Veire la font de Secada

[[Fichièr:Terre_seche.JPG|vinheta|Sòl assecat a Tolon<span></span>: las fendilhas de secason apareisson]]
[[Fichièr:Drought.jpg|vinheta|Poligòns de secason dins lo [[desèrt de Sonora]]]]
[[Fichièr:Aralship2.jpg|vinheta|Nau encalada sus l'anciana broa de la [[mar d'Aral]], [[Cazacstan]], 2003, procediment de amont de l'aiga dels flums per l'[[irrigacion]] agricòla]]
[[Fichièr:Pollution_over_east_China.jpg|vinheta|Fums de fuòc e envòl de milions de tonas de poscas e aerosòls venet dels sòls degradats<span></span>: China o dins de vilas la pollucion es gairement permanenta]]
La '''secada''' es l'estat normal o passatgièr del sòl e/o d'un [[environament]], correspondent a una manca d'[[aiga]], sus un periòde pro long per qu'aja d'impactes sus la flora naturala o cultivada, la fauna salvatja o los animals d'elevatge. Secada es diferenta d'[[ariditat]]. Una region arida pòt conéisser d'episòdis de secada.

Aqueste ''deficit idric'' es episodicament natural (per exemple, los periòdes glaciaris/interglaciaris del [[Quaternari]], los cicles El Niño / El Niña, etc.) e segon de climatològs, poirián èsser amplificat per l'emission umanitari de gas d'efièch de sèrra. Seguís a deficit pluviometric inexplicat, sus de longs periòdes pendnet que las precipitacions son anormalament febles o insufisantas per manténer l'umiditat del sòl e l'[[igrometria]] normala de l'aire. Pòt èsser agravat o explicat per de pompatges, una baissa del nivèl del [[jaç freatic]], l'[[erosion]] e la degradacion dels sòls (l'[[Umús|umus]] favoriza la retencion de l'aiga, lo talh a blanc de zonas forestièras dins la region de l'[[Amazonas (fluvi)|Amazonas]], per exemple, provòca lèu la pèrda d'aqueste umus essencial a la retencion de l'aiga e causa una [[desertificacion]] antropomorfica accelerada), un aument de l'[[evapotranspiracion]] inducha per de plantacions consomatriças d'aiga ([[Pibol|pibols]], [[milh]]).

La secada pòt destruire las futuras culhidas (parcialament o totalament) e tuar los animals d'elevatge, e a vegada salvatjas. Ven alara un factor de [[famina]] regionala e d'exòdi, sovent acompanhada de trebles socials veire de [[Guèrra|conflictes armats]] subretot dins las regions de pauca fonts economicas.

La secada es donc pas qu'un fenomèn fisic o climatic objectiu. Es tanben una nocion relativa que rebat l'escart entre la disponibilitat de l'aiga e la demanda en aiga per l'òme, son [[agricultura]] e son [[Bestiau|bestial]] e d'usatges d'una necessitat secondari ([[piscina]], asagatge de las tepas, lavatge de veitura, etc.). Çò que fa de la definicion de la secada relativa al contèxte [[Geopolitica|geopolitic]] e [[Sociologia|sociologic]]; l'estat « normal » de disponibilitat de l'aiga cambia segon las zonas biogeograficas e los besonhs reals o sentits dels individús e de las [[Societat|societats]].

Las secadas meteorologicas se produson mai sovent quand un anticiclòn s'installa pendent al dessús d'una region a causa d'una situacion de blocatge. Las nautas pressions de contunh empachan donc tota intrusion d'una perturbacion atmosferica e pòdon alara menar la region 	tresplombada per aquesta a un long periòde de bèl temps e donc amb un pauc veire sens precipitacions.

== Definicions ==
L'ariditat caracteriza un climat avent de febles precipitacions mejanas annalas e per un fòrt deficit d'aquestass al respècte de l'[[evapotranspiracion]] potenciala, en oposicion a un climat umid. L'ariditat presenta de fòrtas implicacions idrologicas, [[Edafologia|edafologicas]] e geomorfologicas. S'agís d'un concèpte climatic de referéncia espaciala (zona arida), l'ariditat ne deu pas èsser confonduda amb la secada qu'es un concèpte meteorologicont l'abséncia d'aiga o las deficits idrics son considerats coma una referéncia temporala, conjoncturala (periòde o an(s) sec(s)).

Segon lo ''Glossari internacional d'idrologia'', i a doas definicions de la « secada » : una abséncia perlongada o un deficit marcat de las precipitacions o alara, una « secada idrologica » caracterizada per « un periòde de temps anormalament sec, pro long per provocar una carestiá d'aiga caracterizada per un abaissament significatiu de l'escaolament dels cors d'aiga, dels nivèls dels lacs e/o de jaces sosterranhas, los amenant a de valors inferioras a la normala e/o a un assecament anormal del sòl »<ref>[https://web.archive.org/web/20060627022858/http://webworld.unesco.org/water/ihp/db/glossary/glu/FRDIC/DICARIDE.HTM Dictionnaire Français d'Hydrologie, « aridité » et « sécheresse »]</ref>

=== Tipes de secada ===
Existís tres tipes de secada. Lo primièr tipe, la secada [[Meteorologia|meteorologica]], arriba quand existís un periòde long d'un taus de precipitacions en dejòs de la mejana. La segonda es la secada [[Agricultura|agricòla]], alara existís pas pro d'umiditat per las culturas. Aquesta condicion pòt arribar quitament se las precipitacions son normalas a caus de condicions del sòl e de tecnicas agricòlas, o de causida de plantas inadaptadas (coma lo milh o lo ris, plan consommatriças d'aiga). Lo tresen, la secada [[Idrologia|idrologica]], arriba quand lo nivèl de las sèrvas d'aigas disponiblas dins los jaces aquifèrs, lacs e sèrvas davalan sota la mejana. Aqueste lindal se pòt aténher amb de precipitacions normalas o al dessús de la mejana quand l'aiga es desvida cap a una autra region o que foguèt subrexpleitada, quand una consomacion nauta d'aiga passa las capacitats del jaç o de las sèrvas a se renovelar, o encara, quand las condicions d'alimentacion dels jaces son acampadas (Cf. lei de Darcy sus la permeabilitat del sòl)<ref>[//fr.wikipedia.org/wiki/M%C3%A9t%C3%A9o-France Météo-France], Changement climatique et sécheresses [http://climat.meteofrance.com/chgt_climat2/presentation/climat_futur/changementsech?page_id=16647]</ref>.

