Veire la font de Tessàlia

[[Fichièr:Ancient_Regions_Epirus_and_Macedon.png|vinheta|Mapa de la Tessàlia.]]
[[Fichièr:Thessaly_Plain.jpg|vinheta|Païsatge de la Tessàlia amb lo [[Penèu (Tessàlia)|Penèu]] coulant au milieu.]]
La '''Tessàlia''' es una region tradicionala e istorica de [[Grècia]] situida dins lo centre del país, al sud de la [[Macedònia]] e a l'èst de l'[[Epira]]. Es centrada a l'entorn d'una plana enrodada de relèu coma lo [[Olimp|mont Olimp]] al nòrd.

Forma la majora  partida de la [[Periferias de la Grècia|periferias]] actuala de [[Tessàlia (periferia)|Tessàlia]], qu'inclutz tanben l'èst de l'[[Epira]] e una partida de las [[illas Soparadas]].

== Etimologia ==
Segon unes especialistas lo nom de Tessàlia ven d'aqueste dels envasissors [[Dorians]], los « ''Thessaloi'' », per d'autres dels Teesprotes, abitants d'[[Epira]].

== Geografia ==
La Tessàlia correspond per la mai granda partida al bacin idrografic del [[Penèu (Tessàlia)|Penèu]], superior (plana de Karditsa a l'Oèst) e infrior (plana de [[Larissa (Tessàlia)|Larissa]] a l'Èst), enrodat a l'Oèst pel massís del [[Pinde]], al Nòrd-Èst pels monts [[Olimp]] e [[Mont Ossa|Ossa]], a l'Èst pels monts Pelion e los puèges de [[Magnesia]], al Sud-Èst pel [[golf Pagasetic]] a al Sud pel [[mont Otris]]. Es lo « granièr de blat » de la Grècia mas lo país conten tanben fòrça de [[Vergièr|vergièrs]], d'[[Oliveta|olivetas]], de [[Vinhal|vinhals]] e de bòrdas d'elevatge. Las vilas principalas son [[Larissa (Tessàlia)|Larissa]], [[Karditsa]] e [[Volos]]. La Tessàlia es traversada pels camins de fèrre e las autorotas ligant [[Atenas]]  [[Tessalonica|Teessalonica]].

== Istòria ==
Pendent l'Antiquitat d'aquesta region a, per fòrça de pòbles, una importança estrategica, qu'es situida sus la rota de la [[Reialme de Macedònia|Macedònia]] e de l'[[Dardanèls|Ellespont]]. Possedava un important pòrt a [[Pagasas]]. Lo blat e lo bestial son las principalas riquesas de la region e une font comerciala vitala. La Tessàlia es tanben una de las raras regions de [[Grècia]] ont se pòt practicar l'elevatge dels cavals, d'ont l'importanta cavalariá que dispausavan los Tessalians.

=== Protoistòria ===
La Tessàlia es longtemps ocupada per de populacions unicament pastoralas, benlèu los [[Pelasgs]], que son remplaçats pels [[Aqueus]] cap a la mitat del millenàri II.

=== Antiquitat ===
Las vilas principalas de Tessàlia son<span></span>: [[Krannon|Crannon]], [[Larissa (Tessàlia)|Larissa]], [[Farsàlia (vila)|Farsàlia]] e [[Feras (vila)|Feras]]. Son d'importança gaireben equivalenta e d'aqueste fach, pas cap d'entre elas pendnet l'istòria pòt pas pretendre a l’egemonia. L’aristocracia èra sola proprietària de la tèrra e possedissiá de vastes domènis ont practicavan pas que l’elevatge de cavals. L’agricultura èra confiada a de sèrvis, los Penestes que pagavan al proprietari un impòst e podavan gardar lo demai de la culhida. Avián un reng intermediari entre los esclaus e los òmes libres. Podavan pas èsser venduts, ni meses a mòrt. Èran tanben emplegats dins l'armada, dins la marina o dins la cavalariá. Segon un obratge de l’[[istorian]] [[Estafil de Naucratis|Estafil]], lo nom antic de la Tessçlia èra l’Eoliá.

