Veire la font de Titan (luna)

[[Fichièr:Titan in natural color Cassini.jpg|thumb|right|250px|Titan vist per la sonda espaciala de [[Cassini-Huygens|Cassini]]]]

'''Titan''' es un satellit naturau de [[Saturne (planeta)|Saturne]]. D'un [[diamètre]] mejan de {{formatnum:5150}} km, es lo satellit pus important dau sistèma saturnian e lo pus gròs dau [[Sistèma Solar]]. Descubèrt en 1655 per [[Christiaan Huygens]], presenta la particularitat, unica per un satellit, d'aver una [[atmosfèra]] espessa compausada d'[[azòt]] (98,4%), de [[metan]] (1,6%) e de [[molecula]]s organicas. Son estructura intèrna es diferenciada e probablament similara a aquela de [[Ganimèdes (luna)|Ganimèdes]] amb un nuclèu rocassós que seriá enviroutat per de [[glaç]]. Una activitat [[criovolcanisme|criovolcanica]] es fòrça probabla e la superficia es cubèrta d'estendudas d'[[idrocarbur]]s [[liquid]]s ([[metan]] e [[etan]] principalament).

En causa de la particularitat de son atmosfèra, Titan es un objècte de recèrca important per lei [[sciéncia|scientifics]] que trabalhan sus la [[exobiologia|vida extraterrèstra]]. D'efiech, lo satellit es sovent percebut coma una version pus freja de la [[Tèrra]] primitiva. Podriá donc constituïr un mitan naturau prebiotic amb una [[quimia organica]] complèxa. Certaneis ipotèsis imaginan l'existéncia de formas de vida dins lei jaç d'aiga liquida formant lo mantèu.

== Istòria ==

=== Avans l'Èra Espaciala ===

[[File:Christiaan Huygens-painting.jpeg|thumb|right|[[Christiaan Huygens]], descobreire de Titan en 1655.]]

Titan foguèt descubèrt per lo sabent olandés [[Christiaan Huygens]] (1629-1695) lo 25 de març de 1655. Inspirat per l'exemple de [[Galileo Galilei|Galilèu]], orientèt un [[telescòpi]] vèrs [[Saturne (planeta)|Saturne]] e capitèt d'identificar corrèctament la natura d'un ponch luminós situat a proximitat de la [[planeta]]<ref>Titan foguèt observat mai que d'un còp avans sa descubèrta per Huygens. Pasmens, sa natura foguèt pas compresa.</ref>. Nomèt aqueu satellit « Saturni Luna », es a dire « luna de Saturne ». Pasmens, après la descubèrta de satellits saturnians suplementaris per [[Giovanni Domenico Cassini]] (1625-1712), recebèt puslèu l'apelacion de « Saturne IV ». Lei numeròs foguèron abandonats a partir de 1847 quand [[John Herschel]] (1792-1871) prepausèt d'adoptar de noms eissits dei Titans de la [[mitologia grèga]].

Fins a l'[[Èra Espaciala]], lei progrès scientifics regardant Titan foguèron limitats en causa dei dificultats per l'observar. La descubèrta pus importanta d'aqueu periòde foguèt realizada durant la premiera mitat dau sègle XX. En 1907, [[Josep Comas i Solà]] (1868-1937) observèt una demenicion de [[luminositat]] ai doas extremitats dau disc de Titan. [[Gerard Kuiper]] capitèt d'interpretar aqueu fenomèn per la preséncia d'una [[atmosfèra]] en 1940.

=== Lei missions ''Pioneer 11'' e ''Voyager'' ===

La premiera sonda espaciala que visitèt lo sistèma de [[Saturne (planeta)|Saturne]] foguèt ''[[Pioneer 11]]'' qu'arribèt en 1979. Pasmens, demorèt alunchat de Titan e poguèt unicament realizar de fotografias somàrias e mesurar de [[temperatura]]s fòrça frejas, incompatiblas amb la [[vida]]. Après aqueu passatge, la mission ''[[Voyager 1]]'' veguèt sa trajectòria modificada per passar a proximitat dau satellit. Dins aquò, dispausava pas d'instruments de mesura capables de passar l'[[atmosfèra]]<ref>Un tractament especific dei fotografias de ''Voyager 1'' permetèt d'identificar de regions sornas e claras a sa superficia. Pasmens, quand aqueu trabalh foguèt acabat, d'observacions amb lo [[telescòpi Hubble]] avián ja permés de descubrir aqueu resultat.</ref>. Ansin, ''[[Voyager 2]]'' foguèt dirigida vèrs d'autreis objèctes dau sistèma saturnian.

