Veire la font de Sant Empèri Roman Germanic

{{Entèsta tablèu país
| carta=erg
|nom_local= ''Sacrum Romanum Imperium''<br />''Heiliges Römisches Reich''
|imatge_bandièra=Banner of the Holy Roman Emperor without haloes (1400-1806).svg
|ligam_bandièra= bandièra
|imatge_blason= Holy Roman Empire Arms-double head.svg
|ligam_blason= blason
|imatge_carta= Holy Roman Empire ca.1600.svg
|devisa=(cap)
}}
{{lengas oficialas país| [[Latin]] <br /> [[Alemand]], [[Italian]], [[francés]], [[neerlandés]], [[romanch]], [[chèc]], [[polonés]], [[eslovèn]] e [[frison]]}}
|-
| [[Capitala]]<br /><small>
| [[Aquisgran]] <br /><small> 
|-
| Darrièr emperaire ([[1804]]-[[1835]])
| [[Francés I d'Àustria|Francés II]]
|-
| [[Aira|Superfícia]] maxima 
| 470 000 km²
|-
| [[Populacion]]
| 4 700 000 <small>
|-
| [[Moneda]]
| 
|-
|}

Lo '''Sant Empèri Roman Germanic''' ([[alemand]]: ''Heiliges Römisches Reich''; [[latin]]: ''Sacrum Romanum Imperium'': Sant Empèri Roman de la Nacion Germanica) èra una union de territòris d'Euròpa Centrala entre l'[[Edat Mejana]] e l'[[Edat Modèrna]] plaçats jos l'autoritat d'un emperaire roman germanic. Lo primièr emperaire roman germanic foguèt [[Otto I]] en 962 de l'èra crestiana. Lo darrièr foguèt [[Francés II]], qu'abdiquèt e dissolguèt l'empèri en 1806 durant las [[Guèrras Napoleonencas]].
 
Lo Sant Empèri nasquèt en [[962]] de la [[Francia Orientala]], eissida del desmembrament de l'[[Empèri Carolingian]] pel [[Tractat de Verdun]], e foguèt l'entitat predominanta d'Euròpa Centrala durant gaireben un millenni, fins a la sa dissolucion en [[1806]] per [[Napoleon Bonaparte|Napoleon Ièr]]. 

Al [[sègle XVIII]], compreniá la màger part de las actualas [[Alemanha]], [[Republica Chèca]], [[Àustria]], [[Liechtenstein]], [[Eslovènia]], [[Belgica]] e [[Luxemborg]], e tanben una part de la [[Polonha]] actuala e una porcion dels [[Païses Basses]]. Anteriorament, n'avián format part la totalitat dels Païses Basses e de [[Soïssa]], l'èst de [[França]] e lo nòrd d'[[Itàlia]].

== Istòria ==

=== La formacion de l'Empèri ===

[[Fichièr:Partage de l'Empire carolingien au Traité de Verdun en 843.JPG|thumb|right|Partiment de l'[[Empèri Carolingian]] en [[843]] entre Francia Occidentala (ròse), Francia Mediana (verd) e Francia Orientala (jaune).]]

La formacion dau Sant Empèri Roman Germanic acomencèt en [[843]] pendent lo partiment per lo [[Tractat de Verdun]] de l'[[Empèri Carolingian]] entre lei tres fius de Loís I{{e}} lo Piós ([[814]]-[[840]]). Tres estats foguèron formats :
* [[Francia Occidentala]] que serà a l'origina dau [[França|Reiaume de França]].
* [[Francia Mediana]] que serà partejada entre lei fius de [[Lotari Ier|Lotari I{{èr}}]] en [[855]] e serà plus jamai reünificada.
* [[Francia Orientala]] que serà a l'origina de l'Empèri.
Aquela division dau [[Empèri Carolingian|territòri carolingian]] va venir permanenta e l'autoritat dei [[govèrn]]s centraus va lèu s'afeblir en causa dei divisions intèrnas dei reiaumes e de la pression ai frontieras d'envaïseires coma lei [[Viking]]s. Ansin, apareguèron d'ensems autonòms coma lei [[ducat]]s o lei [[comtat]]s que dispausavan d'una independéncia fòrça importanta e reconeissián solament un poder sobeiran nominau ai [[rei|rèis]] centraus. Aqueu movement serà a l'origina de la [[feudalitat|societat feodala]] de l'[[Edat Mejana]]. Pasmens, totei leis estats carolingians foguèron pas pertocats au meme gras per aquela evolucion.