Dins l'usatge mai frequent lo mot « secada » se referís mai sovent a la secada meteorologica.

=== Qualificacions matematicas ===
D'indicis d'ariditat convencionals e empirics permeton de definir quantitativament l'ariditat. Las valors mejanas de precipitacions e de temperatura son utilizats per definir los gras d'ariditat (iperarid, [[Ariditat|arid]] e semiarid) e las condicions de l'escolament dels cors d'aiga. Los indicis d'ariditat mai aisidament utilizats son aqueste de E. de Martonne (1926), L. Emberger (1932), C.W. Thornthwaite (1948), J. Dubief (1950), R. Capot-Rey (1951), [[Henri Gaussen|H. Gaussen]], F. Bagnouls (1952) e P. Birot (1953)<ref>[https://web.archive.org/web/20060627022858/http://webworld.unesco.org/water/ihp/db/glossary/glu/FRDIC/DICARIDE.HTM Dictionnaire Français d'Hydrologie, ''aridité'']</ref>.

Al vejaire scientific, la secada es definida coma « deficit climatic » (Dc).

<math>Dc = P - ETP</math>

* P correspond a la pluviometria, exprimida en milimètres.
* ETP es l'evapotranspiracion potenciala d'una planta en milimètres, es a dire sa pèrda d'aiga per la respiracion e l'evaporacion.

En cas de secada, Dc = 0.

Al vejaire agricòl, la secada correspond a çò que se nomena lo « deficit agricòl » (Da).

<math>Da = P - ETP + RFU</math>

* ETP essent l'evapotranspiracion potenciala d'una planta, exprimida en milimètres,
* RFU es la ''resèrva aisidament utilisable'', es a dire la resèrve d'aiga dins lo sòl disponible per las planteas, exprimida en milimètres. Val 2/3 de la RU qu'es egal al taus d'umiditat multiplicat per la prigondor atenguda per las raices.

== Cas remarcables de secada per continents e epòcas ==
[[Fichièr:Desertification_map.png|vinheta|La vulnerabilitat a la desertificacion (USDA, 1998 - ''Global Desertification Vulnerability Map'').]]
[[Fichièr:ShrinkingLakeChad-1973-1997-EO.jpg|vinheta|Lo [[lac Chad]] (imatge satellitala, 2001) perdèt 95 % de son volum dins las annadas 1960<ref>[http://www.earth-policy.org/index.php?/plan_b_updates/2005/update47 Disappearing Lakes, Shrinking Seas]</ref>{{,}}<ref>National Geographic, 2001 - ''Shrinking African Lake Offers Lesson on Finite Resources''[http://news.nationalgeographic.com/news/2001/04/0426_lakechadshrinks.html]</ref>.]]
[[Fichièr:Aral_Sea_1989-2008.jpg|vinheta|La mar d'Aral (Cazacstan - Ozbequistan)<span></span>: 1989 e 2008, la secada agrava los problèmas eissits de las causidas de gestion de l'aiga]]
Plan abans lo començament dels relevats meteorologics instrumentals, las secadas medievalas per exemple son decriptables dins los archius istorics coma lo mostrèt un dels davancièrs de l'istòria climatica, [[Emmanuel Le Roy Ladurie|E. Le Roy Ladurie]]; lors caracteristicas e lor gravetat pòdon èsser evaluadas a partir de senhals venent dels archius de l'environament (analisis sedimentaris, [[Dendrocronologia|dendrocronologic]], polinics, carpologics, etc.). Aquestes ''archius naturals'' complementaris de las donadas arqueologics son tant mai preciosas dins las regions e los periòdes sens escrichs.

=== Africa ===
Las secadas son frequentas e gravas dins fòrça de país d'[[Africa subsahariana]] e an un impacte devastator sus los populacions e lors economias<ref name="cn">''Des catastrophes naturelles'', [//fr.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_Ramade François Ramade], Ed. Dunod,  {{ISBN|978-2100-494736}}</ref>. L’extrèma vulnerabilitat a las precipitacions dins las zonas aridas e semiaridas del continent e, la febla capacitat d’una granda partida dels sòls africans de manténer l'umiditat fan que gaireben 60 % dels sòls son vulnerablas a la secada e 30 % extrèmament vulnerables. Dempuèi las annadas 1960, las precipitacions del [[Sahèl]] e de l'[[Africa Australa|Africa australa]] an tanben esatat un pauc en dejós de las normas de las 30 annadas precedentas. Mai, la perspectiva d'un efièch [[El Niño]] menèt a portar mai d'atencion sus l'impacte de la secada en Africa subsahariana. Lo desèrt progressa al [[Mali]]<ref name="dp">https://web.archive.org/web/20130927064008/http://www.saveur-despagne.com/Actualite/societe/desertification.htm {{Pdf}}</ref>, a [[Chad]]<ref>[http://secheresse.wordpress.com/2009/08/29/tchad-le-hcr-et-les-refugies-contre-lavancee-du-desert/ Tchad : ''le  HCR et les réfugiés luttent contre l'avancée du désert''], Willem Van Cotthem, 29 août 2009</ref> e al [[Nigèr (país)|Nigèr]] subretot, a rason de mai quilomètres per an<ref>AFP 2007 [http://secheresse.wordpress.com/2007/11/29/niger-deforestation-et-desertification-alerte-google-afp/ ''Niger: la ruée sur les dernières forêts accélère la désertification''], Willem Van Cotthem, 29 novembre 2007</ref>.<gallery mode="packed">
File:2011 Horn of Africa famine Oxfam 01.jpg|Carcassas de fedas e cabras, vilatge de Waridaad, Somalia, 2011
File:FEWS Eastern Africa July-September projection.png|La famina en 2011 dins la Bana de l'Africa (Famine Early Warning Systems Network - USAID)
File:Oxfam East Africa - Muddy Water.jpg|Recerca d'unna aiga fangassa, Africa de l'Èst, 2011
File:Oxfam East Africa - SomalilandDrought016.jpg|Tempèsta de sabla, Somalia, 2012
File:FMSC Staff Trip 2011 - GAiN - Food Distribution (6384145767).jpg|Distribucion de l'ajuda alimentària, Bana de l'Africa, 2011
</gallery>En 1797, pendent tres annadas, una fòrta secada engendra la famina al Marròc e lo país es durament afactat per la pèsta. La mitat de la populacion es decimada provocant tanben una reculada economica

