Veire la font de Tògo

{{Entèsta tablèu país
|nom_local= ''République Togolaise''
|imatge_bandièra= Flag of Togo (3-2).svg
|ligam_bandièra= Bandièra
|imatge_blason= Coat of arms of Togo.svg
|ligam_blason= Blason
|imatge_carta= LocationTogo.svg
|devisa= Travail, Liberté, Patrie
}}
|-
| [[capitala]]<br /><small>populacion (an)</small>
| [[Lomé]]<br /><small> 750 000 abitants ([[2003]])</small>
|-
| [[Aira|Superfícia]]
| 56 790 km²
|-
| [[Populacion]]
| 5 556 812 <small>([[2005]])</small>
|-
| Independéncia<br /> - Jorn
| (de [[França]])<br /> [[27 d'abril]] de [[1960]]
|-
| [[Ora]]
| [[UTC]]+0
|-
| Còde telefonic
| + 228
|}


'''Tògo''' es un país de l'oèst d'[[Africa]] que confronta [[Burkina Faso]] al nòrd, [[Ghana]] a l'oèst e [[Benin]] a l'èst. Al sud es bordat per l'[[Ocean Atlantic]].

Lo gentilici es '''togolés -esa'''.

== Istòria ==

{{veire|Istòria de Tògo}}

=== Periòde precoloniau ===

[[File:Africa de l'Oèst en 1875.png|thumb|L'Africa de l'Oèst en [[1875]].]]

L'[[istòria]] anciana de Tògo es mau coneguda fins a la [[colonialisme|colonizacion]] dau país. Coma leis autrei país d'[[Africa]] de l'Oèst, la region foguèt lo luòc d'importants braçatges de populacions que son a l'origina d'un poblament relativament complèx. En revènge, au contrari deis [[estat]]s vesins, ges de reiaume important se formèt sus lo territòri togolés.

Leis [[Euròpa|Europèus]] arribèron lòng dau [[litorau]] a la fin dau sègle XV e la region interessèt lei [[Portugal|Portugués]] e lei [[Danemarc|Danés]]. Dins lo corrent dau sègle seguent, lei segonds establiguèron ''[[de facto]]'' un [[protectorat]] sus la zòna [[mar]]itima. La tracha negriera se desvolopèt rapidament e assegurèt la prosperitat dei captaus dau [[litorau]]. Au sègle XIX, après l'abolicion dau comèrci negrier, l'òli de pauma remplacèt leis esclaus coma basa de l'economia locala. En [[1850]], [[Danemarc]] vendèt sei comptadors [[africa]]ns ai [[Reialme Unit|Britanics]] e abandonèron sa zòna d'influéncia en Tògo. Vèrs [[1870]], de marchands [[França|francés]], [[Alemanha|alemands]] e [[Anglatèrra|anglés]] i installèron donc de comptadors.

=== Periòde coloniau ===

==== Lo periòde alemand ====

[[File:Colonizacion de l'Africa Occidentala.png|thumb|Colonizacion de l'Africa Occidentala entre [[1882]] e [[1914]].]]

A partir de [[1875]], la [[colonialisme|colonizacion]] [[Euròpa|europèa]] s'accelerèt en [[Africa Occidentala]] e lei principalei poissanças dau [[continent]] se faguèron concurréncia per ocupar lo maximom de territòris. En Tògo, lei pus rapids foguèron leis [[Alemanha|Alemands]] que signèron d'acòrds de [[protectorat]] ambé lei caps de [[Lomé]], d'[[Anécho]] e de [[Porto Seguro]] en [[1884]].

En [[1885]]-[[1886]], de negociacions ambé lei [[França|Francés]] e lei [[Reialme Unit|Britanics]], respectivament establits en [[Benin]] a l'èst e en [[Còsta d'Aur]] a l'oèst donèron ais Alemands un accès liure fins au [[fluvi]] [[Nigèr (fluvi)|Nigèr]]. Dins aquò, la pacificacion dei regions interioras foguèron malaisada e leis [[Alemanha|Alemands]] agantèron jamai lo [[fluvi]]. Lei limits definitius de la colonia foguèron fixadas en [[1897]] e en [[1899]] après de negociacions ambé [[París]] e [[Londres]].

