Veire la font de Divinitats grègas primordialas


[[Fichièr:Nyx_by_Henri_Fantin-Latour.jpg|vinheta|''Nix'', per Henri Fantin-Latour (1897).]]
Los [[Grècia antica|Grècs ancians]] dispausavan de [[teogonia]]s diferentas, e quitament s’aquestas presentavan de caractèrs comuns, es dificil d'arrestar una tièra calhada de '''divinitats primordialas''' o '''protogènas''' (en grèc Πρωτογενοι significant 'nascuts d’en primièr') per la [[mitologia grèga]], aquesta lista — e lo ròtle de las dichas divinitats — variant d'una font a l'autra.

== Genealogia ==

* [[Caòs (mitologia)|Caòs]] seriá l'entitat primordiala generatritz de totas las deïtats grègas. Engendrèt [[Gaïa]] (la Tèrra), [[Erèb]] (las Tsornièras Sosterranas), [[Nix]] (la Nuèch), [[Eròs]] (l'Amor) e [[Tartar (mitologia)|Tartar]]. Gaïa engendrèt a son torn [[Uranos]] (lo Cèl) e [[Pontos]] (las ondadas), e [[Erèba]] jasilhèt d [[Etèr (mitologia)|Etèr]] (l'Aire) e [[Emera]] (la Lutz del Jorn). Segon unes autors, Erèba engendrèt aquestas doas divinitats a l'ajuda de [[Nix]]. Aquestas detz divinitats constituissiá las totas primièras formas de vida sus tèrra, e serián a l'origina del mond.
* Gaïa engendrèt enseguida los [[Titan (mitologia)|Titans]] amb son filh [[Uranos]], que lo nombre varia segon los autors. Dotze [[Titan (mitologia)|Titans]] semblan aver marcat la mitologia grèga: [[Cronos (titan)|Cronos]], [[Rea (mitologia)|Rea]], [[Iperion (mitologia)|Iperion]], [[Teia]], [[Japèt (Titan)|Japèt]], [[Mnemosina]], [[Tèmis]], [[Ocean (mitologia)|Ocean]], [[Tètis (mitologia)|Tetis]], [[Ceos (Titan)|Ceos]], [[Febèa (Titanida)|Febèa]] e [[Crios]]. 
* [[Pontos]], el, engendrèt las cinc primièras divinitats marinas: [[Ceto]], [[Forcis (Dieu)|Forcis]], [[Taumas]], [[Nerèa]] e [[Euribia]]. Aquestas divinitats marinas, coma los [[Titan (mitologia)|Titans]], constituisson la primièra generacion de [[Titan (mitologia)|Titans]].
* [[Iperion (mitologia)|Iperion]] e Teia engendrèrpn a lor torn [[Elios]] (lo solelh), e [[Selenèa]] (la Luna). Japèt engendrèt [[Prometèu]], [[Epimetèa]], [[Menoetios]] e [[Atlàs (mitologia)|Atlàs]]. [[Ocean (mitologia)|Ocean]] e Tetis faguèron naícer las [[Oceanidas]] e los dieus fluvis (cadun al nombre de tres mila, o sièis mila en tot). 
* Ceos e Febèa engendrèron [[Lèto]], e[[Asteria]] segon unes autors. Aquestes novèls [[Titan (mitologia)|Titans]] correspondon a la segonda generacion de [[Titan (mitologia)|Titans]].
* [[Cronos (titan)|Cronos]] e Rea engendrèron ensemble los sièis primièrs dieus Olimpians: [[Zèus]], [[Èra]], [[Poseidon]], [[Ades]], [[Estia]] e [[Demetèr]].
* La divesa [[Afrodita]] es eissida de l'emasculacion d'[[Uranos]] per [[Cronos (titan)|Cronos]]. Los rèstes del Titan divin foguèron jetats sus las ondadas per [[Cronos (titan)|Cronos]], e d’aqueste organ nasquèt [[Afrodita]].