=== La mission ''Cassini-Huygens'' ===

La mission ''[[Cassini-Huygens]]'' foguèt la premiera mission especificament concebuda per l'exploracion dau sistèma de [[Saturne (planeta)|Saturne]] e de son environament. Per aquò, èra organizada a l'entorn d'un orbitaire (''Cassini'') e d'un modul d'exploracion (''Huygens''). Arribada en 2004, demorèt en foncionament fins a 2017 e aviá d'instruments capables d'analizar la superficia dau satellit. Aquò permetèt de'n realizar la [[cartografia]] e d'estudiar la composicion de son atmosfèra e de sa superficia. Aqueleis observacions foguèron completats per lo modul ''Huygens'' que capitèt d'intrar dins l'atmosfèra e d'arribar a la superficia. En particular, poguèt prendre plusors fotografias.

== Caracteristicas ==

Titan es un [[satellit naturau]] [[ròca|rocassós]] qu'a una forma quasi [[esfèra|esferica]], amb un rai mejan de {{formatnum:2576}} km, que fa partida dei satellits pus gròs dau [[Sistèma Solar]]. D'efiech, sa [[massa]] representa 2,25% de la [[massa terrèstra]] e son [[diamètre]] 40,4%. Coma la màger part dei lunas importantas dau [[Sistèma Solar]], sa [[densitat]], d'una valor de 1,88, es situada entre aquelei dei [[planeta giganta|planetas gigantas]] e aquelei dei [[planeta tellurica|planetas telluricas]]. Aquela valor es pròcha dei satellits de tipe [[Ganimèdes (luna)|Ganimèdes]] mai d'autrei satellits coma [[Io (luna)|Io]] ò la [[Luna]] an de densitats superioras. Titan es l'unic satellit conegut qu'a una [[atmosfèra]] espessa.

=== Estructura intèrna ===

La [[densitat]] e la composicion intèrna de Titan mòstran de similituds importantas amb lei satellits galileians [[Ganimèdes (luna)|Ganimèdes]] e [[Callisto (luna)|Callisto]]. Titan seriá un còrs diferenciat amb un nuclèu rocassós, compausat de [[silicat]]s, d'un rai important ({{unitat|1700|km}}) <ref name="Tobie et al.">Tobie, G. et al. (2005). "Titan's internal structure inferred from a coupled thermal-orbital model". Icarus 175 (2): 496–502.</ref>. Au dessús dau nuclèu, l'interior dau satellit seriá fach de jaç de glaç<ref name="Tobie et al."/>. La preséncia d'un magma d'[[aiga]] [[liquid]]a e d'elements antigèu ([[amoniac]] per exemple) es possibla <ref name="Longstaff">Longstaff, Alan (February 2009). "Is Titan (cryo)volcanically active?". Astronomy Now: 19.</ref>. De mesuras de la sonda ''Cassini'' en [[2005]] e [[2007]] renforçèron aquela ipotèsi<ref>"Titan's Mysterious Radio Wave". ESA Cassini-Huygens web site.</ref>.

=== Atmosfèra ===

[[File:Titan-Complex 'Anti-greenhouse'.jpg|thumb|right|Fotografia dei jaç superiors de l'atmosfèra de Titan realizada per lo modul d'exploracion ''Huygens''.]]