La [[capitala]] foguèt installada a [[Lomé]] e leis Alemands desvolopèron rapidament sa colonia ambé la recèrca de ressorsas minieras, l'introduccion de la cultura de [[cafè]] ò de [[coton]], lo sostèn a la produccion d'òli de pauma e la construccion de camins de fèrre. Pasmens, aquelei projèctes regardèron unicament lei regions meridionalas.

==== Lo partiment francobritanic ====

Durant la [[Premiera Guèrra Mondiala]], lei [[França|Francés]] e lei [[Reialme Unit|Britanics]] ocupèron sensa dificultat lo Tògo Alemand qu'èra unicament protegit per una pichona tropa indigèna que capitulèt tre lo 26 d'aost de [[1914]]. A l'eissida de la guèrra, lei dos venceires concluguèron un acòrd de partiment de la [[colonialisme|colonia]] lo 10 de julhet de [[1919]] : lei dos tèrç orientaus foguèron donats a [[França]] e lo tèrç occidentau au [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] sota mandat de la [[Societat dei Nacions|SDN]].

Lo Tògo Britanic foguèt integrat au sen de la colonia de [[Còsta d'Aur]] e fa d'ara endavant partida de [[Ghana]]. Lo Tògo Francés foguèt integrat dins l'Empèri Francés e es a l'origina dau Tògo actuau. Fins a [[1934]], maugrat lo mantèn d'una separacion teorica, foguèt dirigida per lo governador de [[Benin|Dahomey]]. Puei, en [[1936]], venguèt un territòri totalament distint e foguèt integrat dins l'[[Africa Occidentala Francesa]].

En [[1946]], [[França]] autorizèt la formacion de [[partit politic|partits politics]] coma lo [[Comitat d'Unitat Togolesa]] ([[Comitat d'Unitat Togolesa|CUP]]) de [[Sylvanus Olympio]], lo [[Partit Togolés dau Progrès]] ([[Partit Togolés dau Progrès|PTP]]) de [[Nicolas Grunitzky]] ò l'[[Union dei Caps e dei Populacions dau Nòrd]] ([[Union dei Caps e dei Populacions dau Nòrd|UCPN]]). En [[1951]], [[Nicolas Grunitzky|Grunitzky]] ganhèt leis eleccions e venguèt Premier Ministre. En [[1957]], lo Tògo Francés venguèt una republica autonòma. Un an pus tard, d'eleccions novèlas veguèron la victòria de [[Sylvanus Olympio]] que menèt lo país a l'independéncia lo 27 d'abriu de [[1960]] ambé l'acòrd de [[París]].

=== Lo Tògo independent ===

==== Lei I{{a}} e II{{a}} Republicas ====

De [[1960]] a [[1967]], Tògo conoguèt un periòde d'instabilitat [[politica]] amb un alternància de [[govèrn]]s civius e militars. D'efèct, en [[1960]], [[Sylvanus Olympio]] adoptèt una politica autoritària que maucontentèt rapidament lei populacions dau nòrd, globalament ignoradas per [[Lomé]]. Foguèt ansin reversat e assassinat en [[1963]] en causa de son refús d'integrar dins lei fòrças armadas un grop de veterans dei tropas colonialas [[França|francesas]] originaris dei regions septentrionalas.

Una junta militara fisèt alora lo poder a [[Nicolas Grunitzky]] que foguèt oficialament elegit [[President de la Republica|president]] dins lo corrent de l'[[annada]]. Adoptèt una [[constitucion]] novèla que demeniguèt lo poder dau president. Puei, instaurèt una politica d'inspiracion liberala que respectava lei [[drech]]s de l'oposicion [[politica]]. Pasmens, en [[1967]], foguèt reversat per un còp d'estat militar organizat per lo [[luòctenent coronèu]] [[Étienne Gnassingbé Éyadéma]].

==== La dictatura d'Éyadéma ====

[[Étienne Gnassingbé Éyadéma]] gardèt lo poder de [[1967]] a sa [[mòrt]] en [[2005]]. Vengut [[President de la Republica]], instaurèt una dictatura ambé la creacion d'un partit unic. En parallèl, donèt mai d'importància ais etnias dau nòrd dau país que venguèron majoritàrias au sen de l'aparelh d'Estat. Regularament reelegit gràcias a d'eleccions trucadas, deguèt faciar d'importantei manifestacions en [[1991]] a la fin de la [[Guèrra Freja]] e foguèt obligat d'acceptar de concessions.

