Veire la font de Tibre

{{Infobox Riu
|nom= Tibre
|imatge=[[Fichièr:Tiber River in Roma.jpg|300px|Tibre a Roma]] 
|autres noms =Tevere
|legenda imatge =Tibre a Roma
|mapa =[[imatge:Tiber.PNG|300px|Cors del Tibre]] 
|legenda mapa =Cors del Tibre
|longor=405
|longor nòtas =
|surf. bac. =15375
|bacin nòtas =
|bac. fluv. coll. =Tibre
|debit=231
|debit luòc=[[Roma]]
|debit nòtas =
|regim =
|font =[[Mont Fumaiolo]]
|font principala =
|font principala localizacion =
|font principala altitud =
|font principala latitud =
|font principala longitud =
|font localizacion =[[Forlì-Césène]]</br>[[Emília-Romanha]]</br>{{Itàlia}}
|font altitud = 1268
|font latitud = 43.7892
|font longitud =12.0716
|font segondària  =
|font segondària localizacion =
|font segondària altitud =
|font segondària latitud =
|font segondària longitud =
|font confluéncia =
|font confluéncia localizacion =
|font confluéncia altitud =
|font confluéncia latitud =
|font confluéncia longitud =
|origina =
|origina localizacion =
|origina altitud =
|origina latitud =
|origina longitud =
|embocadura =[[Mar Tirrèna]]
|embocadura localizacion =[[Ostia]]</br>[[Laci]]</br>{{Itàlia}}
|embocadura altitud =0
|embocadura latitud =41.7405
|embocadura longitud =12.2334
|confluéncia =
|confluéncia localizacion =
|confluéncia altitud =
|confluéncia latitud =
|confluéncia longitud =
|latitud =
|longitud =
|referéncia =
|s'escampa dins =
|afluents riba esquèrra =
|afluents riba drecha =
|país= {{Itàlia}}
|regions =[[Emília-Romanha]]</br>[[Ómbria]]</br>[[Laci]]
|vilas =<div>
* [[Roma]]
</div>
|fonts =
}}

[[Fichièr:Tibre diagramme des affluents.jpg|thumb|upright 1.3|Diagrama dels affluents del Tibre]]
'''Tibre'''<ref name=CLO>https://clo-occitan.com/wp-content/uploads/2021/08/CLO-preconizacions-2007.pdf</ref> ([[latin]] ''Tiberis'', [[italian]] ''Tevere'') es un [[flum]] [[itàlia|italian]] que se jèta dins la [[Mar Tirrèna]]. <br />
Es lo tresen mai long flum d'Itàlia aprèp [[Pò]] e [[Adige]].

L'adjectiu o gentilici es '''tiberin, -ina'''<ref name=CLO/>.

== Geografia ==
[[Fichièr:Fiumicino 04 (RaBoe).jpg|thumb|left|300px|Bòca de Tibre amb a esquèrra extrèma: lo pòrt exagonal de [[Trajan]] e site de l'Ostia antica. Entre las doas: [[Isola Sacra]].]]
La font de Tibre se tròba al [[mont Fumaiolo]] a {{unitat|1268|mètres}} d'altitud, dins los [[Apenins]] romanhòls (region [[Emília-Romanha]]). 
Una antica colomna romana foguèt plaçada a costat de la font constituida d’un raj d’aiga limpida. Sus una lausa de marbre, una escritura remembra {{cita|Aquí nasquèt lo flum sacrat als destins de Roma}}.<br />
Aprèp un brèu passatge en territòri [[Toscana|toscan]], travèrsa [[Ómbria]] en contornant [[Perosa]] per l'èst, raja la vila de [[Roma]] e lo [[Latium]], e se jeta per un dèlta dins la [[Mar Tirrèna]]. <br />
Lo transpòrt dels aluvions del bacin es important e la bòca avança dins la mar al ritme de 4 mètres par an. Las roïnas du pòrt antic d'[[Ostia]] son ara dins los camps a 4 km de la mar. La plana aluviala es partejada par l'estacion balneària de ''[[Ostia (vila)|Lido di Ostia]]'' al sud e l'[[aeropòrt]] ''[[Aeroport Leonardo da Vinci de Roma Fiumicino|Leonardo da Vinci]]'' al nòrd.

== Affluents ==

Los afluents principals son [[Paglia]] apondut de [[Chiani (riu)|Chiani]] que passa a [[Orvieto]], [[Nera (riu)|Nera]] que passa [[Terni]] e [[Aniene]] (o ''Teverone'') que raja [[Subiaco]].

== Istòria ==

Se de tradicions romanas ligam lo nom del flum - en [[latin]] ''Tiberis'' - a la negada d'un individú d'aquel nom, semblariá pasmens que l'origina de l'[[idronimia]] siá puslèu eissida de la langa [[etrusc]]a, perque gaireben tot lo seu cors travèrsa [[Etrúria|lor territòri]], alara qu'aqueles darrièrs aurián batejat lo flum jol nom de ''Rumon'', tèrme que poiriá aver designat mai tard la vila de [[Roma]]<ref>{{fr}}De Simone, 1088, {{p.}}30  ; L. Quilci 1974, {{p.}}60, Pittau 1993, {{p.}}461 ; Dell, s.v. Roma : « d’origine peut-être étrusque »[https://web.archive.org/web/20110727033114/http://www.linguistique-latine.org/pdf/dictionnaire/Roma.pdf]</ref>.

