-1939)'', L'Harmattan, 2013.</ref>.

Pasmens, avans de disparéisser dins sa region d'origina, lo ''colf'' se difusèt lòng dau [[litorau]] orientau d'[[Escòcia]] au sègle XVII gràcias ai cambis marchands en [[Mar dau Nòrd]]<ref>D'un biais curiós, la difusion dins lei regions [[continent]]alas d'Escòcia foguèt fòrça lònga e lo premier percors de gòlf dins l'oèst dau país data de [[1848]].</ref>. De percors foguèron creats a [[Saint Andrews]], [[Bruntsfield]], [[Musselburgh]] e [[Perth (Escòcia)|Perth]]. Ponch important per lei règlas futuras, lo percors de [[Saint Andrews]], inicialament de 22 traucs, foguèt reduch a 18. En [[1744]], una premiera codificacion dau gòlf foguèt publicada per l’[[Honourable Company of Edinburgh Golfers]].

=== Definicion dei règlas ===

[[Fichièr:JohnHenryTaylor.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] de [[John Henry Taylor]] ([[1871]]-[[1963]]), un jogaire major deis ans 1890-1930.]]

Lo premier reglament modèrne dau gòlf foguèt publicat en [[1754]] per lo ''[[Royal and Ancient Golf Club of St Andrews]]''. Sei règlas an pauc variat e leis apondons ulteriors foguèron principalament introduchs per precisar un ponch particular. En particular, aqueu còdi fixèt definitivament lo nombre de traucs a 18<ref>Dins lei fachs, lei premiers percors avián unicament 9 traucs mai un anar e tornar permetiá d'arribar a 18.</ref>. En revènge, la practica evolucionèt fòrça amb lo cambiament dei formas dau jòc e lo progrès tecnic dau materiau. Regardant lo premier aspècte, la formula pus populara èra lo ''match play'', un duèl entre dos jogaires. Cada trauc permetiá au jogaire aguent realizat lo nombre pus feble de còps de marcar un ponch. Lo jogaire amb lo maximom de ponchs a la fin dau percors èra designat venceire.

Leis evolucions materialas comencèron a partir de [[1848]]. Lei balas de [[cuer]] emplidas de [[pluma]]s foguèron remplaçadas per de balas de [[cauchó]]. Puei, d'[[alveòla]]s foguèron apondudas per melhorar l'[[aerodinamisme]]. Regardant lei clubs, foguèron introduchs l'usatge dau ''grip'' per melhorar la tenguda e de placas destinadas a renfòrçar lei zònas d'impacte. Aquò favorizèt l'adopcion dau [[metal|metau]] que remplacèt totalament la [[fusta]] au començament dau sègle XX. En parallèl, i aguèt tanben d'evolucion regardant lei ''tees'', lei vèstits e lei sacs.

L'estandardizacion de l'equipament permes per la [[Revolucion Industriala]] e la nominacion d'[[oficièr|oficiers]] [[Escòcia|escocés]] dins de [[garnison]]s de l'[[Empèri Britanic]] favorizèt una difusion lenta dau gòlf a partir de la fin deis [[ans 1770]] : [[USA|Estats Units]] en [[1779]], [[Índia]] en [[1829]] e [[Austràlia]] en [[1851]]. Dins lo corrent deis ans 1870-1880, cada [[colonialisme|colonia]] britanica importanta aviá au mens un percors<ref>'''[[francés|(fr)]]''' André-Jean Lafaurie, Le Golf : son histoire de 1304 à nos jours, Jacques Grancher, 1988, pp. 55-65.</ref>. En [[1814]], l'intrada d'una armada anglesa dins la region de [[Pau]] i favorizèt l'introduccion d'aqueu jòc e la vila acuelhiguèt lo premier percors situat en fòra d'un país anglosaxon en [[1859]]<ref>Lo [[torisme]] britanic dau sègle XIX en [[Euròpa]] foguèt un motor dau desvolopament dau gòlf dins la region.</ref>. L'aspècte elitista dau gòlf apareguèt a la fin dau sègle XIX quand lo còst de l'inscripcion dins un club e la crompa dau materiau ne'n limitèt la practica ai classas pus aisadas.