{{arbre genealogic/debuta}}
{{arbre genealogic| | | | | | | | | | | | | | |CAO| CAO='''[[Caòs (mitologia)|CAÒS]]'''|boxstyle=background:#808080;colspan:2}}
{{arbre genealogic| | | | | | | | | | | | | | | |!| |}}
{{arbre genealogic| | | | | |,|-|-|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|.| | }}
{{arbre genealogic| |,|-|-| GAI | | | |ERB| |NIX | | ERO | | TAR | | GAI=[[Gaïa]]|ERB=[[Erèba]]|NIX=[[Nix]]|ERO=[[Eròs]] <br/>[[fichièr:black pog.svg|20px]]|TAR=[[Tartar (mitologia)|Tartar]]|boxstyle=background:#73451D}}
{{arbre genealogic|,|(| | |!| | | | | | |!| | | | | | | | | | | | }}
{{arbre genealogic|!|!|,|-|^|-|.| | | |,|^|-|-|.|}}
{{arbre genealogic|!|`|URA| |PON| |ETE| |EME| | | | | | | | |URA=[[Uranos]]|PON=[[Pontos]]|ETE=[[Etèr (mitologia)|Etèr]]|EME=[[Emèra]]|boxstyle=background:#9F5B2A}}
{{arbre genealogic|!| | | | | | |!| | | | | | | | | | | | | }}
{{arbre genealogic|!| | |,|-|-|v|^|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.|}}
{{arbre genealogic|!| |CET| |FOR| |NER| |TAU| |EUR| | | | | | | | CET=[[Ceto]]|FOR=[[Forcis]]|NER=[[Nerèa]]|TAU=[[Taumas]]|EUR=[[Euribia]]|boxstyle=background:#008080}}
{{arbre genealogic|!| }}
{{arbre genealogic|`|-|v|-|v|-|v|-|v|-|v|-|v|-|v|-|v|-|v|-|v|-|v|-|v|-|-|.|}}
{{arbre genealogic| |CRO|!|IPE|!|JAP|!|TEM|!|TET|!|FEB|!| | |!|CRI=[[Crios]]|CEO=[[Ceos]]|CRO=[[Cronos (titan)|Cronos]]|REA=[[Rèa]]|IPE=[[Iperion]]|TEI=[[Teia]]|JAP=[[Japèt]]|MNE=[[Mnemosina]]|TEM=[[Tèmis]] <br/>[[fichièr:black pog.svg|20px]]|OCE=[[Ocean (mitologia)|Oceanos]]|TET=[[Tètis]]|FEB=[[Febèa]]|boxstyle=background:#FF8C00}}
{{arbre genealogic| |!| | |!|!| | |!|!| | |!| | | |!|!| | |!|!| | |!| | |!| | |}}
{{arbre genealogic| |!|REA|!|TEI|!|MNE| |CRI|!|OCE|!|CRO| |1AF|1AF=[[Afrodita]]<br/>[[fichièr:blue pog.svg|20px]]|CRI=[[Crios]]|CEO=[[Ceos]]|CRO=[[Cronos]]|REA=[[Rèa]]|IPE=[[Iperion]]|TEI=[[Teia]]|JAP=[[Japèt]]|MNE=[[Mnemosina]]<br/>[[fichièr:black pog.svg|20px]]|TEM=[[Tèmis]] <br/>[[fichièr:black pog.svg|20px]]|OCE=[[Ocean (mitologia)|Oceanos]]|TET=[[Tetis]]|FEB=[[Febèa]]|boxstyle=background:#FF8C00}}
{{arbre genealogic| |`|v|'| |`|v|'|,|^|-|v|-|v|-|.| |`|v|'| |`|v|'|}}

{{arbre genealogic| | |!| |ELI| |PRO|!|MEN|!| | |!| | | |LET|ATL=[[Atlàs (mitologia)|Atlàs]]|FLU=Dieus-Fluvis| | |OCE=[[Oceanids]]|LET=[[Lèto]]<br/>[[fichièr:black pog.svg|20px]]|MEN=[[Menoietos]]|EPI=[[Epimetèu]]|PRO=[[Prometèu]]|ELI=[[Elios]]|boxstyle=background:#FFA500}}
{{arbre genealogic| | |!| | | | | | | | |!| | | |!| |,|^|-|-|.}}
{{arbre genealogic| | |!| | | | | | |EPI| |ATL| |FLU| |OCE|ATL=[[Atlàs]]|FLU=Dieus Fluvis| | |OCE=[[Oceanids]]|LET=[[Lèto]]|MEN=[[Menoietos]]|EPI=[[Epimetèu]]|PRO=[[Prometèu]]|ELI=[[Elios]]|boxstyle=background:#FFA500}}
{{arbre genealogic| |,|^|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.}}
{{arbre genealogic|1ZE| |1ER| |1PO| |1AD| |1DE| |1ES|1ES=[[Estia]]<br/>[[fichièr:blue pog.svg|20px]]|1DE=[[Demetèr]]<br/>[[fichièr:blue pog.svg|20px]]|1AD=[[Ades]]<br/>[[fichièr:blue pog.svg|20px]]|1ZE=[[Zèus]]<br/>[[fichièr:blue pog.svg|20px]]|1ER=[[Èra]]<br/>[[fichièr:blue pog.svg|20px]]|1PO=[[Poseidon]]<br/>[[fichièr:blue pog.svg|20px]]}}
{{arbre genealogic/fin}}
{{Legenda|#808080|Entitat primordiala}}
{{Legenda|#73451D|Divintats primordialas: primièra generacion}}
{{Legenda|#9F5B2A|Divintats primordialas: segonda generacion}}
{{Legenda|#008080|Divinitats marinas primordialas}}
{{Legenda|#FF8C00|[[Titan (mitologia)|Titanids]]: Primière generacion}}
{{Legenda|#FFA500|[[Titan (mitologia)|Titanids]]: Segonda generacion}}
{{Legenda|white|[[fichièr:blue pog.svg|20px]][[Dieus olimpians]]}}
{{Legenda|white|[[fichièr:black pog.svg|20px]][[Dieus olimpians|preséncia variabla a l’Olimp]]}}