=== Asia ===
L'economia de l'Índia, majoritàriament rurala, es dependanta de la [[monson]]. En 2009, la sason de las pluèjas es la mai feble dempuèi 1972 e tòca seriosament la produccion agricòla, l'importacion del ris es necessari en 2010 pel primièr còp fa vint ans. La feblesa de la monson agravèt la secada endemica d'unas regions<span></span>: las autoritats deguèron decratar una reduccion de 36 % de las tèrras de blat al [[Rajasthan]]. En 2009, le pètz de las denadas de basa (sucre, ris, legums frescs e secs) aumentèt d'unes 20 %. La fòrta creissença economica e demografica de l'Índia pesa fòrça sus las fonts naturalas, subretot sus las resèrvas idricas. Un rapòrt del ''2030 Water Resources Group''<ref>[https://web.archive.org/web/20120228135641/http://www.mckinsey.com/clientservice/water/charting_our_water_future.aspx 2030 Water Resources Group, 2009]</ref> publicat en 2009 e al subjècte de quatre país dichs emergissents (Índa, China, Africa del Sud e Brasil) estimèt que sens cambiaments, en 2030, l’Índia poiriá pas subvenir qu’a la mitat de sos besonhs en aiga<ref>Voir par exemple vidéo (1.30) ''Le Monde'', août 2013 - ''La sécheresse chinoise vue du ciel''[http://www.lemonde.fr/asie-pacifique/video/2013/08/12/la-secheresse-chinoise-vue-du-ciel_3460362_3216.html] et ''La voix de la Russie'', août 2013  [https://web.archive.org/web/20131004223832/http://french.ruvr.ru/news/2013_08_17/Chine-la-secheresse-a-touche-plus-de-17-millions-de-personnes-9296/?from=menu]</ref>. Los pompatges excessius per l’agricultura, l’industria o la vida quotidiana agotan los jaces freatics e las monsons de fòrta variabilitat las tornan pas cambiar pro. Unes Estats del Nòrd ([[Panjab (Índia)|Panjab]], [[Haryana]], [[Uttar Pradesh]]), coneisson un seriós aflaquiment de las resèrvas sosterranhas<ref>[https://web.archive.org/web/20180618202327/https://www.nasa.gov/topics/earth/features/india_water.html India Water]</ref>. L’estat de las aigas de superfícia es tanben preoccupant. Pasmens consideradas coma de divinitats, los rius patisson de posatges inconsideratss e de pollucions industrialas e domesticas, una partida de las fonts fluvialas es impròpra a la consomacion (Cf. WaterAid).

En 1981-1983 puèi en 1997-1998, de secadas catastroficas tòcan l'Asia del Sud Èst.

Un dels exemples mai espectaculars es la quasidisparicion de la [[mar d'Aral]]<ref>[https://web.archive.org/web/20091226174912/http://www.delaplanete.org/Le-drame-de-la-mer-d-Aral-les-pays.html Planete.org, ''Le drame de la mer d'Aral'']</ref>.

=== Euròpa ===
Sul darrièr millenari, en [[Euròpa]], los principals periòdes de secada e eveniments remarcables son<span></span>:

* [[1134]]<span></span>: lo [[Ren (fluvi)|Ren]] es a  sec, e la Sambra a [[Namur]] pendent un jorn<ref name="PA1976">Pierre Alexandre, ''Le climat au Moyen Âge en Belgique et dans les régions voisines (Rhénanie, Nord de la France). Recherches critiques d'après les sources narratives et essai d'interprétation'', Mémoire de licence, Université de Liège, sous la direction du Pr. Vercauteren) ; Centre belge d'Histoire rurale, publication {{numéro|50}}, Liège, Louvain, 1976</ref>.
* [[1303]] : anticiclòn blocant de la prima a la davalada, que provoquèt la secada mai importanta del millenari. Lo [[Ren (fluvi)|Ren]], lo [[Danubi]], la [[Léger (riu)|Léger]] e la [[Sèina]] podavan èsser traversadas a pé sec<ref>[http://www.prevision-meteo.ch/almanach/1300-1399 Prévision-météo.ch ''Événements météorologiques de l'an 1300 à l'an 1399'']</ref>.
* 1540, 1719, 1874, 1906, 1911, 1912, 1945, 1947, 1949, 1953, 1957, 1964.
* en 1921, lo mond sovietic es tocat per una grava famina pendent tota una annada, provocant de millions de mòrts, es accentuada per un episòdi de secada que tòca l'emisphère Nòrd e sensible Fins als [[Estats Units d'America]]; arriba tanben dins un contèxte de conflictes<span></span>: la Primièra Guèrra mondiala, la revolucion, la guèrra civila e las requisicions. L'[[Union de las Republicas Socialistas Sovieticas|Union sovietica]] demanda l'ajuda internacionala<ref>Dronin N.M., Bellinger E.G., 2005 - "Climate Dependence and Food Problems in Russia, 1900-1990: The Interaction of Climate and Agricultural Policy and Their Effect on Food Problems". Central European University Press -  {{ISBN|963-7326-10-3}}</ref>. En [[França]], a [[París]], l'annada meteorologica 1921 enregistra 277 millimètres puslèu qu'una mejana de 576 (o 48 % de la normala) <ref>Blanchard R., 1922 - La sécheresse en Dauphiné (1920-1921). ''Revue de géographie alpine'', 10, 1 : 181-199  [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/rga_0035-1121_1922_num_10_1_1726]</ref>.
* las sacadas de 1976, 1988 1989, 1990, 1991, 1992, 2003 (la mai costosa en França<ref>[http://www.senat.fr/rap/r09-039/r09-039_mono.html ''Sécheresse de 2003 : un passé qui ne passe pas''] Rapport du Sénat</ref>) e 2011 aguèron d'impactes importants suls ecosistèmas e las culturas en Euròpa, coma sus la santat (subremortalitat ligada a la canicula). L'[[Espanha]] es fòrça tocada, amb l'aparision de païsatges desertics dins lo tèrç sud-èst<ref>[https://web.archive.org/web/20130927064008/http://www.saveur-despagne.com/Actualite/societe/desertification.htm Désertification (Espagne)]</ref>.
* en agost de 2007, la [[Grècia]] coneis una de las pièger fasas d'incendis de son istòria. La secada contunha de setmanas e los incendis tòcan lo [[Peloponès]] e l’illa d’Eubèa (63 victimas). Al delà del desastre uman e economic, lo govèrn deu afrontar d'acusacions de laxisme fàcia als incendis volontaris e de mala gestion de secors. Los sites istorics majors son menaçats, mas pas cap de destruccion majora del patrimòni arqueologic es fin finala de regretar.