=== Desvolopament dau gòlf ===

[[Fichièr:Tiger Woods 2007.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] de [[Tiger Woods]], jogaire major deis ans 1990-2010.]]

Durant lo sègle XX, lo gòlf se difusèt dins lo mond entier e un ensemble de competicions s'estructurèt. En [[1958]], foguèt creada una [[Federacion internacionala de gòlf]] ([[Federacion internacionala de gòlf|IGF]]<ref>''International Golf Federation'' en [[anglés]].</ref>) que recampava 127 federacions nacionalas dins 122 país en [[2021]]. L'[[Federacion internacionala de gòlf|IGF]] es encargada dau desvolopament internacionau dau gòlf. Lei règlas son totjorn definidas per lo [[Royal and Ancient Golf Club of St Andrews]] e per l'[[United States Golf Association]] ([[United States Golf Association|USGA]]). Pasmens, lo domeni d'intervencion de la segonda es limitada ais [[USA|Estats Units]] e a [[Mexic]]<ref>Dins lei fachs, lei dos organismes trabalhan en associacion.</ref>.

Au començament dau sègle XXI, lo còr dau gòlf es totjorn situat dins lei país anglosaxons, principalament leis [[USA|Estats Units]]<ref>En [[2005]], la mitat dei {{formatnum:32000}} percors de gòlf recensats dins lo mond èra situada ais [[USA|Estats Units]].</ref>. Pasmens, lo gòlf es en creissença importanta en [[Asia]] amb 13,6 milions de jogaires còntra 1,7 milions en [[Oceania]], 6,9 milions en [[Euròpa]] e 37,1 milions ais [[USA|Estats Units]]. Leis autrei [[continent]]s avián un ròtle reduch amb un milion de jogaires en [[America dau Sud]] e {{formatnum:500000}} en [[Africa]].

== Règlas ==

=== Principi de basa ===

Lei règlas dau gòlf son regidas per l'[[United States Golf Association]] e per lo [[R&A Rules Limited]] (un organisme eissit dau [[Royal & Ancient Golf Club of St Andrews]]) après consultacion deis autreis autoritats que participan au desvolopament d'aquel [[espòrt]] dins lo mond. Comprènon lei règlas permetent d'organizar una partida, lei règlas d'[[etiqueta]] que definisson lo ocmportament d'un jogaire durant una partida e d'annèxas que regardan lo vocabulari, lo materiau e la [[jurisprudéncia]].

Lo principi de basa es de mandar una [[bala (gòlf)|bala]] dins un trauc en utilizant una [[cròça (gòlf)|cròça]]. L'objectiu es d'utilizar un nombre minimom de còps de [[cròça (gòlf)|cròça]] dins la [[bala (gòlf)|bala]] per o faire. Existís doas formulas principalas :
* lo ''[[match play(gòlf)|match play]]'' es un duèl entre dos jogaires. Un jogaire marca un ponch se realiza mens de còps que son adversari sus un trauc donat. La partida es ganhada per lo jogaire que marca lo maximom de ponchs.
* lo ''[[stroke play (gòlf)|stroke play]]'' (ò ''medal play'') consistís a comptabilizar totei lei còps realizats per un jogaire durant lo percors. Lo venceire es lo jogaire que realiza lo minimom de còps. Lo ''[[stroke play (gòlf)|stroke play]]'' es la formula pus utilizada dins lei competicions individualas.

=== Lo percors ===

[[Fichièr:Gòlf - Esquèma generau d'un trauc.png|thumb|right|Esquèma d'un trauc.]]