L’''[[Iliada]]'' despartit en sièos territòris los toponims (IL.II, 695-746) :

# Antròn ''la maritima'', Itòn ''maire de las fedas'', Filaquèa (''litt.'' "Garda"), Pteleos ''dels lièchs d’èrbas en mata'' (''ara'' Ftelia) e Pirasos ''la floridda, enclaus sacrat de Demetèr'';
# Boïbe (''ara'' Bio), Glafirai, Iòlcos ''plan bastida'' e Ferai ''près del lac Boebis'';
# Meliboia, Metonèa, Olizòn ''rocasuda'' e Taumaquia (totes en Magnesia); 
# Itomèa ''rocasuda'', Oïcaliá (près de Tricca) e Tricca (''ara'' Tricala); 
# lo Mont Titanos ''de las blancas tèstas'', Asterion, Iperèia (font), Ormenio ; 
# Argissa, Elonèa, Gerenos (ont Nestor, segon una tradicion, seriá estat elevat), Girtonèa, Oloosson ''la blanca'' (''ara'' Elassona), Ortèa.

Al [[sègle XII]], la region es envasida per de tribús [[Dorians|dorianas]] del Nòrd e del Nòrd-Oèst que migravan cap al Sud, mas son los Tessalians de Tesprocia que conqueriguèron la region. Los Tesprots son, amb los Molosses una de las principalas tribús d'[[Epira]]. Reduson la populacion indigèna a l'estat de sèrvis. E las familhas nòblas, coma los Aleuades, s'impausan cadunas dins un canton.

Capitan a constituir una Liga<span></span>: La [[Liga tessaliana]] (o Confederacion tessaliana) qu'es dirigida per un magistrat federal, lo tagos. Al [[sègle VII]], la Liga tessaliana es poderosa en [[Grècia]] del Nòrd e espandís son poder suls montanhòls vesins. La Tessàlia, majoritçria al conselh amfictionic de [[Dèlfes]] ne profiècha per espandre son influéncia en [[Grècia]] centrala. Impausa sa supremacia en Focídia e cerca quitament a sometre la [[Beocia]].

La poténcia tessaliana es de corta durada. Al començament del sègle V AbC, los Tessalians son batuts pels [[Beocia|Beociens]] e rebutats pels Focidians dins lor païses. Pendent las [[Guèrras Medicas]], son d'en primièr someses als [[Empèri Pèrsa|Persans]] alara que los Grècs decidisson d'abandonar la defensa de Tempèa per se retirar suls [[Termopils]], mas pendnet l'invasion del Rei [[Empèri Pèrsa|Persan]] [[Xerxes Ier|Xerxes {{Ier}}]] ([[-486]]/[[-465]]) demandèron l'ajuda a [[Esparta]].

Se sap de [[Xenofont]] que l'Atenian [[Critias]] menèt una vida aventurosa en Tessàlia; segon lo tesmonhatge de l’orator e biograf [[Roma antica|roman]] [[Filostrate d'Atenas]], de lenga grèga, Critias faguèt mai pesucas las tiranniás de las ciutats tessalianas per son influéncia politica. Al començament de la [[Guèrra de Peloponès|Guèrra del Peloponès]], la Tessàlia se liga amb [[Atenas]]; mai tard, pendent las guèrras entre la [[Reialme de Macedònia|Macedònia]] e las ciutats grègas, la Tessàlia es una region tampon. Al sègle IV, l'ensag de [[Jason de Feras|Jason]], tiran de Feras per realizar l'unitat de la region en [[-375]]/[[-374]], provòca las intervencions dels [[Tebas (Grècia)|Tebans]] e dels Macedonians sos ancians aliats, fasent la dralha a la conquista de la Grècia pel rei de Macedòni [[Felip II de Macedònia|Felip II]] ([[-359]]/[[-336]]). La Tessàlia, vèrs [[-353]]/[[-352]], es alara ligada a l’empèri Macedonian. [[Roma]] li torna son independéncia en [[-196]], puèi es, en [[-148]] incorporada a la provícia [[Empèri Roman|Romana]] de [[Macedònia (província romana)|Macedònia]]. Jol regne de l'emperaire [[Sever Alexandre]], forma una [[Província romana|província]] separada de la Macedònia amb per capitala [[Larissa (Tessàlia)|Larissa]]<ref>{{Ouvrage|auteur=Charles Dezobry, Th Bachelet|titre=Dictionnaire général de biographie et d'histoire, de mythologie, de géographie ancienne et moderne|volume=2|éditeur=Delagrave|lieu=|année=1866|présentation en ligne={{Google Livres|waFBAAAAcAAJ|page=2620|surligne=}}}}</ref>.

