Veire la font de Frankenstein o lo Prometèu modèrne

{{Vejatz omonims|Frankenstein|Prometèu (omonimia)}}

{{Infobox Libre
 | autor             = [[Mary Shelley]]
 | préface            = 
 | directeur          = 
 | genre              = [[Roman gotic|gotic]] <br>[[Orror (literatura)|Orror]]
 | títol_orig         = Frankenstein; or, The Modern Prometheus
 | país               = [[Reialme Unit]]
 | lieuparution_orig  = 
 | lenga             = [[Anglés|Anglés]] britanic
 | editor_orig       = Lackington, Allen & Co.
 | collection_orig    = 
 | dataparucion_orig  = 1818 (edicion retocada: 1831)
 | isbn_orig          = 
 | traducteur         = 
 | títol              = Frankenstein  lo Prometèu modèrne
 | luòcparucion       = 
 | éditeur            = 
 | collection         = 
 | dataparucion       = 
 | imatge              = Frankenstein.1831.inside-cover.jpg
 | legenda            = Frontispici de l'edicion de 1831
 | dessinateur        = 
 | artiste_couverture = 
 | série              = 
 | type_média         = 
 | pages              = 
 | isbn               = 
 | precedent          = [[History of a Six Weeks' Tour]]
 | seguent            = [[Valperga (roman)|Valperga]]
}}

'''Frankenstein o lo Prometèu modèrne''' (''Frankenstein; or, The Modern Prometheus'') es un roman publicat en 1818 per [[Mary Shelley]]. Conta la creacion per un jove sabent soís, [[Victor Frankenstein]], d'un èsse vivent assemblat amb de partidas de carns mòrtas. Esglasiat per l'aspècte òrre de l'èsser que faguèt espelir, Frankenstein abandona son « [[Mostre de Frankenstein|mostre]] ». Mas aqueste, dodat d'intelligéncia, se venja d'aver estat rebutat par son creator e d'èsser secutat per la societat.

Lo sistèma narratiu es fondat sus una seria de racontes en abisme encastrats los uns dins los autres. L'encastre general es aqueste d'un ensag d'exploracion polar per Robert Walton; a l'interior se situa l'istòria de la vida de [[Victor Frankenstein]], recampat per l'explorator sus la banquisa; fin finala, aquesta darrièra conten la narracion facha a Frankenstein pel mostre, subretot los torments que patiguèt.

Lo roman vei son origina dins la demrança en Soïssa, l'estiu de [[1816]], d'un grop de joves [[Romantisme|romantics]], ont i a Mary Wollstonecraft Godwin, son galant et futur espos [[Percy Bysshe Shelley]], e lor amic [[lord Byron]]. Aqueste prepausa, per passar lo temps, que cadun escrigan una istòria d'espant. Byron e un autre amic escrivon ''Lo Vampire'', un cort raconte que lança lo tèma del [[Vampire|vampirisme]] en literatura; pasmens es Mary (19 ans) qui signa amb ''Frankenstein o lo Prometèu modèrne'' lo tèxte mai elaborat e capitat.

Al paréisser, ''Frankenstein'' es tierat coma roman gotic; es considerat coma un cap d'òbra d'aqueste genre literari qu'èra abans auparavant denegat per fòrça criticas. Raconte a l'encòp òrre e filosofic, l'òbra de Mary Shelley es tanben un dels tèxtes precursors de la [[sciéncia-ficcion]]. 

Lo succès a l'origina e de contunh de ''Frankenstein''<ref>{{lien web|url=http://documystere.com/histoires-legendes/histoire-de-frankenstein|titre=Succès de ''Frankenstein''|consulté le=10 juin 2016}}.</ref> repausa sus de basas diferentas d'aquelas de precedents romans gotics. Substituissent l'orror a la terror, lo roman de Mary Shelley lèva tot lo meravilhós, privilegia l'interiorizacion e s'ancòra dins la racionalitat, al punt que son gotic gaireben ven [[Realisme (literatura)|realisme]].

Dempuèi sa publicacion, ''Frankenstein'' donèt fòrça adaptacions, [[Teatre|teatrala]] o de varietat pel [[cinèma]] e la [[television]]<span>, e tanben</span> per [[Benda dessenhada|bende dessenhada]] o los [[Videojòc|videojòcs]], fins quitament a los desformar. Après aver esta un mite literari, ''Frankenstein'' vent un mite cinematografic, e mai largament un element de la [[cultura populara]]. Plan sovent presentat jos de formas fòrça alunhadas del raconte original de Mary Shelley, l'istòria de Frankenstein e los personatges associats demoran d'arquetipes, veire d'[[Estereotipe|estereotipes]], del fantastic e de l'espant. 

== Intriga ==
[[Fichièr:Frankenstein_Cooke_1823.jpg|alt=dessin d'un passage d'une adaptation théâtrale de 1823|vinheta|L'actor T. P. Cooke jogant le rôle lo mostre al teatre, en 1823.]]
''Frankenstein'' es un roman epistolari, genre literri popular al sègle XVIII<ref>Margaret Drablle, ''The Oxford Comanion to English Literature, Londres, Guild Publishing London, 1985, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;323.''</ref>. Es compausat de [[Mesa en abisme|sisas de récits encastrats]] venent de diferents correspondents e, plaçats dins l'ensemble, d'[[Biografia|istòrias de vida]].

=== Introduccion: raconte-encastre de Robert Walton ===
Lo primier e màger correspondent, Robert Walton, conta a sa sòrre, Margaret Walton Saville, las aventuras que viu pendent son expedicion maritima cap al [[pòl Nòrd]]. Apercep una lisa menada per un gigant, puèi encontra un òme e sa lisa, identic al precedent, a la deriva sus un blòc de glaç. Es [[Victor Frankenstein]] que, desesperat e desabusat, li conta la rason de son malastre.

=== Raconte encastrat de Victor Frankenstein ===
Es eissit d'una familha pro nombrosa que s'installèt a [[Genèva]]. D'en primièr estudiant en [[filosofia naturala]], venguèt afogat de la [[pèira filosofala]] e se'n anèt far sa òbras a [[Ingolstadt]]. Sos progresses lèu li permetèron de decobrir lo mejan de donar la vida, Se consacra còrs e almas a aqueste projècte que l'ocupa pendent de meses, e capita a assemblar un èsser subreuman mas d'aspècte òrre. Duand aquesta creatura accedís a la vida, Frankenstein, eglasiat, fugís. L'endeman, encontra son amic d'enfança, Clerval, e ven grevament malaut. Aclapat pel mal pendent de meses, reviscola e, alara que se prepare a tornar a Genèva, apren que son fraire William foguèt assassinat per un panaire. Va sus plaça e, près del luòc del crime, apercep son mostre. Justine Moritz, la serviciala de la familha Frankenstein, es accusada del murtre e, pasmens se Victor es convencur de son inoncéncia, condemnada a mòrt e executada. Pres dins un grand desarei, Frankenstein va [[Chamonix-Mont-Blanc|Chamonix]] ont encontra son mostre, contra que sentis un grand òdi.

Es alara que la creatura li conta son istòria.

=== Istòria dins l'istòria: Raconte del mostre ===
Abandonat solet, lo mostre aprenguèt a subreviure. Lèu dintrèt en contacte amb d'umans, mas es remandat e caçat a causa de son aspècte difòrme qu'esglasís. Ne ven a observar una familha ont l'educacion d'una estrangièra recentament arribada e la descobèrta dels libres li permeton d'aprene a parlar e a legir. Un temps passat, dintra en contacte amb lo paire, cèc, mas es caçat pel rèste de la familha. Fugís, decidís d'anar [[Genèva]] per encontrar son creator, que sap que l'abandonèt; preparant una venjança contra l'espècia umana que lo ramanda, crosa  William, lo jove fraire de Victor Frankenstein, que se'n trufa de sa laidor e li aprend qu'el mèsme es un Frankenstein; alara lo tua e modifica la scèna de biais qu'una autra persona, Justine Moritz, siá acusada del murtre de William.

=== Retorn al raconte encastrat de Victor Frankenstein ===
Lo mostre demanda a Frankenstein de li concebre una companha amb qui poirà viure a l'escart de la societat isolat e astruc. Frankenstein accèpte a contracòr e, savent que lo mostre a per projècte de lo perseguir e de lo vigilarr, se'n va en [[Anglatèrra]] amb Clerval que causís de demorar amb d'amics. El se'n va dins las illas [[Orcadas]] per s'i installar un laboratòri e realizar son projècte novèl. Alara qu'es en plen trabalh e que sa segonda creatura es en via d'acabament, subte pren consciéncia que va generar une linhada mostrosa representant un grand dangièr per l'espècia umana. Al moment ont s'acarnís a destruire sa creacion inacabada, lo mostre apareis e, abans de fugir, li anóncia qua partir d'ara, utilizarà son existéncia a far de sa vida un infèrn. Frankenstein jeta sos instruments de quimia a l'aiga, mas es entraïnat cap a la broa [[Irlanda (illa)|irlandesa]] ont apren lo murtre de Clerval, son melhor amic, forfait que se vei accusat a tòrt.

Encara aclapat per una greva malautiá, reviscola e son inocéncia es reconeguda mercé a l'accion de son paire vengut lo sosténer en Anglatèrra. De retorn al país, se prepara e esposar sa sòrre adoptiva, Elizabeth. Pasmens, aqueste projècte es conegut del mostre determinat a secutar assassina la promesa dins la nuèch  seguent la ceremonia. Espaventat, Frankenstein apren la novèla a son paire que, sul còp, s'avalís e ne morís. Ara, ocupa sa vida a la percaçar a mòrt lo mostre qu'aviá creat e que, s'amusant d'aqueste jòc morbid e plen conscient de sa superioritat, lo mèna cap al Nòrd que lo freg glaçat a pas de presa sus el. Frankenstein, malgrat l'ajuda dels esperits de las victimas, pèrd la dralha e se fòravia.

=== Concluson: raconte-encastre de Robert Walton ===
Forçar per l'equipatge a faire repè, Walton assistís, impoderós, a la mòrt de son novèl amic, tròp fèble per contunhar lo percaç. Lo mostre se presenta pauc après e aprenent la desapareisson de son creator, exprimís son fàstic de se mèsme. La venjança que realizèt contra un creator irresponsable, paire indigne avent abandonat son enfant, li venguèt en òdi que foguèt dotat d'una aspiracion innada al ben que la marridesa umana acabèt per aver rason. Ara, la gravetat de sos crimes que faguèt li ven insostensible. Lo mostre anóncia a Walton que se va tuar en s'immolant sul lenhièr. Puèi, fugissent la nau, desapereis dins las tubas.

== Personatges ==
* '''[[Victor Frankenstein]]''', eponim del roman, protagonista e narrator de la partida mai granda de l'istòria. Pendent sos estudis a [[Ingolstadt]], descobrís lo secret de la vida e, dins l'escur d'un laboratòri, fabrica un mostre d'aspècte òrre, mas dotat d'intelligéncia. Lèu li ven en òdi sa creatura e l'abandona, revelant son axisténcia a pas degun. Un sentiment de culpabilitat l'aclapa que se revèla son impoténcia a empachar son « enfant » d'espandre la terror e de venir una menaça per l'espècia umana<ref name="Cliffs">{{lien web|url=https://www.cliffsnotes.com/literature/f/frankenstein/character-list|titre=Personnages de ''Frankenstein''}}.</ref>{{,}}<ref name="Gradesaver">{{lien web|url=http://www.gradesaver.com/frankenstein/study-guide/character-list|titre=Liste des personnages}}.</ref>.
* '''Le mostre''', gigant de uèit [[Pè (unitat)|pès]]<ref group="N">Soit environ {{unité|2.44|mètres}}.</ref>, òrre mas sensible e intelligent, ensag de s'integrar dins la comunautat umana que pren per imitacion los abituds e los rites. Pasmens, son aspècte grotesc e terrificant alunha totas las personas qu'encontra. Còrferit per sa solituda forçada, enagrit per l'abandon que n'es l'objècte, cerca a se venjar de son creator e semena la terror dins son entorn{{,}}.
* '''Robert Walton''', explorator de l'[[Artic]], sas letras son l'introduccion e la concluson del roman. Dins sa traversada dins lo Nòrd, encontra Victor a la deriva sus la banquisa, lo reculhís e lo sonha. Es a el que Victor confia l'incresibla istòria que seguís, que sas letras a sa sòrra Da Margaret Saville, demorada en Anglatèrra, conta fidelament{{,}}.
* '''Alphonse Frankenstein''', paire de Victor, que sosten son filh fins a s'avalir, li donant de conselhs e encoratjaments, li remembra sempre l'importança dels ligams familhals{{,}}.
* '''Elizabeth Lavenza''', orfalèla de quatre o cinc ans mai jova que Victor, avent estat adoptada per los Frankenstein. Existís una varianta entre las edicions al subjècte de son estatut<span></span>: en 1818, es presentada coma la cosina de Victor, filha de la sòrre d'Alphonse; en 1831, es salvada de la misèria d'un casal italian per la maire de Victor. Es un modèl de femna d'ostal que demora fòrça atencionada per son fraire adoptiu{{,}}.
* '''Henry Clerval''', amic d'enfança de Victor, que lo sonhèt d'una greva malautiá a Ingolstadt. D'en primièr malastruc dins son trabalh près de son paire, seguís la dralha de Victor e se consacra a las sciéncias. Tot lo long del roman, sempre aficha un optimisme que fa contrapè al tristum de son amic. Es assassinat pel monstre, crime dont est accusé Victor lui-même{{,}}.
* '''William Frankenstein''', lo benjamin dels fraires de Victor, es lo mai estimat de la familha Frankenstein. Lo mostre l'escanarà dins los bòscs près [[Genèva]] per catigar Victor de l'aver abandonat, murtre que exacèrba la culpabilitat de Victor{{,}}.
* '''Justine Moritz''', joventa ela tanben adoptada pels Frankenstein pendent l'enfança de Victor, que se vei accusada del murtre de William, es condamnada puèi executada.
* '''Caroline Beaufort''', filha de Beaufort. Après la mòrt de son paire, es reculhida per Alphonse Frankenstein, puèiis ven sa femna. Morís de l'[[escarlatina]] après aver contaminat per Elizabeth just abans que Victor daisse lo fogala  detz e set ans per rejònher Ingolstadt{{,}}.
* '''Beaufort''', negociant, amic del paire de Victor.
* '''De Lacey''', familha de païsans que lo patriarca es un vielh òme cèc que viu amb sos enfants, Felix e Agatha, e una estrangièra nomenada Safie. Es en los observant per una fenda que lo mostre aprena  parlar e se comportar en societat. Mas, quand se risca a se presentar a eles dins l'esper de venir lor amic, es remandat e caçat amb òrre{{,}}.
* '''Sr. Waldman''', professor de [[quimia]] avent provocat la vocacion de Victor per las sciéncias. Convencut que la sciéncia pòt explicar las « grandas questions », per exemple aquesta l'origina de la vie, e fustigant las conclusons jutjadas fantaisistas dels [[Alquimia|alquimistas]], incita Victor a preferir un apròche racionalista  de las causas.
* '''Sr. Krempe''', professor de « filosofia naturala » a Ingolstadt, que el tanben jutja qu'estudiar l'alquimia es una pèrda de temps{{,}}.
* '''Me Kirwin''', magistrat qu'accusa Victor du murtre d'Henry Clerval.

== Genèsi ==
[[Fichièr:Villa_diodati_2008.07.27_rg_5.JPG|alt=La villa Diodati, lieu de création du roman|vinheta|La Villà Diodati.]]
Los eveniments avent menat a  la genèsi de ''Frankenstein o lo Prometèu modèrne'' son contats per [[Mary Shelley]] dins sa prefàcia de la nòva edicion del roman en 1831, tretze ans après la primièra. Mentretant, retoquèt e amendèt son tèxte abans lo presenter de nòu al public<ref>{{lien web|url=http://www.rc.umd.edu/editions/frankenstein/1831v1/preface.html|titre=Préface de 1831|consulté le=26 mai 2013}}.</ref>.