Un percors de gòlf es compausat de 18 traucs ò de 9 traucs (que permèton d'agantar 18 traucs gràcias a un anar e tornar)<ref>De percors pus pichons pòdon existir. Son generalament reservats a l'iniciacion.</ref>. Es devesit en plusors zònas e presenta d'obstacles destinats a geinar la progression de la [[bala (gòlf)|bala]] :
* l'airau de partença (ò partença) es una zòna generalament [[rectangle|rectangulara]] de 10 m². Es una plataforma que pòu agantar 10 cm a 10 m d'autor segon lo relèu dau percors. Un trauc a sovent plusors partenças que son definidas per de paus de colors que definisson lo nivèu dau percors : [[negre]] per professionaus, [[blanc]] per leis òmes amb un bòn classament, [[jaune]] per leis òmes, [[blau]] per lei [[femna]] amb un bòn classament e [[roge]] per lei [[femna]]s. Per començar una partida, lo jogaire dèu plaçar la bala dins una zòna situada entre lei linhas de l'airau e una longor maximala de doas cròças (aperaquí 2 m).
* lo ''fairway'' es una zòna d'èrbas ben entretenguda d'una longor de 100 a 500 [[mètre|m]]. Representa lo passatge previst per realizar lo percors. Pasmens, per lei traucs prevists en 3 a 5 còps, es frequent que lo ''fairway'' fague un contorn. Lo jogaire es alora sovent temptat de copar aqueu contorn per ganhar un ò dos còps amb lo risc, en cas de revirada, de tombar dins lo ''rough'' ò dins un obstacle.
* lo ''rough'' es una zòna d'èrbas autas que geinan lo movement de la [[bala (gòlf)|bala]]. N'existís plusors tipes dich ''« semi-rough »'' amb d'èrbas regularament copadas a una autor superiora a aquela dau ''fairway'', lo ''« prerough »'' amb d'èrbas que pòdon agantar 10 cm d'autor e lo ''« gròs rough »'' amb d'èrbas pas ò pauc entretengudas<ref>Dins certanei gròs ''rough'', de [[boisson]]s son de còps integrats per geinar mai lei movements de la [[bala (gòlf)|bala]].</ref>.
* lo ''green'' es la zòna a l'entorn dau trauc. L'èrba i es copada au ras dau sòu (mens de 2 mm d'autor) per facilitar lo movement de la [[bala (gòlf)|bala]].
* lo trauc a un diamètre de 108 mm. Es indicat per un drapèu d'un mètre d'autor. Quand la [[bala (gòlf)|bala]] es sus lo ''green'', es possible de sortir lo drapèu dau trauc se lo jogaire o demanda.
* lei ''bunkers'' son d'obstacles constitüits per una zòna d'[[arena]]. Sortir d'un tau sector necessita l'utilizacion d'una tecnica especiala qu'entraïna sovent la realizacion d'au mens un còp suplementari.
* leis obstacles d'aiga son d'estendudas d'[[aiga]] naturalas ò artificialas. Se lo jogaire i pèrd sa [[bala (gòlf)|bala]] (ò se pòu pas la jogar car es tombada dins la [[fanga]]), pòu sortir de l'obstacle en tornant plaçar sa bala a sa posicion iniciala ò au nivèu dau ponch d'intrada dins l'obstacle.

<gallery>
Fichièr:OldHeadGolfLinks.jpg|[[Fotografia]] d'un ''green'', d'un ''fairway'' e d'un ''roughr''.
Fichièr:Flag at Spur Valley Golf Course - panoramio.jpg|[[Fotografia]] d'un trauc amb son drapèu.
Fichièr:Golf1.jpg|[[Fotografia]] d'un ''bunker''.
Fichièr:Ridgefieldgolfcourseholenumbertwelve.jpg|[[Fotografia]] d'un ''bunker'' e d'un obstacle d'[[aiga]].
</gallery>

=== Lei traucs ===

Lo ''« par »'' es lo nombre de còps prevists per realizar un trauc. Generalament, un percors de gòlf modèrne es constituït de 4 « par 3 », de 10 « par 4 » e de 4 « par 5 ». Lo ''par'' totau dau circuit es de 72<ref>Pasmens, de variacions existisson segon la [[topografia]] locala. Dins lei regions montanhosas, lo nombre de « par 3 » es sovent pus important e lo ''par'' totau pòu demenir fins a 69. Dins lei regions pus favorables a de circuits lòngs, existís de ciricuits amb un ''par'' de 73.</ref>. Per ganhar una partida, es donc sovent necessari d'imaginar un ensemble de còps que permet de realizar un trauc amb un nombre de còps inferior au ''par''. Existís un vocabulari precís per designar lo nombre de còps :
* un jogaire realiza un condòr (ò ''triple-eagle'') s'es quatre còps en dessota dau ''par''.
* realiza un albatròs (ò ''ouble-eagle'') s'es tres còps en dessota.
* realiza un ''eagle'' s'es dos còps en dessota.
* realiza un ''birdie'' s'es un còp en dessota.
* realiza lo ''par'' se fa lo nombre de còps previst.
* fa un ''bogey'' s'es un còp au dessüs dau ''par''.
* fa un ''double bogey'' s'es dos còps au dessüs dau ''par''.
* fa un ''triple bogey'' s'es tres còps au dessüs dau ''par''.