La Francia Mediana dispareguèt totalament tre la fin dau sègle IX quand son unitat se descompausèt en causa dei partiments entre leis eiretiers de la dinastia e de l'influéncia de l'aristocràcia locala que desirava venir autonòma. En Francia Orientala, lei ducs foguèron elegits per lei nòbles locaus. Puei, lo rèi foguèt tanben elegit per lei membres pus importants de la noblesa. La dinastia carolingiana perdiguèt donc rapidàment lo contraròtle de l'estat mai l'unitat dau reiaume demorèt. En [[919]], Enric I{{èr}} de Saxe foguèt elegit. Reinèt fins a [[936]] e capitèt de convéncer lo rèsta dei grands dau reiaume d'elegir son fiu [[Oton Ier (emperaire roman germanic)|Oton I{{èr}}]] coma rèi après sa mòrt. Aquò permetèt de fondar la dinastia otoniana que va dirigir l'Empèri fins a [[1024]].

=== La dinastia otoniana ===

[[Fichièr:Holy Roman Empire 1000 map-fr.svg|thumb|right|Extension dau Sant Empèri Roman Germanic vèrs 1000.]]

De [[919]] a [[1024]], la [[dinastia otoniana]] dirigiguèt l'Empèri e consolidèt son unitat. Unei principis foguèron la basa d'aqueu procediment. Lo premier foguèt lo mantenement de l'autonomia dei ducats dau reiaume qu'èran a l'origina de la [[Monarquia|monarquiá]] electiva de [[Francia Orientala]]. Puei, lei rèis capitèron de desvolopar una clientèla importanta de [[Vassalitat|vassaus]] que permetèt d'assegurar lor poder. Enfin, leis Otonians s'apielèron tanben sus la Glèise crestiana per renforçar l'estructura governamentala.

D'efèct, la relacion entre lo rèi e lei ducs èra l'element primordiau de l'unitat dau reiaume en formacion. Lei ducs èran quasi independents e la fònt dau poder reiau gràcias a l'eleccion dau rèi per lei senhors pus poderós. Per assegurar lor poder, leis Otonians deguèron donc se limitar a l'exercici dau poder de senhoriá sus lei ducs e reconóisser seis poders dins leis afaires intèrnes dei ducats. Aquò permetèt de donar una autonomia granda ai senhors dau reiaume e empachèt una desintegracion sus lo modèle d'aquela de Francia Mediana.

En fòra de la reconoissença dei drechs dei senhors pus importants, lei rèis de Francia Orientala desvolopèron tanben una clientèla pròpria per venir lei senhors feodaus pus poderós dau reaiume. D'efèct a la fin de l'[[Empèri Carolingian]], la possession d'una clientèla importanta èra una condicion necessària per obtenir lo poder. Leis Otonians capitèron de se crear una clientèla d'[[evesque]]s en cambi de territòris qu'èran recuperats a la mòrt de son titular. Aquò permetèt au rèi de pas dispersar sei domenis entre de familhas nòblas qu'avián tendéncia de venir pauc a pauc independentas dau poder centrau. Gràcias a aqueu sistèma, leis Otonians venguèron lei caps de la premiera clientèla [[Euròpa|europèa]] tre lo [[sègle X]].

D'autra part, leis Otonians utilizèron egalament la Glèisa per consolidar l'administracion dau reiaume. L'Emperaire capitèt de prendre lo contraròtle deis institucions de la Glèisa presentas sus son territòri en cambi de divèrsei recompensas. Ansin, lei membres dau clergat aut èran nomats a l'iniciativa dau poder centrau e la Glèisa foguèt donc pauc a pauc integrada dins la gestion deis afaires imperiaus. Aquela politica culminèt a la fin dau sègle X quand lo nòrd d'[[Itàlia]] èra sota la dominacion dau Sant Empèri e qu'unei papas foguèron nomats per son cap.