=== Las fonts d'inspiracion de Mary Shelley ===
Segon lo critica literari Max Duperray{{note|Enseignant-chercheur, spécialiste de la [[Fantastique|littérature fantastique]] et du [[roman gothique]], Max Duperray a été le premier directeur du Laboratoire d’Études et de Recherche sur le Monde Anglophone (LERMA, [[université d'Aix-Marseille]])<ref>{{Lien web|auteur= |titre=Fiche de Max Duperray, Bibliothèque nationale de France |url=http://data.bnf.fr/12153714/max_duperray/|date=|site=www.data.bnf.fr|consulté le=13 septembre 2016}}.</ref>{{,}}<ref>{{Lien web|auteur= |titre=Page personnelle de Max Duperray sur le site de l'université d'Aix-Marseille|url=http://gsite.univ-provence.fr/gsite/document.php?pagendx=6002&project=lerma|date=|site=Université d'Aix-Marseille http://www.univ-amu.fr|consulté le=13 septembre 2016}}.</ref>{{,}}<ref>{{Lien web|auteur=Alain Lauzanne |titre=Compte rendu de l'ouvrage ''Le Roman noir dit « gothique »'' de Max Duperray sur le portail Persée|url=http://www.persee.fr/doc/xvii_0291-3798_2000_num_51_1_1551|date=|site=[[Persée (portail)|Persée]] http://www.persee.fr|consulté le=13 septembre 2016}}.</ref>.|groupe=N}}, la primièra font del roman seriá de trobar dins lo desir inconscient de l'autor de reviscolar un èsser mòrt<ref name="Max Duperray-1">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=1}}.</ref>: dins son jornal de 1815, en efièch, Mary Shelley conta la pèrda de son nenon de set meses, lo dòl que portèt e, dins un sòmi baug, la fòla impulsion de tornar lo pichon cadavre a la vida lo massant freneticament. Aquesta renaissença pel sòmi anonciariá los quitas tèrmes de la prefàcia de 1831, subretot la referéncia al

Vegèri l'estudiant pallinàs de las arts impias s'agenhar a costat de la causa qu'aviá creada. Vegèri lo fantasme òrre d'un òme se quilhar, puèi, per l'òbra d'una maquina poderosa, mostrar des signes de vida, e se mòure en un movement malaisit e mièg vivent. Cal qu'aquò siá esglasiant, que l'efièch de tota entreprisa umana se burlant del mecanisme admirable del Creator del mond sauprà èsser pas qu'esglasiant mai que tot

Aqueste sòmi èra al vam: las fonts essent a l'encòp intimas e objectivas, rebatarián una alma trebolada e la turbuléncias d'un sègle capvirant dins una autra modernitat. 

De biais mai general ''Frankenstein'' posa sas fonts dins un periòde istoric trebolat. Jean-Jacques Lecercle, autor de '' Frankenstein : mythe et philosophie'', remembra l'enfança de Mary Shelley e aquesta de "segonda generacion [[Romantisme|romantica]] se debanant dins una epòca " de trobolum, d'aventuras e d'eroïsme; mais tanben un periòde dolorós per aquestes radicals angleses a l'encòp esglasiants e enfachinats per las violéncias de la Revolucion, e per aqueste de son eritièr illicit, Napoleon"<ref>{{harvsp|Lecercle|1994|p=15}}, {{lire en ligne|url=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k4809128x/f23.image}}</ref>. Es possible, mai, que Mary Shelley aja agut l'esperit l'afar de [[George Forster (meurtrier)|George Forster]] (un murtrièr executat que lo cadavre aviá fach l'objècte, en public, d'una experiéncia de galvanisme) quand imaginèt un sabent que tornariá a la vida a des carns mòrtas<ref>[http://www.huffingtonpost.com/2012/05/15/mad-science-giovanni-aldini_n_1519723.html Mad Science: Giovanni Aldini, Corpse Reanimator], ''The Huffington Post'', 16 mai 2012</ref>.

Una novèla publicada per [[François-Félix Nogaret]] en [[1790]], ''Lo Miralh dels eveniments actuals o la Bèla al mai disent''<ref>{{Ouvrage|langue=fr|auteur1=François-Félix Nogaret|titre=Le Miroir des événemens actuels ou la Belle au plus offrant|éditeur=Palais-royal|lieu=Paris|année=1790|lire en ligne=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k854529k}}.</ref>, sembla segon son intriga (una fabla d'invencion scientifica) que per un de sos protagonistas (un inventor nomenat Frankésteïn que crea un "òme artificial", un automata), prefigurar lo cap d'òbra de Mary Shelley<ref>{{Article|langue=en|prénom1=Julia V.|nom1=Douthwaite|auteur2=Daniel Richter|titre=The Frankenstein of the French Revolution: Nogaret’s Automaton Tale of 1790|périodique=European Romantic Review|volume=20|numéro=3|date=2009|pages=381–411|doi=10.1080/10509580902986369|lire en ligne=https://www.academia.edu/9512220/}}.</ref>{{,}}<ref>{{Ouvrage|langue=fr|langue originale=en|prénom1=Julia V.|nom1=Douthwaite|titre=Le Frankenstein français et la littérature de l'ère révolutionnaire|titre original=The Frankenstein of 1790 and other Lost Chapters from Revolutionary France|lieu=|éditeur=Classiques Garnier|année=2016|numéro chapitre=2|titre chapitre=Le Frankenstein de la Révolution française|passage=89-140}}</ref>.

=== Una idèa de Byron ===
[[Fichièr:Byron_1813_by_Phillips.jpg|alt=portrait de Byron|esquèrra|vinheta|[[Lord Byron|Byron]] en 1824.]]
En junh de 1816, [[John Polidori|John William Polidori]], mètge italian avent grandit dins lo mitan dels expatriats de [[Soho (Londres)|Soho]], e [[Lord Byron]], cap de fila del movement romantic e ja celèbre mondialament<ref name="Max Duperray-2">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=2}}.</ref>, demorant la Villà Diodati a Cologny près de [[Genèva|Genèae]] sus la broa del [[Lac Leman|Leman]]. Rcebon la visita dels Shelley, Mary e sa mièja sòrre Claire Clairmont. Es un grop de joves romantics que ligan de relacions illicitas<span></span>: Mary aviá fugit amb Shelley que s'ètra embrolhada amb son paire; Claire Clairmont enjaulèt Byron. Totes son  de literatura, mas tanben patejan lo dòl e la mòrt; Polidori, en mai dels obratges jamai acabats, parteja amb P. B. Shelley las soscadas scientificas menant Mary a somiar l'[[Androíd|òme artificial]]. Sa sòrre esposarà [[Dante Gabriel Rossetti]], lo cap dels [[Prerafelisme|Prerafelistas]]; Claire Clairmont aurà una autra vida mitica dins la ficcion de [[Henry James]] qu'utilizarà son personatge per Juliana Bordereau dins ''{{Lang|en|The Aspen Papers}}''<ref>{{harvsp|Neil Cornwell|1990|p=72}}.</ref>; Polidori serà expulsat d'Itàlia après una batesta a [[Milan]] e se suicidarà en 1821; P. B. Shelley pel segond còp fugís amb una joventa de setze ans<span></span>: en 1811, aviá enjaulat [[Percy Bysshe Shelley|Harriet Westbrook]] puèi quitada en 1814, alara qu'èra embarrassada, per Mary Godwin. Harriet moriguèt se jetant dins la Serpentina en decembre de 1816, son suicidi seguent aqueste de la mièja sòrre de Mary, Fanny, en octobre ongan; dos enfants de Mary morriguèron, Clara en setembre de 1818 a Venècia, e William en junh de 1819 a Roma, abans que P. B. Shelley se nega en 1822 dins [[La Spezia|lo golf de la Spezia]]<ref name="Max Duperray-3">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=3}}.</ref>.

Essent retenguts a l'interior per la pluèja de contunh de l'annada sens estiu" o de « l'estiu perdut »<ref group="N">« Perdu » parce que le mauvais temps est censé résulter d'[//fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89ruption_volcanique éruptions volcaniques] secouant l'[//fr.wikipedia.org/wiki/H%C3%A9misph%C3%A8re_sud hémisphère sud].</ref>, que descriu son poèma ''{{Lang|en|Darkness}}'', tèma utilizat per Mary dins sa prefàcia de 1831 qu'evòca ''{{Lang|en|the ungenial summer}}'' (« l'estiu maishant »), Byron prepausa lo 16 a sos òstes d'escriure cadun una « istòria de fantasma » (''{{Lang|en|ghost-story}}'').

=== Un cachavièlha fondatritz e un mitan propici ===
[[Fichièr:MontBlanc2c.jpg|alt=Le mont Blanc|vinheta|Lo mont Blanc vista de l'agulha del Mièjorn]]
Cadun fa mai o mens son pretzfach. Byron redigís un scenari fragmentari que Polidori s'inspira per escriure, [[Lo Vampire (roman)|Lo Vampire]] (''The Vampyre''), un cort roman a l'origina del genre qu'inspirarà ''[[Dracula]]''. P. B. Shelley compausa una istorieta que se desinteressa lèu e gardèt pas. Mary Shelley, ela, s'estima d'en primièr incapabla de n'inventar una, mas las escasenças li serán favorablas. Atal, l'autor del ''Lo Monge'', M. G. Lewis, visita lo parelh Shelley e fa granda impression sus la jova femna<ref>[//fr.wikipedia.org/wiki/Thomas_Medwin Thomas Medwin], ''Conversations of Lord Byron'', Londres, Henry Colburn, 1824.</ref>, çò que confiramarà dins un article de 1824. Puèi la lectura, entre lo 10 e lo 16 de junh de 1816, de las ''Fantasmagoriana'' alemandas e de ''Vathek'' de William Beckford impregnan son imaginacion. Après une discussion animada sus las descobèrtas d'[[Erasmus Darwin]], e aver près d'[[òpi]], fa la cachavièlha ont a la vision de "L'estudiant pallinàs de las arts impias s'agenhar a costat de la causa qu'aviá creada" (''{{Lang|en|the pale student of unhallowed arts kneeling beside the thing he had put together}}'')<ref>{{lien web|url=https://www.theguardian.com/theguardian/2012/nov/26/mary-shelley-frankenstein-preface-1831-archive|titre=From the archive, 26 November 1831: The origins of Frankenstein|consulté le=16 juin 2016}}.</ref>.

Las experiéncias localas foguèron tanben determinantas dins la projeccion geografica e sentimentala del roman<span></span>: una excursion a [[Chamonix-Mont-Blanc|Chamonix]]  per contemplar lo [[Mont Blanc]] es a l'origina de la scèna pendent que Victor encontra lo mostre; lo viatge de Frankenstein en Angletèrra s'inspira tanben de la fugida dels Shelley en Soïssa, puèi dins la val de Ren<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=4}}.</ref>.

=== Prefàcia de Shelley e publicacion ===
[[Fichièr:Editions_of_Frankenstein.jpg|alt=alignement de différentes éditions de Frankenstein|centrat|vinheta|Diferentas edicions actualas en angl''ésFrankenstein''.]]
Lo 10 de decembre de 1816, l'esposa embarrassada de [[Percy Bysshe Shelley|Percy Shelley]],  Harriet, se suicida. Lo 30 de decembre, Mary Godwin e el se maridan e lo paire Godwin accèpta de recebre sa fille qu'aviá daissat lo domicili pairal a detz e set ans<ref name="Drabble-894">{{harvsp|Margaret Drabble|1985|p=894}}.</ref>. Venguda Mary Shelley, acaba ''Frankenstein'' pendent l'estiu de 1817. Percy Shelley redigís una corta prefàcia datada de setmbre de 1817, ont soslinha l'originalitat de l'òbra, la declara irrealista malgrat las opinions exprimadas per [[Erasmus Darwin]]. Mòstra tanben que son interés màger residís pas dins las "terror subrenaturalas, [...] dels espèctres e de la magia", mas dins sa revelacion de las "vertats dels principes de la natura umana"<ref>{{lien web|url=http://classiclit.about.com/library/bl-etexts/mshelley/bl-mshelley-frank-preface.htm|titre=Préface de 1817|consulté le=26 mai 2013}}{{référence incomplète}}.</ref>.

Lo libre es d'en primièr remandat per l'editor de Byron e aqueste de P. B. Shelley, puèi acceptat per Lackington, Allen & Co. e fin finala publicat de biais anonim al començament de la prima de 1818<ref>{{Ouvrage|langue=en|auteur1=Betty T. Bennett|titre=Mary Wollstonecraft Shelley: An Introduction|lieu=Baltimore|éditeur=Johns Hopkins University Press|année=1998|mois=octobre|jour=13|pages totales=177|isbn=0801859751|lccn=98016237|lire en ligne=|passage=}}</ref>{{,}}<ref>{{En}}D. L. Macdonald and Kathleen Scherf, « A Note on the Text », <nowiki>''Frankenstein''</nowiki>, {{2nd-en}} ed., Peterborough: Broadview Press, 1999</ref>.

=== De variantas importantas entre las doas edicions ===
[[Fichièr:Percy_Bysshe_Shelley_by_Alfred_Clint.jpg|alt=portrait du poète Percy Shelley|vinheta|<center>[[Percy Bysshe Shelley|Percy Shelley]] per Alfred Clint en 1819.</center>]]
Mary Shelley demora reservada sus aquesta primièra version e son jurnal testimònia que uèit meses après sa publicacion, retòca ja lo tèxte, e lo succès de la pèça ''{{Lang|en|Presumption or the Fate of Frankenstein}}'' de Richard Brinsley Peake, conduson a edicion novèla en 1823, aqueste còp signada per Mary Shelley<ref>{{ouvrage|langue=en|prénom1=Susan E.|nom1=Lederer|lien auteur1=|titre=Frankenstein|sous-titre=Penetrating the Secrets of Nature|éditeur=Rutgers University Press|lien éditeur=|collection=|lieu=|année=2002|volume=|tome=|pages totales=78|passage=32|isbn=9780813532004}}</ref>, mas es sonque amb la publicacion de 1831 qu'es satisfacha de son trabalh<ref name="Max Duperray-5">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=5}}.</ref>. La version definitiva en un sol volum, venduda a ''Colburn & Bentley'' per lor colleccion ''{{Lang|en|Standard Novels}}'', presenta fòrça variantasal rspècte del tèxte original, subretot una mai granda importança es atribuida a la poesia de [[Percy Bysshe Shelley|P. B. Shelley]], al poèma ''Mont Blanc'', subretot, compausat en julhet de 1816<ref>{{lien web|url=http://www.poetryfoundation.org/poem/174397|titre=Poème ''Mont Blanc'' de Shelley|consulté le=28 mai 2013}}.</ref>, e a aquesta de Coleridge.

Pasmens, se Mary Shelley se demarquèt de son marit dins sa prefàcia de 1831, James Rieger mostrèt qu'aviá supervisat lo manuscrit pendent sa redaccion, amb de nòtas, de suggestions de digression, totas sulpic adoptadas; es el qu'aguèt l'idèa d'enviar Frankenstein a Londres per la creacion d'una companha, que provòca la comparason entre la Soïssa e las nacions dichas « autoritàrias », que retòca l'epilòg,{{etc}}<ref>{{harvsp|James Rieger|1963|p=XVIII}}.</ref>. Pasmens, las variantas de la version de 1831 mòstran que Mary Shelley s'èra plan alunhada de son radicalisme d'adès<span></span>: Victor i desciu sa creatura coma "un monument de l'ufan e de l'ignorança", qualifica sa manipulacion de vida artificiala d'« alunhada del sagrat » (''{{Lang|en|unhallowed}}'') e lo galvanisme de « transgression »<ref>Chris Baldick, ''Frankenstein's Shadow: Myth, Monstrosity, and Nineteenth-Century Writings, Oxford, Clarendon Press, 1987, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;61.''</ref>. Max Duperray apond que Walton i evòca sas illusions enganairas d'explorator, çò que mòstra lo caractèr transgressiu el tanben de sas aventuras. Alara, la morala que pòrta lo libre apareis encara mai clarament que dins l'original<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=6}}.</ref>.

== Acuèlh ==

=== Primièras criticas ===
Las primièras criticas del libre son favorablas, e lo plaçan dins la categoria del roman gotic. Abans sa parucion, aqueste corrent literari, que fòrça criticas jutjavan de gost marrit, veire francament risible, aviá pasmens reputacion<span></span>: en conformitat amb losa avises d'[[Edmund Burke]]<ref>[//fr.wikipedia.org/wiki/Edmund_Burke Edmund Burke], ''{{lang|en|[[Recherche philosophique sur l'origine de nos idées du sublime et du beau|A Philosophical Enquiry into the Origin of Our Ideas of the Sublime and Beautiful]]}}'', 1757 (première traduction française par l'abbé Des François, en 1765, sous le titre ''Recherche philosophique sur l'origine de nos idées du sublime et du beau'').</ref>, s'èra passat, sembla, la limite entre lo fantastic e lo ridicul<ref>[//fr.wikipedia.org/wiki/Samuel_Taylor_Coleridge Samuel Taylor Coleridge], « Compte rendu de ''[//fr.wikipedia.org/wiki/Le_Moine Le Moine]'' de [//fr.wikipedia.org/wiki/Matthew_Gregory_Lewis Matthew Gregory Lewis] », ''Critical Review'', {{2nd-en}} Series, 19 février 1797, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;194-200.</ref>. 

