Veire la font de Tolon

{{Dialècte Provençau}}
{{Infobox vila occitana
 | carta         = oc 
 | nom           = Tolon
 | nom2          = ''Toulon''
 | imatge        = RadeToulon.JPG|290.px
 | descripcion   = Vista generala de Tolon.
 | escut         = Blason ville fr Toulon (Var).svg
 | bandièra      = Flag of Toulon.svg
 | ist           = {{Provença}}
 | region        = {{Provença-Aups-Còsta d'Azur}}
 | departament   = {{Var}}
 | parçan        =
 | arrondiment   = [[Arrondiment de Tolon|Tolon]]  <br/>([[capluòc]])
 | canton        = Burèu centralizator de 4 cantons
 | insee         = 83137
 | cp            =
 | cònsol        = [[Josée Massi]]
 | mandat        = [[2023]]-[[2026]]
 | intercom      = [[Metropòli de Tolon Provença Mediterranèa]] (residéncia)
 | longitud      = 5.93
 | latitud       = 43.1222
 | alt mini      = 0
 | alt mej       = 1
 | alt maxi      = 584
 | km²           = 42.84
 | aire-urbaine  = 626 504 (2016)
 | gentilici     = tolonenc -a<br/> Toulonnais - Toulonnaises en [[francés]]
 | sitweb        = http://www.toulon.com/
|}}

'''Tolon'''<ref>Diccionari provençau-francés, CREO-ESCOMESSA</ref> (AFI: {{AFI|[tuˈlun]}}) es una vila d'[[Occitània]] situada en [[Provença]] en riba de la [[mar Mediterranèa]] au fons de la [[Rada de Tolon]]. [[Pòrt]] [[pòrt natural|naturau]] excepcionau, la rada es a l'origina dau desvolopament de la vila qu'es venguda un dei dos pòrts militars principaus de [[França]]. Aquela activitat militara a fòrça influenciat l'istòria de la ciutat qu'es marcada per lei guèrras menadas per [[França]] dempuei la [[Renaissença]]. En particular, foguèt durament tocada per lo [[sètge de Tolon (1793)|sètge de 1793]] dirigida còntra una insureccion reialista e per la [[Batalha de Tolon (1944)|batalha de Tolon]] de 1944 destinada a liberar lo pòrt de l'ocupacion alemanda.

Tolon es tanben un centre demografic e politic important en Provença, entre [[Marselha]] e [[Niça]]. Es ansin la prefectura dau departament de [[Var (departament)|Var]] despuei 1974 e son aglomeracion es la cinquena d'Occitània amb mai de {{formatnum:600000}} abitants en 2020. La vila possedís una [[universitat]], quauqueis escòlas d'engenhaires e mai d'un bastiment culturau (conservatòri, opèra, etc.). Lo [[rugbi]] tèn una plaça importanta dins la vida de la vila amb lo [[Rugbi Club Tolonenc]], una equipa professionala qu'a ganhat de títols importants despuei leis ans 1990. 

La devisa de la vila es en [[latin]], ''Concordia parva crescunt'', e significa « Amb la concòrdia, creisson lei pichonei causas ». Lo gentilici es '''tolonenc -a'''.

==Geografia==

=== Geografia fisica e idrografia ===

[[Imatge:Montfaronoc.jpg|thumb|Mont Faron]]
[[Imatge:Mont Faron.jpg|thumb|Teleferic dau Mont Faron]]

La vila de Tolon si situa entre la [[Rada de Tolon]] au sud e lo [[Mont Faron]] au nòrd. D'una superficia de 42,84 km², lo territòri comuna a una forma rectangulara. Es bordat per [[La Sanha de Mar]], [[Oliulas]], [[Evenós]], [[Lo Revèst leis Aigas]], [[La Valeta (Provença)|La Valeta]], [[La Garda (Var)|La Garda]], [[Lo Pradet]] e la [[Mar Mediterranèa]]. Son ocupacion es dictada per lo relèu e per lei règlas de proteccion de l'arsenau militar. Lo sector dau Mont Faron (514 m), cima pus auta de la vila, es ansin pauc abitat car la zòna, lòngtemps utilizada per lei militars, es unicament accessibla per una [[rota]] de sens unic o per un [[teleferic]] urban. Uei, l'i trobam un ensemble de [[fortificacion]]s, un musèu dau [[Desbarcament de Provença]], un [[zòo]] e d'endrechs reservats ai lesers ([[escalada]]...).

En revenge, lo litorau es densement poblat. Lo centre de la vila es articulat a l'entorn de la [[Rada de Tolon|Rada]], pòrt naturau situat entre la [[Lenga de Gienh]] e la peninsula de [[Sant Mandrier de Mar]]. Dins la partida istorica, lo plan dau bastit mòstra encara lei rèstas de doas encenchas de fortificacions : una pichona fortificacion medievala que delimita la vila vièlha (lo barri medievau) e que, vista de la mar semblava un castèu, e una fortificacion modèrna de Vauban que ne demòran que pauc de tròç, mai que mai la Pòrta d'Itàlia. Uei, la zòna urbanizada compta ansin amb un ensemble de barris que seguisson un aisse èst-oèst que correspònd a la circulacion litorala, pus simpla qu'aquela en direccion dei relèus septentrionaus :
* a l'èst : lo [[Morrilhon (Tolon)|Morrilhon]], ancian quartier de palunalhas e d'entrepaus amb tres [[fòrt]]s e de [[plajas]], [[Sant Joan de Var]], [[la Ròda (Tolon)|Ròda]] e [[Brunet (Tolon)|Brunet]].
* a l'oèst : [[Beucaire (Tolon)|Beucaire]], lo [[Pont Nòu (Tolon)|Pont Nòu]], lo [[Pont de Làs (Tolon)|Pont de Làs (Tolon)]], l'[[Escalhon (Tolon)|Escalhon]], divèrsei quartiers residenciaus e de banlègas.