=== Edat Mejana e periòde otomana ===
[[Fichièr:Flickr_-_lo.tangelini_-_Mas_cerca_de_Dios.jpg|esquèrra|vinheta|260x260px|Las Meteòras.]]
En [[395]], los [[visigòts]] ravatjan la Tessàlia, "granièr de blat" de l'Ellada, abans de se dirigir cap al [[Peloponès]], l'[[Epira]], puèi la [[Dalmàcia]] e l'[[Itàlia]]. Larissa subís un sacatge, la populacion se refugia suls pemonts. La Tessàlia es alara integrada dins la "''préeecture pratoriana''" (ὑπαρχία τῶν πραιτωρίων) d'[[Illíria]] (Ἐπαρχότης Ἰλλυρικοῦ), que demora après la division de l'Empèri roman en 395. En [[610]], après dos sègles de patz relativa, son les tribús eslavas que s'installan dins le país. Las autoritats imperialas, que aqueste moment son presas amb los [[Empèri Sassanida|Persans sassanidas]] a l'èst e los [[avars de Panònia|avars]] al nòrd, preferisson engatjar aquestes eslaus coma de vassals e de las tropas auxiliaras en Grècia, puslèu que de las veire se ligar als avars coma èra lo cas sul [[Danubi]]. Pauc a pauc, aquestes nombroses eslaus de Tessàlia e del Peloponès s'ellenizan, contribuissent a manténer en Grècia lo fenotipe "grand e blond" qu'existissiá ja a partir de l'Antiquitat, mas qu'es recessiu. L'[[Empèri Bizantin|empèri roman d'orient]] (que nomenam "[[Empèri Bizantin|bizantin]]") instituís alara de "[[Tèma (Empèri Bizantin)|tèmas]]", prefecturas a l'encòp civilas e militaras<span></span>: la Tessàlia fa partit del "tèma" de l'Ellada, levat de regions mai nordicas qu son ligadas a aqueste de [[Tessalònia (Tèma)]].

Al nòrd-oèst, del costa de las [[Monastèris de las Meteòras|Meteòras]] (que la construccion comença al sègle XIV amb lo monge Atanasi), la Tessàlia se situa ara al contacte d'un novèl estat que regropa los [[Slaves|Eslaus]], los [[Valaques|Valacs]] e los [[Grècs]] de l'interior de las tèrras de la peninsula dels [[Balcans]]<span></span>: la [[Primièr Empèri bulgar|Bulgaria]]. Las frequentas escarmossas e las guèrras entre aqueste Estat et l'Empèri, entretenon una inseguretat que fa damatge a l'agricultura e al desvelopament del país, que se despòbla. En [[1018]], al tèrme d'una guèrra longa e sanguinosa, l'emperaire [[Basili II lo Bulgaroctòn|Basili II]] ven a tornar reconquerir la peninsula dels Balcans anientissent la Bulgaria. Aquò provòca de grands desplaçaments de populacions, e per exemple los Valacs de Bulgaria que se dispersan<span></span>: una partida d'entre eles migra cap a la [[Transilvània]] ont grossisson los rengs d'aqueste que ja s'i trapavan<ref>Chroniques de Ioannès [//fr.wikipedia.org/wiki/Skylitz%C3%A8s Skylitzès], 976, in : Petre Ș. Năsturel : ''Études d'Histoire médiévale'', Inst. d'Histoire "Nicolae Iorga", vol. XVI, 1998</ref>, mas un grand nombre s'installa en Tessàlia qu'es alara nomenada la "''Granda Valaquia''" (Μεγάλη Βλαχία) pels autors bizantins<ref>[//fr.wikipedia.org/wiki/Th%C3%A9ophane_le_Confesseur Théophane le Confesseur] et [//fr.wikipedia.org/wiki/Kedrenos Cédrène], in : Nicolae Iorga, Teodor Capidan, Constantin Giurescu : ''Histoire des Roumains'', ed. de l'Académie Roumaine ; chroniques de Ioannès [//fr.wikipedia.org/wiki/Skylitz%C3%A8s Skylitzès], 976, in : Petre Ș. Năsturel : ''Études d'Histoire médiévale'', Inst. d'Histoire "Nicolae Iorga", vol. XVI, 1998 et Ion Nistor : ''L'origine des Romans des Balkans et les [//fr.wikipedia.org/wiki/Valachie Valachies] d'Épire et de Thessalie'', annales de l'Académie roumaine, série 3, tome 2, mém. 7, Bucarest 1944</ref>. A lor torn, coma los Eslaus d'en primièr, aquestes Valacs [[Aromanés|romanofòns]] von s'ellenizar amb los sègles, los darrièrs sonque a la fin del [[sègle XIX]]. Païsans, tornan lo país en cultura e desvelopan lo pastoralisme, la lana de lors tropèls (Φλοϰάτες) essent reputada dins tot l'Empèri e servissent a confeccionar las capas dels soldats bizantins.

