Veire la font de Sorbus aucuparia

{{Taxobox debuta | vegetal | ''Sorbus aucuparia'' | Illustration Sorbus aucuparia0.jpg | Sorbièr dels aucèls }}
{{Taxobox | sosrègne | Tracheobionta }}
{{Taxobox | division | Magnoliophyta }}
{{Taxobox | classa | Magnoliopsida }}
{{Taxobox | sosclassa | Rosidae }}
{{Taxobox | òrdre | Rosales }}
{{Taxobox | familha | Rosaceae }}
{{Taxobox | sosfamilha | Maloideae }}
{{Taxobox | genre | Sorbus }}
{{Taxobox taxon | vegetal | espècia | Sorbus aucuparia | [[carl von Linné|L.]], [[1753]] }}
{{Taxobox filogenia bendèl | classification=APGIII }}
{{Taxobox | òrdre | Rosales }}
{{Taxobox | familha | Rosaceae }}
{{Taxobox | sosfamilha | Maloïdeae }}
{{Taxobox reparticion | Sorbus aucuparia range.svg }}
{{Taxobox fin}}

Lo '''sorbièr''' o '''sorbièr dels aucèls''', '''pudís''' o '''torièr''' (''Sorbus aucuparia'' L.) es un [[arbre]] que pòt aténher los 5 mètres de naut. Viu principalament a l'aurièra dels bòsques de [[picea|picèas]]. Lo sorbièr es cosin amb l'[[Sorbus aria|albièr]]. Sas fuèlhas son compausadas de 17 o 15 [[foliòla]]s lanceoladas doblament dentadas ligadas al [[pecol]].

== Descripcion ==
[[Fichièr:Eberesche Knospen und Blüten.JPG|vignette|gauche|Inflorescence]]
Las brancas son lisas, grisassas. Las [[fuèlha]]s sot pennadas, amb 5 o 7 paras de foliòlas finament dentadas, verdas dels dos costats, leugièrament borrilhudas al revèrs. Las flors blancas, de 5 petals, son gropadas en [[corimbe]]s. An una odor fòrta, pauc agradiva. Los fruits, las sòrbas, son de [[baia (botanica)|baias]] rojas iranjadas fòrça presadas pels [[aucèl]]s, especialament los [[tordre]]s.

L'arbre despassa rarament {{unitat| 7 mètres}}. Buta per los bòsques, las selvas e las baranhas, dins las landas e los luòcs rocassuts, sovent en altitud (en mejana montanha), subre un sòl leugièr. Florason en mai-junh fruits a maturitat a la fin de l'estiu. Aqueles fruits perduran longtemps sus l'arbre en ivèrn, çò que li balha un interès decoratiu, e mai que mai constituís una serva de manjar pels aucèls.

Pòt viure 120 ans.

== Proprietats ==
Arbre frequent en zona rurala (servissiá autrecòps per atraire los tordres en auton, d'ont son nom) e de mai en mai sovent plantat dins los jardins urbans ont sa talha reduita es presada.
Las clòscas contenon de traças d'[[amigdalosid]] (eterosid cianogenetic). Las sòrbas se pòdon manjar crusas mas son gost aspre e acidulat ne descoratja la culheta. Fresques e abans maturitat los fruits son gostoses : servisson per aprestar de [[gelarèa]]s e de [[confituras]]<ref>Joel Reynaud, La Flore du Pharmatcien, Ed TEC et DOC 2002</ref>. Son astringents e pòdon servir, en decoccion, de medicament natural contra la rauquièra e las extincions de votz.

== Los fruits ==
En auton, lo sorbièr fa de fruits roges (sòrba) o jaunes (varietats ornamentalas). Son esferics e pichons (falsa drupa) mai o mens persistents.
Los fruits son manjats pels aucèls. Crus e cuèchs, aquels fruits son comestibles pels umans mas en pichona quantitat, pr'amor que pòdon èsser toxics en rason de la preséncia d'acide parasorbic (acid del sorbièr) del gost aspre e amar, que pòt provocar lo vòmit, mentre que las granas contenon d'amigdalosid, un eterosid cianogèn. L'acid parasorbice se neutraliza per una coseson perlongada e permet de far gelarèas, confituras, preparacions alcoolizadas e autres mets tradicionals a partir de baias de sorbièr, especialament en Euròpa del Nòrd. Aquelas baias contenon naturalament de [[sorbitol]], que tira son nom de la planta, un edulcorant non fermentescible e un purgatiu qu'es a l'ora d'ara produit per sintèsi dins l'industria agroalimentària<ref>{{ligam web|url=http://www.botanical.com/botanical/mgmh/a/ashmo076.html|titre=A Modern Herbal - Ash, Mountain|site=www.botanical.com}}</ref>.