Pasmens, l'armada refusèt d'abandonar sei privilègis e sostenguèt lo president. En [[1992]]-[[1993]], de manifestacions novèlas foguèron ansin reprimidas per lei militars entraïnant la mòrt de centenaus de personas e la fugida a l'estrangier de {{formatnum:200000}} abitants. [[Étienne Gnassingbé Éyadéma|Éyadéma]] adoptèt alora una politica de democratizacion de façada per contentar lei poissanças occidentalas, especialament [[França]] qu'èra lo sostèn principau dau regime, e de fraudas electoralas novèlas li permetèron de se mantenir au poder en [[1998]] e en [[2003]]. Moriguèt lo 5 de febrier de [[2005]].

==== Tògo dempuei 2005 ====

A la [[mòrt]] d'[[Étienne Gnassingbé Éyadéma]], lei fòrças armadas proclamèron tanlèu son fiu, [[Faure Gnassingbé]], coma novèu president de Tògo e reprimiguèron lei manifestacions ostilas a la perpetuacion dau regime (400 a 500 mòrts). Pasmens, en fàcia dei criticas de la comunautat internacionala, [[Faure Gnassingbé]] acceptèt d'organizar d'eleccions per legitimar son poder. D'accusacions de fraudas entraïnèron de manifestacions novèlas mai l'armada restabliguèt tornarmai l'òrdre. Foguèt tornat elegir en [[2005]] e en [[2015]].

==Geografia==
[[Fichièr:Imagelomé20.jpg|vinheta|drecha|250px|[[Lomé]], capitala de Tògo.]]
Tògo es un país de 56&nbsp;785&nbsp;km² situat en [[Africa Occidentala]], en essent una pichona nacion [[Sahara|subsahariana]]. Lo país possedís 1700&nbsp;km de frontièras amb [[Burkina Faso]], [[Ghana]] e [[Benin]]. Lo punt pus naut del país es la montanha Agou amb una [[altitud]] de 984&nbsp;m.

Al nòrd lo terren se caracteriza per una doça [[savana]] en contrast amb lo centre del país que se distinguís per èsser format de [[colina]]s. Lo sud de Tògo es d'autra banda caracterizat per una [[meseta]] qu'atenh la [[plana]] costièra amb de vastes [[estanh]]s e [[palun]]s.

== Economia ==
''De veire: [[Economia de Tògo]].''

== Demografia ==
En 2007 Tògo aviá una populacion de {{formatnum:5700000}} abitants. 99% de la populacion es negra, e 1% restant es blanca ([[Euròpa|europèus]] o descendents). L'idiòma oficial es lo [[francés]]. L'esperança de vida es de 57 ans. La mejana d'enfants per femna es de 4,9. 60,9% de la populacion es alfabetizada. S'estima que 4,1% de la populacion es infectada per lo virus [[VIU]] ([[SIDA]]).

[[Fichièr:Danseuses-Adossa.JPG|vinheta|drecha|190px|Femnas togolesas dins la vila de [[Sokodé]].]]
Près de 40 grops [[Etnia|etnics]] forman la populacion de Tògo, entre los que destacan los [[Etnia ewe|ewes]] (46%) pel sud e los [[Etnia kabre|kabres]] (22%) pel nòrd, que mantenon una fòrta rivalitat. Aquel fach es comun amb divèrses païses d'[[Africa]], ont las inegalitats etnicas desbocan en de luchas constantas.

Tògo ocupa una plaça fòrça bassa al classament de l'[[IDH]] elaborat per l'[[ONU]]: ocupa lo 139{{e}} reng dels 173 païses analisats.

Las vilas principalas son la capitala, [[Lomé]], [[Sokodé]] (49&nbsp;000 abitants), [[Palimé]] (28&nbsp;000 abitants) e [[Atakpamé]] (27&nbsp;000 abitants).

== Cultura ==
== Bibliografia ==
== Vejatz tanben ==

== Ligams extèrnes ==

== Nòtas & referéncias ==
<references/>

{{Commons|Togo|Tògo}}
{{païses d'Africa}}
[[Categoria:Tògo|*]]