=== Lo materiau ===

==== La bala ====

[[Fichièr:Golfball.jpg|thumb|right|[[Bala (gòlf)|Bala]]modèrna  e trauc de gòlf.]]

Dempuei son invencion, lo gòlf a conegut tres tipes diferents de [[bala (gòlf)|bala]]. Lei premiereis èran fachas de [[pèira]] ò de [[fusta]]. Resistentas, avián de capacitats aerodinamicas feblas e endamatjan lei [[cròça (gòlf)|cròças]]. Foguèron donc remplaçadas vèrs [[1750]] per de balas de [[cuer]] emplidas de [[pluma]]s ò de poussa. Pasmens, lo còst venguèt un problema car lei corduras èran realizadas manualament. Ansin, durant aqueu periòde, una bala aviá un còst similar a aqueu d'una [[cròça (gòlf)|cròça]]. De mai, l'umiditat dau [[clima]] [[Escòcia|escocés]] necessitava de cambiaments frequents.

Lei balas modèrnas son aparegudas dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX amb l'adopcion dau [[cauchó]]. Aquò permetèt inicialament de demenir lo prètz mai, rapidament, foguèt possible de melhorar l'aerodinamisme gràcias a l'apondon d'alveòls a la superficia. Lei balas actualas son de derivats de la bala Haskell de [[1898]]. Contènon un nuclèu dur enviroutat de jaç de polimèrs e d'una còca plastica dura. Son diamètre minimom dèu èsser de 42,67 mm e sa [[massa]] dèu pas passar 45,93 g.

==== Lei cròças ====

[[Fichièr:Wood putter iron.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] de divèrsei [[cròça (gòlf)|cròças]] de gòlf.]]

Existís plusors modèls diferents de [[cròça (gòlf)|cròças]] e, au maximom, un jogaire pòu començar un percors amb 14 [[cròça (gòlf)|cròças]]. Lor evolucion a seguit aquela dei balas e lo materiau modèrne es donc aparegut entre la fin dau sègle XIX e lo començament dau sègle XX. En revènge, lei materiaus de fabricacion contunièron son evolucion amb l'adopcion de [[tecnologia]]s novèlas coma la fibre de [[veire]] dins leis [[ans 1950]].

Lei [[cròça (gòlf)|cròças]] modèrnas son classadas dins tres categorias e pòrtan de numerò d'identificacion :
* lei « fèrres » permèton de tirar la bala amb una trajectòria auta que permet de limitar lo ròtlament a l'arribada. En causa d'aquela proprietat, son sovent utilizats per lei partenças, per sortir la bala d'un bunker ò per la plaçar dins una zòna precisa a proximitat d'un obstacle. Lei fèrres 1, 2, 3, 4 e 5 son normalament preferits per realizar de distàncias lòngas sus lo ''fairway'' e lei fèrres 6, 7,8 e 9 son puslèu destinats a de distàncias intermediàrias. Lo ''sandwedge'' es destinat ai còps fachs a partir dei bunkers.
* lei « fustas » existisson dins lei talhas 1, 3, 5... etc. fins a 13. Permèton de donar una trajectòria tenduda a la bala, çò que permet de percórrer de distàncias lòngas, generalament sus lo ''fairway''.
* lo « putter » es una [[cròça (gòlf)|cròça]] particulara que sa forma empacha d'auçar la bala. Es utilizat sus lo ''green'' per metre la bala dins lo trauc.

==== Lo tee ====

Per començar un percors, un jogaire a la possibilitat de plaçar la [[bala (gòlf)|bala]] sus una cavilha dicha ''« tee »''. Aquò permet de la subreauçar e de facilitar l'usatge de [[cròça (gòlf)|cròças]] especialas coma lei fustas. Limita tanben la degradacion de l'airau de partença. Lei ''tees'' modèrnes son fachs de [[plastic]]s ò de [[fusta]].