=== La dinastia franconenca ===

La mòrt sensa eiretier de l'emperaire Enric II en [[1024]] marquèt la fin de la dinastia otonomiana e lo començament de la dinastia franconenca après l'eleccion de Conrad II. Va dirigir l'Empèri fins a [[1125]]. L'unitat de l'Empèri foguèt renforçada e mai se l'aristocràcia obtenguèt certanei drechs permetent d'assegurar son autonomia.

Ansin, la dinastia franconenca contunièt la politica religiosa deis Otonians per administrar l'Empèri e dirigir la nominacion dei membres dau clergat aut. Per exemple, la nominacion dau clergat dei territòris imperiaus èra pas realizada per lo papa mai solament per l'emperaire. Au contrari, lo cap dau Sant Empèri contunièt de poder nomar o destituir lo papa coma en [[1046]]. D'autra part, la dinastia assaièt d'introdurre e de propagar lo drech roman, en plaça dei lèis germanicas tradicionalas, e la patz entre lei territòris imperiaus. Per aquò, s'estendiguèt l'idèa de « Patz de Dieu » apereguda dins lo sud de França. Enfin, leis emperaires capitèron d'acabar lo procediment d'union de Borgonha dins l'Empèri. Aquela region èra ja sota lo contraròtle de l'emperaire dempuei l'adopcion d'Enric II coma eiretier per lo darrier rèi borgonhon mai lei Franconencs capitèron de l'unificar dirèctament au Sant Empèri.

Pasmens, leis emperaires deguèron acceptar una partida dei volontats d'autonomia dei membres de la noblesa auta de l'Empèri. Certanei fèus periferics coma Ongria venguèron independents. De mai, per l'eleccion d'Enric IV, l'aristocràcia capitèt de condicionar sa somission au rèi a la justesa de son rèine. Enfin, lo periòde de regéncia au començament dau rèine d'Enric IV venguèt la perseguida de l'afebliment de l'autoritat centrala en causa de la division de la Cort. En particular, la papautat retrobèt son independéncia

=== La Querèla deis Investiduras ===

La Querèla deis Investiduras se debanèt de [[1075]] a [[1122]] durant la fin dau periòde de la dinastia franconenca. D'efèct, aprofichant l'afebliment dau poder imperiau, la papautat retrobèt son autonomia e decidiguèt de luchar còntra la nominacion dau clergat dau Sant Empèri per l'emperaire. Entre [[1075]] e [[1077]], lo papa utilizèt son drech d'excomunicacion còntra Enric IV a prepaus de la nominacion de l'evesque de Milan. Après un conflicte de doas annadas, Enric IV deguèt se sometre. Pasmens, son fiu Enric V decidiguèt d'acomençar tornarmai aqueu conflicte e una solucion novèla foguèt acceptada per lei dos camps en [[1122]]. L'emperaire gardèt lo drech de confirmar leis eleccions dei membres dau clergat. En revenge, lei procediments d'eleccions èran venguts mai independents, especialament en Borgonha e Itàlia. Enfin, una partida dei devers ancians dau clergat a respèct de l'emperaire dispareguèt. Ansin, la Querèla deis Investiduras s'acabèt per una desfacha politica de l'Emperaire que veguèt son poder demenir fòrtament.

=== La dinastia dei Hohenstaufen ===

[[Fichièr:Droysens-26a.jpg|thumb|right|Territòris d'Enric XII de Baviera.]]

Après la fin de la dinastia franconenca en [[1125]], doas familhas poguèron pretendre d'èsser elegidas a la tèsta de l'Empèri. La premiera foguèt la familha Welf e la segonda aquela dei Hohenstaufen. Aquò serà la fònt de divèrsei conflictes, especialament dins lo nòrd d'Itàlia, que s'acabèron per lo succès dei Hohenstaufen e per un renforçament de l'autonomia de l'aristocràcia imperiala.