L'acuèlh de ''Frankenstein'' es al contrari plan positiu, la majoritat de las criticas fasent lo laus de son poder imaginatiu e melodramatic<ref>{{Lien web|langue=en|titre=Reception: 1818 » Frankenstein Study Guide from Crossref-it.info|url=http://crossref-it.info/textguide/Frankenstein/7/400|site=crossref-it.info|consulté le=2016-06-27}}</ref>. Sol, lo ''Quarterly Review'' es vertadièrament ostil e denóncia çòòque qualifica de "teissut d'absurditat tant òrre que fastigós" tot en admetent qu'i aviá "quicòm de formidablament poderós dins lo vuèg desprovesit de sens de son cant e l'èrsa escura de sos imatges"<ref>''[//fr.wikipedia.org/wiki/Quarterly_Review Quarterly Review]'', 18 janvier 1814.</ref>. Walter Scott consacra un article al roman dins lo ''Blackwood's Edinburgh Magazine'', ont se conclutz "lo fantastic pòt aver de meriti dins la mesura ont los personatges se compòrtan en èsser uman". Lausa tanben "l'umanizacion del mostre" al contacte de la familha De Lacey, çò qu'empacha pas de recomandar a l'autor d' "escruire quicòm de mai seriós lo còp que ven"<ref>Sir [//fr.wikipedia.org/wiki/Walter_Scott Walter Scott], compte rendu de ''Frankenstein'', ''[//fr.wikipedia.org/wiki/Blackwood%27s_Magazine Blackwood's Edinburgh Magazine]'', <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;379.</ref>{{,}}<ref>{{lien web|url=http://www.crossref-it.info/textguide/Frankenstein/7/400|titre=[[Walter Scott]] sur ''Frankenstein''|consulté le=28 mai 2013}}.</ref>.

Segon Max Duperray, lo plaçant dins lo genre gotic, la critica de l'epòca pren pas compte de l'importança de l'acte de creacion de Victor Frankenstein, acte que fa d'ela, en mai d'un inventritz scientifica, un artista [[Romantisme|romantic]], tipic de las turbuléncias trebolant la fin d'un sègle e capvirant dins la modernitat.

Dos autres comptes renduts de l'epòca, ont l'autora es identificada coma "la filha de William Godwin", se'n prenon al fach que Mary Shelley es una femna: lo ''British Critic'' deplora qu'aja podut obliar la "doçor inerent de son sèxe"<ref>''British Critic'', 1818, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;408.</ref>, e lo ''The Literary Panorama and National Register'' vei en ''Frankenstein ''"una palla imitacion dels romans de Sr Godwin [...] per la quita filha del clèbre romancièr"<ref>''The Literary Panorama and National Register'', 1818, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;414.</ref>.

=== Critica contemporanèa ===
Al sègle XX la critica contunha de jutjar favorablament aqueste roman. Dempuèi la mitat del sègle<ref>{{Lien web|langue=en|titre=Frankenstein Essay - Essays and Criticism - eNotes.com|url=http://www.enotes.com/topics/frankenstein/critical-essays/essays-criticism|site=eNotes|date=|consulté le=2016-08-04}}</ref>, e pendent la darrièra decennias, lo roman foguèt pres pels vams [[Psicanalisi|psicanalitic]] e [[Feminisme|feminista]]. Ara, es vist coma una estapa entre la literatura gotica e lp [[Romantisme]]<ref>{{Lien web|langue=en|titre=Frankenstein|url=http://www.utm.edu/staff/lalexand/frankqst.htm|site=Department of English, [[Université du Tennessee à Martin|University of Tennessee at Martin]]|consulté le=1 juin 2013}}.</ref>.

Dins son obratge de 1981, ''Dança Macabra'', [[Stephen King]] considèra que lo mostre de Frankenstein, tot coma [[Dracula]] e lo [[lop garon]], representan los prototipes de la dralha de l'orror avent sasit tan la literatura que lo film. Se, çò pensa, lo roman es un verai drama [[William Shakespeare|shakespearenc]], "son unitat classica es trencada sonque per l'incertitud de l'autor al subjècte de sa falha originala: se la cal trobar dins l'''hubris'' de Victor usurpant un poder apartenent pas qu'a Dieu o dins son manca de responsabilitat après que li aja balhat la beluga de la vida?"<ref>{{ouvrage|lang=en|auteur=Stephen King|titre=''Danse Macabre''|lieu=New York|éditeur=Everest House|année=1981|isbn=978-0896961005}}.</ref>.

== Analisis ==
[[Fichièr:Shelley_Easton.tif|alt=portrait de Mary Shelley|vinheta|[[Mary Shelley]], per Reginald Easton.]]
Segon Francis Lacassin en 1991, ''Frankenstein'' se legís uèi "per malentendut"<ref name="F. Lacassin-34">{{harvsp|Francis Lacassin|1991|p=34}}.</ref>. aqueste malentendut risca de far descobrir al lector "puslèu qu'un mostre que la laidor provòca de reaccions esglasiantas e bramairas, un èsser misteriós que se manifèsta pauc"<ref name="Frankenstein_trad_hangest">{{harvsp|1979|texte=''Frankenstein'', trad. G. d'Hangest|p=18|id=hangest}}.</ref>. Max Duperray apond que lo tèxte pòt en efièch pareisser "primari", los personatges "emparaulats", l'intriga "espelsats", e lo mostre "lagremós", alara que, jos aquesta primaritat aparenta, ''Frankenstein'' es "un nos complèxe de connotacions e de referéncias"<span></span>: es "al país de Rousseau", es a dire en Soïssa, que Mary Shelley ne redigís la version iniciala, "a l'encóp posuch de l'azard [...] e aqueste d'una necessitat istorica". Passan en efièch mejans aqueste raconte, d'en primièr pastiche de las istòrias per far paur, un buf de revòlta e una inquietuda al vejaire de sas consequéncias<ref name="Max Duperray-22">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=22}}.</ref>. L'universitari Siv Jansson evòca dins la prefàcia del 15 d'octobre de 1831 la mesa en scèna d' "una mesa al mond; un tèxte, un subjècte que s'implica dins una escritura, una interrogacion sus la creacion"<ref>{{harvsp|Mary Shelley|1992|p=8}}</ref> :

Atal se vei le pes de l'istòria e aflora, pasmens discrètament, l'ànsia de la creacion ont se conjugan escritura e naissença. Lo parallelisme entre la fabricacion del mostre vivent e la composicion del roman s'impausa d'en primièr, mas l'interrogacion sus la substéncia, o l'esséncia de las causas, indica sul pic lo fil conductor a aqueste que l'acompnhan, en particular William Godwin son paire, l'autor de ''Caleb Williams'' e ''St Leon'', ambedos preocupats pel secret de la vida<ref name="Max Duperray-23">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=23}}.</ref>. Aquestes romans dubrisson ja una perspectiva psicologica e i punta la question [[Ontologia|ontologica]] sus l'origina de las causas, doblada d'una question [[Epistemologia|epistemologica]]<span></span>: son les causas confòrmas a lor aparéncias?

Mai, la frequentacion intima de l'autor amb los grands poètas [[Romantisme|romantics]] fa pensar que partejèt lor desir d'emancipacion al respècte de la tirania sociala de la convencion e tanben al determinisme [[Biologia|biologic]]<ref name="MD 23-24">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=23-24}}.</ref>. L'educacion ocupa lo còr del roman e aquesta noiritura espirituala ont la creatura accedís a la civilizacion pòt incitar de far de ''Frankenstein'' un roman de tèsi celebrant la promocion sociala per la lectura. encara, Max Duperray escriu que "la fòla ambicion romantica al vejaire del mond projècta Mary Shelley dins una ficcion del [[solipsisme]]: soloitud partejada del creator e de sa creatura; [...] esper desmesurat de s'afranquir [...] de real e de desvelar lo secretamb que fringa las rececasscientificas de l'epòca. Cadun dels narrators es abitat d'un mistèri qu'isola e l'embarra dins una [[claustrofobia]] monstruosament paradoxala que de contunha viatja fins als tèrmes. I a aquí coabitation d'un discors scientific e d'un autre, poetic, conjugant lor pretencion a rebutar las frontièras del saber<ref name="Max Duperray-24">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=24}}.</ref>.

Alara, es ni dins lo sensacional, ni dins lo dramatic, veire lo melodramatic (lo roman es portat sus l'empont en 1823) que se situariá l'interés de ''Frankenstein'', mas dins lo concèpte de monstruositat, l'animacion de l'inanimat, la transgression morala, "l'aventura faustiana laïcizada", la modernitat d'un mite ancian. ''Frankenstein'' se legiriá donc coma un tèxte plural, donant una "varietat dels nivèls d'interpretacion", segon los tèrmes de Muriel Spark<ref>{{harvsp|Muriel Spark|1951|p=161}}.</ref>.

=== Estructura narrativa ===
[[Fichièr:FrankensteinDraft.jpg|alt=brouillon de Frankenstein|vinheta|Brolhon de ''Frankenstein''.]]
Reduch al maxim, l'esquèma narratiu pareis a corsa de relais, cada participant se passant la marca cadun son torn: Walton escriu a sa sòrre; sus sa nau, l'equipatge apercep e reculhís un naufragat que se nega; quand a aqueste novèl vengut li torna los esperits, conta son istòria Walton, la creacion, lo mostre, la traïson, l'evasion, la reunion. Puèi lo raconte del mostre, contat per Victor, ocupa l'espaci diegetic, abans d'èsser relaiat per aqueste de Frankenstein, que torna venit lo testimòni de l'explorator qu'acaba sa letra. Alara, lo torn es acabat<span></span>: aventurièr, sabent, mostre, sabent, aventurièr, Walton demorant lo narrator central, present al començament e a l'arribada, e portant l'ensemble per Sra Saville e la posteritat<ref name="Gregory Schneider">{{lien web|url=http://voices.yahoo.com/narrative-passing-mary-shelleys-frankenstein-11599.html|titre=Structure narrative de ''Frankenstein'' en course de relais|consulté le=16 juin 2013}}.</ref>.

De biais mai detalhat, Jean-Jacques Lecercle i descobrís una mena lineària amb una seria de viatges e de percaces, combinat a d'autre d'inversions e escambis de ròtles, lo tot orientat segon un sistèma de simetrias en miralh<ref name="Jean-Jacques Lecercle-83-84">{{harvsp|Jean-Jacques Lecercle|1988|p=83-84}}.</ref>. "D'abans tant de complexitat, lo lector se pòt pausar la question de saber qui parla, qui ten l'autoritat autoriala, e tanben qui es l'ultim destianatari"<ref name="Max Duperray-55-56">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=55-56}}.</ref>? Walton, que de segur fa profession d'exactitud e subreviu pro per dire lo darrièr mot<ref group="N">La correspondance à sens unique de Walton s'étend sur {{unité|15|mois}}.</ref>, mas sembla, pasmens se pas res se sap sens el, èssr aquí sonque en mediator de las autras voces? Sra Saville, sa benvolenta mas alunhada lectritz, que respond pas plan qu' "conesca [amb ela] pas cap de desunion e de disputa"« il ne connaisse [avec elle] aucune espèce de désunion et de dispute », a qui la correspondéncia arriba, que garda e quitament amaga, senon cossí l'istòria se pòt portar?

La critica literària Mary Poovey{{Lien|lang=en|trad=Mary Poovey|fr=Mary Poovey}} obsèrva que l'estructura narrativa constituís, per l'autora del roman, un paravent rèire que s'amaga als uèis del public, s'exprimir tot en s'amagant, s'afirmar sens riscar lo rebut social a causa de son edat e de sa condicion feminina<ref name="MP-131">{{harvsp|Mary Poovey|1985|p=131}}.</ref>.

==== Una seria de racontes en miralh ====
[[Fichièr:Sea_ice_terrain.jpg|alt=les glaces arctiques|esquèrra|vinheta|Los glaces [[Artic|artics]], ont se situa lo començament e la fin del roman.]]
Tres racontes concentrics, donc, venent d'interlocutors plan semblables, se succedissent mentretant que se rebaton. Es Walton que pilota lo raconte, lo documenta e lo transmet<span></span>: tres letras introductivas fasent compte de cinc meses de viatges, puèi un quatren que desencadena l'intriga. La seccion mediana, consacrada al mostre, ocupa a ela sola sièis capítols, d'en primièr explicatius del murtre del jove fraire de Victor, puèi objèctes de digressions encastrada las unas dins las autras contan las experiéncias viscuda après sa sortida del laboratòri. Atal, sos barrutlatges, sas rescondudas, puèi son agach portat sus una familha, los De Lacey, tan insistant e detalhat que l'episòdi venent un raconte gaireben autonòma, e ont, mai, se nisa aqueste d'una jova visitaira araba, Safie, que, a son torn, conta l'istòria de sa maire; successions de « ièu », donc, que totes, que Max Duperray nomena una "regression cap a las originas"<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=49}}.</ref>, ne tornan al mèsme même tèma<span></span>: la creacion, puèi l'abandon.

Walton s'exprimís en una lenga castigada, un estil sostengut, un ritme e un frasejatge que, eles tanben, se transmeton als autres narrators. Remembra a sa sòrre qu'es amoresida de bèl lengatge e l'assura del bonaur que sentira al legir sa transcripcion fidèla del raconte de Victor, tan enlusissent "la clartat e la precision, puèi una granda facilitat d'expression, e una votz que la riquesa d'intonacions es una musica qu'emplís l'alma<ref>{{harvsp|''Frankenstein ou le Prométhée moderne'', trad. et introduction de Germain d'Hangest|1922|p=non paginé|id=hangest}}, Lettre IV du 13 août 17.</ref>. Pas degun, pendent aquesta succession, fa pròba de singularitat expressiva, e semble qu'a cada passatge de relai, l'autor, Mary Shelley, s'alunha sempre mai, fins a, del mens en aparéncia, abandonar la responsabilitat narrativa sos delegats que, cadun a son torn, ocupan l'avant de l'empont, abans que las retnas se la tornan prene lo narrator màger.

En un parallelisme rigorós, en efièch, aquestes racontes se prefiguran l'un l'autre: l'entrepresa de Walton, auçarda e transgressiva d'esperela, anóncia los passatges à l'acte, puèi  erràncias de Frankenstein per las tèrras de desolacion; lo primièr a otrapassat l'injonccion de son paire tot coma lo farà Victor, e lo mostre el tanben pagelarà los pics e las planas abans de semenar la terror e la desolacion. Coma la melopèa del còr antic, totes, patissent de la mèsma alienacion al vejaire de la cadena umana, se lamentan de lor solitud, Walton a partir de la segonda letra, Victor après son encontra amb el, lo mostre pendent de sa presa de paraula. Totes abocan tanben a comunicar, d'ont las catastròfas que se succesdisson e, sens dobte, los transferiments de contunh de la responsabilitat narrativa<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=50}}.</ref>.

Al còr del raconte, dins sa « matritz » (''{{Lang|en|womb}}''), coma l'escriu Gregory Schneider, demora lo mostre, çò que compren e revèla Walton dins sa darrièra letra<span></span>:

==== La letra coma vector del raconte ====
Max Duperray escriu que la dinamica epistolara del roman l'estructura de diferents biais. Lo lector pren mai d'una masquetas, Sras Margaret Saville al luènh, Robert Walton ipnotizat, Victor Frankenstein, a l'encòp actor e joguina, lo mostre lèu de crénher [[Retorica|retorician]]. D'autras letras se presentan fòrça per un testimonitage appropriat. Aquesta multiplicitat de correspondents implica una cèrta competicion al subjècte de l'autoritat narrativa<span></span>: amb eles, lo roman fluctua entre multiplas versions de la mèsme istòria<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=56}}.</ref>.

Pasmens, lo modèl epistolar ven insufisent a rendre compte de tot: Walton se refugia dins lo jornal<ref group="N">Exitís una diferéncia en anglés entre ''{{lang|en|journal}}'' e ''{{lang|en|diary}}'': lo primièr ten mai de la cronica, lo segond penja mai cap a l'intimitat de se.</ref>, e après aver salvat Victor de las gaga glaçadas, sas letra venon de confessions autobiograficas. Puèi, lo raconte del mostre se ronça dins l'espaci narratiu e l'ocupe en entièr. Quand Walton torna prena las retnas per conclure, las formalitats epistolaras desapareisson, coma se, escriu M. A. Favret, "lo roman epistolar demorava impoderós a s'acomodar de la dificultat que [lo mosra] representa<ref>M. A. Favret, « ''The Letters of Frankenstein'' », ''Genre'', 20, {{numéro|1}}, 1987, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;12.</ref>.

Segon Duperray, ''Frankenstein'' "inclutz mai d'un genre literari: epistolar, retoric, liric, sentimental, mesclant adreitament lo discors politic de l'epòca, aquestes de Godwin, Byron, Burke, a l'esterotipe gotic e a l'espopèa crestiana de la Bíblia, amb una tòca orientalista alara populara e que se vei dins ''Vathek'' de Beckford<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=58}}.</ref>.

==== Metafòra o parodia ====
Aquesta estructura en racontes encastrats, que fa naisser d'autres, que d'espereles pòrtan puèi libèran d'istòrias enfantant a lor torn, apareis coma una metofòra de la grossessa e de las jasilhas, tèma dominant del roman<ref>Marc Rubinstein, « ''My Accursed Origin: the Search for the Mother in Frankenstein'', ''Studies in Romanticism, 15, 1976, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;97-115.''</ref>. Segon Dunn, lo còr en seriá l'idilli domestic dels De Lacey, modèl d'ideal domestic difusant après còp sa benvolença mejans las diferentas sisas narrativas<ref>{{harvsp|Dunn|1974|p=414}}.</ref>, ligadas a de nostalgias de pietat filhala, de sentiment frairal e de bonaur domestic qu'exprima Victor, al besonh d'armonia familhala que Walton cerca per letras interpausadas cap a sa sòrre, a la quista desesperada d'un ligam parental menat pel mostre. Pasmens, los De Lacey son d'exiliats vivent d'expedients, beneficiant de la generositat amagada del mostre, e lor bonaur representa una excepcion al sen d'una societat opressiva: lo bonaur seriá per Mary Shelley una retirada passiva luènh de la tiranniá d'un mond sens pitiat o se liura aquí a una parodia de la ficcion sentimentala<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=59}}.</ref>. Gregory Schneider soslinha que lo metòde de narracion adoptada es al quite imatge de çò qu'aquesta narracion expausa, que considèra coma "lo sieu mostre, un èsser literari organic, complet, amb son ensemble de fòrças e de falhas".