L'[[idrografia]] es dominada per dos riulets. Lo pus lòng es l'[[Aigotier]] qu'es un [[fluvi]] litorau de 15 km que si gita dins la [[Rada de Tolon|Rada]]<ref>Base de données Sandre, fiche « L'Eygoutier », consultada lo 19 d'octòbre de 2022, [https://web.archive.org/web/20221021100147/https://www.sandre.eaufrance.fr/geo/CoursEau_Carthage2017/Y4530500].</ref>. Son liech seguís un camin èst-oèst que passa dins la màger part dei quartiers orientaus e centraus de la Tolon. Es tanben sonat « Rius deis amoriers », malinterpretat en [[francés]] coma lo « Riu deis amorós ». Lo segond es lo [[Làs]], un fluvi litorau de 12 km<ref>Base de données Sandre, fiche « Rivière neuve », consultada lo 19 d'octòbre de 2022, [https://web.archive.org/web/20221019071638/https://www.sandre.eaufrance.fr/geo/CoursEau_Carthage2017/Y4520580].</ref>. Son liech seguís un aisse nòrd-sud entre lo [[Lac dau Revèst]] e la [[Rada de Tolon|Rada]].

=== Organizacion generala de la vila ===

[[File:Carta de Tolon.png|thumb|Carta de Tolon]]

==== La vila istorica ====

La vila istorica si situa entre lo baloard Comandant-Nicolau au nòrd, la carriera de la Republica au sud, la carriera dei Dardanèls a l'oèst e lei carrieras Franklin-Roosevelt e Comandant-Marchand a l'èst. Lo baloard d'Estraborg marca lo limit entre la vila bassa au sud e la vila auta au nòrd. La vila auta, caracterizada per una arquitectura d'estil haussmanian, es lo centre principau de la vila ([[banca]]s, grands magazins, opèra, musèus...). La vila bassa a gardat un aspècte pus medievau. Es una zòna marchanda e pedona que conoís una certana pauperizacion dempuei leis ans 1970.

==== Lei borgadas istoricas ====

Tolon a quatre borgadas istoricas que forman, amb la vila istorica, lo grand centre urban de l'aglomeracion :
* lo [[Morrilhon (Tolon)|Morrilhon]], au sud-èst, a l'origina un vilatge de pescaires, es vengut una zòna residenciala. Es un important quartier de la vida nuechenca tolonenca.
* la Ròda, a l'èst, èra un barri de barracas au començament dau sègle XX. Uei, es totjorn un quartier popular mai d'infrastructuras modèrnas li son estadas construchas dempuei leis ans 1970.
* [[Sant Joan dau Var]], a l'èst dei doas premierei borgadas, es egalament un quartier popular. En causa de la distància amb lo centre de Tolon, es vengut un centre segondari de la vila. Es estructurat a l'entorn de l'aisse marchand Cuzin-Joffre.
* lo Pònt dau Làs es l'unica borgada istorica que si situa a l'oèst dau centre istoric. Es organizat a l'entorn de la carriera dau XV{{e}} Còrs. Puslèu popular, es un quartier residenciau e comerçant.

==== Lei quartiers periferics modèrnes ====

Lei quartiers periferics son generalament pus recents. Foguèron bastits per respòndre a la creissença demografica de l'aglomeracion, sovent dins de zònas agricòlas ancianas. Pasmens, quauquei quartiers foguèron desvolopats a partir d'un masatge ja existent. Aquelei quartiers son principalament de zònas residencialas. La mixitat sociala i es sovent febla. Per exemple, lo [[cap Brun]] es reservat ai classas aisadas de la vila.

==== La partida militara ====

[[File:Port militaire de Toulon2.jpg|thumb|left|Lo pòrt militar de Tolon en 2009]]

{{article principal|Pòrt militar de Tolon}}

Lo [[pòrt militar de Tolon]] es la principala basa navala de la [[Marina Nacionala (França)|marina militara francesa]]. Fondat durant lo rèine de [[Loís XIV de França|Loís XIV]], ocupa una partida importanta dau centre de la vila. En particular, es lo pòrt de basa dau pòrta-avions ''[[Charles de Gaulle (pòrta-avions)|Charles de Gaulle]]'', de tres [[pòrta-elicoptèrs]], de sièis [[sosmarin]]s nuclears d'ataca e de plusors [[fregata (naviri)|fregatas]]. Per aquò, la basa dispausa d'installacions terrèstras importantas que li permèton d'assegurar la maintenança dei [[naviri]]s, de lotjar lei personaus e d'assostar lei centres de comandament.

La dimension militara de Tolon es un element centrau de la geografia e de l'istòria de la vila. D'efiech, en causa de son importància estrategica, la basa a totjorn assostat de desenaus de miliers de militars ({{formatnum:23000}} òmes en 2011) que representan una part significativa de la populacion totala de la vila. De mai, totjorn en causa d'aquela importància, l'ensemble de la region es estat [[fortificacion|fortificat]]. Aquò aumenta la talha dei sectors limitant l'urbanizacion siá en causa de l'existéncia de perimètres militars enebits ai civius siá en causa de la preséncia de vestigis de fòrts.

=== Clima ===

Tolon es una dei vilas pus caudas e ensorelhadas d'[[Occitània]] amb una temperatura anuala mejana de 15,9 °C. Segon la [[classificacion de Köppen]], lo clima li es de tipe [[clima mediterranèu|mediterranèu Csa]] amb d'estius eissuchs e cauds e d'ivèrns doç e umids. Lei [[precipitacion (meteorologia)|precipitacions]] anualas mejanas son de 665 mm. Coma dins lo rèsta de [[Provença]], son concentradas sus un periòde anant de setembre a mai. Lei [[pluèja|pluejas]] an sovent un caractèr [[Auratge|achavanit]] que pòt entraïnar d'[[inondacion]]s. La [[nèu]] es excepcionala e dura gaire au sòu<ref>En mejana, sus lo periòde 1981-2010, de tombadas de [[nèu]] èran observadas 1,5 j/an.</ref>. Lei geladas son tanben raras<ref>En mejana, sus lo periòde 1981-2010, de geladas son observadas 2,9 j/an.</ref>.

[[File:Tolon - Donadas climaticas 1981-2010.png|center|800px|Sintèsi dei donadas climaticas per la vila de Tolon entre 1981 e 2010 (fònt : Météo France).]]

=== Demografia ===

Tolon es istoricament una vila importanta de [[Provença]] e l'aglomeracion principala de [[Var (departament)|Var]]. Pasmens, rivaliza pas amb [[Marselha]] e [[Niça]] en tèrmes de populacion. En 1793, sa populacion èra estimada a {{formatnum:19000}} estatjants (còntra {{formatnum:108000}} per [[Marselha]]). Après un premier periòde de creissença, de 1830 a 1860, s'estabilizèt entre {{formatnum:70000}} e {{formatnum:85000}} abitants. Puei, aguèt luec un segond lòng periòde de creissença, de 1890 a 1980, que menèt la populacion entre {{formatnum:160000}} e {{formatnum:180000}} estatjants.

