Veire la font de Veïcul

[[Fichièr:WCML_freight_train.jpg|vinheta|Tren de [[contenedor]]s.]]
[[Fichièr:Renault_magnum_nd.jpeg|vinheta|Cabina avançada (Renault Magnum).]]

Lo tèrme '''veïcul''' designa una maquina autopropulsada servissent al carreg de las personas o de las merças o d'ambedoas.

== Generalitats ==
S'agís mai sovent d'un mejan de [[transpòrt]] motorizat, mas sa finalitat primièra es pas sempre lo quita transpòrt (veïculs de lésers, d'òbras publicas, maquinas agricòlas, veïculs militars,etc.). Pòt èsser:

* de veïculs moguts per la fòrça animala: lo [[carri]], la [[veitura ipomobila]];
* de veïculs moguts per la fòrça umana: la [[bicicleta]], l'[[skateboard]], los [[Patinatge sus glaça|patins de glaç]], la [[trotineta]];
* de veïculs moguts subretot mercé a l'efièch de la [[pesantor]] sus un penjal: los [[Esquí|esquís]], las lièjas;
* de veïculs moguts pel vent: lo [[velièr]], lo [[carri de vela]];
* de veïculs de motor: l'[[automobila]], lo [[taxi]], l'[[autobús]], lo [[troleibús]], l'[[autocarri]], lo [[tramvai]], lo [[mètro]], le [[tren]], l'[[ascensor]], lo [[Funicular]], la [[telecabina]], l'[[avion]], la [[fusada]], los [[Batèu|batèls]], etc.

== Definicion legala ==
[[Fichièr:Bundesarchiv_Bild_183-23816-0007,_LPG_Jahna,_Aussaat.jpg|vinheta|Tractor de las annadas 1950.]]
Lo tèrme « veïcul » podent èsser utilizat dins de tèxtes de leis, cal saber quines son los equipaments tocats. Se ven evident dins fòrça escasenças, es mai fosc dins d'autras; per exemple, un carrí de traccion animala es un veïcul, mas n'es un animal montat? Quand quitament lo definís pas, la classificacion es realizada, en cas de conflicte, pel jutge e ten donc de la [[jurisprudéncia]].

=== En França ===
En [[França]], lo problèma de la definicion se pausa mai sovent en cas d'[[accident]]. La lei n° 57-1424 del 31 de decembre de 1957 atribuís la competéncia als tribunals de l'òrdre judiciari « per estatuar sus tota accion en responsabilitat tendent a la reparacion dels domatges de tota natura causadas per un quin que siá veïcul »<ref>[http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000000310046&fastPos=3&fastReqId=849225408&categorieLien=cid&oldAction=rechTexte Lei n° 57-1424 del 31 de decembre de 1957 atribuissent competéncia als tribunals judiciaris per estatuar sus las accions en responsabilitat dels domatges causats per tot veïcul e dirigits contra una persona de drech public], sus legifrance.gouv.fr.</ref> e non pas dels tribunals administratius (per exemple, un veïcul menat per un agent d'una persona morala de [[drech public]], coma l'[[Estat]] o una [[collectivitat territoriala]], l'indemnizacion essent a la carga de la persona morala) o civils; aqueste deròga a las leis dels 16 e 24 d'agost de 1790 e 28 pluviôse de l'[[Calendièr republican/Y8|an VIII]]<ref>16 de febrièr de 1800</ref> (domatges d'òbras publicas) al subjècte de las accions en responsabilitat extracontractuala.

Es considerat coma veïcul tota maquina podent se mòure per un dispositiu pròpre, que siá per un motor, mas tanben un animal, velas, remas, pedalièr. Aquò comprend las maquinas terrèstras, aerianas, maritimas o fluvialas, que siá de maqinas de transpòrt o de trabalh. 

Son per exemple considerats coma veïcul:

* un ròtle compressor (pas totes);
* un vibrador, maquina per levar de pòstestacas<ref>C. Cass. 12 février 2001 n° 3243. Préfet Val-d'Oise</ref>;
* un radèl utilizat per la construccion d’un pont, mas utilizat per un agent per aténher la riba;
* una lièga de secors tirada per un secorista<ref>TA Grenòble, 17 d'abril de 1996, Kienle</ref>.