Al subjècte de las flaquesas, Rand Miller remarca qu'es impossible d'establir une cronologia prima<ref name="Rand Miller-60-73">{{harvsp|Rand Miller|1989|p=60-73}}.</ref><span></span>: pasmesn se l'istòria dich se debanar al sègle XVIII, i a fòrças anacronismes: Walton se referís al ''Planh del vielh marin'' de Coleridge que data de 1798, Frankenstein cita ''Mutability'' de [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]], publicat en 1816, e ''Tintern Abbey'' de Wordsworth, comprés dins las ''Baladas liricas'' de 1798. N'i a d'autres, Leigh Hunt, Charles Lamb, [[Lord Byron|Byron]], autors contemporanèus de Mary Shelley se trapan plaçats dins un contèxte relatiu al sègle precedent. Aquò es un cas d'« asimetria temporala »<ref name="Max Duperray-53">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=53}}.</ref> que, apond Rand Miller, rebat la dualitat del tèxte facha d'illusion realista e d'angelisme (''{{Lang|en|otherworldliness}}''). E pendent lo percaç, temps e espaci s'embrolhan<span></span>: Victor pretend èsser arribat Otra Marga en octobre e decembre ongan, tant que se trapa a l'ecòp, çò dich, "a l'interior e a l'exterior d'Anglatèrra".

==== La « figura en forma de uèit » (Muriel Spark) ====
[[Fichièr:Midhowe_Broch.jpg|alt=paysage des Orcades|vinheta|Dins las [[Orcadas]].]]
A partir del capítol V, lo mostre pren lo ròtle de percaçaire e vaga dins las regions ont demora son creator, massacrant los sieus per manca de poder pas lo localizar; puèi, lo sabent viatge fins a las [[Orcadas]] ont es de nòu desemboscat. [[Muriel Spark]] presenta aquò coma de « uèit » (''{{Lang|en|figure-of-eight}}'')<ref>{{lien web|url=http://www.thefreedictionary.com/figure-of-eight|titre=''Figure-of-eight''|consulté le=15 juin 2013}}.</ref> realizats per dos partenaris virtuòsas que se desplaçan dins de direccions opausdas mas se seguissent<span></span>: lo tust se situa a l'interseccion de la doas boclas del uèit, quand Frankenstein se decidís a suprimar la creatura feme qu'assemblèt, puèi lo balet torna de mai. Alara los ròtles s'invèrsan, tot coma las velocitats de desplaçament, lo percaçaire venent lo percaçat e lo contrari, lo mostre alentissant alara que Victor accelèra sa cadéncia fins a la frenesia. E novèl avatar [[Ironia|ironic]], la « delectacion fanatica del percaç », coma la nomena Muriel Spark, se prenguèt de Victor, ara convencut, el que s'èra pres pel Creator, que Dieu lo causiguèt per anhientar la creatura qu'aviá creat<ref>{{harvsp|Muriel Spark|1951|p=162-163}}.</ref>.

En soma, l'arquitectura narrativa del roman apareis coma un jòc entre çò [[Probabilitat|probable]] e çò determinat, la [[Libertat (filosofia)|libertat]] e lo destin<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=54}}.</ref>, tant d'impulsions contradictòrias per de personatges en fàcia de situacions incontrarotlablas, provocan la simpatia tot encorissent lo blaime, actors d'un drama espaventable secodit per d'interpretacions antagonistas: una oscillacion entre çò que Rand Miller nomena « l'evolucion e l'entropia »<ref name="Rand Miller">{{harvsp|Rand Miller|1989|p=24}}.</ref>.

=== Fonts del raconte ===

====== Los teoricians del sègle XVIII ======
Las fonts del raconte son multiples, comprenent a l'encòp dels elements biografics e çò que Max Duperray nomena "la nebolosa intellectuala e filisofica qu'enròda la genèsi"<ref name="Max Duperray-7">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=7}}.</ref>.

==== Fonts subjectivas ====
''Frankenstein'', çòescrich, "es una istòria de familha [...] totes los personatges [se trapant] èsser parents per la naissença o per l'adopcion e fòrça [essent] tanben orfanèls".

===== Originas de Mary Shelley =====
[[Fichièr:WilliamGodwin.jpg|alt=portrait de Willian Godwin|vinheta|William Godwin en 1802.]]
Selon Cathy Bernheim, l'ascendéncia de Mary Shelley es excepcionala: portant successivament diferents noms, erita cada còp d'una istòria de familha e grandís jol signe del radicalisme intellectual e del [[Romantisme]] literari: perseguida per la glòria ambigüa d'una maire de passion e de libertat, Mary Wollstonecraft, la primièra [[Feminisme|feminista]] anglesa, es abalida ear un paire, [[William Godwin]], que, a la fin del sègle XVIII, es lo pensaire mai radical del país e lo cantoral en lusit de la [[Revolucion Francesa|Revolucion francesa]]; enfant, frequenta d'escrivans de tria, lo poèta [[Samuel Taylor Coleridge|Coleridge]] e l'essagista [[Charles Lamb]]; e s"enamora de [[Percy Bysshe Shelley|P. B. Shelley]] que pratica un vertadièr misticisme de la rason<ref>{{harvsp|Cathy Bernheim|1988|p=36}}.</ref> e prefigura l'òme revoltat<ref>{{harvsp|Monette Vacquin|1989|p=151}}.</ref>.

Pasmens, "aqueste encastre espantant per una enfança d'exepcion guidada per d'esperit d'abansgarda"<ref name="Max Duperray-9">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=9}}.</ref> preludi a una existéncia tragica. En efièch, sa fe dins las idèas novatriças, per exemple aquela, godwiniana, de la perfectibilitat de las causas, provòca una volontat de liberacion immediata e lo passatge a l'acte, çò que fonda alara l'istòria de Frankenstein que "la metafòra de la crecion se passa a sa realizacion concrèta e pseudoscientifica", aquesta realizacion totala del desir buta la barralha del real e los imperatius de la lei. Coma Mary e Percy Bysshe Shelley, en buta, a lor primièra escapada, a la colèra dels paires, l'inflexible patriarca Timothy Shelley, volent evitar tota solhadura, e William Godwin se sentent otratjat per tan de derason, Walton, lo primièr narrator qu'encastra lo raconte, passa otra los interdits familhas per contunhar una fòla ambicion.

===== Tèma del dòl =====
Mary Shelley perdèt tres enfants, lo nenon que somia de reanimar en 1815, puèi Clara (nascuda en 1817) en setembre de 1818, e William (nascut en 1816) en junh de 1819<ref group="N">Clara meurt de [//fr.wikipedia.org/wiki/Dysenterie dysenterie] à Venise à l'âge d'un an, et William de [//fr.wikipedia.org/wiki/Paludisme malaria]  à Rome à trois ans et demi.</ref>. Es en 1816, pendent l'estiu seguent son primièr dòl que lo parelh que forma amb [[Percy Bysshe Shelley|P. B. Shelley]] rejonh [[Lord Byron|Byron]] las broas del [[Lac Leman|Leman]]. Grop d'adolescents immaturs e revoltats, de « mostres », çò escrich dins son jornal<ref>{{harvsp|Cathy Bernheim|1988|p=48}}.</ref>, totes son empregnats d'un sòmi de renaissença, de recomençament, que lo rèire fons demora morbid<span></span>: ensag de suicidi al laudanum (capitada per [[Fanny Imlay]]), negada volontària de [[Percy Bysshe Shelley|Harriet]], garda dels enfants retirada a P. B. Shelley, puèi veusatge prematurat. Mary Shelley es "coma percaçada coma la fatlitat"<ref name="Max Duperray-11">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=11}}.</ref> e son primièr roman es marcat per un destin funèst e expiatòri, amb de desapareissons, de murtres en seria, de condamnacions infames, un suicidi. ''Frankenstein'' ven donc, segon la formulacion de Monette Vacquin, "lo primièr acte de contencion de la depression [...] Çò que Mary fa complir al mostre, crenh per ela mèsme; lo vuèj su cava a l'entorn de Victor, aqueste que perspectiva l'esglasi<ref>{{harvsp|Monette Vacquin|1989|p=81}}.</ref>. De fach, coma lo notèt Jean-Jacques Lecercle, totes los personatges presentats dins la primièra fasa del roman son vodas a un destin tragic o a la solitud dins la segonda<ref>{{harvsp|Jean-Jacques Lecercle|1988|p=23}}.</ref>.

===== « Doas impulsions antagonistas » (Max Duperray) =====
Mary Poovey, segon lo jornal intima de Mary Shelley e un capítol escriu en 1838, nota qu'una contradiccion prigonda la marca coma autor fàcia a son mitan<ref name="Mary Poovey-115-116">{{harvsp|Mary Poovey|1985|p=115-116}}.</ref>. Se ten a figuar dins una linhada de femnas escrivanas, cerca tanben dins l'expression artistica una identitat pròpra. Eissisa d'una granda familha literària ont cadun rivaliza de talent creatiu<ref group="N">Claire Clairmont écrit à ce sujet : {{citation|Dans notre famille […] si on ne peut écrire une épopée ou un roman dont l'originalité assène un grand coup à tous les autres, on n'est que digne de mépris}}.</ref>{{,}}, fa de l'escritura un exutòri e una expression de se<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=12}}.</ref>.

Mas, pasmens se conscienta de l'ostilitat encontrada per las idèas de sa maire, las reliaza, transgressant l'òrdre establit, per sa fuga amb un [[Percy Bysshe Shelley|radical]] godwinian, que lo mèstre de pensar, lo sieu paire, apròba pas aqueste ligam, çò "[pesa] sens dobte pesuc dins [son] univèrs mental". Mai, ''Frankenstein'' foguèt publicat de biais anonime, "[...] de crénher del comairatge e benlèu tanben per pas veire son òbra escartada per avança a causa qu'es una femna"<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=13}}.</ref>. Atal la critica [[Feminisme|feminista]] soslinha que lo roman traís un cèrt [[conservatisme]]<span></span>: narrators masculins, femnas reduchas a un ròtle secondari, vertuts domesticas exaltadas<ref>Johanna M. Smith, ''Frankenstein, a Case Study in Contemporary Criticism'', Boston, Bedford Books of St. Martin's Press, 1992.</ref>.

===== Tèma del subconscient =====
[[Mary Shelley]] manifèsta pertot sa fei dins la coneissença pel sòmi, clau, per ela, d'una vertat segonda, determinant la seguida dels eveniments coma un oracle<ref name="Max Duperray-17">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=17}}.</ref>. De fach, ''Frankenstein'' es fondat sus un sòmi<ref group="N">Comme le seront d'autres de ses romans, en particulier ''Mathilda''.</ref>. Segon [[Jean de Palacio]], mai qu'una forma de supersticion, aqueste respècte pel sens dels sòmis e la lectura de lors signes correspond prigondament a la personnalitat de l'autor<ref>{{harvsp|Jean de Palacio|1969|p=107}}.</ref>.

Se lo tèrme « sòmi » a dins lo roman mai d'un senses (sòmi d'una nuèch, somiadís despertat, meditacion sus la creacion), es una cabuçada dins l'irreal que procedís la fabricacion del mostre, l'expression « coma dins un sòmi » (''{{Lang|en|as in a dream}}'') tornant, coma un ''leitmotiv''. De la [[metafòra]], se passa enseguida dins lo sòmi dins lo quita sòmi coma, premonitòri, de cachavièlha, compensatòri, rebatissent sempre a [[Frankenstein ou le Prométhée moderne#Un cauchemar fondateur et un environnement propice|aqueste, fondator]], de Mary, presenta dins lo fòra tèxte de l'introduccion, e a aqueste de Victor après l'apareisson de la creatura (''{{Lang|en|the wildest dream}}''). Atal, l'[[Sòmi|onirisme]] ven essencial pel deschiframent d'aqueste conte situat au confluent de difrentas fonts<span></span>: tendéncia visionària a la lectura dels signes, utilizacion de l'escritura coma revelacion, preséncia del genre gotic<ref name="Max Duperray-18">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=18}}.</ref>, d'ont "la tension prigonda entre l'''hubris'' e la revòlta, entre [[Prometèu]] e [[Faust]], entre la natura e la societat<ref name="Lecercle-24">{{harvsp|Jean-Jacques Lecercle|1988|p=24}}.</ref>.

==== Fonts objectivas ====
[[Fichièr:Albatros_coleridge.jpeg|alt=Illustration de La Complainte du vieux marin de Coleridge|esquèrra|vinheta|Illustracion de ''Lo Planh del vièlh marin''.]]
Segon Muriel Spark, doas fòrças son a l'òbra per poder al material del roman, la fòrça subjectiva ligada al subrenatural e lo concèpte scientific de la reanimacion<ref>{{harvsp|Muriel Spark|1951|p=166}}.</ref>. Max Duperray apond qu'aqueste dobla còrda crida la comparason amb ''Lo Planh del vièlh marin'' de [[Samuel Taylor Coleridge|Coleridge]], referéncia permanenta al subrenatural, que siá o imaginari, mas tanben aquesta de l'[[empirisme]] de Godwin.

===== Fascinacion per las sciéncias naturalas =====
[[Mary Shelley]] s'interessa plan a las [[sciéncias naturalas]], que'n fa de contunh allusion dins lo libre<span></span>: la [[quimia]] de [[Humphry Davy]], la [[botanica]] d'[[Erasmus Darwin]], la [[fisica]] de [[Luigi Galvani|Galvani]]<ref name="Max Duperray-19">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=19}}.</ref>. Mai, la segonda prefàcia, escricha de sa man, evòca la possibilitat que lo [[galvanisme]] reanime un còrs mòrt, e la primièra, redigida per [[Percy Bysshe Shelley|P. B. Shelley]], insistís sus la "vertat que depend l'istòria sens los incovenients dels contes d'espèctre e de magia"<ref>[//fr.wikipedia.org/wiki/Percy_Bysshe_Shelley Percy Bysshe Shelley], Préface de ''Frankenstein'', 1818.</ref>. Max Duperray liga aquesta fe dins l'electricitat a la fascinacion per la natura, sas esglasiantas potencialitats, sas tempèstas e liuces. Se ''Frankenstein'' cal pas pasmens èsser considerat coma anonciant la [[sciéncia-ficcion]], "los poders de crénher a l'òbra dins la recerca scientifica [permeton a Mary], segon l'esquèma miltomian, tornan far actiu lo vielh mite de l'surpacion de la divinitat coma agent de creacion".

===== Influéncia de l'òbra de John Milton =====
<gallery>
John-milton.jpg|John Milton.
milton paradise.jpg|Tampa de la primièra edicion de ''Paradise Lost''.
GustaveDoreParadiseLostSatanProfile.jpg|Satan dins Lo Paradís perdut (Gustave Doré).
Paradise Lost 16.jpg|Èva parlant a Adam dins Lo Paradís perdut (Gustave Doré).
</gallery>
La referéncia al mite de [[Prometèu]] que conten lo títol va de par amb l'epigraf eissit del ''Paradis Perdut'': « <span class="italique">Did I request thee, Maker, from my clay / To mould a man? Did I solicit thee? / From darkness to promote me?</span> » (Te demandèri, Creator, amb mon argil / De motlar un òme? Te sollicitèri? / Dempuèi l'escur de me promòure?<ref>[//fr.wikipedia.org/wiki/John_Milton John Milton], ''Paradise Lost'', Livre X, vers 743–745.</ref>{{,}}<ref group="N">Il s'agit là de la plainte d'[//fr.wikipedia.org/wiki/Adam Adam] pleurant sa chute.</ref>. L'[[epopèia]] de Milton fascinava l'ostal Godwin e Mary parla dins son jornal de l'influéncia que ne recebèt, subretot le tèma de "la tenacion de la coneissença e lo castig de l'alienacion" (« <span class="italique">the temptation of knowledge and the punishment of estrangement</span> »)<ref name="Max Duperray-20">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=20}}.</ref>. Mai, le poèma ven una de las lecturas preferida del monstre, e coma lo Dieu de Milton, Victor a l'ambicion de crear una novèla espècia, alara qu'ironicament, la creatura daissada sens sonhs se transforma en un segond [[Satan]]<ref>{{harvsp|Robert Ferrieux|1994|p=44}}.</ref>, rebèl per desesper.