A la fin deis ans 2010, la populacion tolonenca èra pus jova que dins lo rèsta de [[Var (departament)|Var]] amb 33,7 % de mens de 30 ans (còntra 30,2 % dins lo departament). Aquò es lo resultat de la proporcion importanta de militars entre leis abitants de la vila.

[[File:Demografia de Tolon 1793-2020.png|thumb|center|800px|Evolucion de la populacion de Tolon de 1793 a 2020.]]

==Istòria==
{{article principal|Istòria de Tolon}}

=== Preïstòria e Antiquitat ===

Lo site de Tolon es un [[pòrt]] naturau frequentat dempuei l'Antiquitat per lei [[Naviri|naviris]] [[fenicians]] e [[Grècia antica|grècs]]. Durant aqueu periòde, l'endrech èra conoissut coma una pescariá de [[murèx]], un cauquilhatge utilizat per la produccion de [[porpra]]. Lo [[Kermes vermilio|quermès]] foguèt tanben exportat a partir de la region. En causa de la valor d'aquelei colorants e de l'interès dau pòrt, la zòna venguèt lèu l'objècte de conflictes frequents entre [[Celtoligurs]], [[Marselha|Grècs de Marselha]] e [[Cartage|Fenicians de Cartage]]. Aquò durèt fins a l'intervencion romana de 120 avC que s'acabèt per l'annexion dau sud-èst de [[Gàllia]] per [[Roma antica|Roma]], levat dau territòri marselhés que demorèt independent fins a la guèrra civila entre [[Pompèu]] e [[Juli Cesar|Cesar]].

Pendent lo periòde roman, Tolon èra dich ''Telo Martius''<ref>A la meteissa epòca, [[Narbona]], un autre pòrt militar, èra dicha ''Narbo Martius''.</ref>. Aquò indica que la vila èra una escala militara. Demorèt un centre important per la produccion de colorants e la [[tenchurariá]]. Durant lo rèsta de l'epòca romana, l'istòria de la region es pas ben conoissuda. Pasmens, la vila deguèt agantar una certana importància car es mencionada coma sèti d'un evescat en 541 (valent a dire quauquei decennis après la disparicion de l'[[Empèri roman|Empèri Roman]]).

=== Edat Mejana ===

Durant l'Edat Mejana, Tolon demorèt un pichon pòrt, regularament pilhat per lei [[Sarrasins (pòble)|Sarrasins]]. En periòde de carestiá, lei marins tolonencs venguèron tanben de còps [[Piratariá|piratas.]] La vila medievala si desvolopèt lentament gràcias a la proteccion dau ''Castèu de la mar'' bastit en 1366. En 1348, durant l'epidemia de pèsta negra, la comunautat [[Judaïsme|jusieva]] de Tolon foguèt victima d'un [[Pogrom de Tolon|violent pogrom]]. Lei subrevivents s'enfugissèron ò si convertissèron au [[Glèisa Catolica Romana|catolicisme]]. En 1410, pròva de la qualitat creissenta dei fortificacions protegissent lo pòrt, la ciutat bloquèt un desbarcament de [[Republica de Gènoa|marins genoés]]. Pasmens, en 1481, au moment de l'annexion de [[Provença]] per [[França]], solament 250 [[Ostal|ostaus]] foguèron recensats.

=== De la creacion de l'arsenau a la Revolucion ===

==== De la creacion de l'arsenau a l'ivernatge de la flòta otomana ====

[[Imatge:Barbarossa fleet wintering in Toulon 1543.jpg|thumb|right|Ivernatge de la flòta turca de [[Hayrettin Barbarossa|Barbarossa]] dins lo pòrt de Tolon]]

Tre lo rèine de [[Carles VIII de França|Carles VIII]], lei rèis de França decidèron de transformar Tolon en pòrt militar. En 1486, foguèt donc creat un arsenau e la rada foguèt utilizada per assostar de flòtas militaras. De [[Fortificacion|fortificacions]] foguèron construchas per o protegir coma la [[Torre Reiala]] en 1524. En 1543, durant lei Guèrras d'Itàlia, lo rèi [[Francés Ièr de França|Francés I<small><sup>èr</sup></small>]] prepausèt a una flòta turca de passar l'ivèrn dins la vila. Aquò li permetiá de perseguir seis atacas còntra [[Espanha]] e [[Itàlia]]<ref>R. J. Knecht, ''Francis I'', Cambridge University Press, 1982.</ref>. L'afaire foguèt un escàndol per l'[[Euròpa]] [[Cristianisme|crestiana]]. La populacion, levat dei caps d'ostau, deguèt quitar la vila. La [[catedrala]] foguèt transformada en [[mosqueta]] e de vendas d'[[Esclavatge|esclaus]], compres d'esclaus crestians, foguèron organizadas au [[mercat]]<ref>Christine Isom-Verhaaren, ''Allies with the Infidel: The Ottoman and French Alliance in the Sixteenth Century'', Bloomsbury Publishing, 2011.</ref>. En cambi, leis abitants foguèron exemptats dau pagament de la [[Talha (impòst)|talha]] durant 10 ans<ref>Robert Knecht, ''The Rise and Fall of Renaissance France, 1483-1610'', Oxford, Blackwell, coll. « Blackwell Classic Histories of Europe », 2{{a}} edicion, 2001, p. 181.</ref>.

==== Lo grand pòrt militar de la Marina Reiala ====

Durant lei [[Guèrras de religion]], Tolon demorèt fòrça fidèu au rèi [[Enric IV de França|Enric IV]]. Tre 1594, la corona comencèt donc de trabalhs importants per transformar la vila en pòrt militar major. Un [[Barri (arquitectura)|barri]] foguèt construch per englobar la vila e sei borgadas. L'arsenau foguèt modernizat e completat per d'ensembles novèus de construccion navala. Enfin, dos mòles pès foguèron bastits. Gràcias a sa prefondor, lo pòrt de Tolon podiá acuelhir de naviris mai e mai gròs. Òr, en causa de l'aumentacion de la talha dei vaissèus e de la quantitat de [[Canon|canons]] embarcats, dispausar d'un tau pòrt èra fòrça interessant per lo poder reiau. Amb [[Brèst]], Tolon s'impausèt donc coma un dei pòrts militars principaus de França.