Encara dos sègles de patz relativa, e son a l'encòp los "''Francs''" (''Φράγγοι'' - mot grèc designant los Occidentals catolics) que, pendent la [[Quatrena Crosada|quatrena crosada]], pren la Tessàlia qu'es alara donada al [[Reiaume de Tessalonica|Reialme latin de Salonica]] creat al benefici del magnat italian [[Bonifaci de Montferrat]], decebut d'aver degut daissar a Baudoin de Flandra lo trône de l'[[Estat latin de Constantinòble|Empèri latin de Constantinòble]]. Los "''Francs''", o "''Latins{{page h'|Latin (homonymie)|Latins}}''", asservisson e maltractan la populacion grèga e valaca, ortodòxa, que se revòlta: après 20 ans d'existéncia, lo reialme dels Montferrat s'aclapa e la Tessàlia es liberada (del vejaire grèc) per l'[[Despotat d'Epira|Estat grèc d'Epira]]. En 1266 o 1268, [[Miquèl II Docas]] d'Epira morís e so Estat es partejat entre sos filhs Nicefòr e Joan Ángel. Lo primier erite de la quita [[Epira]] alara que Joan, maridat a la filha de l'arquont valac de Tessàlia, recep aquesta amb per capitala Neopatras<ref>Nicholas Cheetham, ''Mediaeval Greece'', Yale University Press, 1981, John V.A. Fine Jr., ''The Late Medieval Balkans'', Ann Arbor, 1987, et Donald MacGillivray-Nicol (trad. Hugues Defrance), ''Les derniers siècles de Byzance, 1261-1453'', Paris, Texto, 2008, {{ISBN|978-2-84734-527-8}}.</ref>.

En [[1261]], l'[[Empèri Bizantin|Empèri bizantin]] se reforma, mas es ara plan aclapat e endeutat. En [[1332]], la Tessàlia es envasida e annexida per Esteve Dochan, l'emperaire dels Sèrbes. La garda pas que uèit ans, après que torna a l'[[Empèri Bizantin|Empèri bizantin]] per encara 53 ans. La potencia de l'Empèri grèc es pasmens mai qu'un sovenir, e Larissa cai dins las mans dels [[Empèri Otoman|Turcs otomans]] en [[1393]]. Alara, l'Empèri grèc es redusit a sa capitala [[Constantinòble]], a [[Mistra]] e una illas Egèas. La Tessàlia, ela, es integrada a la província otomana de Romèlia (''Rum-Eli'' - mot turc significant "''país dels Romans''" : en efièch los ancians ciutadans bizantins, alara que de lenga grèga, s'identifcavan encara coma "Romans", en grèc ''Ῥωμαίοι'').

Coma los "''Francs''" abans eles, los Otomans, en Grècia, realizan un sistèma agricòla (Timars) constrenhent per la populacion, que mai someton al [[dèime]], a la capitacion (haraç) e al devchirmè (παιδομάζωμα : razzia dels enfants, per ne far de [[Janissari|janissaris]]). Las revòltas, frequentas, son reprimidas dins lo sang, e de nombrosas bendas d'insurjats se forman, semipanaires(κλέφτες: cleftes), semieròis.

=== Epòca contemporanèa ===
Los cleftes jògan un ròtle non negligible dins la [[Guèrra d'Indepéndencia de Grècia|guèrra d'independéncia grèga]] al començament del [[sègle XIX]], mas alara que lo Reialme de Grècia es reconegut en [[1832]], la Tessàlia deura esperar encara près de 50 ans per li èsser enfin ligada, al tèrme de la Conferéncia de Constantinòble, units lo 24 de ferbrièr de [[1881]] per que s'acabe lo chaples realizats pels Otomans en responsa a las revòltas de lors subjèctes cretians.

Es encara en Tessàlia que se debanèt la « [[Guèrra Otomanogrèga de 1897|guèrra de Trenta Jorns]] » de [[1897]] que la Grèca perdèt contra los Turcs, que deguèt daissar los passes separant la Tessàlia de la Macedònia.

