Veire la font de Virgili

[[File:Parco della Grotta di Posillipo5 (crop).jpg|thumb|right|Bust de Virgili]]
'''Publius Vergilius Maro''' o '''Virgili''' (''Andes'', actual [[Virgilio]] cap a 70 ab. C. - ''Brindes'', actual [[Brindisi]], 19 ab. C.) foguèt un [[poèta]] [[roman]], autor de las ''[[Bucolicas]]'', las ''[[Georgicas]]'' e l'''[[Eneïda]]''.

== Biografia ==
Virgili, filh del teisseire Maron e d'una femna libertina, nomenada [[Magia]]. Son paire, òme trabalhador e intelligent, amacèt una pichona fortuna, a fòrça de trabalh e de privacions, aquò li permetèt de donar a son filh una bona educacion. Virgili estudièt a [[Cremona]] fins als dètz-e-sèt ans; lo 15 d'octobre de 699 de la fondacion de Roma vestiguèt la [[toga virila]] e anèt a [[Milan]] contunhar sos estudis. Un an aprèp se tròba a [[Nàpols]] se dedicant a la coneissença dels autors grècs, especialament d'[[Omèr]], [[Teocrit]] e [[Esiòde]], qu'assimilèt corrèctament, coma se pòt veire dins sas òbras. Tanben estudièt un pauc de medecina, cosmologia, matematicas e filosofia. Aquerissent, alara, una cultura fòrça universala e causida, e capitant dins l'art dificil de saber utilizar çò qu'aprenguèt per l'aplicar a punt en totes los cases ont una descripcion o una simpla mencion d'un tèma scientific per donar relèu o interès a sas descripcions o enumeracions poeticas.

Dins la cronica d'[[Eusèbi]] (''comentada per Sant Jiròni'') se ditz que Virgili anèt a Roma aprèp sa demorança a Milan; i a discussion entre los biografs virgilians, a l'ora d'ara es pas encara esclarida. Çò qu'es plenament clar es qu'en l'an 705 de la fondacion de Roma tornèt dins sas tèrras de [[Màntoa]], ont possedissiá lo modèst eretatge pairal, que s'ocupava e administrava amb assiduïtat e abséncia d'ambicion. La vida del camp foguèt son encant e granda afeccion.

Los signes distintius de son caractèr èran: de pauc parlar, l'observacion continuala, la reflexion testuda, la memòria tenaça, la bontat e sinceritat. D'unes de sos biografs lo presentan amb còrs e estatura granda, color bruna, santat variabla, fàcia rustica, alara que d'autres lo comparan a un [[Apollon]], “''de cara blanca, pelroge, còrs prim e delicat, votz sonòra e manièras fòrça finas''”. De son afeccion per la vida del camp ven sos dètz poèmas bucolics nomenats ''Eglògas'', vertadièr tresaur de poesia campèstra, que sens èsser absoludament originala, es una vertadièra frescor artistica e literària.

[[Gai Asini Pollion]] foguèt legat del triumvir [[Marc Antòni]], e en son nom governava la region de Màntoa en 713 (de Roma) quan foguèron repartidas las tèrras de la region entre los soldats d'[[August|Octavi]]. Lo domeni pairal de Virgili venguèt en sòrt a un centurion nomenat [[Arri]], e quand lo poèta se vegèt despolhat de son ostal e patrimòni, faguèt jogar de son amistat amb Asini Pollió, e amb [[Cornelius Gal]], fins que [[August|Octavi August]] tornèt donar a Virgili son eretatge pairal. Lo Cesar satisfaguèt los desirs dels amics del poèta e nomenèt [[Alfeni Var]] governador de la ''Gàllia Transpadana'', ont porgiguèron las tèrras de Virgili. Lo novèl governador èra estat condisciple del poèta en l'escòla de filosofia [[Sisson]], e s'esforcèt de satisfar los desirs de son amic, mas la soldatesca, insolentada, tornèt prendre la proprietat de Virgili, e se vegèt non solament despolhat un còp mai, mas manquèt de morir negat victima de la rapacitat dels soldats, en traversant lo riu [[Minci]] per salvar sa vida.