Tolon joguèt ansin un ròtle important durant la [[Guèrra de Trenta Ans]] (1618-1648) e [[Armand Jean du Plessis de Richelieu|Richelieu]] ordonèt de renfòrçar lei fortificacions dins leis ans 1630 per la construccion dau [[fòrt de Balaguier]]. Au començament dau rèine de [[Loís XIV de França|Loís XIV]], Tolon demorèt un còp de mai fidèu au rèi durant la Fronda<ref name="Vergé-Franceschi 2002">Michel Vergé-Franceschi (dir.), ''Dictionnaire d'histoire maritime'', París, Éditions Robert Laffont, coll. « collection Bouquins », 2002, pp. 1410-1414.</ref>. Sota l'impulsion de [[Jean-Baptiste Colbert|Colbert]], d'amainatjaments suplementaris foguèron aponduts au pòrt e aquela favor reiala permetèt la reconstruccion rapida de la vila après sa destruccion per un incendi en 1677. Pasmens, la catastròfa foguèt l'occasion de mandar [[Sébastien Le Prestre de Vauban|Vauban]] per agrandir e renfòrçar lei [[fortificacion]]s e per cavar una darsa suplementària e de calas de [[radob]]. Lo pòrt aguèt un ròtle important durant totei lei guèrras dau rèine de [[Loís XIV de França|Loís XIV]].

==== Lo declin relatiu dau sègle XVIII ====

En 1707, durant la [[Guèrra de Succession d'Espanha]], una armada de {{formatnum:35000}} òmes menada per lo [[prince Eugèni]] ataquèt la vila. Per empachar la captura de la flòta, lo poder reiau ordonèt de la sabordar e de transferir lo materiau important a [[Marselha]]. Lo [[Sètge de Tolon (1707)|sètge durèt dau 29 de julhet au 21 d'aost]]. S'acabèt per una victòria dei defensors e per una retirada murtriera per leis asalhidors. Pasmens, foguèt pas possible de tornar armar lei [[Naviri|naviris]] sabordats. Puei, en 1720, la vila foguèt tocada per la [[pèsta de Marselha]]. Entre {{formatnum:13000}} e {{formatnum:16000}} morèron durant lei dos ans que durèt l'epidemia siá mai de la mitat de la populacion. Aquela demenicion dau nombre d'abitants foguèt pas compensada avans lo començament dau sègle XIX.

Pasmens, aqueu declin èra parciau. D'efiech, lo pòrt militar gardèt son importància durant lei guèrras menadas per la [[Marina Nacionala|Marina Reiala]] durant lo sègle XVIII. En particular, durant la [[Guèrra de Succession d'Àustria]], una [[Batalha dau Cap Sicie|batalha]] aguèt luòc au larg dau [[cap Sicie]] lo 22 de febrier de 1744 per rompre un blocus establit per lei Britanics. Lo poder centrau sostenguèt donc la reconstruccion de la vila. En 1748, li fondèt un camp de fòrçats qu'aculhèt {{formatnum:2000}} presoniers. Aquò provesissèt una man d'òbra pauc costosa per lei trabalhs locaus.

=== Lo periòde revolucionari ===

[[Imatge:Flotte Anglo-Espagnole au siège de Toulon 1793.jpg|thumb|right|[[Sètge de Tolon]] en 1793.]]

{{article principal|Sètge de Tolon (1793)}}

Lo [[Revolucion Francesa|periòde revolucionari]] es una epòca de tensions e de dificultats per Tolon. En decembre de 1789, lei marins si revoutèron e arrestèron lo luòctenent generau deis armadas navalas, [[François Hector d'Albert de Rions|d'Albert de Rions]], que voliá empachar lei marins e leis obriers de sortir de l'arsenau per sostenir lo movement revolucionari. Puei, en 1792, d'insurgents participèron ai [[chaples de Setembre]], un movement violent qu'entraïnèt l'execucion de quauquei presoniers reialistas estremats dins la preson de la vila<ref>Jean-Paul Bertaud, ''La Révolution française'', Perrin, coll. Tempus, 2004, <abbr>p.</abbr> 169.</ref>. Aquò causèt l'exili de mai d'un oficier. Pasmens, lei revolucionaris tolonencs èran puslèu de tendància girondina. En genier de 1793, après la mesa en accusacion dei deputats girondins, la comuna jonhèt donc lo camp deis insureccions federalistas. Encara nombrós dins la marina, lei reialistas prenguèron pauc a pauc lo poder, çò que suscitèt de tensions amb lei marins republicans menats per lo còntra-amirau [[Jean René César de Saint-Julien de Chabon|Saint-Julien de Chabon]].

Leis eveniments s'accelerèron après la presa de [[Marselha]] per l'armada de la Convencion, lei jacobins foguèron expulsats de la vila. Lei partisans de la Convencion sortiguèron de la vila per ragantar l'armada dau generau Carteaux. Ansin, la vila demorèt entre lei mans dei federalistas e dei reialistas. Tre lo 28 d'aost, reçaupèron l'ajuda d'una armada compausada de contingents britanics, espanhòus e italians (17 000 òmes) sostenguda per una esquadra angloespanhòla. Enfin, lo 1{{Èr}} d'octòbre de 1793, leis autoritats de la vila issèron lo drapèu reiau e reconoissèron [[Loís XVII]] coma rèi. Enterin, l'armada republicana aviá començat lo sètge de la vila lo 18 de setembre. Durèt fins au 18 de decembre e s'acabèt per la reconquista dau pòrt per lei [[França|Francés]] après de combats onte si destrièt [[Napoleon Bonaparte]], cap de l'artilhariá deis assetjaires. Avans de quitar Tolon, lei Britanics cremèron lei naviris e l'arsenau.

La repression foguèt dura amb 700 a 800 abitants fusilhats per lei militars après la represa de la vila e 290 condamnacions suplementàrias prononciadas dins lo corrent de l'annada seguenta per lei tribunaus revolucionaris<ref>Albert Soboul (dir.), ''Dictionnaire historique de la Révolution française'', Quadrige/PUF, 1989, p. 1041.</ref>. Tanben, Tolon perdèt brèvament son nom istoric per venir Pòrt-la-Montanha e la prefectura foguèt transferida a [[Draguinhan]]. Pasmens, son pòrt demorava estrategic e participèt a la preparacion de l'expedicion d'Egipte.