== Caracteristicas ==
* Organs reproductors :
** Tipe d'inflorescéncia : [[corimbe]]
** Reparticion dels sèxes : [[Glossari botanic|ermafrodit]]
** Tipe de pollinizacion : [[Glossari botanic|entomogam]]
** Periòde de florison : mai a julhet
* Grana :
** Tipe de fruit : [[drupa]]
** Mòde de disseminacion : [[glossari botanic|endozoocòra]]
* Abitat e reparticion :
** Abitat tipe : bòsques caducifoliats medioeuropèus, acidofils, oligotrofils, psicrofils
** Aira de reparticion : eurasiatica
<small>''Donnadas d'après:'' [https://web.archive.org/web/20060207043607/http://perso.wanadoo.fr/philippe.julve/catminat.htm Julve, Ph., 1998 ff. - Baseflor. Index botanique, écologique et chorologique de la flore de France. Version : 23 avril 2004]. </small>

Son aira de reparticion naturala cobrís l'[[Euròpa]] tota e l'[[Asia]] temperada ([[Liban]], [[Turquia]], [[Armenia]], [[Azerbaitjan]], [[Daguestan]]). Espandit per la cultura, s'es naturalizat endacòm mai, notadament en [[America del Nòrd]].

En [[França]], es pron comun dins los bòsques e a la broa dels camins, dins las montanhas fins a {{unitat|1500|m}} d'altitud, mai espandit en plana. Es una [[essencia boscassièra|esséncia]] de lutz. Aima mai los climas temperats e umids, e se trapa pus rarament en zona mediterranèa. A nauta altitud, prend un pòrt agarussit de boisson.

== Utilizacion ==
Aquel arbre, qu'es lo pus espandit dels sorbièrs, es sovent plantat coma arbre d'alinhament o d'ornament dins los pargues e [[jardin]]s.

Las sòrbas servisson d'esca pels aucèls. Los fruits fresques son pas comestibles e l'òme. Contenon d'acids [[Acid sorbic|sorbic]], [[acide malic|malic]] e parasorbic (aqueste es toxic), e diferents sucres coma lo [[sacaròsa]], [[dextròsa]] e de [[sorbitòl]]. Aquel sucre, que foguèt descobèrt dins las baias del sorbièr, es ara sintetizat e utilizat coma edulcorant, especialament pels [[Diabèta sucrat|diabetics]].
La clòsca conten un [[eterosid]] toxic ([[amigdalosid]]).

Las baias rojas, o ''Rowan berries''<ref>{{ligam web|url=http://www.eattheweeds.com/mountain-ash-rowan/|titre=Mountain Ash, Rowan - Eat The Weeds and other things, too|date=2 septembre 2012|éditeur=}}</ref>{{,}}<ref>{{ligam web|url=http://www.fruitsinfo.com/rowan-fruit.php|titre=Rowan fruit - Nutrition facts-Rowan fruit - Health benefits|site=www.fruitsinfo.com}}</ref>{{,}}<ref>{{ligam web|url=http://en.heilkraeuter.net/herbs/rowan-berry.htm|titre=Rowan Berry|premier=Eva|nom=Marbach|site=en.heilkraeuter.net}}</ref> o ''Quickbeam'' o ''[[Vogelbeere]]'', son comestibles après preparacion.
Venon comestibles quora son plan maduras, passadas, e a condicion d'èsser cueitas. Servisson de còps que i a a aprestar de [[confitura]]s, e tanben a fabricar, per [[destillacion]], una beguda alcoolizada de tipe kirsch. Tenon de proprietats laxativas e diureticas.

La fusta, dura e blanca, èra presada per fabricar los rais de rodas de carretas o de margas d'espleits, o per lo tornatge.

== Qualques varietats cultivadas per l'ornament ==
[[Fichièr:Rowanberries in late August 2004 in Helsinki.jpg|vignette|''Sorbus aucuparia'' (fruits)]]
* ''Asplenifolia'', de foliòlas pennadas coma las [[falguièra]]s ;
* ''Beissneri'', d'escòrça rogenca, rampels, pecols e brotas violetas, fulhatge daurat a l'auton, descoratiu ;
* ''Dirkenii'', de flors jaunas ;
* ''Edulis'', de gròsses fruits irange, comestibles (acidulats) ;
* ''Fastigiata'', de pòrt quilhat ;
* ''Laciniata'', de fuèlhas descopadas ;
* ''Pendula'', de pòrt ploraire ;
* ''Rossica major'', de pòrt arborat, fuèlhas porpras a l'auton ;
* ''Xanthocarpa'', de fruits jaunes.

== Nòtas e referéncias ==
<references />

== Veire tanben ==
=== Articles connèxes ===
* [[Sorbus torminalis|Albièr torminal]] (''Sorbus torminalis'')
* [[Sorbus aria|Albièr blanc]] (''Sorbus aria'')
* [[Sorbièr]] (''Sorbus domestica'')

=== Ligams extèrnes ===

* {{Belles fleurs de France|sorbus_aucuparia1|''Sorbus aucuparia''}}
* {{CatalogueofLife espèce|Sorbus|aucuparia|auct. nonn. fl. cauc. et armen.}}
* {{ITIS|25320|''Sorbus aucuparia''  L.}}
* {{NCBI|36599|''Sorbus aucuparia''}}
* {{GRIN espèce|310534|''Sorbus aucuparia''  L.}}
* {{ARKive ARK|plants_and_algae|Sorbus|aucuparia}}
* {{Tela-métro|65277|''Sorbus aucuparia'' L.}}
* {{INPN|124308|''Sorbus aucuparia'' L., 1753}}
[[Categoria:Flòra (nom scientific)]]
[[Categoria:Boscassilha]]
[[Categoria:Arbre]]
[[Categoria:Maloideae]]