D'efèct, après la mòrt d'Enric IV en [[1125]], foguèt elegit Lotari III de la familha Welf que reinèt fins a [[1137]]. Au contrari dei dinastias precedentas, sa politica foguèt caracterizada per son sostèn au papa. Pasmens, a sa mòrt, lei Welf foguèron escartats e Conrad III dei Hohenstaufen foguèt elegit cap de l'Empèri. Aquò va entraïnar lo començament d'un conflicte recurrent dins lei vilas dau nòrd d'Itàlia entre lei partisans dau papa (Guelfs) e aquelei de l'emperaire (Gibelins). Aquelei trebols obliguèron Frederic I{{e}} ([[1152]]-[[1190]]) d'intervenir dins la region per restaurar l'òrdre imperiau. Lo conflicte s'acabèt per una revirada per l'Emperaire, vencut a Legnano en [[1176]], que veguèt son influéncia demenir en Itàlia. Pasmens, Frederic aprofichèt aqueu conflicte per redurre lei possessions de la familha Welf en Alemanh. D'efèct, en [[1175]], Enric XII de Baviera, cap de l'ostau dei Welf, refusèt de l'ajudar durant sei campanhas. Aqueu refús foguèt pretèxt a un procès feodau victoriós per insubordinacion gràcias a una aliança entre lo poder imperiau e la màger part dei senhors dau reiaume. Dins aquò, sei territòris foguèron partejats entre lei senhors territoriaus de l'Empèri e lo domeni imperiau pròpri aprofichèt pas l'occasion per s'agrandir.

A la mòrt de Frederic I{{e}}, son successor Enric VI ([[1190]]-[[1197]]) assaièt de prendre lo contraròtle dau reiaume normand de Sicília e dau sud d'Itàlia e d'instaurar un poder centrau poderós dins l'Empèri. Pasmens, se turtèt a una resistància acarnada dei Normands e ai trebols causats en Alemanha per lo partit Welf. Sa mòrt prematura en [[1197]] marquèt sa revirada e lo començament d'un periòde d'instabilitat dau tròne imperiau fins a la reconoissança de [[Frederic II Hohenstaufen|Frederic II]] au començament deis annadas 1210. Son rèine veguèt lei Grands de l'Empèri obtenir de privilègis fòrça importants que van permetre lo desvolopament d'estats quasi independents dins l'Empèri. Aquò foguèt renforçat per la fin de la dinastia en [[1250]] que causèt un afebliment major dau poder imperiau.

=== La fin de l'Edat Mejana ===

[[Fichièr:HRR 14Jh.jpg|thumb|right|Territòri dau Sant Empèri Roman Germanic vèrs lo sègle XIV.]]

Après lo declin dei Hohenstaufen, la fin de l'Edat Mejana veguèt la transformacion de l'Empèri que lo poder centrau venguèt relativament feble e que se centrèt mai e mai sus lei regions alemandas. D'efèct, l'afebliment dau poder imperiau contunièt en fàcia de la formacion d'estats poderós dirigits per lei princes-electors. Aquelei darriers veguèron lor poissança aumentar quand lo papa decidiguèt de fixar lo mòde d'eleccion de l'Emperaire e que venguèron lei membres solets dau collègi electorau. De mai, lo tròne imperiau demorèt vacant durant unei periòdes. Enfin, la papautat, que se desplacèt en Avinhon a partir de [[1309]], acomencèt tornarmai de luchar còntra lo poder imperiau sus leis afaires de la Glèisa, especialament dins lo nòrd d'Itàlia.

Aqueu procediment se debanèt en parallèl d'un reculament dei frontieras imperialas e de la pèrda d'influéncia sus lei regions perifericas. Lo fenomèn foguèt fòrtament marcat dins lei regions occidentalas en causa dei trebols de la [[Guèrra de Cent Ans]]. Certanei nòbles francés importants avián de fèus dins de reiaumes diferents. Lo rèi Carles V prenguèt possession dau [[Daufinat]] e de membres de sa familha obtenguèron de possessions imperialas coma Provença o Borgonha. Certanei familhas reconoguèron la senhoriá francesa. Enfin, de movements d'autonomia se debanèron dins d'autrei territòris occidentaus coma Soïssa ambé la creacion de la Confederacion dei Tres Cantons en [[1291]] e Itàlia.

