Romul e Rème
| Romul e Rème | |
 Romul e Rème (esculptura de la font de la Plaça del Capitòli de Roma) |
|
| Foncions | |
|---|---|
| 1èr rei legendari de Roma (amb Titus Tatius) | |
| Predecessor | cap |
| Successor | Numa Pompilius |
| Biografia | |
| Paire | Mart[1] |
| Maire | Rea Silvia |
| Enfant(s) | (Prima, Aollius [2]?) |
modificar  |
|
L'istòria legendària dels fondators de Roma, Romul e Rème ((la) Romulus et Remus), fa partit de la mitologia romana[3]. Pasmens, los istorians romans, Tit Livi d'en primièr[4], insistisson sul caractèr poetic e legendari d'aquel mite fondator:
- «Al subjècte dels recits relatius a la fondacion de Roma o precedents sa fondacion, cèrqui ni a los certificar ni a los negar: la lor agradança deu mai a l'imaginacion dels poètas qu'al seriós de l'informacion. Acceptam que los Ancians mèsclan los dieus als afars umans per donar mai de majestat a lor vila [...] Pasmens quina que siá l'atencion o la valor que balham a aqueles recits e a d'autres semblables, lor accordarai pas brica d'importànça. Amarai al contrari que l'interés se concentre sul climat social e moral, suls individús, suls mejans civils e militars que permetèron e desvelopèron la poténcia romana.
— Tit Livi»
- «Al subjècte dels recits relatius a la fondacion de Roma o precedents sa fondacion, cèrqui ni a los certificar ni a los negar: la lor agradança deu mai a l'imaginacion dels poètas qu'al seriós de l'informacion. Acceptam que los Ancians mèsclan los dieus als afars umans per donar mai de majestat a lor vila [...] Pasmens quina que siá l'atencion o la valor que balham a aqueles recits e a d'autres semblables, lor accordarai pas brica d'importànça. Amarai al contrari que l'interés se concentre sul climat social e moral, suls individús, suls mejans civils e militars que permetèron e desvelopèron la poténcia romana.
Lo recit tradicional
[modificar | Modificar lo còdi]La loba
[modificar | Modificar lo còdi]
Romulus e son fraire besson Rème son filhs de la vestala Rèa Silvia e del dieu Mart. Rèa Silvia es filha de Numitor, rei de la legendària vila latina d'Alba Longa (fondada per Ascani, filh d'Enèu) e despossedit del tròn per son fraire Amuli. Aquel, crenhava que los seus pichons nebots ne cridan lor degut un còp grand, pren per pretèxte que son los filhs d'una vestala, qu'aviá fach vòt de castetat, e ordona que sián getat al Tibre.
Mas l'òrdre es sanat, los recent nascuts son abandonats dins un panièr sul flum, subrevisquèron (per la probabla proteccion dels dieus), e son descobèrts jos un figuièr salvatge (lo Ficus Ruminalis) situat a l'intrada de la cròta del Lupercal, al pé del Palatin, per una loba que los alatava[5],[6]. Un pic verd, l'aucèl de Mart[7],[8], vigilava sus eles.
Tit Liv[9] e Plutarc[10] donan una autra explicacion de la legenda: los bessons aurián estat descobèrts dins la cròta del Lupercal pel pastre Faustul, gardian dels tropèls d'Amuli. Aqueles los auriá fisats als bons sonhs de sa femna Larentia, una prostituida — que los pastres nomenavan (la)lupa. Seriá donc per un jòc simbolic que d'autres autors latins aurián creat lo mite de la loba biologica maire de Rème e Romul, recampant la poténcia redobtable de l'animal al benefici de la lor ciutat.
Segon una autra version contada per Plutarc dins La Vida de Romul los bessons serián los enfants d'una esclava e del dieu Mart. Una curiosa istòria del sèxe viril del Dieu Mart davalant per la chiminèa e flotant dins la sala es evocada, l'esclava remplaçant la princessa Rèa Silvia que rebutava de se sometre al desir del Dieu. De fach serián d'Amuli, alara rei d'Alba Longa, puèis donats al paster Faustul.
Mai tard, los bessons, que lor foguèt revelat lo secret de lor naissença, tuarán Amuli (escotelat per Rème segon d'unes, traucat per l'espasa de Romul segon d'autres) e restaurèron lor grand Numitor sul tròn d'Alba Longa.