Son pas considerats coma veïcul:

* un ponton concebut coma installacion fixa mas que, levat per una aigada, seguissent lo corrent;
* un talhaprat butada dins un jardin public<ref>CE, 14 mars 1969, Ville de Perpignan</ref>;
* un animal utilizat coma montura<ref>CE, 16 octobre 1987, de Viguerie</ref>.

==== Lo veïcul terrèstre de motor ====
Un veïcul terrèstre de motor es una maqina dotada d'un [[motor]] destinat a lo mòure sul sol e capable de transportar de personas o de cargas (per exemple veitura, moto, trotineta de motor, etc.). 

Son exclusits del perimètre d’aplicacion de la lei, los camins de fèrre e los tramvais circulant sus una via especiala.

Los veïculs miniaturs motorizats (mini veituras o mini moto), destinats a èsser utilizats per d'enfants de mens de 14&nbsp;ans jos vigiléncia d'un adulta son assimilats a de joguinas e sortisson del perimètre d'aplicacion de la lei. La frontièra entre veïcul de joguina e veïcul terrèstre de motor demora fosc e depend subretot de condicions d'utilizacion del veïcul (jòc o desplaçament).

== Nòrmas internacionalas ==
Dempuèi 1949, las nòrmes internacionalas preveson que per circular sus de rotas internacionalas, un veïcul deu aver una largor inferiora a 2,50&nbsp;m o 8,20&nbsp;pès e una nautor inferiora a 3,80&nbsp;m o 12,5&nbsp;pès<ref>(en+fr) [http://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%20125/v125.pdf Recueil des traités] Annexe 7, <abbr class="abbr" title="pagina(s)">p.</abbr>&nbsp;78 anglés e <abbr class="abbr" title="pagina(s)">p.</abbr>&nbsp;79 francés {{Pdf}}</ref>.

Lo tractat (Convencion sus la circulacion rotièra, amb annèxes. Signada a [[Genèva]], lo 19 de setembre de 1949) precisa dins son article 23, qu'aquestas dimensions son valablas dins los Esats aderissent levat s'existís un acòrdi regional que prevei qu'aquestas dimensions sián valablas sus una mena de rotas.

D'autras normas existisson tanben, en Euròpa<ref>{{En}} [https://web.archive.org/web/20160923115035/http://ec.europa.eu/transport/modes/road/weights-and-dimensions_en.htm Mobility and transport] - [//fr.wikipedia.org/wiki/Europa_(portail_web) Europa], consulté le 23 mai 2016</ref>{{,}}<ref>{{En}} [http://www.unece.org/fileadmin/DAM/trans/events/docs/WP30_Jun09_Stelmaszczyk.pdf Directive 96/53 of 25 July 1996 laying down for certain road vehicles circulating within the Community the...] - Unece.org, consulté le 23 mai 2016 {{Pdf}}</ref>.

== Classificacion ==
[[Fichièr:Australian_cart.jpg|vinheta|Un [[carri]] de fusta.]]
[[Fichièr:Acabion_in_Berlin.jpg|vinheta|L'Acabion GTBO, veïcul perfilat.]]
[[Fichièr:Pousse-pousse_Madagascar.jpg|vinheta|Carreton de transpòrt de personas a [[Madagascar]].]]
[[Fichièr:Quadracycling15Jul07.jpg|vinheta|Quadricicle pargat dins una carrièra al [[Canadà]].]]
[[Fichièr:Japanese_CityCycle_LadiesType.jpg|vinheta|La bicicleta demora un mejan popular de transpòrt.]]
[[Fichièr:Service_de_déménagement_à_vélo_-_Montréal.jpg|vinheta|Dotat d'una remòrca, una biciclèta pòt transportar mai de 300&nbsp;kg.]]

* Segon lo tipe de motorizacion<span></span>:
** Animala: [[lisa]] de cans, [[Veïcul ipomobil|veïculs ipomobils]] coma lo [[carri]].
** Umana: 
*** A pè: [[trotineta]], [[carriòla]], carri de braces, [[Diable (outil)|Diable (aisina)]], raqueta de nèu, [[Esquí|esquís]]
*** De remas: canòt, skiff, caïac
*** De pedalas: [[bicicleta]], tricicle, pedalo, avion de recòrd ''Daedalus'', idroptèr de recòrd (''Decavitator'')
** De [[motor]]:
*** [[Motor de combustion|De combustion]]: [[automobila]], [[motocicleta]], [[avion]] leugièr;
*** [[Motor Diesèl]]: maquina agricòla, d'òbras publicas, camion, locomotiva, [[naviri]];
*** [[Turboreactor]]: [[avion]].