Lo centre dau Sant Empèri se desplacèt donc dins lei regions alemandas a l'entorn dei familhas majoras de l'Empèri (Luxemborg, Wittelsbach e Hamsborg). Dins aquò, l'afondrament de l'Ostau dei Luxemborg vèrs la fin dau sègle XIV marquèt l'ascension dei Hamsborg que prenguèron lo poder dins leis institucions imperialas e lo gardèron quasiment fins a la fin de l'Empèri. Òr, lei possessions d'aquela familha èran principalament situadas dins lei regions orientalas de l'Empèri que van venir la fònt de la monarquiá poderosa austriana.

=== La refondacion de l'Empèri per lei Hamsborg ===

La refondacion de l'Empèri per lei Hamsborg foguèt realizada per lei premiers emperaires d'aquela dinastia, Frederic III ([[1440]]-[[1486]]), Maximilien I{{e}} ([[1508]]-[[1519]]) e Carles Quint ([[1519]]-[[1558]]), gràcias a lor poissança que permetèt de redreiçar lo poder e l'imatge de l'Empèri. Unei reformas majoras foguèron consideras coma un projècte d'impòst comun e de patz generala entre leis estats imperiaus. Pasmens, fin finala, solament dos cambiaments foguèron definitivament adoptats : lei Ceucles imperiaus per organizar la defensa e la collècta de l'impòst e la Chambra imperiala per assegurar lo reglament dei diferents entre estats. La Dièta Imperiala vendriá egalament pauc a pauc lo forum politic e diplomatic de l'Empèri.

=== La Reforma e la patz d'Augsborg ===

[[File:Euròpa - Reforma.png|thumb|Equilibri religiós en Euròpa e dins lo Sant Empèri a la fin dau sègle XVI.]]

La premiera mitat dau sègle XVI veguèt una tièra de dificultats per l'Empèri que deguèt faciar de guèrras e l'aparicion e lo desvolopament de la Reforma protestanta. D'en premier, durant lo rèine de Carles Quint, se debanèt divèrsei guèrras còntra França, de revòutas intèrnas (païsans entre [[1524]] e [[1526]]) e còntra leis Otomans sostenguts per lei Francés. Pasmens, lo problema principau venguèt après lo reglament d'aquelei conflictes quand l'Emperaire decidiguèt de s'ocupar de la question religiosa causant una guèrra còntra lei Princes protestants. Va s'acabar per un compromés religiós (patz d'Augsborg) que va marcar la division confessionala de l'Empèri entre Protestants e Catolics.

D'efèct, durant la mager part de son rèine, Carles Quint deguèt luchar còntra leis ambicions francesas en Itàlia e dins lei regions situadas entre lo Reiaume francés e lo Sant Empèri. En 1529, après un premier conflicte lòng e acarnat, una patz foguèt signada per lei dos camps onte França gardèt la region borgonhona mai abandonèt sei pretencions sus lo nòrd d'Itàlia. Pasmens, França s'alièt ambé leis Otomans e de guèrras novèlas se debanèron en [[1536]]-[[1537]] puei entre [[1542]] e [[1544]]. De lor caire, leis Otomans dirigit per lo sultan Soliman ataquèron l'Euròpa Centrala a partir deis annadas 1520. Venceires a Mohacs còntra Òngria, foguèron replegats per leis Austrians en [[1529]] e en [[1532]] dins la region de Viena. Pasmens, en [[1541]], foguèron lo torn de l'armada imperiala d'èsser vencuda durant una campanha en Òngria. Ansin, se Carles Quint capitèt d'arrestar lei progrès otomans en Euròpa, la frontiera orientala dau Sant Empèri demorèt un frònt major onte de fòrças importantas èran estacionadas.