Una explicacion racionalista d'aquela legenda remembra que lo mòt latin (la)lupa possedís dos sens, « loba » e « prostituida », resson al mestièr de Laurentia, prostituida , l'esposa de Faustul[11].
Varianta ellenistica
[modificar | Modificar lo còdi]Segon Tit Livi, Romul e Rème visquèron una enfança e una adolescéncia tota campanhardas, en companhiá de Faustul. «Aquela vida activa los desvelopèt fisicament e moralament[12]». Plutarc dona, el, une version pro diferenta d'aquel periòde de la vida dels dos fraires. Dins son recit, pas abandonats de totes, Romul e Rème son discrètament ajudats per lor grand Numitor, que provesiguèt de noiritura als parents adoptius. En seguida, foguèron menat a Gabii, ont lor foguèt donat una educacion correspondent a lor estatut social vertadièr[13].
Fondacion de la vila de Roma
[modificar | Modificar lo còdi]
Los voltors
[modificar | Modificar lo còdi]Rème e Romul decidigèron de fondar una vila e causiguèron per luòc « ont avián estat abandonats e ont avián passat lor enfança ». Segon Tit Livi, es lo drech de nomenar la vila e donc aquel de la governar que seriá l'origina du conflicte fratricid. L'Urbs (la Vila) foguèt fondada lo 21 d'abril 753 AbC[14] (començament del calendièr roman).
Per se despartir, los bessons consultèron los auguris; Romul se plaça sul Mont Palatin, Rème sus l'Aventin. L'interpretacion del présage faguèt problèma: Rème lo primièr apercebèt sièis voltors, mas Romul acabèt per n'observar dotze.
La mòrt de Rème
[modificar | Modificar lo còdi]L'istorian latin Tit Livi dona doas versions de la mòrt de Rème[15]. Segon la primièra, Rème tomba pendent la bagarra[16] que seguís lo compte dels auguris; segon l'autre, Romul, mai rusat, ensaja d'enganar son fraire sus l'eissida de l'escomesa, aquel de saber qui dels dos será lo primièr capable d'apercebre de voltors dins la val Murcia (aquela del futur circ Maxim). Une peleja surgís e Rème passa per derision la rega sagrada (pomerium) qu'acabava de marcar Romul qu'encolerat lo tua — segon una autre version, lo murtrièr seriá un sicari etrusc, Celèr. Romul se seriá alara escridat: «(la)Sic deinde, quicumque alias transiliet moenia mia.» («Ne será lo mèsme per totes aqueles que se riscarán a passar los meus barris»). Se dich que fin finala, ganhat pels remòrs, Romul entèrra son fraire jol puèg de l'Aventin amb totes los onors.
La construccion de la vila
[modificar | Modificar lo còdi]
Romul comença la construccion de sa vila, que nomena Roma, segon lo seu nom, çò dich la legenda. Segon d'autres ipotèsis, lo nom de la ciutat novèla vendriá de l'etrusc « rumon » (flum) fasent referéncia al flum Tibre o de l'òsc « ruma » (puèg) fasent referéncia als set puèges.
Lèu dins la novèla ciutat venguèron de vagabonds e d'esclaus per trobar refugi. Segon Plutarc, cadun pòrta de son país d'origina una ponhada de tèrra per la getar dins lo valat de tradicion etrusca, nomenada Mundus e cavada al luòc del Comitium situat al centre del perimètre dels barris.
Lo raubament de las Sabinas
[modificar | Modificar lo còdi]Mas la ciutat nòva, luòc de refugi dels òmes venguts liures volent cambiar d'existéncia, manca fòrça de femnas. Una carestiá que condamna lo projècte a cort tèrme. Coma los ensags de maridatge dins las « vilas » a l'entorn trobèront totas de mespresants rebuts, Romul decidiguèt de raubar de femnas[17]. Amb per pretèxte la descobèrta fortuita d'un altar consacrat a una divinitat, instaura la fèsta de « Consualia » en l'onor de Neptun[18] lo 18 d'agost[19],[20] e i invita los Sabins e d'autres pòbles de la « vilas » a l'entorn: Caenina, Crustumerium, Antemnae. Alara que l'atencion dels òmes es desvirada, las femnas son raubadas per surpresa.