Lo primièr pont que los Romans bastiguèton sus Tibre en aval de l'[[Illa Tiberina]] èra lo ''[[pont Sublicius]]'' que segon la legenda, vendriá de la volontat del rei [[Sabins|sabin]] [[Ancus Marcius]] per facilitar los escambis entre [[Latins]] e [[Etruscs|etrusques]], perque se situava a nautor del ''[[Forum Boarium]]'' ("Marcat de buòus"), lo mai ancian dels [[Forum roman|forums romans]]. Èra tot bastit de fusta pesque siá desmontat subte, dins lo cas que las relacions ambedos pòbles se deteriorarián.

D'efèit, al temps de la [[monarquia romana|monarquia]], lo Tibre constituissiá una frontièra naturala de Roma amb l'[[Etrúria]]. Jos la [[republica romana|republica]], un quartièr « Al delà del Tibre » (e doncas de la vila), le ''Transtiberim'' (lo ''[[Trastevere]]'' d'ara) se constituiguèt, pobla surbretot de Josieus e de Sirians. Aquela tèrra d'en primièr « estrangièra » foguèt anexada mai tard a la vila de Roa jos l'emperaire [[August]].

D'autres ponts foguèron bastits sul Tibre, los tèxtes que nos parvenguèon n'indican tretze, nombre excepcional per una ciutat antica, confirmat per una inscripcion datant dels emperaires [[Valentinien I|Valentinian {{Ièr}}]] e [[Valens]] ordonant d'òbras de renovacion suls tretze ponts. Una commission d'administrators creats per [[Tibèri]], los ''procuratores alvei Tiberis et riparum'' (procurators del lièch e de las ribas del Tibre) èra cargada de mantenir de ponts e des broas, del tèrmes de las partidas publicas d'aquelas, e de las concessions de navigacion sul flem<ref>{{fr}}[[Mireille Cébeillac-Gervasoni]], Maria Letizia Caldelli, Fausto Zevi, ''Épigraphie latine'', Armand Colin, 2006, {{ISBN|2200217749}}, pp. 126 et 130</ref>.

== Idrometria - Los debits a Roma ==

Lo debit de Tibre foguèt observat sus un periòde de 59 ans (1921-1979) a [[Roma]], capitala del [[Itàlia|país]]<ref>{{fr}}[https://web.archive.org/web/20160303193403/http://webworld.unesco.org/water/ihp/db/shiklomanov/part'4/EUROPA/Italy/6iy%60ti~1.htm Unesco - Lo Tibre a Rome]</ref>. 
Tibre es un flum pas tròp abondant. Le [[modul (idrologia)|modul]] del flum a Rome es de {{unitat|231|m{{3}}/s}} per una superfíciade {{unitat|16545|km|2}}, çò que correspond a gaireben tot l'agavèrs. La [[lama d'aiga]] rajan dins lo seu agavèrs es de {{unitat|441|millimètres}} anadièrament, çò que se pòt considerar pas gaire naut. Pel [[debit especific]], aténh {{unitat|14.0|litres}} per segonda e per km{{2}} de bacin.

Tibre presenta de fluctuations sasonièras de debit moderadas. Las nautas aigas se passan en ivèrn, e se caracterizan per de debits mensuals mejans anant de 301 a {{unitat|346|m{{3}}/s}} de decembre a març inclusits (amb un suc en febrièr). A partir d'abril, lo debit merma progressivament çò que fa que las bassas aigas d'estiu se debanan de julhet a setembre, amb una bassa du debit mensual mejan fins al nivèl de {{unitat|125|m|3}} al mes d'agost, çò qu'encara denòra apreciable. 
Mas las fluctuacions de debit son mai importantas segon los ans, o calculadas sus de corts periòdes. Las aigadas de Tibre son pauc sovent devastatriças, de fòrça nauts debits essent pauc frequents. 

Lo debit mejan mensual observat en agost atenh {{unitat|125|m{{3}}/s}}, o prèp de 36 % del debit mejan del mes de febrièr (maximum de l'an), çò que mòsta l'amplitud moderada de las variacions saisonièras.

Sul periòde d'observacion de 59 ans, lo debit mensual minimal foguèt de {{unitat|76|m{{3}}/s}} en agost de 1946, çò que demorèt fòrt confortable; lo debit mensual maximal èra de {{unitat|1015|m{{3}}/s}} en decembre de 1937.

[[Fichièr:Roma-Tibre-PontVictorEmmanuelII.JPG|thumb|center|544px|Tibre a [[Roma]] vist dempuèi lo pont Sant'Angelo.]]

== Galeriá ==
<gallery perrow="3" widths="220" heights="220">
File:Sorgente-tevere-fumaiolo.jpg|<center>Font de Tibre al mont Fumaiolo
File:Tevere Fiume sacro.jpg|<center>Estèla a la font de Tibre
Image:Le Tibre Premiers mètres.jpg|<center>Los primièrs mètres del cors de Tibre 
</gallery>

<gallery perrow="3" widths="220" heights="220">
Image:Source du Tibre.jpg|<center>Font de Tibre
Image:Citerna panoramik.jpg|Panoramá de la nauta val de Tibre dempuèi [[Citerna]]
Image:Tibre stèle a la source.jpg|<center>Estèla a la font
</gallery>

== Vejatz tanben ==
{{Commons|Tiber}}

== Nòtas e referéncias ==
;References
<References/>

[[Categoria:Riu d'Itàlia]]