A l'epòca, Virgili aviá ja escrit qualques unas de sas famosas eglògas, e sos amics li conselhèron d'anar a Roma per implorar la cleméncia d'August. Aquel darrièr coma son ministre e Mecènas acolhiràn lo poèta amb atencion, e non solament sas possessions li foguèron retornadas mas fin finala se li porgiguèt una gròssa indemnizacion pecuniària. Dins doas de sas melhoras eglògas, Virgili merceja la libertat amb sos logatges favorits e deplòra, en passant, los malastres de sos compatriòtas. Virgili demorèt dins un ostal del quartièr [[Esquili]] de Roma, fòrt prèp dels jardins de Mecènas. Ala reüniguèt una bibliotèca causida, e venguèt lo poèta de cort per excelléncia.

La cort d'August aimava de veire a son entorn e celebrar los melhors engènis de las letras latinas. Virgili partejava amb Oraci la favor de Mecènas, e meravelhèt en escrivent son primièr poèma, l'Eneïda, e en cantant la genealogia de la familha d'Octavi August teissiá una corona de laus e faguèt profecia tant agradabla en favor de la familha imperiala reinanta. 

Mercé a Oraci, Virgili venguèt bon amic de [[Tibul]], [[Properci]], [[Gal]], [[Agripa]], [[Mesala]] e [[Polion]]. Gausiguèt d'una popularitat que l'entornejava d'una atmosfèra d'afeccion e de veneracion jamai egalada en cap d'epòca anteriora e posteriora. Modèl de candor, de sinceritat, de grat e de benvolença per totòm, Virgili venguèt a èsser lo vertadièr modèl e paragon de l'òme perfècte e exemplar de la cosmogonia pagana. Son amor de l'estudi foguèt considerable, coma lo del trabalh e atencion, e quand tornava escriure, corregissiá e relegissiá cent còps, s'èra necessari, sos vèrses.

A trenta quatre ans se retirèt a Nàpols, per se dedicar a escriure son poèma [[Las Georgicas]], que compausèt, sus lo conselh de Mecènas, que desirava d'encaminar las energias del pòble roman cap a l'exercici de l'agricultura, ont vegèt una font de riquesa e prosperitat fòrça oblidada d'un pòble guerrièr. Virgili acabèt en 714 (de la fondacion de Roma) son poèma Las Georgicas e emplega los dos ans seguents a escriure l'Eneïda, lo poèma nacional de las originas, grandesa e esplendor de Roma.

Per aquò caminèt cap a [[Grècia]], e mai, visitant, totes los luòcs e vilatges de l'[[Asia Menora]], ont Omèr situa las accions de sas epopèias gigantas. Demorèt a [[Patres]], [[Corfo]], en [[Creta]] e, subretot, a [[Atenas]], ont trobèt August de son retorn d'[[Orient]]. Aquel volguèt que lo poèta lo tornèsse acompanhar a Roma; o faguèt, mas deguèt desbarcar a [[Brindisi]] en 19 e moriguèt de las consequéncias de sa constitucion flaca e malautissa, malmenada per una navigacion turbulenta.

Sa despolha foguèt carrejada a Nàpols, al respècte de sa darrièra volontat foguèt incinerat dins lo camin de [[Puteoli]] ([[Pozzuoli]]) a {{unitat|3|km}} d'aquela vila. Sus sa tomba s'apausèt aquela inscripcion, atribuida al poèta el meteis, pasmens que la font seja clara:

{{cita|Mantua me genuit;<br /> Calabri rapuere; tenet nunc Parthenope.<br />Cecini pascua, rura, duces.}}

(''Màntoa m'engendrèt. Los calabreses me retenguèron. Ara me possedís Nàpols. Cantèt los pastres, los païsans e los guerrièrs'').

== Òbras ==
[[Fichièr:RomanVirgilFolio014rVergilPortrait.jpg|thumb|right|upright=1.2|Pagina del ''[[Vergilius Romanus]]'', manuscrit del sègle V de las òbras de Virgili]]

=== ''Bucolicas'' ===
{{article detalhat|Bucolicas}}

Aquela òbra voliá tornar menar los romans cap a l'agricultura. Lo recuèlh pareguèt en -37; se compausava de las nòu primièras bucolicas (del [[grèc]] ''βυκολος'': lo boièr), armoniosament dispausadas en dos gropes de quatre a l'entorn de la cinquena pèça, coma aitant de planetas gravitant a l'entorn d’un astre<ref>metafòra de P. Maury, que foguèt lo primièr a mostrar aquel pichon ''temple pitagorician''</ref>. Aquel astre, es [[Dafnis]], sovent assimilat a Juli Cesar recentament assassinat. De fach, la cinquena bucolica poiriá ben nos presentar dos « Dafnis », un tenebrós, aquel de Mopse (masqueta d’Octavian), e que figura en efèit lo defunt dictator, l’autre luminós, aquel de Menalc (masqueta de Virgili), que representa Catul, tuat en secret pel primièr.