Titan a una [[atmosfèra]] espessa e fòrça opaca principalament facha d'[[azòt]] (98,4%), de [[metan]] (1,4%) e d'autreis [[idrocarbur]]s (0,1-0,2%)<ref>Coustenis, Athéna and Taylor, F. W. (2008). Titan: Exploring an Earthlike World. World Scientific. pp. 154–155.</ref>. Lo [[metan]] es principalament concentrat dins la [[troposfèra]]. Ansin, son percentatge dins la composicion de l'atmosfèra monta a 4,9% entre la superficia e l'[[altitud]] {{unitat|8|km}}. La pression a la superficia es egala a 1,45 atm e l'atmosfèra de Titan tèn tres estructuras principalas :
* la [[troposfèra]] fins a 40 km d'altitud. Sa temperatura variariá de {{unitat|-179|°C}} a la superficia a {{unitat|-201|°C}} a la [[tropopausa]].
* l'[[estratosfèra]] onte se debanariá l'essenciau de la circulacion dei [[vent]]s. D'ivèrn, l'estratosfèra es ocupada per un nívol espés d'[[etan]] e d'autrei [[molecula]]s organicas. L'origina d'aquelei compausats es pas segura, mai s'avança generalament la transformacion de [[molecula]]s de [[metan]] per lei rais ultraviolets dau [[Soleu]].
* l'[[ionosfèra]] que seriá pus complèxa que per la [[Tèrra]] amb dos jaç. Un jaç principau se situa a 1200 km de la superficia mai un segond existís vèrs 63 km.
La circulacion dei gas de l'atmosfèra se realiza d'òest en èst dins lo sens de rotacion de Titan. Leis observacions de la sonda ''[[Cassini]]'' mostrarián que la rotacion de l'atmosfèra es pus rapida qu'aquela dau satellit. Aqueu fenomèn es dich super-rotacion. Aquelei mesuras suggerisson que la circulacion dei vents es organizada a l'entorn d'una unica [[cellula de Hadley]]. Lei gas cauds montarián dins l'atmosfèra dempuei l'emisfèri sud e retombarián dins l'emisfèri nòrd.

=== Superficia ===

==== Caracteristicas geologicas ====

[[File:Huygens surface color sr.jpg|thumb|right|Fotografia de la superficia de Titan realizada per lo modul d'exploracion ''Huygens''.]]

La superficia de Titan es mau coneguda en despiech deis observacions de la sonda ''Huygens''. Sa [[geologia]] seriá fòrça variada amb de [[montanha]]s, de [[volcan]]s, de dunas, de [[cratèr d'impacte|cratèrs d'impacte]] fòrça rars e probablament d'[[ocean]]s e de lacs. D'efiech, lei mesuras radars mòstran una planeta relativament plana amb de variacions d'[[altitud]]s d'environ 150 [[mètre]]s. Pasmens, quauquei regions an una autor compresa entre 500 e 1000 [[mètre]]s<ref>Lorenz, R. D.; Callahan, P. S.; Gim, Y.; Alberti, G.; Flamini, E.; Seu, R.; Picardi, G.; Orosei, R.; Zebker, H.; Lunine, J.; Hamilton, G.; Hensley, S.; Johnson, W. T. K.; Schaffer, S.; Wall, S.; West, R.; Francescetti, G., « Titan’s Shape, Radius and Landscape from Cassini Radar Altimetry », dans Lunar and Planetary Science Conference, vol. 38, no 1338, 03/2007, p. 1329.</ref>. I a tanben de regions claras e sornas mai la rason d'aquela diférencia de luminositat es pas coneguda.

==== Preséncia de liquids ====

Lei condicions de [[temperatura]] e de pression a la superficia de Titan permèton la preséncia de [[metan]] e d'[[etan]] [[liquid]]. De mai, l'[[atmosfèra]] es fòrça richa en [[metan]]. La pròva de l'existéncia de liquids formant de lacs e d'oceans foguèt obtenguda en [[1995]] per lo [[telescòpi espacial Hubble]]<ref>S. F.Dermott; C. Sagan, « Tidal effects of disconnected hydrocarbon seas on Titan », dans Nature, vol. 374, 1995, p. 238–240.</ref>. La premiera observacion aguèt luòc en junh de 2005 vèrs lo pòl sud amb la descubèrta dau lac [[Ontario Lacus]] e sa confiermacion en genier de 2007<ref>Stofan, E. R.; Elachi, C.; et al., « The lakes of Titan », dans Nature, vol. 445, no 1, 04/01/2007, p. 61–64.</ref>.