* Segon lo tipe de traction>:
** Veïculs tractats: [[remòrca]], [[caravana]], [[vagon]]
** Utilizant la fòrça del vent: [[velièr]], [[carri de vela]]
** Utilizant la fòrça de gravetat: planaire, parapenjal, [[Esquí|esquís]], lièja, [[bobsleigh]]
** Utilizant la fòrça de gravetat e/o la fòrça d'inercia: [[Satellit artificial|satellits]] en orbita, sondas espacialas

* Selon lo biais de propulsion: 
** Per ròdas motriças,
** Per superfícia fixa desviant una massa d'aire (velièr, planaire),
** Per superfícia non perfilada en translacion (aviron, ròda de palas), 
** Per superfícia perfilada en translacion alternada (godilha),
** Per superfícia perfilada en rotacion (eliç, rotor),
** De mèsme e en mai la reaccion (turbopropulsor, turboreactor),
** Per reaccion sola (motorfusada).

* Segon lo mitan portaire:
** Sus tèrra: rotlament (ròdas sus rotas o sus ralhs), limpament (esquís sus nèu, patins sus glaç)
** Sus l'aiga: 
*** Fòrça portaira idrostatica (volum de carena), fòrça portaira idrodinamica (planning, hydrofoil)
** Sus tèrra o sus l'aiga, per cossin d'aire o per efièch de sòl<span></span>:
*** Fòrça portaira aerostatica (aeroglimpaires), fòrça portaira aerodinamica (idravions en efièch de sòl)
** Dins l'aire: fòrça portaira aerostatica (balon), fòrça portaira aerodinamica (avion)
** Dins l'espaci: fusada

* Segon lo biais de transpòrt:
** Rotièr: [[automobila]], [[autocarri]], [[camion]]
** Ferroviari: [[tren]], [[tramvai]], [[mètro]], autoralh
** Per cable teleportat: [[Tiroliana (transpòrt)|tiroliana]], [[ascensor]], [[telesèti]], [[teleferic]], [[telecabina]] 
** Per cable tractat: convoiador de correja, [[funicular]], [[telesquí]]
** Fluvia: barcassa, gabarra, transbordador
** Maritima: [[naviri]], [[cargo]], [[fèrri]]
** Aérien: ULM, [[avion]], idravion, [[elicoptèr]], planaire
** Mixte: veïcul amfibia, aeroglimpaire, idravion
** Espaci: fusada

* Segon la finalitat:
** Transpòrt de personas:
***  Individual: [[bicicleta]], [[automobila]], motocicles, carris de braces
***  Collectiu: taxi, autobús, tramvai, mètro, tren, TGV, naviri de passatgièrs, ascensor, telecabina
***  Léser: BTT, motonèu, parapenjal, planaire, quad, [[iòt]], caravana, carricampatge
***  Secors: ambulància, transpòrt sanitari, canòt de salvament, elicoptèr
** Transpòrt de merças:
*** Leugièras: camionneta, forgonatat, triportaire, [[bicicleta]] amb remòrca
*** Pesugas: [[Camion|camions]] , vagon, tren, cargo, pòrtacontenedors, petrolièr
** Transpòrt de personas e materials
*** Militari: [[carri de combat]], autocanilha, jeep, caçaire, bombardièr, [[dròn]]
*** Secors: veïculs d'intervencion forgon d'encendii, veïcul de secors rotièr, unitat mobila espitalièra
** Exploitacion, transformacion e transpòrt de merças
*** Òbras divèrsas: [[Tractor|tractor agricòl]], maquinas automotriças, draisina, motopompa, rusca troncs, excavatrça, pela mecanica
*** Pesca: chalutièr, balenièr

== Avantatges ==
L'utilizacion de veïculs adaptats permet lo transpòrt<span></span>:

* de cargas pesucas;
* sus de grandas distàncias;
* de granda velicitat.