=== Lo periòde contemporanèu ===

==== Dei guèrras napoleonencas a la Premiera Guèrra Mondiala ====

[[Imatge:Toulon harbour mg 5244.jpg|thumb|left|Lo pòrt au sègle XIX]]

Durant lei guèrras napoleonencas, la plaça de Tolon foguèt renforçada per de fortificacions suplementàrias e per la construccion de dos bacins novèus<ref name="Vergé-Franceschi 2002"/>. Durant lo sègle XIX, lo pòrt demorèt una basa importanta per la preparacion deis operacions navalas francesas (expedicion de Navarin, d'Argier, de Crimèa...). La populacion aumentèt de 20 000 abitants en 1800 a mai de 80 000 en 1860. Puei, demeniguèt leugierament fins a 70 000 dins leis ans 1880 avans de tornar créisser per passar la barra dei 100 000 au començament dau sègle XX. Lei transformacions de la marina durant lo sègle XIX sostenguèron aqueleis evolucions. D'efiech, durant aqueu periòde, mai d'una transformacion [[Tecnologia|tecnologica]] cambièt la natura dei flòtas de guèrra ([[Maquina de vapor|motors de vapor]], [[blindatge]], [[obús]] explosius...). Aquò transformèt la natura dei mestiers maritims que prenguèron un caractèr mai industriaus. Ansin, una comunautat d'obriers [[Itàlia|italians]] si formèt dins la vila. Una imigracion [[Corsega|còrse]] marquèt tanben la demografia locala e, en causa dei transferiments de personaus dins la [[Marina Nacionala]], una comunautat [[Bretanha (istorica)|bretona]] si creèt.

==== Lei dos conflictes mondiaus ====

[[Fichièr:View of scuttled ships in Toulon in late 1944.jpg|thumb|right|Fotografia dau pòrt militar après la liberacion de la vila.]]

A partir dau començament dau començament dau sègle XX, la [[corsa ais armaments]] europèa menèt a un renforçament novèu dei fortificacions de Tolon. Prenguèt principalament la forma d'un amainatjament dei cimas situadas a l'entorn dau pòrt<ref name="Vergé-Franceschi 2002"/>. En 1893, la vila aculhèt lo tsar [[Alexandre III de Russia|Alexandre III]] durant un important viatge diplomatic per accelerar lo raprochament entre [[França]] e [[Russia]]. Pasmens, l'utilizacion dei fons de la marina èra pas totjorn eficaç a aquela epòca. En 1907 e 1911, dos accidents entraïnèron l'explosion dei [[Cuirassat|cuirassats]] ''Iéna'' (118 mòrts) e ''Liberté'' (300 mòrts) dins lo pòrt, probablament en causa de [[Polvera|pouveras]] de qualitat marrida.

Durant la [[Primièra Guèrra Mondiala|Premiera Guèrra Mondiala]], Tolon foguèt la basa navala pus importanta deis Aliats en [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa]] e aguèt un ròtle major dins l'avitalhament dei fòrças desplegadas dins lei regions [[Balcans|balcanicas]]. Pasmens, en junh de 1919, foguèt tocada per lei [[Mutinaria|mutinariás]] favorablas ai bolchevics. Durant l'entre doas guèrras, la vila conoissèt tornarmai una fasa de desvolopament e de creissença que li permetèt de passar 150 000 abitants en 1936. L'esfòrç intens de modernizacion de la flòta, iniciat per [[Georges Leygues]], foguèt una dei causas d'aquela prosperitat. Dins aquò, entraïnèt una aumentacion de la populacion obriera e Tolon foguèt tocat per lei contestacions deis ans 1930. En particular, en aost de 1935, de combats entre policiers e obriers de la construccion navala ostils ai mesuras d'austeritat s'acabèron amb la mòrt de mai d'una persona e la proclamacion de l'[[estat d'urgéncia]]<ref>« Toulon disorders », New York Times, 9 d'aost de 1935.</ref>.

La Segonda Guèrra Mondiala foguèt un periòde malaisat per la vila que sa populacion demenissèt fins a 125 000 abitants en 1946. D'efiech, après l'armistici de 1940, una partida de la flòta francesa foguèt internada dins lo pòrt. En novembre de 1942, durant l'invasion de la Zòna Liura per la ''Wehrmacht'', l'amirau [[Jean de Laborde]] ordonèt lo [[sabordatge]] d'aquelei naviris per empachar lor captura. Aquò entraïnèt la [[Sabordatge de la flòta francesa de Tolon|destruccion de 77 naviris representant 225 000 tonas]]. Leis [[Alemanha|Alemands]] assaièron de reparar certaneis unitats mai la destruccion de l'otís industriau de l'arsenau empachèt l'avançada dau projècte. En causa de l'importància dau pòrt, Tolon foguèt ocupada per una importanta garnison (18 000 òmes). Pasmens, atacats per lei tropas colonialas francesas après lo desbarcament de Provença, lei defensors capitulèron lo 26 d'aost après [[Batalha de Tolon (1944)|sièis jorns de combat]].

==== Un après guèrra malaisat e la crisi deis 1980-1990 ====

Après 1945, èra necessari de tornar construrre la màger part dau pòrt e de la vila. Puei, en 1962, i aguèt un besonh novèu e urgent de lotjaments per absorbir l'arribada dei [[Pè-negre|Pès Negres]] d'[[Argeria]]. Per aquò, de quartiers novèus foguèron fondats e la vila agantèt 181 000 abitants – son maximom istoric – en 1981. Pasmens, la qualitat d'aqueu bastit èra marrit e, en l'abséncia de politicas de renovacions, lo centre istoric conoissèt tanben de dificultats. Enfin, politicament, de 1945 a 1959, la vila conoissèt un periòde d'instabilitat amb sièis premiers cònsols e lo teissut economic locau foguèt pas capable d'integrar totei lei populacions novèlas. Aquela situacion menèt a la formacion dau ''Pichon Chicago'', un quartier mau famat a proximitat de la vila vièlha qu'èra dominat per una pega locala relativament poderosa.