Après aquelei succès, Carles Quint assaièt de reglar la question religiosa causada per l'aparicion dau Protestantisme en [[1515]]. En [[1521]], [[Martin Luther]] foguèt condamnat per l'edicte de Worms. Pasmens, aquò empachèt pas lo desvolopament de la religion novèla e la conversion d'uneis estats. Crenhent una intervencion militara, leis estats protestants se gropèron dins una aliança militara dicha [[liga Smalkalda]]. En [[1535]], recebiguèron lo sostèn francés còntra l'Emperaire. Dins aquò, en [[1546]], la patz entre Carles Quint e Francés I{{e}} entraïnèt lo començament de la guèrra per una ofensiva preventiva còntra lei fòrças catolicas. Pasmens, Carles Quint capitèt de redreiçar la situacion e averèt un succès decisiu a Mühlberg lo 24 d'abriu de 1547. Lei negociacions de patz foguèron malaisadas e s'acabèron solament en [[1555]] per la patz d'Augsborg. Marquèt un afebliment de l'autoritat imperiala restaurada per lei Hamsborg e lo principi deis estats imperiaus foguèt tornarmai afirmat. De mai, leis estats obtenguèron de drechs sobeirans novèus (batuda de la moneda...) e la division religiosa demorèt.

=== La Guèrra de Trenta ans ===

{{veire|Guèrra de Trenta Ans}}

Lei divisions religiosas entre protestants e catolics foguèron pas amaisadas per la patz d'Augsborg. En plaça, leis estats formèron d'alianças militaras e preparèron un conflicte generau qu'acomencèt en [[1618]] a prepaus de la succession dau prince-elector de Boèmia. La guèrra se devesiguèt en quatre periòdes diferents de 1618 a 1648 e va constituir lo còp decisiu còntra l'unitat de l'Empèri. Veguèron l'intervencion dei poissanças vesinas coma Danemarc, Suècia e França e causèron de destruccions fòrça importanta sus tot lo territòri de l'Empèri.

Inicialament venceire, lo camp catolic deguèt pauc a pauc faciar leis armadas deis aliats deis estats protestants. Aqueleis intervencions èran motivadas per la desirança d'ajudar la religion protestanta o d'empachar la formacion d'un Empèri amb un poder centrau restaurat e sota l'influéncia de l'Ostau dei Hamsborg. L'intrada en guèrra de França foguèt l'element decisiu dau conflicte e va permetre la victòria dau camp protestant. A partir de 1641, leis estats catolics arrestèron lo conflicte e desmobilizèron sei fòrças sensa autorizacion de l'Emperaire. L'idèa de l' Empèri foguèt pauc a pauc abandonada e lei tractats de Vestfàlia establiguèron definitavament la libertat deis estats alemands. D'efèct, l'Empèri foguèt devesit entre 350 entitats dotats dau drech de vòte a la Dièta imperiala. Aquò permetèt de limitar l'influéncia dei Hamsborg e d'empachar la formacion d'una majoritat capabla de dirigir l'Empèri.

=== La rivalitat entre Àustria e Prussia ===

[[Fichièr:HRR 1789 fr.png|thumb|right|Frontieras dins l'Empèri en [[1789]] avans lo començament de la [[Revolucion Francesa]].]]

Après la Guèrra de Trenta Ans, la fin dau sègle XVII foguèt marcada per la politica de l'Emperaire Leopold I{{e}} qu'assaièt de protegir l'Empèri còntra leis ambicions de Lóis XIV. Pasmens, la desintegracion contunièt dins leis annadas 1650 quand lo Dièta confirmèt lo drech deis estats d'obtenir d'impòsts de lor populacion per formar d'armadas. A partir dau sègle seguent, l'Empèri foguèt devesit entre lei zonas d'influéncia d'Àustria e de Prussia. Aquelei darriers èran venguts d'estats majors dau continent european e despassèron largament lo quadre dau Sant Empèri. Leis institucions de l'Empèri declinèron e venguèron solament un otís dins la politica de poissança dei dos estats. Dins leis annadas 1770, perdiguèron lo rèsta de lor importància e la patz de Teschen entre Prussia e Àustria foguèron pas garantida per leis estrucuturas imperialas mai per de reiaumes estrangiers coma Russia.

=== La disparicion de l'Empèri ===

[[Fichièr:Map-Rheinbund-1812.png|thumb|right|Extension de la Confederacion dau Rin en [[1812]].]]