==== Criovolcanisme e volcans ====

{{veire|Criovolcanisme}}

Titan a probablament un [[criovolcanisme]] actiu. D'argon-40, detectat dins l'atmosfèra, indica la preséncia de plumachos [[volcan]]ics fachs d'[[aiga]] e d'[[amoniac]]<ref>Tobias Owen, « Planetary science: Huygens rediscovers Titan », dans Nature, vol. 438, 2005, p. 756–757.</ref>. De mai, d'emissions de metan e d'estructuras semblant lei [[volcan]]s de [[Vènus (planeta)|Vènus]], coma [[Ganesa Macula]], foguèron observadas per la sonda ''Cassini''<ref>C.D. Neish, R.D. Lorenz, D.P. O’Brien, « Shape and thermal modeling of the possible cryovolcanic dome Ganesa Macula on Titan: Astrobiological implications [archive] », Lunar and Planetary Laboratory, Université de l’Arizona, Observatoire de la Côte d’Azur, 2005.</ref> <ref>David L. Chandler, « Hydrocarbon volcano discovered on Titan [archive] », NewScientist.com news service, New Scientist, 8 juin 2005.</ref>.

==== Cratèrs d'impacte ====

Lei cratèrs d'impacte sus Titan son rars e la superficia dau satellit seriá donc jova. A l'ora d'ara, tres cratèrs importants son estats identificats. An de diamètres de 30, 80 e 440 quilo[[mètre]]s. Lo cratèr de {{unitat|30|km}} a un piton centrau, aqueu de {{unitat|80|km}} a un fons plan e lo grand de {{unitat|440|km}} a una estructura en anèus multiples. Dins aquò, d'autrei formacions circularas a la superficia de Titan podrián èsser de cratèrs ancians e parcialament escafats per l'[[erosion]]. Son dichas ''crateriformas''.

==== Dunas ====

Lei premiereis imatges de Titan, fachs dempuei la Tèrra au començament deis [[ans 2000]], mostravan la preséncia de terrens sorns vèrs l'eqüator<ref>Roe, H. G.; de Pater, I.; Gibbard, S. G.; Macintosh, B. A.; Max, C. E.; Young, E. F.; Brown, M. E.; Bouchez, A. H., « A new 1.6-micron map of Titan’s surface », dans Geophysical Research Letters,, vol. 31, no 17, 06/2004, p. L17S03.</ref>. Lei scientifics supausèron alora la preséncia de mars organicas compausadas d'[[idrocarbur]]s liquids<ref>Lorenz, Ralph, « The Glitter of Distant Seas », dans Science, vol. 302, no 5644, 10/2003, pp. 403-404.</ref>. Pasmens, en 2006, lei mesuras radars de ''Cassini'' indiquèron qu'aquelei regions èran en realitat recubèrtas de dunas. Serián formadas per lei [[vent]]s de la zona combinats ai vents causats per lei [[fòrças de marèia]] de [[Saturne (planeta)|Saturne]]<ref>Lorenz, R. D.; Wall, S.; Radebaugh, J.; Boubin, G.; Reffet, E.; Janssen, M.; Stofan, E.; Lopes, R.; Kirk, R.; Elachi, C.; Lunine, J.; Mitchell, K.; Paganelli, F.; Soderblom, L.; Wood, C.; Wye, L.; Zebker, H.; Anderson, Y.; Ostro, S.; Allison, M.; Boehmer, R.; Callahan, P.; Encrenaz, P.; Ori, G. G.; Francescetti, G.; Gim, Y.; Hamilton, G.; Hensley, S.; Johnson, W.; Kelleher, K.; Muhleman, D.; Picardi, G.; Posa, F.; Roth, L.; Seu, R.; Shaffer, S.; Stiles, B.; Vetrella, S.; Flamini, E.; West, R., « The sand seas of Titan: Cassini RADAR observations of longitudinal dunes », dans Science, vol. 312, no 5774, 05/2006, p. 724-727</ref>. Lei dunas forman donc de linhas orientadas èst-oèst car lei vents son dirigits vèrs l'eqüator. Lei materiaus compausant lei dunas son pas encara coneguts.