== Ligams entre las diferentas divinitats ==

=== Divinitats primordialas ===
[[Gaïa]] engendrèt [[Uranos]] e [[Pontos]]. Engendrèt enseguida la primièra generacion de [[Titan (mitologia)|Titans]] amb lo sieu filh, [[Uranos]]. [[Erèba]], segon unes autors, auriá engendrat [[Etèr (mitologia)|Etèr]] e [[Emera]] amb sa sòrre [[Nix]].

=== Titans: primièra generacion ===

* [[Cronos (titan)|Cronos]] emasculèt son paire [[Uranos|Uran]] sus conselh de sa maire [[Gaïa]], per prene lo poder e de liberar sos fraires e sòrres [[Titan (mitologia)|Titans]] qu'[[Uranos|Uran]] tengava presonièrs dins lo [[Tartar (mitologia)|Tartar]]. Après aver pres plaça sul tròn, esposèt sa sòrre [[Rea (mitologia)|Rea]] amb qui engendrèt los sièis primièrs [[Dieus olimpians|Olipians]]. Devorèt sos cinc primièrs enfants, de paur qu’aquestes lo capviren. Rea decidiguèt alara de salvar son darrièr enfant, [[Zèus]], e donèt a [[Cronos (titan)|Cronos]] una pèira trocelhada. Aqueste vegèt pas la diferéncia e engolèt la pèra. [[Zèus]] foguèt portat en [[Creta]], ont foguèt elevat per las ninfas del [[Mont Ida (Creta)|mont Ida]], noirit pel lach de la cabra [[Amaltèa (mitologia)|Amaltèa]]. Torna a l'edat adult, e comença la [[Titanomaquia]], e la [[Gigantomaquia]].
* Iperion s'uniguèt a sa sòrre Teia per metre al mond Selenèa e [[Elios]], qu’aguèron una descendéncia nombrosa, que compren la divesa Ecata.
* Al subjècte del Titan Japèt, los autors grècs son pro divergents per la(s) companha(s).
* [[Ocean (mitologia)|Ocean]] engendrèt amb sa sòrre Tetis los dieus fluvis e las Oceanidas.
* Ceos e sa sòrre Febèa engendrèron lèto e Asteria.

=== Titans: segonda generacion ===

* [[Prometèu]] e son fraire [[Epimetèu]] son recensats coma los creators de l'espècia umana, amb per exemple lo mite del panatòri del fuòc per [[Prometèu]]. Epimetèu esposèt [[Pandora]], que li foguèt ofèrta per [[Zèus|Zeus]].
* Lo Titan [[Atlàs (mitologia)|Atlàs]] engendrèt las [[Pleïadas (mitologia)|Pleïadas]], las [[Esperidas]], las [[Iadas (mitologia)|Iadas]] e la ninfa [[Calipso (mitologia)|Calipso]], que se trapa dins [[Odissèa|l'Odissèa]] [[Omèr|d'Omèr]].
* Lèto, filha de Ceos e Febèa, s'uniguèt amb [[Zèus]] per far naícer los bessons divins [[Apollon]] e [[Artèmis]].