=== Oceania ===
<gallery mode="packed">
File:Sheep on a drought-affected paddock.jpg|Tropèl de motons tocat per la secada a Uranquinty, Novèla Galas del Sud
File:Fields outside benambra.jpg|Campanha victoriana: camps tocats per la secadalFile:Major Victorian bushfires in the 2000s.PNG|Màger fuòc de brossa dem Victoria dins las annadas 2000
</gallery>{{Ancòra|Sécheresse en Australie}}En Austràlia, la secada es reconeguda quand, sus un periòde de tres meses, lo total de las precipitacions se trapa dins lo desen inferior de totas las precipitacions enregistradas pel passat per aquesta region<ref name="BOMGlossaryDrought">{{Ligam web}}</ref>. Aquesta definicion pren en compte de la flaquesa, relativa, de las precipitacions, e del fach qu'un manca pluviometric deu èsser comparada a de precipitacions tipicas (normalas), prenent en compte las variacions sasonièras. La secada australiana es definida precisament a causa de l'importància de las bèlas pasturas e es determinada per una analisi dels decils aplicats a una region particulara<ref>Tapper N., Hurry L., 1993 - Australia's Weather Patterns: An Introductory Guide. Dellasta, pages 51-57.  {{ISBN|1-875627-14-6}}</ref>.

Los enregistraments climaticas prenon en compte ara una pro longa durada e amb una segurtat estatistica pro per permetre de comprene lor variabilitat e de planificar las produccions agricòlas segon las regions e las sasons<ref>Department of Agriculture, Fisheries and Forestry, 2006 - Our Natural Resources at a Glance - Climate, page 24  https://web.archive.org/web/20090318075735/http://www.daff.gov.au/__data/assets/pdf_file/0020/92603/nrm_at_a_glance.pdf</ref>. Los Parlaments dels Estats e Territòris australians an las competéncia de declarar una region victima de la secada, aquesta declaracion pòt prene en compte de paramètres autres que la pluviometria.

D'entre fòrça episòdis de secada censadas en [[Austràlia]]<ref>{{Ligam web}}</ref>, unes se destrian per lpr durada: ''{{Lang|en|the Federation Drought}}'' (1895-1902)<ref name="disasters in Australia">{{Ligam web}}</ref>, lors consequéncias (incendis deguts a la secada de 1982-1983) o lor gravetat<span></span>: secada de 1991-1995 en [[Nòva Galas del Sud]] e [[Queensland]]. La primièra [[decenni]] del sègle XXI es marcat pel ''{{Lang|en|Millenium Drought}}'' (2002-2007).

=== America ===
Pels monts de l'Oèst american, de socas d'arbres mòrts, sasonièrament aigadas ([[Sierra Nevada (Estats Units)|Sierra Nevada]], [[lac Mono]]) se veson dins lo païsatge. Al començament de las annadas 1990, Scott Stine, geograf de l'universitat de Califòrnia, utiliza las datacions al [[Carbòni 14|radiocarbòni]] per determinar quand aquestes arbres vivián e constate que s'agís gaireben sempre del periòde [[Edat Mejana|medieval]]. Quand lo periòde de ''megasecada'' medievala s'acabèt, los arbres de per abans pròches d'una zona umida son mòrts. Dins las nautas planas del [[Nebraska]]  per exemple, aquestas fòrça grandas secadas medievales correspondon a de remarcablas dunas de sable que son ara cobèrtas de vegetacion e estabilizadas. Las grandas planas del Sud mostran, dins los sites arqueologics, un taus mai important d'osses de [[Bison bison|bisonts]] a aquestes periòdes. Fa un millenari, lo bisont apareis mens frequent en comparason dels periòdes precedents e posteriors. Lo mitan es mai arid. Mai, las ciutats de [[Chaco Canyon]] e [[Mesa Verde]] foguèron totas abandonadas vèrs la fin de la secada. Aquests societats fondadas sus l'agricultura asagada de segur suportèt pas aquesta modificacion de lor mitan<ref>Seager R., Burgman R., Kushnir Y., Clement A., Cook E., Naik N., Velez J. , 2007 - Tropical Pacific forcing of North American Medieval megadroughts: Testing the concept with an atmosphere model forced by coral-reconstructed SSTs. ''Journal of Climate'', 21(23): 6175-6190</ref>{{,}}<ref>Seager R., Cook E.R., 2007 - Medieval megadroughts in the Four Corners region: Characterization and causes. ''The Society for American Archaeology'' ou ''[//fr.wikipedia.org/wiki/Lamont-Doherty_Earth_Observatory Lamont-Doherty Earth Observatory] of Columbia University'' [http://www.ldeo.columbia.edu/res/div/ocp/drought/medieval.shtml]</ref>.