En [[1792]], durant la [[Revolucion Francesa]], lei doas poissanças principalas de l'Empèri s'alièron dins la Premiera Coalicion per luchar còntra França. Pasmens, aquela aliança aviá pas per objectiu la defensa de l'Empèri mai solament empachar l'autre d'aprofichar la victòria. De mai, certaneis estats, especialament Prussia, aviá tanben la desirança d'annexar de territòris eclesiastic per pagar lor esfòrç de guèrra. Ansin, lei tropas coalizadas poguèron pas resistir ais ofensivas francesas e divèrsei tractats de patz foguèron signats ambé la Republica francesa entre [[1795]] e [[1797]] marcant la revirada de la Premiera Coalicion.

Gràcias a son succès militar, França obteguèt lei territòris de la riba senèstra dau Rin. Ansin, entre [[1801]] e [[1803]], una tièra de negociacions s'ocupèt de modificar lei frontieras entre leis estats imperiaus per reparar lei pèrdas deis estats annexats per lei Francés. Aquò va entraïnar un cambiament important deis estats alemands car França assaièt de crear un emsems de poissanças mejanas capablas de causar de problemas au rèsta de l'Empèri sensa aguer lei mejans de menaçar la Republica. Lei territòris eclesiastics foguèron largament utilizats coma compensacions per dessenhar lei frontieras novèlas causant la disparicion de la Glèisa imperiala.

Pasmens, aqueu reglament foguèt provisòri car en [[1804]], Napoleon decidiguèt d'afeblir Prussia e Àustria en sostenent certaneis estats alemands. Bavièra, Wurtemberg e Bada venguèron de reiaumes coma Prussia e Àustria. Puei, lo 12 de julhèt de 1806, uneis estats alemands decidiguèron de fondar la Confederacion dau Rin a París. Quitèron oficialament l'Empèri lo 1{{e}} d'aost seguent e se placèron sota proteccion francesa. Menaçat d'una ataca francesa còntra Àustria, l'emperaire Francés II acceptèt d'abdicar lo 6 d'aost de 1806 marcant la fin finala dau Sant Empèri Roman Germanic.

== Organizacion politica ==

L'organizacion politica dau Sant Empèri Roman Germanic foguèt lo resultat d'unei procediments mai o mens ancians. La mager part èran compausats per de tradicions o de privilègis medievaus. Lei tèxts pus ancians foguèron escrichs a partir de la fin de l'Edat Mejana. Ansin, la nocion de constitucion foguèt definida solament dins lo corrent dau sègle XVII e se compausèt d'un assemblatge d'elements, escrichs o non, fòrça complèxe. Sa caracteristica principala foguèt que la sobeiranetat èra partejada entre leis estats imperiaus (''Majestas realis'') e l'Emperaire elegit (''Majestas personalis'').

=== Principis principaus ===

==== Lei lèis fondamentalas ====

Unei tèxts, escrichs a partir dau sègle XII, compausan lei lèis fondamentalas de l'estructura imperiala. Lo premier foguèt lo [[Concordat de Worms]] de [[1122]] que permetèt de reglar lei questions suscitadas per la Querèla deis Investiduras. Marquèt una premiera separacion entre l'Estat e la Glèisa e donèt una basa novèla a la gestion deis afaires religiós. La segonda etapa importanta se debanèt en [[1231]] quand Frederic II deguèt donar dei drechs sobeirans a una partida de l'aristocràcia que va formar per la seguida l'ensems dei Princes imperiaus. Enfin, en [[1356]], foguèt adoptada la [[Bula d'Aur]] qu'es considerada coma la fondacion vertadiera de la Constitucion de l'Empèri. Permetèt de definir lo sistèma d'eleccion dau rèi e assaièt de redurre lei guèrras entre estats imperiaus.

S'apondiguèt durant lo sègle XIV lei concordats signats en [[1447]] entre lo Papa Nicolau V e l'Emperaire Frederic III. Regardavan leis afaires religiós coma lei libertats dau clergat, son mòde d'eleccion e lo sistèma de succession a la mòrt dau titular d'un territòri eclesiastic. Peui, en [[1495]] e [[1521]], doas decisions pertocavan l'adopcion dau principi de la patz entre leis estats e lo nombre de soudats que cada estat deviá fornir a l'armada imperiala. Aqueu sistèma foguèt completat en [[1555]] per la patz d'Augsborg qu'estendèt la patz au nivèu religiós.