=== Olimpians ===

* [[Zèus]] aguèt per companhas successivas Metis, Lèto, sas sòrres [[Èra]] e [[Demetèr]], e una multitud de mortalas, que donaràn naissença a fòrça semidieus, coma [[Eracles]] (eissit de l'union de [[Zèus]] e d'[[Alcmèna]]) o [[Persèu]] (eissit de l'union de [[Danaèa]] e de [[Zèus]]).
* [[Afrodita]] essent eissida indirèctament [[Uranos|d'Uran]], es de fach la mai anciana divesa Olimpiana.
* La primièra generacion dels [[Dieus olimpians|Olimpians]] faguèron naícer lèu una segonda generacion de dieus e divesas importants, coma [[Arès]], [[Efèst]], [[Artèmis]], [[Apollon]] e [[Atena]], o d'autres dieus e dicesass minors.

== Autras fonts mitologicas ==

=== [[Esiòde]] ===
{{article detalhat|Teogonia (Esiòde)}}La mai celèbra al subjècte es de segur la ''[[Teogonia (Esiòde)|Teogonia]]'' d'Esiòde, fins a que se confond sovent lo panteon primordial grèc amb aqueste donat per l'obratge. Las divinitats primièras que cita son: [[Caòs (mitologia)|Caòs]] (Badança, Falha), seguit per [[Gaïa]] (la Tèrra), [[Tartar (mitologia)|Tartar]] (las entralhas de la Tèrra), [[Eròs]] (lo Desir), [[Nix]] (la Nuèch) e [[Erèba]] (las sornièras), puèi per [[Uranos|Uran]] (lo Cèl e la Vida), [[Etèr (mitologia)|Etèr]] (lo Cèl superior) e [[Emera]] (lo Jorn).

=== [[Omèr]] ===
Mens coneguda, la teogonia omerica sembla considerar [[Ocean (mitologia)|Ocean]] e Tetis coma los parents de totes los autres dieus, çò que liga lor naissença a la mar.

=== [[Alcman]] ===
Per Alcman, Tetis (la ninfa marina) es la primièra divesa que « ordona totas causas », seguit per Poros (lo camin que se dobrís), [[Tecmor]] (la borna)<ref group="N">Chez [[Homère]], ce nom signifie « ligne de démarcation », « point final ».</ref>,<ref>Revue roumaine des sciences sociales: Série de philosophie et logique, Volume 33,Numéros 1 à 2 page 169</ref> e [[Scatos]] (l'escur del camin).

=== [[Epimenides]] ===
Epimenid fa d'[[Quatre elements|Èr]] (l'Aire) e de [[Nix]] (la nuèch) los dos èsser primordials, que s'unisson per enfantar Tartar. Dos [[Titan (mitologia)|Titans]] naicèron enseguida, qu’engendrèron un uòu que’n sortiguèt un òrdre nòu.

=== Tradicions [[Orfisme|orficas]] ===
La poèsia orfica fa generalament de Nix lo principi primièr. Per [[Aristofanes]] (dins ''[[Los Ausèls (aristofan)|los Ausèls]]''), aparéis amb [[Caòs (mitologia)|Caòs]], Erèba e Tartar, puèi engendra Eròs/[[Fanes]] en pondent un uòu, qu’engendra a son torn los autres dieus.

== Fonts filosoficas ==
Fòrça èran los [[Filosòf|filosòfs]] e escòlas filosoficas grègas que prepausavan las lor versions:   

* Ferecid de Siros destriava tres esséncias primordialas existissent de tota eternitat: [[Cronos (dieu)|Cronos]] (lo Temps), [[Zèus]] e [[Ctonia]] (la Tèrra).
* Per [[Empèdocles]], [[Afrodita]] e [[Arès]] (l'amor e la luta) èran los principis contradictòris a l'origina de la separacion de l'univèrs en [[quatre elements]].

== Nòtas e referéncias ==
Los autors de l'Antiquitat an cadun un vejaire diferent al subjècte de las divinitats grègas primordialas, es dificil de realizar una genealogia complèta. Sa fon màger es la [[Teogonia (Esiòde)|Teogonia]] [[Esiòde|d'Esiòde]].

=== Nòtas ===
{{Referéncias}}

=== Referéncias ===
{{Referéncias}}

=== Fonts ===

# http://remacle.org/bloodwolf/poetes/falc/hesiode/theogonie.htm
# [https://web.archive.org/web/20190605115635/http://blog.univ-angers.fr/namurdamyths/2018/05/02/pantheon-mythologie-grecque-dieux/ http://blog.univ-angers.fr/namurdamyths/2015/05/22/les-dieux/]
# http://www.etaletaculture.fr/mythologie/la-cosmogonie-grecque-le-monde-ne-sest-pas-fait-en-un-jour/
# http://www.genealogiedesdieuxgrecs.com/Genealogie_des_Dieux_grecs/

[[Categoria:Mitologia grèga]]