En 1977, l'Oèst dels EUA foguèt tocat, menant a une fòrta restriction de l'asagatge (al quart de la normala) en Califòrnia. En 1980, una sevèra èrsa de calor toquèt lo Centre e lo Sud dels EUA e en 1988, s'observèt lo retorn del fenomèn del ''[[Dust Bowl]]'' qu'èra pas arribat dempuèi 1930.<gallery mode="packed">
File:Dust-storm-Texas-1935.png|Pradariá e boscs remplaças per de lauradas menan las tempèstas de poscas e a la secada (Tèxas, 1935)
File:Broke, baby sick, and car trouble! - Dorothea Langes photo of a Missouri family of five in the vicinity of Tracy, California.jpg|Secada e tempèstas de poscas butan sus las carrièras americanas de milièrs de païsans dons las annadas 1930 (Missori, Califòrnia, 1937)
File:Wildfire in California.jpg|Fuòc de bosc en Califòrnia, 5  de setembre de 2008
File:NOAA-CPC-drought-monitor-sample.gif|Alea secada (6 de setembre de 2005), en roge, las zonas de secada excepcionalas
File:Zin200512 pg.gif|Secada excepcionala (6 de setembre de 2005), en violet, las zonas de secada excepcionalas
File:El nino north american weather fr.png|Efièchs d'El Niño e de La Niña sus la circulacion atmosferica ivernala del Pacific e sus l'America del Nòrd
</gallery>La secada de 2012-2013 als EUA provoquèt de novèlas pèrdas de productivitat de tèrras cultivadas e de restriccions e carestiás d'aigas. Los principals estats productors de milh de la region de la ''[[corn belt]]'' foguèron tocats per des condicions extrèmas de secada a partir de junh de 2012 dins l'Èst. A la davalada de 2012, lo Centre e l'Oèst son tanben tocats. Segon lo Departament de l'Agricultura dels EUA (USDA), s'agís de la secada mai greva de las 25 darrièras annada: 80 % de las tèrras agricòlas foguèron tocadas, 67 % dels elevatges, implicant un aument de 3 à 4 % dels preses alimentaris en 2013. L'intensitat de la secada es determinada pel Centre nacional de Gestion de la Secada de l'universitat de Nebraska-Lincoln (National Drought Mitigation Center), l'USDA e l'Agéncia nacionala de las Sciéncias atmosferica e oceanica (National Oceanic and Atmospheric Administration). Las donadas meteorologicas  mostran que set estats americans presentavan al mens 80 % de lor superfícia agricòla totala dins un estat de secada sevèra en març de 2012. Las estatisticas de rendiment de las tèrras agricòlas indiquèron un agotament de las fonts en aiga dins set estats (Oklahoma, Wyoming, Dakota del Sud, Colorado, Nòu Mexic, Kansas e Nebraska) de 89 a 100 %<ref>Bulletins électroniques ADIT, veille technologique  internationale, 2012 - ''L'impact de la sécheresse de 2012 aux États-Unis'' [https://web.archive.org/web/20160304053111/http://www.bulletins-electroniques.com/actualites/72711.htm]</ref>.

En America latina, lo Nòrd-Èst del [[Brasil]] coneguèt un periòde de secada plan fòrta entre 1978 e 1985, que toquèt mai de 20 millions de personas. Après l'episòdi [[El Niño]] de 1988, una novèla secada regna. L'America centrala e lo Mexic tanben foguèt durament tocadas. Una partida del bacin d'Amazònas assecat en 2005, dels afluents de mai d'una mila de larg foguèron tocat per la secada obligant lo Brasil a declarer l'estat d'emergéncia dins la region<ref>[https://web.archive.org/web/20130527104721/http://www.commondreams.org/headlines06/0717-07.htm Common Dreams, Brown P., 2006 - ''Drought Threatens Amazon Basin'']</ref>.

== Consequéncias de la secada ==
La secada ten un ròtle perturbator o ten de consequéncias subtas e/o destraidas:

* la manca d'aiga per las culturas ortalencas, la diminucion del rendiment de las culturas e de las pradas;
* la baissa de la qualitat de l'aiga<span></span>: la dilucion dels polluents s'aflaquís e la contaminacion de las sèrvas idricas aumenta (veire [[ecotoxicologia]]);
* l'aumentacion de las [[Famina|faminas]] e epidèmias a causa de la [[malnutricion]];
* la desidratacion de las populacions e l'aparicion de malautiás;
* los trebles socials e los conflictes per las fonts naturalas (aigas e manjar);
* la [[Migracion umana|migracion]] de las populacions, l'aument dels [[Refugiat climatic|refugiats climatics]];
* la formacion o l'aument de las tempèstas de poscas amb l'accentuacion de l'[[Deflacion (geomorfologia)|erosion eolina]] dels depauses de sediments eolians (en China subretot);
* la modificacion, las perturbacions veire la destruccion dels [[Ecosistèma|ecosistèmas]] subretot de las [[Zona umida|zonas umidas]];
* una vulnerabilitat mai granda dels arbres fàcia al freg las sasons o annadas venentas (fins a una desena d'annadas après)<ref>[http://www.futura-sciences.com/planete/actualites/climatologie-climat-arbres-plus-sensibles-froid-apres-secheresse-7543/ Une sécheresse sévère, associée à la chaleur, comme celle de l'été 2003, ne provoque pas seulement la perte précoce des feuilles des arbres. Elle a des conséquences sur la capacité de l'arbre à résister au froid pendant l'hiver suivant. C'est ce qu'étudient les chercheurs de l'INRA de Clermont-Ferrand], article de Futura Science, consulté le 17 octobre 2017</ref>.
* l'aument dels [[Encendi de bòsc|encendis de bòscs]] <ref>Texas Forêt - [https://web.archive.org/web/20030711082443/http://txforestservice.tamu.edu/shared/article.asp?DocumentID=406&mc=fire Texas Forest Service description of the Keetch-Byram Drought Index (KBDI) from 27 December 2002]</ref>
* la migracion de populacions animalas;
* de problèmas d'Invasions biologicas 
* un risc mai grand de fissada de sèrp<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/6282075.stm Australiens visage de serpent Invasion]</ref>
* la reduccion de la produccion d'electricitat<ref>Drought affecting US hydroelectric production [http://www.dailyestimate.com/article.asp?idcategory = 35 & idSub = 175 & idArticle = 12286]</ref>;
* la carestiá d'aiga per las industrias<ref>[http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/c/a/2005/03/06/MNGE2BL7161.DTL Parched village sues to shut tap at Coke, 2005]</ref>{{,}}<ref>Greenpeace reports on a Swedish drought and its potential impact on their nuclear industry, 2006 [https://web.archive.org/web/20090110184749/http://www.greenpeace.org/international/news/sweden-nuclear-closure-040806]</ref>.