=== ''Georgicas'' ===
{{article detalhat|Georgicas}}

Aquel poèma (28 ab. C.) didactic se dividís en quatre libres (514, 542, 566, 566 vèrses), abordant successivament la cultura dels camps, l’arboricultura (subretot la vinha), l’abaliment e l’[[apicultura]] :

* Libre I - ''[[blat]] e sason del laurador'' ;
* Libre II - ''[[vinha]] e [[olivièr]]'' ;
* Libre III - ''[[abaliment]] del bestial'' ;
* Libre IV - ''l'abelhièr''.

S’inspirant subretot d’[[Esiòde]], de [[Lucrèci]] e d’[[Aratos de Soles|Aratos]], mas tanben de [[Teofrast]], de [[Varron]], de [[Caton]] l’Ancian, emai d’[[Aristòtel]], Virgili fa son pròpri camin en infusant dins l'estil didactic, sovent arid e ingrat, çò que se pòt nomenar « l’arma virgiliana », facha d’una extraordinària empatia a respècte de totes los èssers, qu'anima l’inanimat, compren de l’interior vegetals e animals, participa efectivament al trabalh penible e exaltant del païsan.

Las ''Georgicas'' son fòrça mens un tractat d’agricultura (atal visan pas l’exaustivitat) qu’un poèma sus l’agricultura; s'adreçan almens tant a l’òme de las vilas qu'a l’òme dels camps. Ofrisson a l’afeccionat de poesia un plaser totjorn renovelat, tant per lor subjècte meteis que ressorça las Musas dins la frescor e l’autenticitat de la natura, que pel sople que las soslèva tot lo long, e per l'extraordinària varietat de lor estil. Virgili sap adornar son subjècte d'episòdis variats e de vertadièras partidas eroïcas que son aitant de « respiracions » dins lo poèma. Se pòt citar los Pronostics de la guèrra civila, l'Imne a la Prima, l’Elògi d'Itàlia, l’Elògi de la vida campèstra, la Marana del Noric, l'Aujòl de Tarent, Aristèu e sas abelhas, Orfèu e Euridice.

=== ''Eneïda'' ===
{{article detalhat|Eneïda}}
[[Fichièr:Virgil Mosaic Bardo Museum Tunis.jpg|thumb|left|upright=1.5|250px|Virgili escrivent l’''[[Eneïda]]'' entre [[Clio]] e [[Melpomèna]], [[mosaïca]] del [[Musèu nacional del Bardo (Tunisia)|Musèu Nacional del Bardo]], [[Tunis]]]]
[[Fichièr:William Bouguereau - Dante and Virgile - Google Art Project 2.jpg|thumb|left|250px|[[Dante]] e Virgili visitan [[l'Infèrn]], ''pintura de [[William Bouguereau]]''.]]

Ofrir a Roma una epopèia nacionala capabla de rivalizar en prestigi amb l'''[[Iliada]]'' e l’''[[Odissèa]]'', foguèt lo primièr desfís que Virgili èra de capitar en escrivent l’''Eneïda'' pendent los onze darrièrs ans de sa vida. Capitèt, perque, l'òbra venent d'èsser publicada, son autor foguèt reconegut coma un ''alter Homerus'', lo sol capable de disputar a [[Omèr]] sa preeminéncia al Parnàs. 

Virgili amaguèt pas son ambicion. Al nivèl arquitectural pus visible (perque l’''Eneïda'' a al meteis temps mai d'una « geometrias »), lo poèma se compausa d’una ''Odissèa'' (cants I a VI : las erranças d’Enèu, rescapat de Tròia, per aténher lo Lavinium) seguida d’una ''Iliada'' (cants VII a XII : la guèrra menada per Enèu per s’establir al Lavinium). 