Plutarc s'interròga longament[21] sul nombre exacte dels raubaments: 30 verges, que donèron lors noms a la 30 curias romanas çò dison d'unes, 527 segon Antias, 683 segon Juba. Mai luènh, avança lo nombre de 800[22]. Lo biograf rebuta coma invraisemblabla lo dich que lor nombre se seriá limitat a 30 e l'intencion prigonda de Romul auriá estat « mens de maridatges que la guèrra ». Precisa encara que cap d'aquelas filhas raubadas èran mariadas, levat Ersilia, que foguèt presa per error.
L'azard dels raubaments induch una mèscla entre classas socialas. Las victimas son de reng naut e « esposan » de Romans de condicion bassa, mas « las filhas mai bèlas èran reservadas als notables »[23]. Atal Talasi, a qui escai una filha de fòrça granda beutat e que será celebrat per son escasença amb un cortègi espontanèu e admiratiu alara que se menava la joventa a çò del.
La reaccion dels mejancièrs otrajats
[modificar | Modificar lo còdi]Furioses, los pòbles otrajats forman una coalicion dirigida pel rei de Cures Tit Tati e declaran la guèrra. Romul comença per desfar los soldats de Caenina, tua lor cap Acron e pren lor vila d'assalt. Atacat per surpresa pels Antemnats, los espotisís tanben e pren lor vila. Mas a la demanda de sa femna, d'origina sabina, Ersilia, Romul los estalvia, dona son pardon e le drech de ciutat a Antemnae.
Mercé a la traïson de la jova Tarpeia, los Sabins capitèron a s'introduire dins la vila e a prene de la ciutadèla del Capitòli. D'en primièr butassat, Romul, après una invocacion a Jupitèr, capita a tornar menar las seunas tropas a l'assalt. Lo combat es fòrça indecís[24]. Fins a que las quitas esposas sabinas dels Romans s'interpausen entre ambedos camps. Atal es acabada la batalha.
Romans e Sabins fusionan, lo govèrn es concentrat a Roma que dobla sa talha e los Romans prenon lo nom de Quirites (de Cures) en onor dels Sabins. Romul repartís alara la populacion romana en trenta curias e dona a aquelas lo nom de femnas sabinas.
Si vis pacem, para bellum (Se vòles la patz, prepara la guèrra)
[modificar | Modificar lo còdi]Roma es situada al tèrme de doas grandas culturas — etrusca e italica — mas se vòl liura, es tanben situada al caireforc de las vias comercialas entre Toscana e Campània, atal los seus abitants devián èsser prèsts a s'impausar per la fòrça e la violéncia. Amassant, d'òmes liures d'originas divèrsas, èra tanben necessari de crear pauc a pauc un sistèma de règlas juridicas e de normas de comportament, permetent de gerir la vida dins aquela comunautat novèla. Plutarc s'interroguèt sus la violéncia de Roma: «Progressa e avança Roma sonque mercé a de guèrras? Una question que demandariá una responsa longa per de personas que plaçan lo progrés dins l'argent, lo luxe e la dominacion mai que dins la seguretat, lo gentum, l'independéncia dels autres e la justícia per eles.»
Tanben foguèron formadas tres centurias de cavalièrs: los Ramnes (que lor nom ven de Romul)[25], los Titiencs (de Tit Tati) e los Luceres (d'un soldat de Romul que moriguèt al combat contra los Sabins)[26].
Los dos reis, Romul lo Roman e Tit Tati lo Sabin, reinan ensems «en acòrdi perfièch» pendent d'annadas. Tit Livi conta pasment, amb ironia, sonque après la mòrt accidentala de Tit pendent una susmauta a Lavini, «Romul regrèta mens qu'auriá degut aquel malaür». L'alliança amb Lavini es renovelada.
A la tèsta d'una tropa de 300 soldats (los mèsmes qu'aqueles mencionats çai naut) tot abnegats a sa persona, los celeres, Romul passa lo rèste de sa vida a far de guèrra contra los mejancièrs etruscs: Fidenes, e subretot Veies, una ciutat qu'acabèt per balhar, contre cession de territòris, una trèva de cent ans.
Daissará un Estat pro fòrt e impressionant militarament per viure en patz pendant quarante ans jol reialme de son successor, Numa Pompili, gendre del rei Tit Tati.
Quirin
[modificar | Modificar lo còdi]Segon la legenda, Romul es pas mòrt, mas a simplament desaparegut un jorn dins una violenta tempèsta[27] e foguèt menat al cèl alara qu'inspectava sas tropas près del paluns de la Cabra[28]. Seriá vengut lo dieu dels valents Romans e de lor vila. Mai tard foguèt assimilat a Quirin. Tit Livi encara, après aver remembrat que « Romul comptava mai de partisans dins lo pòble que d'entre los patricians », rebat una rumor mai sordida segon que Romul auriá estat simplament chaplat pels patricians, e supausa que son apoteòsi jol nom de Quirin foguèt un estratagèma politic destinat a tranquilizar lo bon pòble.