==== Vèstits e sac ====

[[Fichièr:Sometimes i golf.jpg|thumb|right|Vèstits tradicionaus de gòlf de la premiera mitat dau sègle XX.]]

Existís de vèstits especiaus per lo gòlf mai son usatge es pas sistematic. D'efiech, aquela tenguda èra destinada a se desplaçar sus de terrens umids sensa tombar e sensa èsser geinat per l'umiditat. Seis elements pus caracteristics èran lei cauçaduras claveladas e  lei braias intradas dins lei [[cauceta]]s. Pasmens, lei progrès dins l'entretenença dei percors modèrnes de gòlf permetèron uei d'utilizar de tengudas esportivas classicas.

Lo sac de gòlf es aparegut dins lo corrent deis [[ans 1890]] per transportar lei [[cròça (gòlf)|cròças]]. Dichs ''golf-bag'', contènon plusors pòchis e dispausan sovent de rodetas per facilitar son desplaçament.

==== Veitureta ====

La veitureta de gòlf permet de se desplaçar sus un circuit sensa caminar. Generalament [[electricitat|electricas]], son principalament destinadas ais ancians e ai personas amb de problemas de santat.

== Competicions principalas ==

=== Circuit professionau ===

Lo gòlf es un [[espòrt]] que còmpta un nombre important de jogaires professionaus. Pasmens, en causa de la multiplicacion deis organizacions que lo regisson, lo calendier generau dei competicions presenta de diferéncias importantas a respècte d'autreis espòrts individuaus importants coma lo [[tennis]]. L'organizacion pus importanta es lo [[PGA Tour]] que recampa lei competicions pus prestigiosas. Lo segond circuit es l'[[European Tour]], principalament organizat en [[Euròpa]]. Puei, vènon lei tornegs de l'[[Asian Tour]], dau [[Japon Golf Tour]], dau [[PGA Tour of Australasia]] e dau [[Sunshine Tour]] que se debanan en [[Asia]] e en [[Oceania]]. 

Au sen dau [[PGA Tour]], existís un Grand Chelèm qu'es constituït per lei tornegs dau [[Masters (gòlf)|Masters]], de l'[[US Open (gòlf)|US Open]], dau [[British Open (gòlf)|British Open]] e dau [[PGA Championship]]. En [[2021]], aquelei competicions avián de dotacions compresas entre 5 e 10 milions de [[dolar]]s. Au nivèu collectiu, la competicion pus importanta es la [[Ryder Cup]] qu'opausa doas còlas de jogaires [[USA|estatsunidencs]] e [[Euròpa|europèus]].

=== Jòcs Olimpics ===

Lo gòlf foguèt present ai [[Jòcs Olimpics|Jòcs Olimpics Modèrnes]] de [[1900]] e de [[1904]] mai foguèt retirat dau programa en causa de sa professionalizacion precòça. Sa reintegracion data de [[2009]] per un retorn efectiu ai Jòcs de [[2016]]. Sa formula actuala es un torneg de ''stroke-play'' que dura quatre [[jorn]]s e que demanda de realizar quatre percors de 18 traucs. Dos tornegs son organizats, un per leis òmes e un per lei femnas.

== Annèxs ==

=== Liames intèrnes ===

<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> 
* [[Bala (gòlf)|Bala]].
* [[Cròça (gòlf)|Cròça]].
* [[Espòrt]].
* [[International Golf Federation]].
* [[Minigòlf]].
* [[Professional Golfers' Association of America]].
* [[Recòrds dau gòlf]].
* [[United States Golf Association]].
* [[Vocabulari dau gòlf]].
</div>

=== Bibliografia ===

* '''[[francés|(fr)]]''' André-Jean Lafaurie, Le Golf : son histoire de 1304 à nos jours, Jacques Grancher, 1988.
* '''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Lemoine, Comprendre le golf : histoire, analyse, pédagogie et exercices, Vigot, 2013.
* '''[[anglés|(en)]]''' The R&A and the USGA, ''Decisions on the rules of golf 2008-2009'', Octopus Publishing Group Limited, 2008.

=== Nòtas e referéncias ===

<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> 
<references/>
</div>

[[Categoria:Espòrt de bala]]