Mas l’emulacion amb Omèr se manifèsta subretot pel nombre considerable de las imitacions textualas, que los critics s'afanèron lèu a ne far la lista, a vegada amb intencion maligna, e per acusar Virgili de plagiat. Aquel meteis repliquèt que seriá pus facil de desraubar sa maçuga a [[Ercules]] que de manlevar un vèrs a Omèr. E de fach, l’imitacion de Virgili totjorn obeís a una intencion precisa e seguís un projècte qu'aparten al lector de descobrir a travèrs l’escart, a vegadas minim, que la separa de son modèl, Omèr o un dels nombroses autres escrivans, grècs o latins, als que Virgili se mesura tot en lor rendent omenatge.

Lo segond desfís consistissiá a filtrar l’actualitat de Roma al prisma de la legenda. Dos fils s’entrelaçan totjorn per formar la trama de l’''Eneïda'', lo de las originas [[Tròia|troianas]] de Roma e lo de la Roma d'August. Mai d’un millenari separa aqueles dos fils. Per sautar un tal abisme temporal, e anullar dins aquel biais lo temps, lo poèta, en mai de l’usatge sistematic que fa de l’allegoria, tanben recorrís a la profecia, e fins a, en plen mitan de l’òbra, descendre al infèrns per n'entornar una vision panoramica, ''sub specie aeternitatis'', de la grandor romana vista coma devent encara devenir. 

Calguèt mostrar cossí, a partir de gaireben res, Roma s’aucèt fins a l’empèri del monde; calguèt far ressortir lo dessenh providencial que condusiá aquela pujada irresistibla; subretot, calguèt mostrar cossí, amb la persona sagrada d’August, l’Istòria venguèt trobar son acabament e son coronament dins una patz e un benastre universals. Es almens çò qu'August esperava, o puslèu çò qu’exigissiá.

=== ''Appendix Vergiliana'' ===
La glòria de Virgili repausa solidament sur aqueles tres pilars que son las ''Bucolicas'', las ''Georgicas'' e l’''Eneïda''. Dins l'[[Antiquitat]], se li atribuiguèt tanben d'autres poèmas, que [[Jules César Scaliger|Scaliger]], dins son edition de 1573, reüniguèt jol títol d'''Appendix Vergiliana''. 

Aquel recuèlh compren: 
* lo '''''Culex''''' (« moissalon » o  « [[moissal]] ») : aquel moissalon (o moissal) alèrta un pastor en lo fissant, li salva la vida; l'insècte mòrt es onorat d'una tomba pel pastre; 
* los '''''Dirae''''': aquelas « malediccions » son prononciadas per un aimant contra la tèrra que deguèt abandonar (getat per de veterans de l'armada romana), en abandonant son aimada; aquela, '''''Lydia''''', es onorada per un poèma d'amor a son nom (en annèxe als ''Dirae''), amb un elògi del camp ont aquela viu; 
* l''''''Aetna''''', consacrat al volcan d'[[Ètna]] ; 
* le '''''Ciris''''': evocacion de la metamorfòsi en aucèl (Ciris) de Scylla, filha del rei de Megare ; 
* lo '''''Catalepton''''': recuèlh de poèmas corts, que qualques uns semblan d'èsser d'autenticas òbras de jovença de Virgili. 

Dins una fasa posteriora, encara s'apondèt a la colleccion : 
* la '''''Copa''''' : poèma portant lo nom d'una cabaretièra siriana qu'invita un viatjaire al plaser en dançant davant son establiment ; 
* las '''''Elegiae in Maecentatem''''' : pèça necrologica raportant las darrièras paraulas de Mecènas, benfaitor de Virgili, a l'emperaire August; 
* lo '''''Moretum''''' : poèma gastronomic descrivent en detalh la preparacion d'un platat local de Cisalpina.

== Ligams intèrnes ==
* [[Dante]] : « Dins ''L'Infèrn'' e ''Lo Purgatòri'', Virgili guida Dante e li explica los mistèris d'aquels luòcs. »

== Ligams extèrnes ==
* {{en}} ''The Virgil Project'' http://vergil.classics.upenn.edu/
* {{fr}} ''AgoraClass: L'Agora des Classiques'' https://web.archive.org/web/20101017094728/http://agoraclass.fltr.ucl.ac.be/virgtext.htm

== Nòtas e referéncias ==
<references/>

{{1000 fondamentals}}

[[Categoria:Escrivan roman]]
[[Categoria:Naissença en -70]]
[[Categoria:Decès en -19]]