Dins un contèxte que prefigura los conflictes entre la plèba e lo patriciat, lo recit de l'apareisson divina de Romul a Procul Juli[29],[30] sembla, malgrat son invraisemblança, aver calmat los esperits:
- «Romans, çò ditz[31], Romul, paire de la nòstra vila, davalèt subte del cèl, aqueste matin, a punta d'alba, e s'ofiguèt al meu vejaire; e, coma me teniái en fàcia d'el, plan de crenhença e de respècte, e li demandavi sul còp la favor de lo regardar en fàcia: « Vai, me diguèt, e anóncia als Romans que la volontat del cèl es de far de la meuna Roma la capitala del mond. Que pratiquen donc l'art militar. Que sàpian e qu'aprengan a lor enfant que cap de poténcia umana pòt pas resistir a las armas romanas. » A aqueles mòts, çò ditz, s'aucèt dins los aires e se n'anèt.»
« Çò qu'es extraordinari, conclutz Tit Livi[32], es que se cresiá a aquela istòria e que la cresença a l'immortalitat de Romul aja tranquilizat lo pòble e l'armada. »
Romul e l'eritatge indoeuropèu a Roma
[modificar | Modificar lo còdi].JPG)
Segon Georges Dumézil, coma fondator de Roma, Romul concentra sus sa persona fòrça aspèctes de las tres foncions indoeuropèas.
- La primièra foncion es la sobeirenetat, coma pels seus rapòrts estrechs amb Jupitèr qui li balha los seus auspicis. Incarna mai especificament la tendéncia « magica », veire « terribla » d'aquela primièra foncion; l'autre tendéncia, mai « juridica » de la sobeiranetat, anant al seu successor, lo rei Numa Pompili, fondator de fòrça cultes coma aqueles del Fides, la divinitat garanta dels juraments.
- La segonda foncion es ligada a la fòrça, a l'armada, perque aquel rei guerrièr e conquerent es filh de Mart.
- Fin finala la tresena foncion d'abondança, de prosperitat, per sa bessonada e son associacion amb lo rei dels Sabins Tit Tati, que lo pòble incarnariá l'opuléncia.
L'especialista de mitologia comparada, Jean Haudry vei dins lo murtre de Rème un conflicte entre doas concepcions de la reialtat: la reialtat unica de las societas linhatgièras e la reialtat dioscurica coma coneguda a Esparta.
Descobèrta de la cròta del Lupercal
[modificar | Modificar lo còdi]Lo 20 de novembre de 2007, lo ministre italian de la Cultura, Francesco Rutelli, anóncia la descobèrta de la cròta ont los Romans aurián celebrat la fèsta dels Lupercals e ont, segon la legenda, aurián viscut Romul e Rème. Segon l'especialista Andrea Carandini, s'agís d'una descobèrta arqueologica mai grandas jamai fachas[33]. L'identificacion de la cròta al Lupercal faguèt pas l'unanimitat, d'arqueològs coma Fausto Zevi consideran que s'agís puslèu d'un ninfèu dependent del palais imperial[34].
Notas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Segon Plutarc, lo paire dels bessons auriápogut èsser Amulius, qu'auriá forçat sa neboda, Rea Silvia.
- ↑ Selon Zénodote de Trézène, mais contredit par de nombreux historiens selon Plutarque (Modèl:RefRA)
- ↑ Lo recit legendari descrich dins l'article ven subretot de l'istorian latin Tit Livi
- ↑ Tit Livi, Istòria romana, Prefàcia de Libre I
- ↑ En latin arcaíc, ruma designa « una mamèla », d'aqui ven lo jòc de mots sus l'origina del nom de la vila de Roma (Diccionari desl noms de luòcs - Louis Deroy e Marianne Mulon, (fr)Le Robert, 1994) ISBN 285036195X
- ↑ Rumina èra la divesa de l'alatament ((fr)Gaffiot, éd 1934, p. 1373).