=== Sus las civilizacions e las societats ===
[[Fichièr:Telleriano-Remensis_Codex_sacrifice.jpg|vinheta|Sacrificis umans pendent la secada de 1450-1454 (''Codex Telleriano-Remensis'')]]
Lo climat es dempuèi sempre una preoccupacion umana. L’impacte del climat e dels eveniments meteorologics excessius dins l’istòria de las civilizacions e de las societats es sempre mai estudiat pels istorians, los arqueològs, los paleoclimatològs e paleoenvironamentalistas.

Una o mai secadas tornant, e de longor variabla, en privant las populacions de tot o partida de lors mejans de subsisténcia pòdon èsser font de fòrtas tensons socialas o etnicas veire de guèrra, d'epidèmias o d'esfondrament de civilizacions o mai simplament, de legendas e de tradicions. Coma<span></span>: 

* segon un estudi palinologic recent des [[Sediment|sediments]] del lac salat de [[Larnaca]] a [[Chipre (illa)|Chipre]], la poderosa [[civilizacion micenèa]], coma la [[civilizacion minoïca]] o l'[[Ititas|empèri Itita]] (fin de l'[[Edat del Bronze|edat de bronze]]) se serián pas atudadas (fa unes 3 200 ans) a causa d'invasions o de conflictes intèrnes mas a la seguida d'una secada qu'es - segon l'[[Isotòp|analisi isotopic]] del [[Matèria organica|carbòni organic]] sedimentat - perlongada pendent 400 ans (alara que l'[[Emisfèri nòrd|emisfèri Nòrd]] patissiá d'un refregiment general de 2&nbsp;°C)<ref name="Kaniewski2013">Kaniewski D., Van Campo E., Guiot J., Le Burel S., Otto T., ''et al''. (2013) ''[http://www.plosone.org/article/info:doi/10.1371/journal.pone.0071004 Environmental Roots of the Late Bronze Age Crisis]''. PLoS ONE 8(8): e71004. doi:10.1371/journal.pone.0071004, licence compatible CC-BY-SA 3.0</ref>. questa crisi de la fin de l'[[Edat del Bronze|edat del bronze]] en Mediterranèa orientala seriá donc explicada per « un episòdi complèxe avent resultat d'(...)un cambiament climatic. Aqueste darrièr provoquèt de faminas, d'invasions estrangièras e de conflictes politics »<ref>''Des civilisations méditerranéennes détruites par la sécheresse il y a 3 200 ans'' ; ''Le Monde'' & AFP ; 2013-08-15</ref>;
* la [[civilizacion maia]] se seriá aclapada subretot a la seguida d'una longa secada tot coma mai tard, aquesta dels Anasazis de l'Oèst american o de la civilizacion de [[Tiwanaku]] de la riba sud del [[lac Titicaca]], a mai de 3 800&nbsp;mètres d'altitud pendent la '''Granda Secada''' que correspond a una fasa climatica que toquèt un granda partida l'Oèst dels EUA (de l'Oregon a la Califòrnia del Sud e de l'Ést del Tèxas) e aguèt una prigonda influéncia suls mitans naturals e las culturas amerindianas ancianas de la region. Los analisis dendrocronologics mòstran qu'aquesta fasa comença en l'an 1276 e contunha fins a 1299;
* l'esfondrament de la cultura de l'[[illa de Pascas]] de segur foguèt accelerat per una secada perlongada (efièch El Niño);
* de fachs religioses son ligats als episòdis de secada..
* d'entre los factors meteorologics avent desencadenat la [[Revolucion Francesa|Revolucion francesa]] de [[1789]], los istorians identifiquèron une secada localament font de faminas o de sosalimentacion acompanhadas d'un fòrt aument dels prieses de las denadas alimentàrias.

=== Impactes economics ===
La secada economica es definida coma tocant al rapòrts de las precipitacions anormalament baissas, fòra dels paramètres normals prevists qu'una economia es equipada. Coma atal, son impacte depend de l'interaccion d'un eveniment o d'una anomalia meteorologica amb l'estructura dinamica cambiadissa e la santat d’una economia. D'observaires destrièron tres situacions de païses al subjècte de l'impacte de la secada: d'economias simplas, intermediàrias e dualistas.

Las '''economias simplas''' son d'economias agricòlas, d’elevatge, e de semisubsisténcia fortament influencidas per las pluèjas, dispausant d’una infrastructura limitada, avent de nivèls bas de revenguts per abitant, e de nivèls nauts d’autoprovesiment al sen de la populacion rurala. L'impacte de la secada dins son ensemble pòt èsser plan enòrme a causa de l'importància relativa del sector agricòl. Pasmens, tradusent de relacions intersectorialas feblas, de nivèls nauts d'autoprovesiment e dels sectors non agricòls pro pichons, los efièchs multiplicators d’un tust de la secada dins lo rèste de l’economia son plan limitats.