Lo poèma de Milton presenta lo tèma crestian de la [[Creacion segon la Genèsi|Creacion]], que conten en partida, en mai del mita fondator d'[[Icar]], l'òme-ausèl desfach per l'òrdre fisic de l'univèrs<ref>[//fr.wikipedia.org/wiki/Genevi%C3%A8ve_F%C3%A9rone Geneviève Férone], [//fr.wikipedia.org/wiki/Jean-Didier_Vincent Jean-Didier Vincent], ''Bienvenue en Transhumanie : Sur l'homme de demain'', Paris, Grasset, 2011, 304 pages, {{2e|partie}}, chapitre 1.</ref>, la legenda [[Prometèu|prometèa]] du [[Titan (mitologia)|Titan]] victima de la colèra de [[Zèus]], que los agrada als [[Romantisme|Romantics]], subretot [[Percy Bysshe Shelley|P. B. Shelley]] qui celèbra lo Prometèu desliurat<ref group="N">Voir son ''{{lang|en|Prometheus Unbound}}''.</ref>, e remembrant tanben lo mite de [[Faust]]<ref name="Essaka">Essaka Joshua, ''Mary Shelley: Frankenstein'', Humanities-Ebooks, 2008, 77 p.</ref> que la sed de la coneissença mena al [[blasfèma]]. En efièch, las referéncias moralas abondan per acompanhar lo procés de la fabricacion d'un èsser artificial, montat a partir de carns mòrtas exumadas de carnièrs, que s'umaniza fins desrevelhar la simpatiá e ven capable de contar lo desastre de son encontra amb lo mond ont foguèt largat.

Pasmens, l'esquèma [[Cristianisme|crestian]] passa lo tèma de la creacion e, puslèu que de distribuir de ròtles plan definits, Mary Shelley fa d'un cèrt biais qu'aquestes dos personatges màger, Victor e sa creatura, se comparen o son de las menas dels personatges del ''Paradís perdut''. Frankenstein se declara un novèl ángel descasut a l'encòp Adam e Ánge descasut, òme e Satan<span></span>: « <span class="italique">the apple was already easten and the angel's arm bared to drive me from all hope</span> » (« la poma ja aviá estat chapada e lo braç de l'àngel desnudat pour me caçar de tot esper »)<ref>Mary Shelley, ''Frankenstein'', chapitre XXII.</ref>, ou encara « <span class="italique">like an archangel who aspired to omnipotence, I am chained in eternal hell</span> » (coma l'arcàngel qu'aspirava a la totpoderosa, soi encadenat dins l'eternal infèrn »)<ref>Mary Shelley, ''Frankenstein'', chapitre XXIV.</ref>. James Rieger ne tira la concluson que s'agís aquí d'una morala miltoniana segon que los èssers descasuts son "la lors ensags, la lor depravacion [...] la consciéncia se crea e se destruch"<ref>{{harvsp|James Rieger|1963|p=XXXIII}}</ref>. Dins ''Frankenstein'', l'infèrn de se torna dins las tèrras [[Artic|articas]], mas inversat: aqueste còp, es la presa que ven lo predator e lo predator la presa.

Atal, l'influéncia miltoniana de ''Frankenstein'' se resumís a tres compausants<span></span>: le concèpte faustian de l'embriaguesa mortifèra de la coneissença, la « novèla espècia » se metamorfosant dins un « novèl [[Satan]] » e l'interiorizacion de l'Infèrn<ref name="Max Duperray-21">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=21}}.</ref>.

===== Lo Romantisme =====
Lo mostre conta son istòria e, subretot aquesta de de son despèrt a la consciéncia sociala fins a son encontra amb son creator dins los [[Alps]]. Per el afloran atal las fonts filosoficas et tota la dimension intellectuala pròpras a son istòria d'espant. De mena que, aquesta creatura, d'en primièr banhada d'innocéncia verge, representa lo quite tipe de « l'òme natural », son raconte recapitulant las diferentas estapas de sa pujada cap a la [[civilizacion]]<ref name="Robert Ferrieux-43">{{harvsp|Robert Ferrieux|1994|p=43}}.</ref>. Alara, malgrat lo risc narratiu inerent a tota digression didactica, Mary Shelley posa abondosament dins son patrimòni cultural, subretot dins los racontes dels filosòfs del sègle XVIII e tanben dels sieus, [[William Godwin|son paire]] e [[Percy Bysshe Shelley|son espos]]. Atal, se fa, per mostre interpausat, le pòrtavotz d'idèas manlevadas a [[John Locke|Locke]] e [[Jean-Jacques Rousseau|Rousseau]], puèi a Godwin e [[Percy Bysshe Shelley|P. B. Shelley]].
[[Fichièr:JohnLocke.png|alt=portrait de John Locke|vinheta|[[John Locke]] per Sir [[Godfrey Kneller]] (1697).]]
L'''Ensag sus l'entendement uman'' (''{{Lang|en|Essay concerning Human Understanding}}'') de [[John Locke]] (1632-1704)<ref group="N">Qualifié par [//fr.wikipedia.org/wiki/John_Stuart_Mill John Stuart Mill] d'{{citation|indubitable fondateur de la philosophie analytique de l'esprit}}, l'essai de [//fr.wikipedia.org/wiki/John_Locke John Locke] a été traduit en français. Les plus récentes éditions sont : ''Essai philosophique sur l'entendement humain : Livres I et II'', traduction par Jean-Michel Vienne, Paris, Vrin, 2002 et ''Essai philosophique sur l'entendement humain : Livres III et IV'', traduction par Jean-Michel Vienne, Paris, Vrin, 2006.</ref>, publicat en 1689, foguèt completat en 1693 par ''Ensag sus l'educacion'' (''{{Lang|en|Essay on Education}}''). Lo fondament de tota idèa es l'experiéncia, es a dire "l'observacion de las causas exterioras e de las operacions intèrnas de l'esperit", o « sensacion » o « reflexion ».

La sensacion venet de la « qualitat », o « primària » (talha, mobilitat, nombre) o « segondària », atribuida per l'esperit segon la percepcion que n'a. Las idèas se presentant sovent en grop, l'esperit lor presupausa un substrat dich « substéncia » que l'origina demora desconeguda. Lo saber, intuitiu, es a dire dirècte, o « demonstratiu », o per l'intermediairi d'una autra idèa, consistís dins la percepcion de l'acòrdi o del desacòrdi entre las idèas. Atal, l'intuicion percep l'existéncia individuala, la demonstracion, aquesta de Dieu; que que siá, lo saber demora limitat al ''{{Lang|la|hic and nunc}}'' e ven impoderós a probar la necessitat de la coexisténcia de las idèas percebudas.
[[Fichièr:EmileTitle.jpeg|alt=couverture de l'Émile de Rousseau|esquèrra|vinheta|''Emili d De l'educacion'', edicion olandesa.]]
''L'Emili'', publicat en 1762 per [[Jean-Jacques Rousseau]] se presenta coma un tractat d'educacion dels jovents divisat en quatre libres<span></span>: « Lo noirigat », « L'edat de la natura », « La pubertat », « L’edat adulta: lo maridatge, la familha, e l’educacion de las femnas »<ref>{{lien web|url=http://www.rousseau-2012.fr/connaitre-rousseau/loeuvre-et-lesprit-de-rousseau/rousseau-et-leducation|titre=''[[Émile ou De l'éducation]]''|consulté le=3 juin 2013}}.</ref>.

fonda sa doctrina educativa sul retorn a la natura<span></span>: nascut e abalit dins la campanha, noirís a la popa, liberat dels trocèls, l'òme recep una educacion que se fixa coma tòca per la liberacion per l'exemple del còr e de l'intelligéncia. L'instruccion se fa per l'observacion dels fenomèns naturals e de la solidaritat sociala. L'educacion morala, fondada sul respècte e l'estima de se, es confiada a l'estudi de l'istòria ancianan e de la vida dels òmes celèbres del passat, puèi pel viatge. La religion es d'òrdre natural e non revelada, amb una divinitat benvolenta regulant l'univèrs, una alma imortala, la justícia e la vertut innatas. La femna, ela, deu èsser abalida per servir e consolar l'òme, que li deu docilitat e somission.

Los primièrs capítols del raconte del mostre presentan d'elements manlevats a Locke e Rousseau. Dos grandas estapias se destrian: lo despert a la consciéncia cognitiva e la pujada a consciéncia morala. La primièra sse realiza pas a pas, l'accès a sovenir, çò qu'implica una pensada prealabla a l'acquisicion del lengatge, l'aprendissatge de las sensacions e de las percepcions, lutz, plaser, causa e, efièch,{{etc}}<ref>{{harvsp|Robert Ferrieux|1994|p=44-45}}.</ref>; la segonda se raliza d'en primièr negativament fàcia a « la barbaria umana », puèi positivament mercé a la familha De Lacey, provesissent de beutat (musica), de doçor (la filha del lar), permetent la compreneson de las relacions familhalas e tanben de la diferéncia entre las classas de la societat; ven fin finala l'aprendissatge de la lectura (''Werther'', [[Plutarc]], Milton, Volney) e de l'escritura<ref>{{harvsp|Robert Ferrieux|1994|p=46}}.</ref>.

Pasmens, Mary Shelley s'esfòrça de dissociar l'impression qu'a Victor de sa creatura d'aquesta que vol far espelir pel lector<span></span>: se lo primièr se convenc que lo mostre es l'incarnacion del mal, aparten al segond de comprene qu'aquesta marridesa li es pas innata mas lo resultat del contacte amb la societat, lo mespres, lo rebut provocant sa metamorfòsi en èsser venjaire e murtrièr. Aquí, Mary Shelley demora fidèla als ensenhaments de [[John Locke|Locke]] qu'aviálegit en 1815, de [[Jean-Jacques Rousseau|Rousseau]], tanben mencionat dins son jornal, e de [[William Godwin]]<ref name="Robert Ferrieux-47">{{harvsp|Robert Ferrieux|1994|p=47}}.</ref>. Lo plaid per l'obtencion d'una companha remanda al ''Paradís perdut'' de [[John Milton|Milton]]<span></span>: pasmens se Mary Shelley fa pas cap d'allusions a de besonhs sexuals, la realizacion d'aqueste èsser feme pel mèsme creator (genitor d'un biais) implica una possibla relacion incestuosa, çò qu'apond a la violéncia facha a la maire-natura e fa mai greu lo blasfèma{{,}}<ref group="N">Le mode d'éducation choisi par Mary Shelley trouve également son origine dans la mode du {{s-|XVIII|e}} mettant en scène un observateur naïf des mœurs de la société, cette naïveté servant d'arme pour en dénoncer les abus ; ainsi, les ''[//fr.wikipedia.org/wiki/Lettres_persanes Lettres persanes] de [//fr.wikipedia.org/wiki/Montesquieu Montesquieu] et ''[//fr.wikipedia.org/wiki/L%27Ing%C3%A9nu L'Ingénu]'' de [//fr.wikipedia.org/wiki/Voltaire Voltaire].''</ref>.

===== La Revolucion francesa e los Romantics =====
Tan Godwin que Wordsworth èran convencuts que la [[Revolucion Francesa|Revolucion francesa]] dubrissiá una novèla èra d'esper<span></span>: levada del despotisme, la sociatat podava alara se renovar per la rason universala, lo novèl òrdre se fondant suls [[dreches de l'Òme]]. Mai la prefàcia de las ''Baladas liricas'', redigidas per l'edition de 1798 per Wordsworth prevei l'aveniment d'un òme novèl. L'eròi de Mary Shelley, Frankenstein, agís en conformitat amb aqueste principi, preocupat dempuèi lo començament de crear una version perfiècha de l'èsser uman e, coma Walton, lo primièr narrator, aqueste explorator [[Idealisme|idealista]], se vei en eròis [[prometèu]] desfisant lo legislator perdut dins la tradicion e la reaccion. Al subjècte, Mary seguís son espos qui, dins son panflet ''{{Lang|en|A Defence of Poetry}}'' soslinha lo ròtle primordial de l'art e descriu l'artista coma "lo legislator del mond<ref>{{lien web|url=http://www.fordham.edu/halsall/mod/shelley-poetry.asp|titre=''Défense de la poésie'' par Shelley|consulté le=3 juin 2013}}.</ref>.

=== Tematica ===
Se ''Frankenstein'' pòt apareisser coma una òbra literària fabricada amb d'autres escrichs, procés qu'unes criticas nomenan « bibliogenèsi », s'es acompanhat de referéncias crosadas a la literatura de l'epòca e inspirat per la poesia [[Romantisme|romantica]], se fin finala demora escrich al biais gotic, lo resultat, coma las òbras de Victor, diferís plan d'aquestes modèls<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=29}}.</ref>.

Son tèma màger es aquel de la transgression, a l'encòp [[Prometèu|prometèa]] dins l'acte de creacion e [[estetica]] per son cult del [[sublim]], mai, de criticas i veson, mas a tort que lo sublim, luènh d'i servir d'ornament, n'es lo ròtle foncional, sonqu'un raconte de viatge amb una intriga (''{{Lang|en|a travelogue with a plot}}'')<ref>Stephen Boyd, ''Frankenstein: Study Notes (York Notes)'', Londres, Longman, 1985, 72 pages, [<span> <small style="line-height:1em;">([//fr.wikipedia.org/wiki/International_Standard_Book_Number ISBN]&nbsp;[//fr.wikipedia.org/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/0582792630 <span class="nowrap">0582792630</span>])</small>/13:</span> 978-0582792630].</ref>. Mai, l'associacion del sublim a la terror lo liga al roman gotic, qu'atenh amb el sa culminacion e capvira dins un al delà literari<ref>{{harvsp|Robert Ferrieux|1994|p=31}}.</ref>.

==== Mite de Prometèu ====
[[Fichièr:Eduard_Müller_Prometheus_Alte_Nationalgalerie.jpg|alt=sculpture de Prométhée par Eduard Müller|vinheta|[[Prometèu]] per Eduard Müller.]]
[[Mary Shelley]] d'en primièr insistís sus la renovacion de la vielha legenda de [[Prometèu]], qu'ela l'aviá conegut subretot legissent [[Ovidi]], mai que la quista del saber interdit es centrala a la poesia [[Romantisme|romantica]], subretot per [[Lord Byron|Byron]] e [[Mary Shelley|Shelley]]<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=30}}.</ref>. Max Duperray nota que lo sens del nom "Prometèu" ("aqueste de sosca"), ven sul pic [[Ironia|ironic]] qu'es justament la qualitat que manca a Victor, creator inconscient de las implicacions moralas de son acte e dels besonhs sentits per sa creatura<ref name="Max Duperray-31">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=31}}.</ref>. Son istòria es aquesta d'una progressiva destruccion, coma se, al biais romantic, corteja la tortura de se<span></span>: passa la lei naturala en deschifrant lo secret de l'univèrs, e sa creacion, resultat pasmens tecnicament fruchós de sas recercas, anienta sa familha e sos amics, tot l'alienant de sos fraires.

Lo tractament que Mary Shelley li faguèt subir seguís a l'encòp lo mite grèc, lo panaire de fuòc, e d'autres lo mite latin, lo creator d'un òme, çò que lo mena, escrich Jean-Jacques Lecercle, a una certa ambiguïtat dins sa sanccion de las quistas respectivas de Walton e de Victor. "Lo contraste es pas entre aquestas doas figuras, çò escrich, mas a l'interior de caduna d'elas"<ref>{{harvsp|Jean-Jacques Lecercle|1988|p=41}}.</ref>. Atal, d'en primièr al vejaire scientific, cadun passa una limita de l'interdit, l'un geograficament s'obstinant a forçar un passatge cap al Nòrd, l'autre d'en primièr moralament fasent afront al tabó de la beluga de vida, puèi socialament al vejaire lo desastre del resultat. Pasmens, la primièra leiçon que sembla tirar Mary Shelley es que se lo paravent de las bonas intencions demora impoderós a amagar lo desir de glòria personala, demora pas mens que lo projècte animant los dos aventurièrs garda sa noblesa, quitament se sa realizacion lo es pas pus<ref name="Max Duperay-32">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=32}}.</ref>.
[[Fichièr:Edmund_Burke2_c.jpg|alt=portrait de Edmund Burke|esquèrra|vinheta|Edmund Burke.]]
Inerent a l'idèa prometèa se fa jorn tanben dins lo libre un questionament [[Estetica|estetic]] fondat sus la nocion de [[sublim]], tal coma foguèt expausat per Edmund Burke en [[1756]]<ref>[//fr.wikipedia.org/wiki/Edmund_Burke Edmund Burke], ''Recherche philosophique sur l'origine de nos idées du sublime et du beau'', traduction française par l'abbé Des François, 1765.</ref>. Segon Burke, sublim e terror son ligats e naisson de l'escur, de la grandor, del vast, breu de l'estabosiment (''{{Lang|en|astonishment}}'')<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=34}}.</ref>. Atal, quand Frankenstein comença son funest viatge dins los Alps, descriu sa contemplacion del [[Mont Blanc]] dins una lenga extatica remembrant la poesia [[Percy Bysshe Shelley|shelleyeneca]]<ref>[//fr.wikipedia.org/wiki/Percy_Bysshe_Shelley Percy Bysshe Shelley], ''Mont Blanc: Lines Written in the Vale of Chamouni'', 1816, vers 52-54 : {{citation étrangère|[…] some omnipotence unfurled|lang=en}}.</ref><span></span>: "lo bruch del riu [...], poténcia pròcha de l'omnipoténcia, [...] beutat singulara [...], qu'intensifiquèron fins al sublim los Alps grandioses" o "la sublimitat e la magnificéncia d'aquestas scenas m'emplís d'extasi fins al sublim"<ref>Mary Shelley, ''Frankenstein'', chapitre X.</ref>. "Al contrari dels efièchs scenics sensacionals d'una Sra Radcliffe, escriu Rieger, las immensitats [[Artic|articas]] de Mary Shelley possedisson una desolacion que los romancièrs gotics se risquèron rarament"<ref>{{harvsp|James Rieger|1963|p=XXVI}}.</ref>.