L'eleccion de [[Maurici Arreckx]] (UDF) coma premier cònsol en 1959 agravèt aquela deriva. D'efiech, premier cònsol, deputat, senator e president dau Conseu generau de Var durant sa carriera, Arreckx aviá de liames amicaus amb lo mitan, especialament amb [[Jean-Louis Fargette]] qu'es considerat coma lo pairin principau dau mitan varés deis ans 1970 a son assassinat en 1993. Lo periòde Arreckx es donc marcat per fòrça afaires de [[corrupcion]] e [[Assassinat|assassinats]] que culminèron amb l'execucion de la deputada [[Yann Piat]] en 1994<ref>José Lenzini, ''Arreckx, sénateur et... parrain ?'', Plein Sud Eds, 1995.</ref><ref>L'enquista de la polícia trobèt ges de liame entre Arreckx e l'assassinat de Yann Piat. Pasmens, aquel afaire aguèt de consequéncias fòrça negativas sus la fin de sa carriera (« Yann Piat : une femme à abattre », ''Faites entrer l'accusé'', France 2).</ref>. Pasmens, lo sistèma Arreckx declinèt a partir de la fin deis ans 1980 e Arreckx eu meteis foguèt condamnat dins mai d'un afaire de corrupcion entre 1994 e 2000. En 1995, son èx-adjonch, [[François Trucy]], foguèt batut per [[Jean-Marie Le Chevallier]] ([[Frònt Nacionau|FN]]) ais eleccions comunalas. Fau nòtar durant aqueu periòde, a l'iniciativa de [[Jacques Chirac]], lo retorn de la prefectura de Var a Tolon en 1974, maugrat de protestacions violentas de part de la populacion de [[Draguinhan]].

La conquista de Tolon per lo [[Frònt Nacionau]] èra una premiera per aqueu partit. Dins aquò, l'experiéncia capitèt mau en causa de problemas dins la majoritat municipala, de decisions pas totjorn legalas e dau deute important laissat per l'administracion Arreckx. Tre 1996, Le Chevallier deguèt aumentar leis [[impòst|impòsts]] locaus de 9 %. Puei, de scissions intèrnas acabèron de fragmentar lo FN tolonenc. En mai d'aquò, lo premier cònsol foguèt condamnat per d'afaires de corrupcion en 2001. Ansin, Le Chevallier, qu'aviá quitat lo FN en 1999, deguèt afrontar tres autrei listas d'extrèma drecha ais eleccions comunalas de 2001. Foguèt batut tre lo premier torn e l'[[UDF]], amb [[Hubert Falco]], tornèt prendre lo contraròtle de la vila.

==== Tolon despuei leis ans 2000 ====

{{article principal|Hubert Falco}}

[[Hubert Falco]] dirigissèt Tolon de 2001 a 2023. Aqueu periòde, totjorn endecat per la corrupcion e lo [[clientelisme]], veguèt de transformacions importantas<ref>Simon Fontvieille e Jean-Baptiste Malet, « À Toulon, le maire organise son plébiscite », ''Le Monde diplomatique'', març de 2020.</ref>. D'efiech, Falco organizèt una majoritat establa gràcias a sei liames amb lei retirats, lei Pes Negres, lei militars e lei rets locaus de la [[Francmaçoneria|franc-maçonariá]]<ref>« Toulon : Certains francs-maçons locaux continuent d’avoir maille à partir avec la justice », ''Capital.fr'', 9 de febrier de 2010, consultat lo 7 de mai de 2022.</ref>. Menèt pereu una politica de reduccion drastica dei despensaas publicas e, amb quauquei comunas de l'aglomeracion tolonenca, fondèt la [[Comunautat d'Aglomeracions Tolon Provença Mediterranèa]]<ref>« Toulon : le maire redresse la barre », ''Le Point'', 14 de decembre de 2001.</ref>. Aquò li permetèt de trobar lei finanças necessàrias per iniciar la restauracion dei quartiers istorics. Aquò permetèt d'atraire de populacions pus aisadas dins lo centre de la vila mentre que lei classas popularas èran pauc a pauc obligadas de migrar vèrs lei quartiers periferics ò lei vilas vesinas.

A la fin deis ans 2000, lei resultats d'aquela politica venguèron visibles amb l'arribada d'investissaires novèus dins la vila. De mai, permetèt la realizacion de trabalhs importants sus lo ret rotier de l'aglomeracion coma la dubertura dau tunèu de Tolon entre leis autorotas A50, A57 e A570. Enfin, la vila pòu tornarmai assaiar de rivalizar amb Marselha e Niça per venir un pòl regionau entre aqueleis aglomeracions. Pasmens, es totjorn minada per de problemas de corrupcion e de clientelisme coma l'illustra la condamnacion d'Hubert Falco per destornament de fons publics en 2023<ref>« Hubert Falco déchu de ses mandats par la justice, qui souligne « un mépris des règles et une volonté d’échapper à certaines réalités » », ''Le Monde.fr'',‎ 14 d'abriu de 2023, consultat lo 3 de junh de 2023.</ref>.

== Cultura ==

=== Patrimòni arquitecturau ===

Ciutat militara que si desvolopèt a partir de l'[[Edat Mejana]], Tolon a un patrimòni [[Arquitectura|arquitecturau]] qu'es marcat per leis edificis militars destinats a l'arsenau e a protegir lo pòrt còntra una ataca enemiga, leis edificis religiós e leis amainatjaments modèrnes bastits despuei lo periòde industriau. Lo bastit militar es fòrça present en Tolon e dins son relarg. Comprèn d'edificis divèrs e d'epòcas variadas coma la [[Torre Reiala]], lo [[Fòrt Sant Loís (Tolon)|Fòrt Sant Loís]], la [[Pòrta d'Itàlia (Tolon)|Pòrta d'Itàlia]] e l'Anciana Pòrta de l'Arsenau. Aqueu patrimòni militar es completat per de monuments que celèbran ò que rendon omenatge a de personas, a de divinitats ò a d'eveniments. Per exemple, es lo cas de l'estatua de l'engèni de la navegacion.

Lo patrimòni religiós es largament fach de construccions [[catolicisme|catolicas]]. Es dominat per la [[Catedrala de Nòstra Dòna de la Seds]] qu'es lo sèti dau [[diocèsi de Tolon]]. Sa construccion comencèt au sègle XI e l'edifici conoissèt de transformacions importantas pendent lei sègles XVII e XVIII. Es ansin d'[[Art romanic|estile romanic]] amb d'elements ulteriors d'origina [[Arquitectura gotica|gotica]] e [[Neoclassicisme|neoclassica]]<ref>Christian Fontaine, « Cathédrale Sainte-Marie de la Seds », in ''Congrès archéologique de France. 160e session Monuments du Var'', 2002, Société française d'archéologie, 2005, pp. 265-268.</ref>. D'autrei glèisas de remarca de Tolon son la [[Glèisa de Sant Francés (Tolon)|Glèisa de Sant Francés]] e la [[Glèisa de Sant Loïs (Tolon)|Glèisa de Sant Loís]] que son de construccions pus recentas e fòrça influenciadas per lo [[neoclassicisme]] dau sègle XVIII.