Dins las '''economias intermediàrias''', los efièchs de la secada son pro largament espandits dins l'economia, rebatissent una mai granda integracion d’ensemble e de las relacions intersectorialas mai solidas entre los sectors agricòls e los sectors manufacturièrs naissents. Es probable que los bens intermediaris constituisson una mai granda partida de las importacions, implicant qu'una compression de las importacions deguda a la secada aurà d'implicacions multiplicatriças addicionals sus la produccion domestica. Dins l'interval, lo retorn de l’activitat après la secada pòt èsser plan retardada dins la mesura ont lo sector manufacturièr contunha de far fàcia al manca d'intrants e a la lentor de la relància de la demanda. Las implicacions sus las finanças publicas pòdon tanben èsser pro grevas, essent donat que lo quita govèrn es susceptible de far fàcia a una mai granda partiada dels costs dels esfòrces de tornada, puslèu que de comptar gaireben entièrament sus l’assisténcia internacionala.

Enfin, dins d''''economias dualistas''', que dispausan de grands sectors d’extraccion minièra, a mens que lo sector d’extraccion siá de granda intensitat en aiga, l'impacte economic de la secada es limitat a la variabilitat del sector agricòl amb un pichon efièch multiplicator. Alara donc, l'impacte macroeconomic de la secada apareis encara feble, pasmens se pòt i aver d'efièchs prigonds dins lo sector agricòl que depend la majoritat de la populacion.

Los tusts deguts a la secada an d'efièchs importants mas nautament diferenciats sus l’ensemble de l’economia. La frequéncia, l'escala e la natura probabla d'aquestes efièchs dependon de l'interaccion de l'estructura economica e de las dotacions en fonts, tanben de factors economics de cort tèrme. Al contrari de l’intuicion, unas economias plan mai desvelopadas o « mai complèxas » de l’Africa subsahariana coma aquestas del [[Senegal]], de la [[Zambia]] e del [[Zimbabwe]], son plus vulnerablas als tusts de la secada qu'aquestas dels païses mens desvelopats e mai aridas, coma aquestas del [[Burkina Faso]], o dels païses que coneisson de conflictes coma la [[Somalia]]. En consequéncia, un país mens desvelopat coma l'[[Etiopia]] poiriá venir d'en primièr mai sensible a la secada pendent que son economia se desvelopa. Alara, coma las economias venon mai complèxas e diversifiicadas, venon enseguida mens vulnérablas a la secada.

Las mesuras adoptadas o envisatjadas<span></span>: 

* la [[dessalinizacion]] de l'aiga de mar per l'asagatge o la beure;
* la construccion de barratges novèls;
* lo reciclatge e la purificacion de l'aiga, l'aumentacion de la estacions d'epuracions;
* la reglamentacion o la restriccion de la consomacion d'aiga domestica, agricòla, industriala;

=== Suls ecosistèmas ===
[[Fichièr:Monument_Valley_West_Mitten_Butte.jpg|vinheta|West Mitten Butte, Monument Valley, Arizona<span></span>: esflorescéncias salinas (en blanc) e vegetacion adaptada a l'ariditat]]
[[Fichièr:Mongolian_Gazelle_dead_of_drought.jpg|vinheta|Gasèla de Mongolia mòrta de la secadae, tresena annada de "dzud" o secada de l'ivèrn (2001)]]
[[Fichièr:Fires_aqua_sumatra_14oct04.jpg|vinheta|Las secadas agravon la superfícia e l'impacte ecologic dels fuòcs alucats per la desboscament en zonas tropicalas e tanben en bòsc umid (lo 14 d'octobre de 2004 a [[Sumatra]], Indonesia)]]
[[Fichièr:Huntington_Desert_Garden_Cactus_(etc).jpg|vinheta|Las succulentas son de vegetals adaptats per subreviure en contèxte desertic o a de longs periòdes de secadas]]
Lo [[Bòsc|bosc]] ten un ròtle essencial per l'estocatge, l'infiltracion e lo [[cicle de l'aiga]].

Lo bosc artificializat foguèt sovent assecat e geneticament plan apauvrida. Las secadas importantas semblan aver d'impactes sanitaris mesurables suls arbres fins a 10 ans après.

Mai, las secadas favorizan los [[Encendi de bòsc|encendis]] que, se son frequents, damatjan fortament los sòls e las possibilitats de regeneracion e d'estocatge de l'aiga, per exemple dins las zonas subdeserticas e suls penjals ont l'[[erosion]] es exacerbada.

Lo bosc primari o de naut gra de naturalitat beneficia d'una fòrta resiliància. Las [[Mofa|mofas]], las [[Torba|torbas]], l'umus ric en [[mycota]], format a partir del la fusta mòrta e dels excrements dels organismes de l bosc, los 	amontetament naturals, en [[Clima temperat|zona temperada]], las paissièras de [[Vibre|vibres]] an un fòrt poder tampon. Pasmens, la [[desboscament]] a un ròtle dins la diminucion de las precipitacions<ref>Geneviève De Lacour, ''Journal de l'environnement'', 06 septembre 2012 - Amazonie: réduction de 20 % des précipitations avec la déforestation [http://www.journaldelenvironnement.net/article/amazonie-reduction-de-20-des-precipitations-avec-la-deforestation,30593]</ref>.

Quand los arbres son dins lor optim estacional, dispausan d'estrategias d’evitament de l'estrès idric fàcia a las secadas ''non excepcionalas''. Los [[Pin|pins]], per exemple, tapan precòçament lors estomats e, se la secada contunha, ils largan d'[[Ormona|ormonas]] qu'atrason d'insèctes defoliators, puèi d'escolits que tuaràn los arbres mai vièlhs (qu'[[Evapotranspiracion|evapotranspiran]] mai) se la secada contunha mai de dos ans. De la mèsme biais, de fulhoses de las zonas tropicalas secas diminuisson lor transpiracion o pèrdon lors fuèlhas en sason seca. Aquestes de las zonas temperadas semblan mens capables de regular sols la lor evapotranspiracion; unes pèrdon una partida de leurs fuèlhas, d'autres semblan capables d'atirar de desfoliators en cas d'estrès agut.