La nocion de sublim s'installa progressivament dins ''Frankenstein'': d'en primièr associada a une magnificéncia e una doçor eritadas de [[Jean-Jacques Rousseau|Rousseau]] e tanben [[Percy Bysshe Shelley|P. B. Shelley]]<ref group="N">Citacion: {{cita|Il semble qu'en s'élevant au-dessus du séjour des hommes, on y laisse tous les sentiments bas et terrestres}}.</ref>{{,}}<ref>[//fr.wikipedia.org/wiki/Jean-Jacques_Rousseau Rousseau], ''[//fr.wikipedia.org/wiki/Julie_ou_la_Nouvelle_H%C3%A9lo%C3%AFse Julie ou la Nouvelle Héloïse]'', Lettre XXIII.</ref>, se focalisa enseguida sus la grandor e l'inquietud que provòca la tempèsta, alara vertadièr ''leitmotiv'' del roman. L'exterior genèra lèu son reson interior<span></span>: "Al fons de mon èsser, sentiái passar lo buf de l'insurreccion e del revolum", s'exclama lo jove Victor après aver vist lo liuç raiar los grands arbres<ref name="Max Duperray-36">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=36}}.</ref>.

Fin finala, en mai del grandiòse dels pics e dels vabres<ref group="N">{{cita|Les montagnes et les précipices immenses qui me surplombaient de tous côtés, le bruit de la rivière mugissant à travers les rocs et les chutes d’eau qui se précipitaient tout alentour, chantaient une puissance égale à l’Omnipotence, et je cessai de craindre, ou de me courber devant un être quelconque moins redoutable que celui qui avait créé et qui gouvernait les éléments, dont la force se manifestait ici sous sa forme la plus terrifiante (chapitre IX)}}.</ref>{{,}}<ref>{{harvsp|Frankenstein ou le Prométhée moderne, trad. et introduction de Germain d'Hangest|1922|p=non paginé.|id=hangest}}</ref>, coma l'explica Lecercle, al contrari del classic que privilegia la beutat, per son òrre fisic puèi moral, la creatura que crea Victor acaba per generar d'esperse lo sublim<span></span>: "I seràn reconeguts, çò escrich, son univèrs abitual: auratges, glacièrs, sornièras. S'i reconeis tanben son caractèr: coleric, mas tanben portat cap a la malenconiá"<ref>{{harvsp|Jean-Jacques Lecercle|1988|p=45-46}}.</ref>.

I a aquí, de segur semenat de [[Romantisme]]<ref group="N">Voir l'image du daim blessé au chapitre IX, rappelant le poème ''{{lang|en|The Task}}'' (III, vers 108-109) de [//fr.wikipedia.org/wiki/William_Cowper William Cowper], ou le ''{{lang|en|[[Manfred (Lord Byron)|Manfred]]}}'' de [//fr.wikipedia.org/wiki/George_Gordon_Byron Byron] avec un héros dont l'orgueil démesuré engendre le mal, ou encore ''{{lang|en|[[La Complainte du vieux marin|The Rime of the Ancient Mariner]]}}'' de [//fr.wikipedia.org/wiki/Samuel_Taylor_Coleridge Coleridge] où le marin, par le meurtre de l'albatros, bouleverse l'ordre de l'univers et est laissé à l'abandon sur un océan déserté.</ref>, de fórt resons del genre gotic<ref>{{harvsp|Jean-Jacques Lecercle|1988|p=46}}.</ref>.

==== Influéncia gotica ====
[[Mary Shelley]] aviá una granda curiositat per l'estranh<ref group="N">Dans son ''Journal'' de 1815, Mary Shelley rappelle la mort de son bébé de sept mois, et a la vision de son retour à la vie par les frictions qu'elle lui administre.</ref>, lo demoniac o lo subrenatural<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=1 et 38}}.</ref> ; alara, es naturalament que contunhèt la dralha sensacionalista de la literatura dicha « frenetica »<ref name="Max Duperray-39">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=39}}.</ref>. Donc eritèt d'una panoplia de sornièras, d'auratges, de liuces de luna, totes nimbats d'un meravelhós d'esséncia magica, amb per interprètas "de monjas clausatrada, d'armaduras gigantas, d'espèctres encadenadas, de femnas sens tèstas", brèu, una "maquinariá per far paur, dessenhent una tipigrafia d'esglasi" (''{{Lang|en|fear}}'').

===== Substitucion de la terror per l'òrre =====
[[Fichièr:Lewis_-_Le_Moine_Maradan_tome1_1811.jpeg|alt=Frontispice du roman Le Moine de Lewis|vinheta|Fronstispici de ''Monge'' (tòm I).]]
L'un dels debats de l'epòca portant sus la plaça del mal e del ben dins l'esperit uman, e alara sus la natura d'una [[estetica]] de la terror, causís per oposicion l'« orror »<ref>{{harvsp|Robert Ferrieux|1994|p=32}}.</ref>, implicant mai lo lector dins las prigondors transgressivas dels eròis. Alara, se fond dins lo novèl vam del gotic qu'illustran ja un dels visitaire de la Villa Diodati, M. G. Lewis, amb ''Lo Monge'', e l'aristocrata Beckford amb ''Vathek''. S'agís ara d'interiorizar l'espant<ref>{{harvsp|Robert Ferrieux|1994|p=34}}.</ref>, e alara, ''Frankenstein ''"testimònia d'una maturacion del gent gotic"<ref name="Max Duperray-40">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=40}}.</ref>, çò que [[Muriel Spark]] descriu coma a l'encòp "una cima e un arrèst de mòrt, los mistèris essent resolguts pel questionament racional"<ref>{{harvsp|Muriel Spark|1951|p=154}}.</ref> e, apond Francis Lacassin, lo subrenatural interpreta " de biais materialista"<ref name="F. Lacassin-41">{{harvsp|Francis Lacassin|1991|p=41}}.</ref>.

Mai, la factura del roman, amb per encastre del raconte un escambi epistolar « de bona lei »<ref name="Max Duperray-42">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=42}}</ref>, se trapa plan luènh del roman dich esglasiant. Sèm entre gents de bona companhia, Sra Saville legís las letras de son fraire (Walton) dins son salon ric de Londres; los aujòls de Victor son de notables de la vila de Genèva, los De Lacey dels païsans puslèu rafinats, pastats de vertuts domesticas<ref name="Robert Ferrieux-36">{{harvsp|Robert Ferrieux|1994|p=36}}.</ref>. Frankenstein, privilegiant lo seriós del racional a las divagacions de l'imaginari, obesit a de reflèxes de conducha inculcats per son educacion. Pas res d'estonant, donc, que sa creatura siá tanben dotada d'una curiositat scientifica pròcha de l'afan cultural e se despèrta per l'intellècte a las beutats del mond. En soma, totes aquestes personatges vivon dins los libres, obratges de viatge coma Walton, de filosofia per Victor, de literatura subretot pel mostre<ref name="Max Duperay-43">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=43}}.</ref>. Vibrant a las beutats de la natura, atendrits pel « bonaür terrèstre », entosiasmats pel grandiós de las cimas, an fe dins las "vertuts reparatriças de l'òdre natural".

Dins aqueste òrdre borgés, l'excès ven suspècte, la prèissa nociva, la frenesia reprensibla. Atal se vei dessenhar a l'amagat un procés [[Ironia|ironic]] latent qu'an per tòca de minar l'eloquéncia lirica dels personatges, subretot las aviadas de Victor. Lo passatge just un pauc marcat al « grotèsc » (''{{Lang|en|ludicrous}}'') per excès ven coma un castig literari que Mary Shelley infligís a son personatge; per el, lo sòmi ven l'existéncia reala e, alara, après la mòrt d'Elizabeth, es sonque pendent lo sòm que pòt « gostar la jòia » : l'autor sembla avertir lo lector contra l'engana de las aparéncias. Alara, las intrigas del mostre venon una vertadièra leiçon per l'exemple, exemple ''{{Lang|la|a contrario}}'' de las consequéncias d'un acte deseimat, donc perturbator e transgressiu<ref>{{harvsp|Robert Ferrieux|1994|p=37}}.</ref>.

==== L'ironia fondatritz del tèxte ====
Aquò es l'argument desvelopat per George Levine dins sa lectura de la tradicion realista de ''Frankenstein''<span></span>: las convencions del lengatge gotic son utilizadas, mas per fondar melhor l'ironia fondatritz del tèxte<span></span>: a l'oposat de Melmoth, Frankenstein a pas fach de pacte amb lo [[Diable]]<ref>{{harvsp|George Levine|1973|p=17}}.</ref>. Son acte ten d'un vam generós (lo quita mostre ne conven), e es possedit pel desir obsessional del sabent que "que s'acarnís a crear coma mai tard s'acarnirà a destruire"<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=45}}.</ref>.

Atal, aqueste roman conjuga lo realisme amb l'estetica del sublim per aquestes que Max Duperray nomena "fàcia a fàcia amb lo mostre"<ref name="Max Duperray-46">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=46}}.</ref> qu'aficha sa semantica de l'agach (''{{Lang|la|monstare}}'') e los dangièrs que l'acompanhan<span></span>: engana de las aparéncias, conviccion [[Immanuel Kant|kanciana]] que la beutat es simbòl de ben e la laidor fisica, ''{{Lang|la|ipso facto}}'', son invèrs. E l'eloquéncia - aquesta aparéncia dels mots - ven suspècta, a la mesura de la [[retorica]] [[Romantisme|romantica]] noirissent lo sublim, d'onr, çò conclutz, "l'autre sens de "mostre", ''monstrum'', lo signe, la profesia, la mesa en garda", pas pus veïcul de la realitat mas dintrada en matèria de l'irrepresentable<span></span>: lo mostre es d'esperse un avís, signe dels dieus, repròchi en viu.

==== Lo motiu del doble ====
''Frankenstein'' illustra, segon [[Masao Miyoshi]], la tradicion [[Romantisme|romantica]] de la personalitat divisada (''{{Lang|en|the divided self}}'')<ref>[//fr.wikipedia.org/wiki/Masao_Miyoshi Masao Miyoshi], ''The Divided Self'', New York, New York University Press, 1969, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;XIV.</ref>.

==== L'ambivaléncia constitutiva ====
Mèsme pels siues, [[Mary Shelley]] demorèt puslèu misteriosa. Lòrd Dillion, per exemple, soslinha la diferéncia existent entre sos escrichs e son biais d'èsser<span></span>: "A la legir, çò escrich, se la jutjariá entosiasta, pro indiscrèta e quitament extravaganta"; alara que dins sa vida de femna, èra "destibada, calma e fòrça plan femenina<ref>Cité par {{harvsp|Robert Ferrieux|1994|p=42}}.</ref>. Simple escart entre l'art e la vida o puslèu, segon Mary Poovey, una "division de se" (''{{Lang|en|self-division}}'')<ref>{{ouvrage|lang=en|auteur=Mary Poovey|titre=My Hideous Progeny, Mary Shelley and the Feminization of Romanticism|lieu=Los Angeles|éditeur=Modern Language Association, Vol. 95, N° 3|mois=mai|année=1980|pages=|isbn=}}, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;332-347.</ref>? Filha de dos celèbres rebèls romantics, esposa un tresen, se vegèt, d"empuèi joventa, encoratjada a "s'inscriure sul registre de glòria", de se probar d'esperela per son imaginacion e sa pluma. Çò fasent, renoncièt pas a se conformar al modèl prevalent de la femna se consacra a sa familha, amagada e non carrierista. D'ont aquesta forma d'ambivaléncia, veire d'ambiguïtat caracterizant son expression. Atal, la prefàcia a ''Frankenstein'' de 1818 critica l'imaginacion egoïsta avent donat la vida a une mostruositat òrra, segur, mas atrasenta. En 1831, pasmens, aplica aqueste mèsme jutjament a la siena transgression, tot en apondant que tot artista es victime d'un implacable destin, çò qu'auça de tant l'expression artistica d'una femna e la nautor d'un mite<ref>{{lien web|url=https://www.jstor.org/stable/461877|titre=Article de Mary Poovey en ligne|consulté le=19 juin 2013}}.</ref>.
[[Fichièr:William_Hogarth_-_Caliban.JPG|alt=Caliban peint par William Hogarth|vinheta|Caliban, vist per William Hogarth.]]
Aqueste ambivaléncia constitutiva, se dramatizant en de scènas, confrontacions o quadres, s'encontran tot lo long del tèxte.

Al capítol VII, Victor s'exclama al subjècte del mòstre<span></span>: "Vesiái, dins aqueste èsser qu'aviái desencadenat al mièg dels òmes, dotat de la volontat e de la poténcia de realizar de projècte òrres, coma l'acte qu'acabava de complir, que lo mièu vampire, lo mièu fantasma liberat de la tomba". Atal, quand lo mostre agís, e el, çò reconeis, qu'es copable<span></span>: se lo sabent temerari qu'aviá estat es lèu escartat, son ombra lo seguís ont qu'ane, a l'imatge del demòni s'agafant al vièlh marin dins lo poèma de Coleridge<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=62}}.</ref>. Pareis aquí una [[simpatia]] amagada entre lo creator e sa creatura, mas qu'escarta al plen jorn dins lo langui del mostre a la mòrt del sabent.

Los imatges de naissença, d'eritièr e de mòrt de l'ascendant que semena lo tèxte seguís la dralha regressiva de Victor que, negant la partida escura de son èsser, rebuta son doble monstrós, a contrari de [[Prospero (Shakespeare)|Prospero]] reconeissent [[The Tempest|Caliban]]<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=63}}.</ref>{{,}}<ref group="N">Il s'agit d'un personnage monstrueux et vil, esclave du mage [//fr.wikipedia.org/wiki/Prospero_(Shakespeare) Prospero] et fils de la sorcière [//fr.wikipedia.org/wiki/Sycorax_(Shakespeare) Sycorax]. Son nom serait une anagramme de ''canibal''. Il aurait été inspiré par la lecture de l'essai de Montaigne ''Des cannibales'' ([http://www.ditl.info/arttest/art3602.php Dictionnaire International des Termes Littéraires]).</ref>. Segon George Levine, aqueste motiu del ''{{Lang|de|Doppelgänger}}''<ref group="N">''{{lang|de|Doppelgänger}}'' est un mot d'origine allemande signifiant « [//fr.wikipedia.org/wiki/Sosie sosie] », employé dans le domaine du [//fr.wikipedia.org/wiki/Paranormal paranormal] pour désigner le double fantomatique d'une personne vivante, le plus souvent un jumeau maléfique, ou le phénomène de [//fr.wikipedia.org/wiki/Bilocation bilocation] (ou [//fr.wikipedia.org/wiki/Ubiquit%C3%A9 ubiquité]), ou bien encore le fait d'apercevoir fugitivement sa propre image du coin de l'œil..</ref>, variacion sul tèma de l'alienacion identitari, s'espandís al delà de Frankenstein, per exemple a Elizabeth e Justine que s'accusan de crimes non comeses. Atal "lo trèble se roncèt sus l'autonomia de la personas al benefici del nos edipèu sostendent lo roman<ref>{{harvsp|George Levine|1973|p=21}}.</ref>.

==== « Edip o la maire macabra? » (Claire Kahane) ====
Creant dins la dolor, Victor usurpa lo ròtle de la femna que, absenta de l'esfèra sociala e dels sentiments, "n'es pas mens lo subjècte imaginari que problematiza lo raconte"<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=65}}.</ref>. Se sostrai progressivament a l'òrdre diurn que li conven pas, aqueste de son paire, patriarca defensor de la lei, que condamna, incarcèra e executa, per se refugiar dins lo regime nocturn ont las leis de la reproduccion esapan a l'esquèma de las successions. Es una retrirada regressiva, ont domina lo secret desir de conferir la vida e ont regna l'òrdre mairal<ref name="Max Duperray-67">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=67}}</ref>. Mai, a Walton, Frankenstein evòca aqueste secret, l'impossible de dire, "aqueste de la naissença dels enfants, çò que'n se pòt pas parlar, que sonque se pòt somiar dins l'isolament d'un univèrs matricial, coma aqueste d'un laboratòri".