=== Camp magnetic ===

Titan a pas de camp magnetic e es directament expausat au vent [[Solelh|solar]] quand orbita fòra la magnetosfèra de [[Saturne (planeta)|Saturne]]<ref>"Saturn's Magnetic Personality Rubs Off on Titan". NASA/JPL. 2008. [https://web.archive.org/web/20160303231537/http://saturn.jpl.nasa.gov/news/features/feature20080911.cfm]</ref>.

== Orbita e rotacion ==

[[File:Titan's orbit.svg|thumb|right|Orbita de Titan (en roge) dins lo sistèma de [[Saturne (planeta)|Saturne]].]]

Titan orbita a l'entorn de [[Saturne (planeta)|Saturne]] en 15 jorns e 22 oras. Coma la màger part deis autrei satellits importants dau [[Sistèma Solar]], lei periòdes de rotacion de Titan a l'entorn de son aisse e de sa planeta son identics. Aqueu fenomèn es dich {{cita|rotacion sincròna}}. La consequéncia es que la fàcia de Titan dirigida vèrs [[Saturne]] es totjorn la mema. Son excentricitat orbitala es egala a 0,0288 e son enclinason a 0,348° a respècte dau plan orbitau de [[Saturne (planeta)|Saturne]]. La distància mejana entre lo satellit e sa [[planeta]] es d'environ 1,2 milions de quilomètres. Titan es donc lo seisen satellit de [[Saturne (planeta)|Saturne]] pron important per èsser esferic. Enfin, i a un fenomèn de resonància 3:4 entre Titan e lo satellit irregular [[Iperion (luna)|Iperion]].

== Condicions prebioticas e vida possibla ==

Segon lei modèls actuaus, la composicion de l'[[atmosfèra]] e de la superficia de Titan son similaras ai condicions de la [[Tèrra]] primitiva, es a dire lei condicions terrèstres avans la liberacion de quantitats importantas d'[[oxigèn]]s per leis [[organismes]] vivent sus la planeta. De mai, d'experiéncias an mostrat la possibilitat de crear de [[molecula]]s organicas complèxas a partir d'una mescla de [[gas]], d'una composicion identica a l'atmosfèra de Titan, somés a un raionament [[ultraviolet]]. Titan presanta ansin un interès important per estudiar l'origina de la vida terrèstre.

En revènge, la possibilitat d'una existéncia de vida extraterrèstra sus Titan sembla improbabla. D'efiech, se de similituds importantas existisson amb la [[Tèrra]] primitiva, la [[temperatura]] i es ben pus febla en causa de l'alunchament en Titan e lo Soleu. En particular, aquò limita la preséncia d'[[aiga]] liquida. Pasmens, certaneis ipotèsis imaginan la possiblitat d'una vida dins lei jaç dau mantèu onte la preséncia d'[[aiga]] liquida es probabla. D'autrei teorias assaian tanben de prepausar l'existéncia de formas de vida primitiva susceptiblas d'emetre d'[[idrocarbur]]s coma lo [[metan]].

== Observacion ==

L'observacion de Titan necessita l'utilizacion d'un [[telescòpi]] pichon e de condicions favorablas car son esclat, de [[magnitud aparenta]] situada entre + 8,2 e + 8,4, pòu èsser escondut per lo lume de [[Saturne (planeta)|Saturne]]. Lei periòdes pus favorables son donc leis equinòccis saturnians quand lo sistèma d'anèus es pauc visible dempuei la [[Tèrra]].

== Annèxas ==

=== Liames intèrnes ===

* [[Planeta]].
* [[Satellit naturau]].
* [[Saturne (planeta)|Saturne]].

=== Liames extèrnes ===
*[http://sapiencia.eu/lo-pic-mai-naut-de-titan-fa-3-337-metres/ Article en occitan "Lo pic mai naut de Titan" a Sapiéncia.eu]

=== Bibliografia ===

=== Referéncias ===
<references/>

{{SistèmaSolar}}

[[Categoria:Satellit de Saturne]]