La locomotiva de vapor foguèt un factor determinant de la [[revolucion industriala]]: transpòrt de las matèrias primièras e de produchs acabats, desplaçaments de las personas.

Lo transpòrt industrial permet la mesa en comun de factors de creacion escampilhats alara qu'en l'abséncia de veïculs, la creacion es limitada a las fonts materialas e umanas presentas dins una region d'espandida limitada.

Lo transpòrt de personas permet al mai grand nombre d'accedir als lésers ([[torisme]]).

Los veïculs permeton de sortir rapidament des personas d'una zona sinistrada o sus que se dirigís un sinistre. Permeton de menar rapidament de l'ajuda suls luòcs de l'accident o d'una catastròfa, e de'n sortit las victimas.

== Inconvenients ==

; [[Pollucion]] 
: los transpòrts motorizats per de [[Motor|motors]] termics utilizant de [[Carburant|carburants]] [[Combustible fossil|fossils]], son a l'origina d'emissions [[Pollucion|polluentas]] (dirèctas e indirèctas) fasent domatges a l'[[environament]]. Totes los veïculs terrèstres demandan d'infrastructuras (rotas, [[Canal (via navegabla)|canals]]..) factor de [[barrèra ecologica]] dels [[Abitat|abitats]] e [[Biotòp|mitans naturals]], e per d'unes son de factors de mortalitat animala.

; Dependéncia energetica
: la civilizacion dels transpòrts repausa sus una energia de bon mercat, subretot d'origina fossila find ara. L'evolucion comparada dels besonhs sempre creissents en carburants d'origina fossila e de sèrvas disponiblas non renovelablas fa crénher de dificultats per venir, per mai o mens long tèrme (detz a quarante ans) segon los especialistas. I a pas per l'ora d'alternativa economica als carburants per las naus e subretot pels avions (que la carga utila depend estrechament del rendiment energetic del combustible embarcat).

; Accidentologia
: lo desplaçament dels veïculs es per natura generator de risc, tant mai important que lor velocitat que lor pes es naut (cf. [[energia cinetica]]). Per aquò, las condicions d'utilizacions son sovent reglamentadas (aptitud a la conducha, formacion, contraròtle tecnic, limitacion velocitat, infrastructura reservada, etc.).

== Prospectiva ==
S'ausís parlar sempre mai del « veïcul del futur » que siá ecoconcebut, solide e durable, segur, rapid, silenciòs, pas o pauc polluent, eventualament policarburant o ibrid electric recargable, reciclable, o (ex teleferic urban, mètro, mètro penjat...) que pòsca se desplaçar sens rotas ni grandas infrastructuras al sòl, çò que limitariá los efièchs de [[barrèra ecologica]] (rotas, vias ferradas, canals).

Un veïcul pòt tanben se partejat o prepausat dins l'encastre d'una [[economia de servici]] (lo client crompa alara lo transpòrt d'un punt cap a un autre, e non pas pus lo veïcul que la crompa, la maintenéncia (preventiva e curativa), l'assegurança, lo [[reciclatge]], etc. que sont pres en carga per un tèrç mas inclusit dins lo pretz del servici vendut.

== Seguretat dels veïculs ==
La seguretat dels veïculs cerca a assegurar la seguretat de totes los usatgièrs de la rotas tanben amb de mesuras per objectiu d'evitar los accidents, a limitar la severitat dels accidents venent que se produson en redusissent la velocitat del veïcul<ref name="vs">{{En}}{{Pdf}}[https://ec.europa.eu/transport/road_safety/sites/roadsafety/files/ersosynthesis2016-vehiclesafety15_en.pdf Vehicle safety 2016], sur europa.eu, consulté le 6 février 2018</ref>.

D'aqueste fach la melhoracion de la seguretat dels veïculs e un mejan d'avançar dins la [[seguretat rotièra]].

La seguretat dels veïculs foguèt la mai granda contribucion dins la baissa de las nafras dins los accidents britanics entre 1980 e 1996.

En Euròpa, las doas màger font per la seguretat dels veïculs son l'Union europèa e l'ONU.

== Nòtas e referéncias ==
{{Reflist|talha=40|colomnas=3}}