Mai, un bòsc ''natural'' ric en biodiversitat associa mai sovent d'esséncias qu'an de zonas de prospeccion racinària variadas, expleitant melhor los diferents jases coma en periòde de nauta aiga que de secada. Al contrari, las monoculturas expleitant l'aiga del sòl a la mèsme prigondor n'exacerbant los efièchs de las secadas, qu'i son fotament mai nets. Es tanben que las raiças dels arbres venon sempre mai secas e los arbres morisson a la seguida d'una secada.

Passan a l'encòp per d'adaptacions a la secada, per una melhora gestion de l'aiga, e per una luta contra las causas antropicas de fòrça fenomèns d'aridificacion o [[desertificacion]], que pòt èsser de longs tèrmes se s'estima, en conformitat de las conclusons repetidas del GIEC que l'escaufament climatic en granda partida d'origina umana.

Fòrça solucions ecotecnicas son prepausadas, per exemple la restauracion de la vegetacion e de l'[[umús]] destruch pels metòdes d'agricultura modèrna, mas dificils de realizar (per exemple, los programas de cenchas verdas o boscament al [[Sahèl]] sovent patiguèron de l'agravacion de secadas e de la flaquesa dels mejans avançats, per exemple per la proteccion dels arbres contra las cabras e tropèls). De tecnicas utilizant melhor las fonts de la [[biodiversitat]] e de las esséncias pionièras localas forçant las [[Raiç (botanica)|raices]] a s'enfonçar mai prigondament o de restancaires d'aiga coma le [https://web.archive.org/web/20180128231656/http://www.polyter.net/ politèr] foguèron astradament testada mas sens desvelopament a granda escala.

Los promotors des [[Organisme modificat geneticament|OGM]] arguisson que se pòt transformar de plantas per las adaptar e de sòls secs e/o salinizats mas lors detractors pausan lo risc qu'i pompan lo pauc d'aiga qu'i demorava, aumentant la salinizacion e eliminant d'autras espècias encara presentas, al prejudici de la fauna e de l'ensemble de la biodiversitat. De recercas son menadas sus la tolerància d'unas plantas a l'ariditat e una plataforma de recerca especializada foguèt creada en França per l'INRA en 2012<ref>INRA, 4/02/12 ''[http://www.international.inra.fr/research/phenoarch_innovative_platform_drought_tolerance_of_plants PhénoArch: an innovative platform to analyse the drought tolerance of plants]''</ref>.

De solucions tecnicas ([[dessalinizacion]] d'aiga de mar) existisson tanben, mas son costosas e an a vegada una fòrta emprenta ecologica. Los grands programas d'[[irrigacion]] sovent provoquèt en aval de consequéncias desastrosas (pollucion e baissa del nivèl de la [[mar d'Aral]], per exemple).

== Prospectiva ==
[[Fichièr:AfriqueStressHydrique2025.jpg|vinheta|L'ONU estima qu'en 2025, 25 païses africans deurián patir d'ariditat<span></span>: cartestiá d'aiga o estrès idric]]

=== Dins lo mond ===
Per descriure las secadas meteorologicas, l'[[Organizacion Meteorologica Mondiala|Organizacion meteorologica mondiala]] recomandat en 2009 d'utilizar un indici estandardizat SPI (''Standardized Precipitation Index''), tradusent una probabilitat de precipitacions. Pasmens, la secada pòt tanben tocar, e de biais destriat, los jaces e los sòls qu'abrigan de procediment ecologics importants. Per comprene los efièchs d'eventuals mancas d'aiga dins lo futur, es util de plan comprene los mecanismes d'impactes des diferents tipes de secada. Un dels mejans es d'estudiar los efièchs de las secadas recentas, pro bien documentadas, per permetre de modelizacions fisablas.

Los modèls disponibles  indican totes que lo [[Cambiament climatic|desreglament climatic]] influenciarà fòrça la pluviometria globala e/o sasonièra. 
Localament, coma los debits dels cors d'aiga e l'alimentacion d'un jaces. De secadas mai grevas e frequentas, amb encendis de boscs son prevists dins las regions temperadas. 
L'Accòrdi de París sul climat (2015) a per objectiu de passar pas +2°C en 2100 (al respècte de l'èra preindustriala) e se possible melhor 1,5°C. 
Mas un article de Nature Climate Change (2018)<ref>Chang-Eui Park & al. (2018) [https://www.nature.com/articles/s41558-017-0034-4 Keeping global warming within 1.5 °C constrains emergence of aridification]|Nature Climate Change (2018) |doi:10.1038/s41558-017-0034-4 |publié : 01 Janv 2018.</ref>{{,}} alèrta sul fach qu'un quart de las tèrras emergidas serà "considerablament" mai sec per un escaufament mantengut a mens de 2°C en 2100;  S'aqueste escaufament es mantengut jo lindal de 1,5°C, 75 % dels sòls qu'aurián evoluit cap a l'aridificacion per l'escenari +2°C, seràn estalivadas (seràn situidas dins de zonas del sud de l'Euròpa e de l'Africa, de territòris de l'America centrala, de la còsta australiana e de l'Asia del Sud-Èst, zonas qu'aculhisson mai de 20 % de la populacion mondiala de 2017) ...alara que 8 a 10 % de las autras tèrras s'assecaràn. 
En 2017 l'escenari tendancial mena a +3°C e a 2°C a partir de 2052 o 2070, es adire 24 % a 32 % de tèrras vegudas mai secas, apauridas en biodiversitat e mens resilientas<ref name="AFPCDE2018">AFP/CDE (2018) [https://www.connaissancedesenergies.org/afp/un-quart-des-terres-plus-seches-en-cas-de-hausse-des-temperatures-de-2degc-etude-180102 Un quart des terres plus sèches en cas de hausse des températures de 2°C], d'après la revue Nature, publié 02 janv. 2018 </ref>.

== Nòtas e referéncias ==
{{Reflist|colomnas=2}}