<gallery mode="packed">
Toulon Naval Museum.jpg|{{center|Anciana Pòrta de l'Arsenau}}
Wikipedia-porte-italie.jpg|{{center|Pòrta d'Itàlia}}
Tour Royale Toulon 1.JPG|{{center|Torre Reiala}}
Facade Cathédrale Toulon.JPG|{{center|Façada de [[Catedrala de Nòstra Dòna de la Seds|Nòstra Dòna de la Seds]]}}
Toulon Cathedral Puget Retable.jpg|{{center|Retaule de [[Catedrala de Nòstra Dòna de la Seds|Nòstra Dòna de la Seds]]}}
Toulon-Saint-François.jpg|{{center|Glèisa de Sant Francés}}
Cuverville p1040269.jpg|{{center|Estatua de l'Engèni de la navegacion}}
</gallery>

=== Patrimòni artistic ===

[[Imatge:Escola de la Targa 2.svg|thumb|100px|right|Escut de l'[[Escòla de la Targa]]]]

Tolon a un patrimòni [[art|artistic]] ancian centrat sus la cultura occitana. En particular, existisse una escòla [[Felibritge|felibrenca]], l'[[Escòla de la Targa|Escolo de la Targo]], que foguèt fondada en 1898. L'existéncia d'una literatura en [[occitan]] es atestada dins la vila tre 1333 amb una pèça de teatre jogada per de familhas noblas. Puei, pendent lei sègles seguents, d'escrivans coma [[Estève Pelabon]] (1745-1808), autor de la pèça ''[[Lo Grolier Bel Esprit, vò Suseta e Tribòr]]'', [[Victor Quintius Toron]] (1794-1872), [[Carles Poncy]] (1821-1891) e [[Enric Espieut]] (1923-1971) foguèron liats a la vila. Aquela tradicion teatrala existisse totjorn a l'ora d'ara amb lo [[Centre Dramatic Occitan]], una còla professionala fondada per [[Andrieu Neyton]] que rèsta dins lo Teatre Mediterranèa. De liames importants amb l'istòria culturala de Tolon son pereu establits durant lei rescòntres de [[rugbi]] onte la ''[[Copa Santa|Cançon de la Copa]]'' es regularament cantada per lo public.

=== Musèus ===

Tolon a plusors musèus consacrats a de tematicas divèrsas. Lo pus important es probable lo [[Musèu de la Marina (Tolon)|Musèu de la Marina]] qu'es un musèu nacionau que fa partida dau [[Musèu Nacionau de la Marina]]. Coma son nom l'indica, presenta l'istòria de l'arsenau e de la marina militara francesa de sa creacion au periòde actuau. La vila dispausa tanben de musèus d'importància regionala coma lo [[Musèu dau Vièlh Tolon]] dedicat a l'istòria de la vila, lo [[Museum Departamentau de Var]] dedicat ai [[sciéncias naturalas]] e a la [[geologia]], lo [[Musèu d'Art de Tolon]] dedicat a la pintura dau sègle XV au sègle XX, a l'art contemporanèu e a la [[fotografia]], lo [[Memoriau dau Desbarcament de Provença]] e lo [[Musèu deis Arts Asiatics de Tolon]]. Li a tanben de centres d'exposicion dins lei vilas per acuelhir ò mostrar de colleccions.

=== Institucions academicas e recèrca ===

{{article principal|Universitat de Tolon}}

Tolon dispausa de la sieuna [[universitat]] que foguèt creada en 1979 en gropant divèrsei centres d'ensenhament superior presents dins l'aglomeracion de la vila. Es organizada a l'entorn dau campus de [[La Garda (Var)|La Garda]] per lei seccions [[literatura|literàrias]] e [[sciéncia|scientificas]] e dau campus de Tolon per lo [[drech]] e lei sciéncias socialas. Au nivèu deis efectius, li aviá {{formatnum:11000}} estudiants inscrichs en 2021 per un efectiu de {{formatnum:2200}} emplegats. 15 laboratòris de recèrca èran implantas sus lei diferents campus (9 en sciéncias e tecnologias e 6 sciéncias socialas). Li a tanben doas escòlas d'engenhaires que son l'[[Escòla d'Engenhaires de l'Universitat de Tolon]] (publica) e l'[[Institut Superior de l'Electronic e dau Numeric]] (privada). Lo raionament de l'ensemble deis establiments universitaris e de recèrca tolonencs es limitat car dèvon faciar la concurréncia dei centres d'[[Ais]]-[[Marselha]], de [[Niça]] ò de [[Montpelhièr]] que son pus ancians e sovent pus prestigiós<ref>Per exemple, l'[[Universitat de Montpelhièr]] foguèt creada en 1289 a partir d'una escòla de medecina ja presenta dins la vila en 1137.</ref>.

=== Premsa ===

Li a doas publicacions en [[provençau]] a Tolon. La premiera es la ''[[La Targo]]'' (« la Targa ») qu'es la publicacion bisannuala de l'[[Escòla de la Targa]] e dau [[Felibritge]]. La segonda es ''[[Lo Cebier]] / Lou Cebié'' – sotatitolat ''La Letra Occitanista'' – qu'es la publicacion politica mensuala liada amb lo [[Partit Occitan]] gavidat per Girard Tautil.

=== Gastronomia ===

[[Imatge:Socca a Nice.jpg|thumb|200px|right|La [[cada]]]]

Coma ciutat provençala,Tolon es una tèrra onte se manja d'[[alhòli]], onte se fa de [[castanhada]] e onte se manja lei [[Tretze dessèrts]] de [[Calenda]].
Un plat fòrça tipic de Tolon (e partejat amb la Mediterranèa fins a [[Gènoa]] e tanben amb [[Argentina]] e [[Uruguai]] per l'immigracion) es la [[cada]] : se tracta d'una mena de galeta cauda de farina de [[céser]].

=== Espòrts ===

==== Rugbi Club Tolonenc ====

[[Imatge:RCToulon.gif|thumb|100px|right|Escut dau Rugby Club Tolonenc]]

{{article principal|Rugbi Club Tolonenc}}

Lo [[Rugbi Club Tolonenc]] (RCT) es probable lo club [[espòrt|esportiu]] pus famós de Tolon<ref>Gaëlle Nohant, ''Le Rugby club toulonnais : 1908-2008'', EPA, 2008.</ref>. Fondat en 1908, es un club istoric dau [[Top 14|campionat de França de rugbi de XV]] e dei competicions europèas. A ganhat quatre còps lo campionat de França (1931, 1987, 1992 e 2014) e tres la [[Copa d'Euròpa de Rugbi de XV|Copa d'Euròpa]] (2013, 2014 e 2015). Sei simbòls tradicionaus son lei colors roja e negra e lo [[muguet]]. Jòga normalament sei partidas a domicili a l'[[Estadi Mayol]] ({{formatnum:17500}} plaças).

