Termodinamica de la matèria fosca

La termodinamica de la matèria fosca (o matèria escura) es una disclipina de la fisica qu'estúdia l'analogia de las proprietats de la matèria que composa aproximadament 27% de l’Univèrs. Es invisible, perqué non interagís amb la lutz o amb d'autras formas de radiacion electromagnetica, e doncas invisibla als telescòpis convencionals. Per aqueste motiu, la recèrca actuala se concentra sus las interaccions entre la matèria fosca e la matèria ordinària, en particular dins lo cadre de la cosmologia teorica. Lo model cosmologic actual suggerís que la matèria fosca es responsabla de la formacion de las galaxias e de las estructuras a granda escala de l’Univèrs.^[1]

Concèpte

La matèria fosca foguèt proposta per la primièra vegada pel fisician Fritz Zwicky dins los ans 1930, qu'analizava las galaxias e sas interaccions gravitacionalas. Son biais de raisonnement es vengut un pilar per la teoria moderna de la cosmologia: la matèria fosca es la responsabla de la majoritat de la massa invisible dins l’Univèrs que fa que las galaxias rotan amb una velocitat superiora a la que la matèria visibla sola poiriá sostenir amb son gravitat. Dins aqueste sens, la matèria fosca es essenciala per comprendre la dinamica de las galaxias e l’estructura a granda escala de l’Univèrs.^[2]

Modèls teorics

La matèria fosca es classificada en dos grandas categories: la matèria fosca "freda" e la matèria fosca "calda". La matèria fosca "freda" (WIMPs - Weakly Interacting Massive Particles) es la teoria la mai comuna e sugjerís que la matèria fosca es composta de particulas massivas qu'an interaccion aprèp de manera febla amb la matèria ordinària. Aquestas particulas viatjan lentament comparat amb la velocitat de la lutz, que permet una distribucion relativament regulara de la matèria fosca dins l'Univèrs.^[3]

A l’oposat, la matèria fosca "calda" inclutz de particulas mai leugièras, coma los neutrons, que viatjan gaireben a la velocitat de la lutz. Aquesta teoria es mai rara dins la cosmologia moderna, mas existís encara un interès per tal de saber quala de las doas teorias correspon a la realitat.^[4]

Referéncias

↑ Bertone, G., et al. "The Nature of Dark Matter." Annual Review of Nuclear and Particle Science, 2004.
↑ Zwicky, F. (1933). "Die Rotverschiebung von extragalaktischen Nebeln." Helvetica Physica Acta, 6(1), 110-127.
↑ Bertone, G., Hooper, D., & Silk, J. (2005). "Particle dark matter: Evidence, candidates and constraints." Physics Reports, 405(5-6), 279-390. https://doi.org/10.1016/j.physrep.2004.08.031
↑ Bond, J. R., Kofman, L., & Pogosyan, D. (1996). "How filaments of galaxies are clustered." Nature, 380, 603-609. https://doi.org/10.1038/380603a0

[1] Bertone, G., et al. "The Nature of Dark Matter." Annual Review of Nuclear and Particle Science, 2004.

[2] Zwicky, F. (1933). "Die Rotverschiebung von extragalaktischen Nebeln." Helvetica Physica Acta, 6(1), 110-127.

[3] Bertone, G., Hooper, D., & Silk, J. (2005). "Particle dark matter: Evidence, candidates and constraints." Physics Reports, 405(5-6), 279-390. https://doi.org/10.1016/j.physrep.2004.08.031

[4] Bond, J. R., Kofman, L., & Pogosyan, D. (1996). "How filaments of galaxies are clustered." Nature, 380, 603-609. https://doi.org/10.1038/380603a0

[1]

[2]

[3]

[4]