Es un sòmi de Frankenstein de sugur plen de sens<span></span>: alara que son trabalh es complit, i baisa Elizabeth, sa sòrra adoptiva e futura esposa, que, dins l'estrencha, se muda en còrs de la maire mòrta. L'ambicion de possedar lo formidable secret de l'univèrs e de crear la vida serà associada a l'espectacle de la maire perduda? Segon la formulacion de Max Duperray, "l'acte creator [...] pòt se legir coma concomitant de la desapareisson de la maire, gaireben compensatòri". Segon J. M. Hill, l'introspeccion que practica, d'en primièr lucid mas lèu maladiu, torna montar lo mecanisme fatal avent menat del bonaür familhal al drama, de la lutz a la sornièra; e ne ven al maridatge del paire que, en l'esposant, salvèt una orfanèla, esquèma tornant amb Elizabeth<ref>J. M. Hill, « Frankenstein and the Physiognomy of Desire », American Imago, N° 5, 32, 1975, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;344.</ref>. D'ont una contradiccion flagrant del raconta, orror nascuda d'intencions tocantas, crime perpetrat al nom de grands sentiments, desir autodestrusit dins sa realizacion<ref name="Max Duperray-70">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=70}}.</ref>.

Coma lo remebra Claire Kahane, se le lector masculin vei puslèu l'intriga [[Complèxe d'Edip|edipiana]] e l'aflorament incestuós, "la critica feminista articula lo tèxte sul ròtle de la ''[[dança macabra]]'', preséncia espectrala que lo còrs ven sinimime del secret ont se confondan maire e filha dins lo rebat en miralh"<ref>Claire Kahane, « ''Gothic Mirrors and Feminine Identity'' », ''Centennial Review'' 24, N°. 1, hiver 1980, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;45-46.</ref>. La terror gotica d'aqueste roman seriá aquela de la procreacion?

==== L'inscripcion dins l'òrdre del lengatge ====
Lo mostre aficha de contunh son desir de s'inscriure dins l'òrdre del lengatge, lo sol que dispausa 	impunidament. Alara, contunha l'ambicion de son creator ''{{Lang|la|alter ego}}'', coma totes los narrators del raconte que pòdon "dissecar, analizar, donar de nom"<ref>{{harvsp|''Frankenstein ou le Prométhée moderne'', trad. et introduction de Germain d'Hangest|1922|p=non paginé.|id=hangest}}, chapitre II</ref>. Cadun d'eles apartenon a la cadena signifianta a que lo mostre aspira e per realizar son desir, aquerís la « sciéncia divina »<ref>{{harvsp|''Frankenstein ou le Prométhée moderne'', trad. et introduction de Germain d'Hangest|1922|p=non paginé.|id=hangest}}, chapitre IIi</ref> e sos primiers mots designan los ligams familhals. Pasmesn, soslinha Peter Brooks, "son inciacion linguistica [...] li apren sens deca que lo lengatge es del costat de la cultura e non d'aquel de la natura [...], descobèrta vitala, que lo costat de la natura es irremediablament marcat per l'abscéncia, lo mostruós" <ref>Peter Brooks, « ''Godlike Science, Unallowed Arts: Language and Monstrosity in Frankenstein'' », ''New Literary History'', N° 9, 1978, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;594.</ref>.

Atal, lo roman se separa dels atenduts [[Jean-Jacques Rousseau|rousseauistas]] d'una natura [[Jardin d'Edèn|edenica]]<ref name="Max Duperay-73">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=73}}.</ref>. Puslèu fòrça demoniaca e amorala, es en ela que Frankenstein trapa los ingredients « naturals » de son ambicion « contra natura ». Coma l'escriu Max Duperray, "los objèctes son là, mas es lor mesa en relacion que fa problèma, lor interrelacion e lo sistèma de significacion qu'aquò implica".

==== La nonresolucion del tèxte ====
David Collins utiliza dos dels tres òrdres [[Jacques Lacan|lacanians]], l'imaginari e lo simbolic<span></span>: lo primièr correspond a l'estadi primari del desvelopament, aquel, especular, del miralh, ont lo subjècte se vei illusòriament coma autre; lo segond, ulterior, decriu l'estadi ont accedís al sistèma simbolic organizant la relacion amb altrú, es a dire lo lengatge<ref>David Collins ''in'' Johanna Smith, ''Frankenstein: A Case Study in Contemporary Criticism'', Boston, Bedford Books of St Martin's Press, 1992.</ref>. Victor, segon el, se situa entre aqueste òrdre segond qu'incarna la societat patriarcala que n'es eissit - es son costat diurne –, e lo primièr que l'embarra dins la solitud de la nuèch e l'escarta dels estudis sul lengatge, çò qu'explica al capítol II. Causís de s'abissa dins l'[[esoterisme]] de las sciéncias magicas, "per ont vòl tornar trobar lo pòl mairal perdut [...] tornant crear la maire per l'artifici de còrs reconstituit"<ref name="Max Duprray-75">{{harvsp|Max Duperray|1994|p=75}}.</ref>. Atal, Victor fabricariá lo mostre en reaccion contra l'òrdre simbolic, mas aqueste darrièr refusa sa condamnacion a l'òrdre imaginari<span></span>: per el, l'exili ven [[Ontologia|ontologic]]<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=76}}.</ref>.

Al subjècte, ni la metafòra del paradís perdut, ni lo subrenatural gotic, ni l'esperit de progrès, nimai lo vam [[Revolucion Francesa|revolucionri]] pòdon dessenhar la natura del roman. Situat, segon Rosemary Jackson, entre l'estranh e lo familièr, fa del mal, non un absolut, mas un fracàs de las ambicions umanas<span></span>: futilitat dels sòmis racionalistas, inanitat de la subrenatura [[Romantisme|romantica]]; demora a contemplar sonque "lo ièu coma autre, grotèsca metafòra desfacha de gratificacion"<ref>Rosemary Jackson, « ''Fantasy, the Literature of Subversion '' », ''New Accents'', Londres et New York, Methuen, 1981, chapitre IV : « ''Gothic Tales and Novels'' ».</ref>. E, apond Max Duperray, utilizant la formulacion de Rand Miller, "la ficcion inaugurala de l'òme novèl s'abissa dins una entropia, l'indiferenciacion del pòl, la confusion entre l'òme e lo mostre, prefigurant la ficcion terminala, un roman de l'[[apocalipsi]], lo ''Darrirèr Òme'' (''The Last Man'')"<ref>{{harvsp|Max Duperray|1994|p=78}}.</ref>{{,}}<ref group="N">Dix ans après ''Frankenstein'', qui stigmatisait l'orgueil impie de l'homme prétendant s'égaler à Dieu, ''Le Dernier Homme'' est une nouvelle variation sur le thème du châtiment d'une espèce condamnable et condamnée. Il n'y a aucune vraisemblance dans ce conte dont l'intérêt réside dans son aspect philosophique très noir, reflet de l'état d'âme de la première génération [//fr.wikipedia.org/wiki/Romantisme romantique] en [//fr.wikipedia.org/wiki/Europe Europe], [//fr.wikipedia.org/wiki/Pessimisme pessimiste] et [//fr.wikipedia.org/wiki/Nihilisme nihiliste], y compris chez certains auteurs français comme [//fr.wikipedia.org/wiki/Alfred_de_Musset Musset] ou [//fr.wikipedia.org/wiki/G%C3%A9rard_de_Nerval Nerval].</ref>.

== Adaptacions ==
Lo roman de Mary Shelley foguèt adaptat de biais multiples, al teatre, al ballet, en [[benda dessenhada]], o sota forma de [[Videojòc|videojòcs]]. Mas es subretot al [[cinèma]] e a la [[television]] que l'istòria de Frankenstein es representada, dins de grossas produccions coma dins de serias B. 

=== Teatre e literatura ===
Lo trionfe de ''Frankenstein'' li val d'èsser adaptat al [[teatre]] a partir de [[1823]] per [[Richard Brinsley Peake]], dins la pèça ''Presumption or the Fate of Frankenstein''. En [[1927]], [[Peggy Webling]] signa una novèla version teatrala, simplament titulada ''Frankenstein''. Aquestas pèças, qu'empòrtan de grands succès dins lor temps, contribuiguèron a inspirar los films adaptats mai o mens fidèls al roman. Lo tèxte del libre de Mary Shelley faguèt l'objècte de mai d'una centena d'adaptacions al teatre<ref>{{ouvrage|langue=en|prénom1=Amnon|nom1=Kabatchnik|lien auteur1=|titre=Blood on the Stage, 1975-2000|sous-titre=Milestone Plays of Crime, Mystery and Detection|lien titre=|numéro d'édition=|éditeur=Scarecrow Press|lieu=|année=2012|volume=|tome=|pages totales=646|passage=176|isbn=}}</ref>. 

Las adaptacions pel ballet foguèron creadas, coma en 1986 amb ''{{Lang|en|Frankenstein, the modern Prometheus}}'' per Wayne Eagling a [[Covent Garden]]<ref>{{ouvrage|langue=en|prénom1=H. Philip|nom1=Bolton|titre=Women Writers Dramatized|sous-titre=A Calendar of Performances from Narrative Works Published in English to 1900|lien titre=|numéro d'édition=|éditeur=Continuum|lien éditeur=|collection=|lieu=|année=2000|volume=3|tome=|pages totales=460|passage=300|isbn=9780720121179|consulté le=}}</ref>, e en 2007 amb ''Frankenstein'' per Guilhermo Botelho al ''Grand Théâtre de Genève''.

En literatura, foguèron escrichs de variacions a l'entorn del mite, coma [[Jean-Claude Carrière]] (autor de sièis romans Frankenstein censats èsser la seguida d'aquel de Mary Shelley) o Brian Aldiss, autor en 1973 del roman de sciéncia-ficcion ''Frankenstein desliurat'', que mescla los personatges de ''Frankenstein o lo Prometèu modèrne'' amb una istòria de viatge dins lo temps.

=== Cinèma e television ===
[[Fichièr:Poster_Frankenstein_film_1910.jpg|alt=affiche de la première adaptation cinématographique de Frankenstein en 1910|esquèrra|vinheta|<center>Aficha del film mut de 1910.</center>]]
[[Fichièr:Frankenstein's_monster_(Boris_Karloff).jpg|alt=Boris Karloff grimé en monstre de Frankenstein|vinheta|<center>[[Boris Karloff]] dins lo ròtle del [[Mostre de Frankenstein|mostre]] (fotografia publicitària pel film ''La Promesa de Frankenstein'', 1935).</center>]]
[[Fichièr:Bride_gip.jpg|alt=photogramme du film La fiancée de Frankenstein|vinheta|<center>''La Promesa de Frankenstein'', 1935.</center>]]
La primièra adaptacion del roman al [[cinèma]] es realizada en 1910 par [[J. Searle Dawley]]. Es pasmens amb [[Frankenstein (film, 1931)|lo film sortit en 1931]],  adaptat de la pèça de [[Peggy Webling]]<ref>[http://www.telegraph.co.uk/culture/theatre/8343915/The-metamorphosis-of-Shelleys-Frankenstein.html The metamorphosis of Shelley’s Frankenstein], ''The Telegraphe'', 24 février 2011</ref> e realizat per [[James Whale]] per [[Universal Pictures]] amb [[Boris Karloff]] dins lo ròtle de la creatura, que lo roman de Mary Shelley dona naissença a una vertadièra vena cinematographica. Le maquilhatge creat per Jack Pierce demora celèbre, e tanben unes aspèctes del film que marcan tant lo public per venir d'[[Estereotipe|estereotipes]] de l'espant. En 1935, James Whale fa una seguida, ''[[La Fiancée de Frankenstein|La Promesa de Frankenstein]]'' (''{{Lang|en|The Bride of Frankenstein}}''), sovent considerat coma un grand classic du genre, superior a son precedent<ref>{{en}} {{Lien web|url=http://www.empireonline.com/500/58.asp|titre={{lang|en|The 500 Greatest Movies of All Time}}|éditeur=''[[Empire (magazine)|Empire]]''|consulté le=13 septembre 2013}}</ref>. Aqueste segond film, tot en s'escartant encara mai del roman que lo precedent, fa tanben omenatge a sa genèsi literària en fasent apareisser, dins un prològ, los esposes Shelley e lord Byron. Boris Karloff encara pren son ròtle en 1939 dins un tresen film, ''[[Le Fils de Frankenstein|Lo Filh de Frankenstein]]''. Lo mostre (interpretat per d'autres actors, coma [[Lon Chaney Jr.]] e [[Bela Lugosi]]) apareis dins d'autres produccions de la Universal, fins a que lo vam s'acaba dins los ans 1940

A la fin de la decennia seguenta, l'studio Hammer fa una novèla seria de films, que la vedèta es pas pus lo mostre mas lo [[Victor Frankenstein|doctor Frankenstein]], jogat per [[Peter Cushing]] e presentat coma un sabent baug. Lo mite de Frankenstein, vengut l'un dels arquetipes del [[Filme d'orror|cinèma d'orror]], es utilizat dins fòrça films de cinèma e de television. En [[1994]], Kenneth Branagh raealiza ''[[Frankenstein (film, 1994)|Frankenstein]]'' (el meteis jogant Victor Frankenstein e [[Robert De Niro]] es lo mostre) qu'aqueste còp adapta directament lo roman de Mary Shelley (son títol original es ''Mary Shelley's Frankenstein''). Se pòt tanben citar la miniseria televizada ''Frankenstein'' (2004) o lo film ''Doctor Frankenstein'' (2015). Mai de cent films s'inspiran de biais mai o mens dirècte del roman de Mary Shelley (o dels films de James Whale) qu'adaptan l'istòria o simplament utilizan los personatges<ref>Esther Schor (sous la direction de), ''The Cambridge Companion to Mary Shelley'', Princeton University, 2003, page 81</ref>.

Mas, une confusion se faguèt amb lo temps dins la ment del public entre [[Victor Frankenstein]] e [[Monstre de Frankenstein|lo mostre que creèt]]. La mespresa, que data de la pèça de [[Peggy Webling]], contunha amb los films de [[James Whale]], e ''La Promesa de Frankenstein'', ont lo mostre e lo sabent an ambedos una "promesa": la creatura, qu'a a l'origina pas de nom, sovent tend a èsser nomenada ''Frankenstein'', e dins una òbras s'utiliza lo nom de Frankenstein quitament se lo personatge de Victor Frankenstein i figura pas. 

D'autres adaptacions faguèron encontrar la creatura e d'autres personatges de ficcion, coma [[Dracula]], veire [[Sherlock Holmes]]. La tendéncia comença en [[1943]] ambn ''Frankenstein encontra lo lop garon''. D"entre las varicions a l'entorn de Frankenstein, i a ''Frankenstein vs. Baragon'' (que mèscla lo mite de Frankenstein amb lo genre dels mostres gigants japoneses) realizat en 1965 per [[Ishirō Honda]], ''Dracula, prisonièr de Frankenstein'' (''Drácula contra Frankenstein'') e ''Las Experiéncias eroticas de Frankenstein'' (''La Maldición de Frankenstein'') ambedos realizats per [[Jesús Franco]] en 1972, ''La Resurreccion de Frankenstein''  (adaptacion de ''Frankenstein desliurat'') de Roger Corman en 1990, ''Van Helsing'' de Stephen Sommers en 2004, etc.

De films comics o parodics an tanben per subjècte Frankenstein (e/o sa creatura) coma ''Abbott e Costello encontran Frankenstein'' (''{{Lang|en|Abbott & Costello Meet Frankenstein}}'') de Charles Barton en 1948 o ''Frankenstein Junior'' (''{{Lang|en|Young Frankenstein}}'') de Mel Brooks en 1974. 

I a tanben ''Gotic'' (''Gothic)'' de Ken Russell, sorti en 1986, e ''Un estiu trevat''  (''Haunted summer'')  de Ivan Passer, sortit en 1988, dos films que s'inspiran non pas del roman mas de sa genèsi, contan la demorança dels Shelley e de los amics sus las broas del lac Leman.

=== Benda dessenhada ===
D'autors de benda dessenha tanben utilizèron las istòrias e los personatges de Frankenstein, que sián europèus, asiatics o americans. Tanben utilizan los grands tèmas dins un atota novèla istòria. L'Italian Guido Crepax signa en 2002 un ''Frankenstein'' qu'adapta dirèctament lo roman de Mary Shelley<ref>[http://www.actuabd.com/Le-Comte-Dracula-et-Frankenstein Le Comte Dracula et Frankenstein servis par l’élégance fantastique de Guido Crepax], ''Actua BD'', 3 juin 2014</ref>.

== Annèxas ==

=== Bibliografia ===
* [[Fichier:Nuvola_apps_ksig_horizonta.png|ligam=|alt=Document utilisé pour la rédaction de l’article|30x30px]]{{plume}} Textes utilisés pour rédiger l'article.