Pendent la [[Dusau Guèrra Mondiau|Segonda Guèrra mondiala]], la Tessàlia foguèt d'en primièr ocupada per las tropas italianas, puèi, après le retirada d'aquestas en octobre de [[1943]], alemandas. Los [[Tresen Reich|nazis]] fusilhèron fòrça resistants e otatges, e deportèron los josieus grècs. Après la Segond Guèrra mondiala, unas fasas de la [[Guèrra Civila Grèga|Guèrra civila grèga]] ensagnosiguèron tanben la Tessçlia, coma dins los monts del nòrd-oèst.

Es sonque après 1950 que le país podèt començar e reviscolar e se desvolopar, al mens fins a la crisi financièra de las annadas 2010, deguda a la deregulacion [[Globalizacion|mondiala]] e als [[Deute|endeudaments]] de la [[Grècia]], en partida consecutius als [[Jòcs Olimpics d'estiu de 2004|Jòcs olimpics]] de [[2004]]. En Tessàlia subretot, la disparicion de l'agricultura de proximitat e lo desvolopament développement de l'agoindustria demanda d'investiments perucs que son encara pas amortits, la qualitat dels sols e la productivitat essent pas equivalentas a çò que se pòt observar e realizar en [[Bassa Saxònia]], en [[Flandra]] o en [[Normandia]].

== Mitologia e literatura ==
Dins la [[mitologia grèga]], la Tessàlia èra lo reialme dels [[Centaure|Centaures]] e dels [[Lapita|Lapitas]], e tanben d'ont se n'anèt l'expedicion dels [[Argonautas]], [[Pelias]] e [[Eson]] essent reis d'[[Iolcos]] (ara [[Volos]]).

Dins la Tessàlia al sens general, l’''[[Iliada]]'' destria l{{'}}''Argos pelasgica'' (al sud) de la ''Tessàlia'' al sens restrench: [[Aquilles|Aquiles]] contraròtla la primièra (amb Alopèa, Alos, Ellas ''de las bèlas femnas'', la Ftiá ''dels camps fertils '' e ''noiricièra d'eròis'' e Trequis) (II, 681-684 e I, 155); la segonda es divisada en diferents territòris (cf. ''Geografia'' pels toponims e numerotacion dels territòris) jos diferentas autoritats, a saber, en terr. 1 ''anc.'' Protesilas, ''puèi'' Podarcèus filhs d’Ificlos (II, 695-709), en terr. 2 Eumelos filhs d’Admete e d’Alcesta, ''la mai divina de las femnas e la mai bèla de las filhas de Pelias'' (II, 711-715), en terr. 3 Filoctèta ''puèi'' Medon ''bastard d’Oilèu per Rene'' (II, 716-728), en terr. 4 las mètges Podalira e Machaon, ambedos enfants d’Asclepios (II, 729-735;III, 193, 194, 204), en terr. 5 Euripil filh d'Evemon (II, 734-736) e en terr. 6 Polipètes filh de Piritoòs e d’Ipodamia, Leontèu filh de Coronos descendent de Cenèu (II, 738-746).

La Tessàlia es reputada dins l'Antiquitat per sas mascas poderosas<span></span>: Ericto, mencionada al libre VI de ''[[Farsàlia|La Farsàlia]]'' de [[Lucan]] coma [[Pamfila (masca)|Pamfila]] e [[Meroèa (masca)|Meroèa]], qu'apareisson ambedoas dins las ''[[Metamorfòras (Apulèu)|Metamorfòras]]'' d'[[Apulèu]].

== Nòtas ==
{{Reflist}}

== Vejatz tanben ==

=== Articles connèxes ===

; Antiquitat romana

* [[Província romana]],
* ''[[Notitia dignitatum]]'', 

=== Ligams extèrnes ===

* [http://antikforever.com/Grece/Divers/pheres_thessalie.htm%7Csur ''Antikforever'']
* [http://www.hisoma.mom.fr/recherche-et-activites/thessalie%7Csur ''Laboratoire HISOMA'']
* [http://www.persee.fr/doc/geoca_0035-113x_1965_num_40_2_1777%7CMichel Sivignon, ''Aspects d'une plaine méditerranéenne'']
* [http://www.persee.fr/doc/bch_0007-4217_1997_num_121_1_1635%7CDecourt & Mottas, ''Voies et milliaires romains de Thessalie'']
[[Categoria:Region de Grècia]]