==== Sporting Club de Tolon ====

{{article principal|Sporting Club de Tolon}}

Lo [[Sporting Club de Tolon]] (SC Tolon) es un club de [[fòtbol]] fondat en 1945. Jòga sei partidas a domicili a l'[[Estadi de Bòn Rescòntre]] ({{formatnum:8200}} plaças). Foguèt globalament professionau de 1945 a 1998<ref>Durant aqueu periòde, perdèt brèvament son estatut professionau de 1947 a 1948 e de 1993 a 1996.</ref>. Pasmens, aguèt jamai un ròtle important en Premiera Division e son títol pus important es una victòria en Segonda Division en 1983. Agantèt tanben dos còps lei semifinalas de la Copa de França en 1963 e en 1984. Despuei la fin deis ans 1990, es un club en crisi minat per de problemas financiers recurrents.

== Galariá ==
<gallery>
Image:Rade toulon.jpg|La rada de Tolon
Image:Couche_soleil_Toulon.jpg|Calabrun
Image:Mont faron.jpg|Lo Mont Faron, darrier la vila
Image:Toulon 5.91420E 43.10085 Landsat7 pseudo.png|La rada de Tolon vista per satellit
Image:Toulon 5.91420E 43.10085 geocover.png|La rada de Tolon vista per satellit
Image:Toulon_caryatides_p1040271.jpg|Lei cariatidas de l'escultor [[Pèire Puget]]
Image:F795 Cdt Ducuing F796 Cdt Birot F794 EV Jacoubet.jpg|De vaissèus dau pòrt militar
</gallery>

== Annèxas ==

=== Liames intèrnes ===
<div style="-moz-column-count:4; column-count:4;">
* [[Arsenau de Tolon]]
* [[Batalha de Tolon (1944)]]
* [[Centre Dramatic Occitan]]
* [[Escòla de la Targa]]
* [[Estadi Mayol]]
* ''[[Lei filhetas de Tolon]]''
* [[Lista dei cònsols de Tolon]]
* [[Marina Nacionala]]
* [[Mont Faron]]
* [[Pòrt militar de Tolon]]
* [[Rada de Tolon]]
* [[Rugbi Club Tolonenc]]
* [[Sant Joan dau Var]]
* [[Sètge de Tolon (1707)]]
* [[Sètge de Tolon (1793)]]
</div>

=== Personalitats liadas a la comuna ===

<div style="-moz-column-count:2; column-count:2;">
* [[Joan Aicard]] : escrivan de lenga francesa.
* [[Barry]] : violonaire cec e cantaire de lengas occitana e francesa dau pòrt (mençonat per Pèire Letuaire).
* [[Gilbert Bécaud]], naissut Francés Silly (''François Silly''), cantaire de varietat qu'evoquèt dins una de sei cançons lo mercat provençau de Tolon.
* [[Vincent Cordoan]] : un dei majors pintres provençaus e dei subjèctes de Provença.
* [[Mireille Darc]] : actritz provençala de lenga francesa.
* [[Gui Denielou]] : oficier de marina, combatent dins lei fòrças liuras durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]] e engenhaire, fondator de l'[[Universitat de Tecnologia de Compenha]].
* [[Enric Espieux]] : escrivan occitan.
* [[Hubert Falco]] : premier cònsol de 2001 a 2023, parlamentari e ministre.
* [[Pèire Fontan]] : escrivan provençau e Majorau dau Felibritge.
* [[Camelia Jordana]] : cantaira.
* [[Kungs]], naissut Valentin Brunel : DJ e productor musical
* [[Pèire Letuaire]] : dessenhaire, professor e illustrator.
* [[Lucàs (capitani)|lo capitani Lucàs]], comandant dau ''Terrible'' a la [[batalha de Trafalgar]]<ref>https://www.lexilogos.com/provencal/felibrige.php?q=Lucas</ref>
* [[Félix Mayol]] : cantaire e mecènas de l'estadi que pòrta son nom a Tolon.
* [[Estève Pelabon]] : escrivan dramatic occitan.
* [[Carles Poncy]] : poèta muraire e autodidacte.
* [[Raimu]] : actor provençau.
* [[Marcèu Rufo]] : pedopsiquiatre.
* [[Victor Quintius Toron]] : escrivan de lenga occitana.
</div>

=== Embessonatges ===

* [[La Spezia]] ([[Itàlia]]) dempuei [[1958]].
* [[Mannheim]] ([[Alemanha]]) dempuei [[1958]].
* [[Norfolk]] ([[USA|Estats Units]]) [[1988]].
* [[Kronstadt]] ([[Russia]]) dempuei [[1996]].
* [[Khemisset]] ([[Marròc]]) dempuei [[2005]].

=== Bibliografia ===
<div style="-moz-column-count:2; column-count:2;">
* Michel Vergé-Franceschi, Toulon – Port Royal (1481–1789). Ed. Tallandier, 2002.
* Aldo Bastié, ''Histoire de la Provence'', Ed. Ouest-France, 2001.
* Cyrille Roumagnac, ''L'Arsenal de Toulon et la Royale'', Ed. Alan Sutton, 2001.
* [[Jean-Pierre Thiollet]], ''Le Chevallier à découvert'', Ed. Laurens, 1998.
* Maurice Arreckx, ''Vivre sa ville'', Ed. La Table ronde, 1982 ; ''Toulon, ma passion'', 1985.
</div>

=== Nòtas e referéncias ===
<references/>

{{Clr}}

{{Portal Provença}}

{{Clr}}

{{Vilas Occitània 100 000}}

{{Vilas França 100 000 ab}}

{{Comunas de| insee =83137
}}

[[Categoria:Comuna de Var]]
[[Categoria:Comuna de Provença]]
[[Categoria:Tolon]]
[[Categoria:Vila francesa de mai de 100 000 abitants]]
[[Categoria:Prefectura]]
[[Categoria:Prefectura maritima]]
[[Categoria:Vila portuària de França]]
[[Categoria:Pòrt militar francés]]
[[Categoria:Vila universitària francesa]]
[[Categoria:Evescat francés]]
[[Categoria:Òbra de Vauban]]