==== Tèxte ====
* {{Cite book|lang=en}}, introduction et notes de Dr Siv Jansson, Université de Greenwich
* {{Cite book|lang=en}}.[[Fichier:Nuvola_apps_ksig_horizonta.png|ligam=|alt=Document utilisé pour la rédaction de l’article|30x30px]]{{plume}}

==== Obratges generals ====
* {{ouvrage|lang=en|auteur=N. H. Brailsford|titre=Shelley, Godwin and Their Circle|lieu=New York|éditeur=H. Holi and Co.|1913}}, réédition Londres, Williams and Norgate, 1951.
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Muriel Spark|titre=Child of light, a Reassessment of Mary Wollstonecraft Shelley|lieu=Hadleigh, Essex|éditeur=Tower Bridge Publications|année=1951}}.{{plume}}
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Elizabeth Nitchie|titre=Mary Shelley|sous-titre= Author of ''Frankenstein''|lieu=[[New Brunswick (New Jersey)|New Brunswick]]|éditeur=Rutgers University Press|année=1953|pages totales={{XIV}}-255|présentation en ligne=https://www.jstor.org/stable/511090?seq=1#page_scan_tab_contents}}.
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Julia Marshall|titre=Mary Shelley, Author of ''Frankenstein''|lieu=Westport|éditeur=Greenwood Press|année=1953}}.
* {{ouvrage|lang=en|auteur=P. Davendra Varma|titre=The Gothic Flame|lieu=Londres|éditeur=Arthur Baker|année=1957}}.
* {{fr}} {{ouvrage|lang=fr|auteur1=Jean de Palacio|lien auteur1= Jean de Palacio|titre=Mary Shelley dans son œuvre |sous-titre= contribution aux études sheleyiennes|lieu=Paris|éditeur=Klinksieck|année=1969|pages totales=720}}
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Robert M. Philmus|titre=Into the Unknown, the Evolution of Science Fiction from Francis Godwin to H. G. Wells|lieu=Berkeley|éditeur=University of California Press|année=1970}}.
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Norman Sylvia|titre chapitre=Mary W. Shelley|titre=Shelley and His Circle|lieu=Cambridge, Mass.|éditeur=Harvard University Press (Kenneth Neill Cameron)|année=1970|pages=|isbn=}}.
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Robert Kiely|titre=The Romantic Novel in England|lieu=[[Cambridge (Massachusetts)|Cambridge]]|éditeur=Harvard University Press|année=1972|pages totales={{XII}}-275}}
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Brian W. Aldriss|titre=Billion Year Spree|lieu=Londres|éditeur=Weidenfeld and Nicholson|année=1973}}.
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Robert Scholes et Eric S. Rabkin|titre=science Fiction History, Science Vision|lieu=New York|éditeur=Oxford University Press|année=1977}}.
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Margaret Drabble|titre=The Oxford Companion to English Literature|lieu=Londres et Oxford|éditeur=Guild Publishing et Oxford University Press|année=1985|isbn=}}{{plume}}
* {{ouvrage|lang=en|auteur=William Veeder|titre=May Shelley and ''Frankenstein''|sous-titre= The Fate of Androgyny|lieu=Chicago|éditeur=University of Chicago Press|année=1986|pages totales=277|présentation en ligne=https://www.jstor.org/stable/29532533?seq=1#page_scan_tab_contents}}.
* {{fr}} {{ouvrage|auteur=Cathy Bernheim|titre=Mary Shelley, qui êtes-vous ?|lieu=Lyon|éditeur=La Manufacture|année=1988}}, {{p.|83-102}}.{{plume}}
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Annik Mellor|titre=Mary Shelley, Her Life, Her Fiction, Her Monsters|lieu=New York|éditeur=Methuen|année=1988|pages totales={{XX}}-276 |présentation en ligne=https://www.jstor.org/stable/24042547?seq=1#page_scan_tab_contents}}, {{lire en ligne|lien=https://www.jstor.org/stable/30210320?seq=1#page_scan_tab_contents|texte=présentation en ligne}}.
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Muriel Spark|titre=Mary Shelley|lieu=Londres|éditeur=Constable|année=1988|pages=|isbn=}}, chapitre 11 sur ''Frankenstein''.
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Emily Sunstein|titre=Mary Shelley|sous-titre= Romance and Reality|lieu=Boston|éditeur=Little|année=1989|pages totales={{XII}}-478 |présentation en ligne=https://www.jstor.org/stable/24042582?seq=1#page_scan_tab_contents}}, {{lire en ligne|lien=https://www.jstor.org/stable/30210319?seq=1#page_scan_tab_contents|texte=présentation en ligne}}.
* {{fr}} {{ouvrage|auteur=Monette Vacquin|titre=''Frankenstein'' ou les délires de la raison|sous-titre= essai|lieu=Paris|éditeur=François Bourin|année=1989 |pages totales= 230|isbn= 2-87686-028-7}}.

==== Obratges e articles especifics ====
* {{fr}} {{ouvrage|auteur=Gustave Moeckli|titre=Un Genevois méconnu : Frankenstein|lieu=Genève|éditeur=Musée de Genève, 111|mois=novembre et décembre|année=1962}}, {{p.|10-13}}.
* {{article|langue=en| prénom1=James |nom1=Rieger|lien auteur1= |titre= Dr. Polidori and the Genesis of ''Frankenstein''| périodique= Studies in English Literature 1500-1900| lien périodique= |numéro= 3|lieu=Houston|éditeur=Rice University MS-46|date= hiver 1963|passage= 461-472| lire en ligne= http://knarf.english.upenn.edu/Articles/rieger.html}}. {{plume}}
* {{article|lang=en|prénom1=Burton R. |nom1=Pollin |titre=Philosophical and Literary Sources of ''Frankenstein'' | périodique=Comparative Literature|lieu=|éditeur=|volume=17 |numéro= 2|date= printemps 1965|passage=97-108|lire en ligne=https://www.jstor.org/stable/1769997?seq=1#page_scan_tab_contents}}.
* {{article|lang=en|prénom1=Robert D. |nom1=Hume|titre=Gothic versus Romantic|sous-titre=A Revaluation of the Gothic Novel | périodique=PMLA|lieu=Los Angeles|éditeur=Modern Language Association|volume=84 |numéro= 2|mois= mars|année=1969|passage=282-290|lire en ligne=https://www.jstor.org/stable/1261285?seq=1#page_scan_tab_contents|commentaire= {{fr}} trad. dans ''Romantisme noir'', Paris, L'Herne, {{p.|37-51}}.}}
* {{article|lang=en|prénom1=Wilfred |nom1=Cude|titre=Mary Shelley's Modern Prometheus|sous-titre=A Study in the Ethics of Scientific Creativity | périodique=The Dalhousie Review|lieu=Dalhousie|éditeur=Dalhousie University|année=1969|passage=212-225|lire en ligne=http://dalspace.library.dal.ca:8080/bitstream/handle/10222/59493/dalrev_vol52_iss2_pp212_225.pdf?sequence=1&isAllowed=y}}.
* {{Ouvrage|lang=en|auteur=Robert Scholes & Eric S. Rabkin|titre=Science Fiction|sous-titre= History-Science-Vision|lieu=Londres|éditeur=Weidenfeld & Nicholson|année=1972|passage=182-183}}.
* {{article|langue=en| prénom1=Richard J. |nom1=Dunn|lien auteur1= |titre= Narrative Distance in ''Frankenstein''| périodique= Studies in the Novel| lien périodique= |numéro= 6| année= 1974|passage= 408-417| lire en ligne=http://knarf.english.upenn.edu/Articles/dunn.html}}. {{plume}}
* {{article|langue=en| prénom1=Marc A.|nom1=Rubenstein|lien auteur1= |titre= "My Accurs'd Origin"|sous-titre= The Search for the Mother in ''Frankenstein''| périodique= Studies in Romanticism| lien périodique= |numéro= 15| date= printemps 1976|passage= 165-94| lire en ligne= http://knarf.english.upenn.edu/Articles/rubenst.html}}. {{plume}}
* {{fr}} {{ouvrage|auteur=Hubert Teyssandier|titre=Les formes de la création romanesque à l'époque de Walter Scott et de Jane Austen (1814-1820)|collection=Études anglaises|numéro dans collection=64|lieu=Paris|éditeur=Didier|année=1977 |pages totales=430 |isbn= 2-208-03031-1 }}.
* {{fr}} {{ouvrage|auteur=Liliane Abensour et Françoise Charras|titre=Romantisme noir|lieu=Paris|éditeur=L'Herne|année=1978|titre chapitre=Gothique au féminin}}, {{p.|244-252}}.
* {{ouvrage|lang=en|auteur=David Ketterer|titre=Frankenstein's Creation, The Book, The Monster and the Human Reality|lieu=Victoria|éditeur=Victoria University Press|année=1979}}.
* {{ouvrage|lang=en|auteur=David Punter|titre=The Literature of Terror|sous-titre=A History of Gothic Fictions from 1765 to the present day|lieu=Londres|éditeur=Longman|année=1980}}.
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Rosemary Jackson|titre chapitre=Gothic Tales and Novels|titre=Fantasy, The Literature of Subversion|collection=New Accents|lieu=Londres et New York|éditeur=Methuen|année=1981}}.
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Mary Poovey|titre=The Proper Lady and the Woman Writer|sous-titre= Ideology as Style in the Works of Mary Wollstonecraft, Mary Shelley, and Jane Austen|lieu=Chicago|éditeur=Chicago University Press|collection=Women in Culture and Society Series|année=1985|pages=290|isbn=0226675289 |isbn2=978-0226675282}}{{plume}}
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Chris Baldick|titre=In Frankenstein's Shadow: Myth, Monstrosity and 19th Century Writing|lieu=Oxford|éditeur=Clarendon Press|année=1987}}, {{p.|1-63}}.
* {{fr}} {{ouvrage|prénom1=Jean-Jacques |nom1=Lecercle|titre=''Frankenstein''|sous-titre=mythe et philosophie|lieu=Paris|éditeur=Presses universitaires de France|collection=Philosophies|numéro dans collection=17|année=1988|pages totales=124|isbn=2-13-041872-4|présentation en ligne=http://www.persee.fr/doc/dhs_0070-6760_1989_num_21_1_1729_t1_0543_0000_3|commentaire=Réédition corrigée : {{ouvrage|prénom1=Jean-Jacques |nom1=Lecercle|titre=''Frankenstein''|sous-titre=mythe et philosophie|lieu=Paris|éditeur=Presses universitaires de France|collection=Philosophies|numéro dans collection=17|année=1994|pages totales=124|isbn=2-13-041872-4|présentation en ligne=}}{{plume}}}}
* {{article|langue=en| prénom1=Rand |nom1=Miller|lien auteur1= |titre= The Being and Becoming of ''Frankenstein''| périodique=SubStance | éditeur= University of Wisconsin Press | volume= 18|numéro=60 ({{vol.|18}}, {{n.|3}})|titre numéro= Writing the Real| année= 1989|passage= 60-74| lire en ligne= https://www.jstor.org/stable/3685251?seq=1#page_scan_tab_contents}}. {{plume}}
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Neil Cornwell|titre=The Literary Fantastic from Gothic to Postmodernism|lieu=New York et Toronto|éditeur=Harvester Wheatsheaf|année=1990}}.
* {{fr}} {{ouvrage|auteur=Francis Lacassin|titre=Mythologie et fantastique : les rivages de la nuit|lieu=Paris|éditeur=Les Rivages de la nuit, jean-Pierre Bertrand éd.1991|titre chapitre=''Frankenstein'' ou l'hygiène du macabre|année=1991}}, {{p.|29-51}}.{{plume}}
* {{ouvrage|lang=en|auteur=Johanna Smith|titre=''Frankenstein'', A Case Study in Contemporary Criticism|Lieu=Boston|éditeur=Bedford Books of st Martin's Press|1992}}.
* {{article|langue=en| prénom1=George |nom1=Levine|lien auteur1= |titre= ''Frankenstein'' and the Tradition of Realism| périodique=Novel | lien périodique= |numéro= 7| date= automne 1973|passage= 14-30| lire en ligne= http://knarf.english.upenn.edu/Articles/levine3.html}}. {{plume}}
* {{fr}} {{ouvrage|auteur=Gwenhaël Ponneau|titre=Le mythe de Frankenstein et le retour aux images|lieu=Paris|éditeur=Trames|année=1976}}, collection : Littérature comparée, {{p.|3-16}}.
* {{fr}} {{ouvrage|auteur=Jean-Claude Petit|titre=Frankenstein, Dracula, Elephant Man|sous-titre=Terreur, Solitude, Esthétique|lieu=Paris|éditeur=Université de Paris VII|année=1988}}.
* {{fr}} {{en}} {{ouvrage|auteur=Max Duperray|titre=Mary Shelley, ''Frankenstein''|lieu=Vanves|éditeur=CNED|année=1994|pages=80}}{{plume}}
* {{fr}} {{en}} {{ouvrage|auteur=Robert Ferrieux|titre=Mary Shelley, ''Frankenstein''|lieu=Perpignan|éditeur=Université de Perpignan Via Domitia|année=1994|pages=102}}{{plume}}
* {{ouvrage|lang=en|auteur= Mary Shelley, Morton D. Paley|titre=[[Le Dernier Homme (Mary Shelley)|The Last Man]]|lieu=Oxford|éditeur= Oxford Paperbacks|année=1998|isbn= 0192838652}}.
* {{ouvrage|langue=fr|auteur1=|prénom1=Alain|nom1=Morvan|lien auteur1=|titre=Mary Shelley et ''Frankenstein''|sous-titre=itinéraires romanesques|lien titre=|numéro d'édition=|éditeur=Presses universitaires de France|collection=Essais|lieu=Paris|année première édition=|année=2005|volume=|tome=|pages totales=348|passage=|isbn= 2-13-053550-X|présentation en ligne=http://www.puf.com/Autres_Collections:Mary_Shelley_et_Frankenstein_itinéraires_romanesques|consulté le=}}.
* {{ouvrage|langue=fr|auteur1=|prénom1=Radu|nom1=Florescu|lien auteur1=|auteur2=|prénom2=Matei|nom2=Cazacu|lien auteur2=Matei Cazacu|titre=Frankenstein|sous-titre=|titre original=In search of Frankenstein|lien titre=|numéro d'édition=|éditeur=Tallandier|lien éditeur=|lieu=Paris|année première édition=|année=2011|volume=|tome=|pages totales=294|passage=|isbn=978-2-84734-812-5|présentation en ligne=http://www.noosfere.org/icarus/livres/niourf.asp?numlivre=2146580757|consulté le=}}.
* {{ouvrage|langue=fr|auteur1=|prénom1=Claire-Éliane|nom1=Engel|lien auteur1=|titre=Byron et Shelley en Suisse et en Savoie (mai-octobre 1816)|lien titre=|éditeur=Victor Attinger / Librairie Dardel|lieu=Chambéry|année=1930|pages totales=111|présentation en ligne=}}.
* {{ouvrage|langue=en|auteur1=|prénom1=Paul Arthur|nom1=Cantor|lien auteur1=|titre=Creature and Creator|sous-titre=Myth-making and English Romanticism|éditeur=Cambridge University Press|lieu=Cambridge|année=1984|pages totales={{XXI}}-223 |passage= |isbn=0-521-25831-6 |présentation en ligne=https://www.jstor.org/stable/3731701?seq=1#page_scan_tab_contents}}.
* {{ouvrage|langue=fr|auteur1=|prénom1=Julia V. |nom1=Douthwaite|lien auteur1=|titre=Le Frankenstein français et la littérature de l'ère révolutionnaire|traducteur= Pierre André et Alexane Bébin |préface= [[Jean-Clément Martin]]|éditeur=Classiques Garnier|collection= Littérature, histoire, politique |numéro dans collection= 24|lieu=Paris|année=2016|pages totales=385 |passage= |isbn=978-2-8124-4605-4  |présentation en ligne=http://resf.revues.org/419}}, {{lire en ligne|lien=https://ahrf.revues.org/13231|texte=présentation en ligne}}, {{lire en ligne|lien=https://www.classiques-garnier.com/editions/index.php?option=com_virtuemart&page=shop.product_details&flypage=flypage_garnier.tpl&product_id=
2494&vmcchk=1&Itemid=1|texte=présentation en ligne}}.
=== Ligams extèrnes ===
* {{Infobox identificacions autoritats}} 
* [http://www.frankensteinfilms.com www.frankensteinfilms.com] - Frankenstein : films et roman et jeux (en anglais)
* Lire en anglais [https://fr.wikisource.org/wiki/en:Frankenstein,%20or%20the%20Modern%20Prometheus Frankenstein, or the Modern Prometheus sur wikisource (en)]
* Lire en français [https://web.archive.org/web/20130124073730/http://www.diogene.ch/IMG/pdf/shelley_frankenstein.pdf Frankenstein, éditions Diogène Ebooks libres et gratuits (fr)]
* [https://web.archive.org/web/20190213205640/http://bcs.fltr.ucl.ac.be/FE/02/Promethee.html De l'âge d'or à Prométhée : le choix mythique entre le bonheur naturel et le progrès technique]
* {{Fr}} [http://victoria-aufildeslectures.blogspot.com/search/label/Shelley/ Frankenstein ou le Prométhée moderne, version audio]

=== Nòtas ===
<references group="alpha"/>

=== Referéncias ===
{{Reflist}}
[[Categoria:Roman britanic]]