- ↑ Ovide, Fastes III
- ↑ Plutarc, Vidas parallèlas, Romul, 4, 2 + nota n° 9 p.82
- ↑ Tit Livi, Istòria romana, Libre I, 4]] : « Sunt qui Larentiam volgato corpore lupam inter pastores vocatam putent (N'i a que penson qu'aquela Larentia, per aver sovent prostituit son còs, èra nomenada loba pels pastres) »
- ↑ Plutarque, Vies des hommes illustres - Romulus - p.44
- ↑ (fr)Dominique Briquel (1997). Le regard des autres. Les origines de Rome vues par ses ennemis : début du IVe siècle/début du Ier siècle av. J.-C.. Presses Univ. Franche-Comté.
- ↑ Libre I, 4
- ↑ Plutarc, Romulus, VI, 1.
- ↑ Onzen jorn abans las calendas de mai, jorn d'eclipsi, coma se cal. (Plutarc)
- ↑ Tit Livi, Istòria romana, Libre I, 6
- ↑ Segon Plutarc, Faustul tanben foguèt una de las victimas de la peleja.
- ↑ Lo quatren mes après la fondacion de la Vila selon Quintus Fabius Pictor, citat per Plutarc (Romul, XIV, 1)
- ↑ Lo raprochament amb Neptun es mai sovent rebutat coma un jòc de mots pels traductors modèrnes, que veson en Consus, una divinitat italica e l'associa puslèu amb Òps, la divesa de las culhidas (Plutarc, Vidas parallèlas). Vejatz la traduccion (fr) d'Annette Flobert, (nota 31, p. 69)
- ↑ Plutarc, Romul, XIV, 3
- ↑ La fèsta de Consualia será celebrada lo 21 d'agost
- ↑ Romul, XIV, 1-2
- ↑ Comparason Tesèu - Romul, XXXV, 2
- ↑ Tit Livi
- ↑ Romul es ferrit per una pèira e deu un temps daissar lo combat (Plutarc).
- ↑ Dins son Istòria romana (tòme I, capítol 4: Los començaments de Roma, (fr)p. 42, Coll. Bouquins, Robert Laffont) , l'istorien Mommsen (1817-1903), s'apiejant sus l'etimologia, avança la tèsi que lo nom original dels Romans èra « Ramnians » (qu'auriá significat « los òmes del bòsc »). Las tres tribús dont que se parla aicí serián estat anterioras a la Vila, que seriá nascuda de lor fusion (sinecisme), e non pas posterioras coma çò que presentèt Tit Livei.
- ↑ Aquela interpretacion de l'origina « etnica » de las tres tribús romanas es ara totalament rebutada entre autres a causa de l'etimologia estrictament etrusca de las tres denominacions. (fr) note 1, p. 24 de l'édition des Belles Lettres).
- ↑ La chavana seriá estat accompanhada d'una eclipsi de solelh ((fr) Annette Flobert, note 55, p. 82, se référant peut-être à Plutarque.
- ↑ Luòc del futur Circ Flamini al Camp de Mart. Lo 7 de julhet, se remembra la « desapareisson » de Romul.
- ↑ Procul Juli: un òme de fisança, « que l'afirmacion aviá de pes » segon Tit Livi; un personatge de patronime anacronic, segon (fr)l'édition des Belles Lettres (note 1, p. 28).
- ↑ Juli Procl, segon Plutarc (Romul, XVIII, 1)
- ↑ Procul Juli
- ↑ Libre I, 16
- ↑ Reuters 20 novembre 2007
- ↑ La Repubblica 23 de novembre de 2007
Fonts
[modificar | Modificar lo còdi]- (la) (fr) Tite-Live, Histoire romaine, Livre I, (traduction Gaston Baillet), Les Belles Lettres, Paris, 2003, ISBN: 2-251-01281-8
- Tite-Live, Histoire romaine. De la fondation de Rome à l'invasion gauloise, (traduction Annette Flobert) Garnier-Flammarion, Paris, 1995, ISBN: 2-08-070840-6
- (fr) Plutarque, Vies parallèles, Thésée - Romulus, Quarto, Éditions Gallimard, 2001.
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr) Robert Schilling, « Romulus l'élu et Rémus le réprouvé », Revue des études latines, 38, 1960, 182-199 (repris dans Rites, cultes, dieux de Rome, Paris, 1979, 103-120).
- (en) T. P. Wiseman, « The Wife and Children of Romulus », Classical Quarterly, 33, 1983, 445-452.
Articles connexes
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr) Tite-Live, Histoire de Rome, traduction en ligne ;
- (fr) Plutarque, Romulus traduction en ligne ;