Enfin, a partir de la Guèrra de Trenta Ans, lei tractats de reglament dei conflictes se debanant sus lo territòri completèron lei lèis fondamentalas de l'Empèri. Lei pus importants foguèron lei tractats de Vestfàlia que cambièron prefondament lei drechs de sobeiranetats entre leis estats imperiaus e permetèron de reglar la question religiosa creada per l'aparicion de la religion calvinista. Lei tractats de Nimegue ([[1678]]) e de Ryswick ([[1697]]) aguèron una importància pus febla mai foguèron la basa de cambiaments de frontieras. Foguèt tanben lo cas dei decisions de la Dièta imperiala de 1654 puei de 1663.

==== Lei costumas ====

Au costat dei tèxts escrichs, lei costumas e la tradicion aguèron tanben un ròtle fòrça important dins l'organizacion politica de l'Empèri. Èran gropadas segon dos ensems. Lo premier regardava lei costumas elei e lo segond pertocava lo biais de leis aplicar. Lei costumas regardant la gestion deis afaires de l'Estat èran gropadas dins un ensems dich ''Reichsherkommen''. Certaneis èran relativament importantas coma l'acòrd d'elegir solament un Alemand coma rèi de l'Empèri. 

=== Institucions principalas ===

==== L'Emperaire ====

L'Emperaire èra lo cap oficiau dau Sant Empèri Roman Germanic. Se considerava coma lo successor deis emperaires romans e carolingians e son títol oficiau èra « Rèi dei Romans ». Èra elegit per l'aristocràcia imperiala segon un sistèma que foguèt definitivament organizat per la [[Bula d'Aur]] en [[1356]]. Segon lei periòdes, lo poder de l'Emperaire foguèt mai o mens poderós. Pasmens, d'un biais generau, son autoritat demeniguèt pauc a pauc e leis estats imperiaus obtenguèron una quasi-independéncia dins lo corrent de l'Edat Mejana.

==== L'Arquevesque de Maiança ====

L'Arquevesque de Maiança èra un Prince-Elector qu'aviá un ròtle especiau, e principalament simbolic, segon la Bula d'Aur. Èra lo president dau collègi electorau e encargat dau sacre de l'Emperaire novèu. Èra tanben de drech archicancelier de l'Empèri e premier conselhier de la Dièta imperiala. Enfin, aviá una plaça particulara dins lo Conseu Aulic e dins la Chambra Imperiala de Justícia.

==== La Dièta imperiala ====

La Dièta d'Empèri faguèt son aparicion dins lo corrent dei reformas de la fin dau sègle XV e dau començament dau sègle XVI. Inicialament assemblada legislativa e forum de discussion entre representants dei territòris imperiaus, vendriá pauc a pauc l'institucion constitucionala e juridica suprèma de l'Empèri. Se reüniguèt regulament dins una vila de l'Empèri fins a [[1653]]-[[1654]]. A partir de [[1663]], vendriá permanenta e s'installèt a Ratisbona. Èra devesit entre tres grops compausats dei Princes-Electors, dei Princes d'Empèri e dei Vilas d'Empèri. Una lèi necessitava l'acceptacion per lei tres grops e sa ratificacion per l'Emperaire. A partir de la Guèrra de Trenta Ans, lei membres catolics e protestants foguèron separats. La majoritat èra necessària per un vòte levat deis afaires religiós onte la regla èra lo consensus.

==== Lei Ceucles imperiaus ====

[[Fichièr:Map of the Imperial Circles (1512)-fr.svg|thumb|right|Lei Ceucles imperiaus au començament dau sègle XVI.]]

Lei Ceucles imperiaus apareguèron a partir de la fin dau sègle XV. Gropèron uneis estats mai pas aquelei dei Princes-Electors. Sièis foguèron formats en [[1500]] e s'apondiguèron quatre novèus en [[1517]]. Lei fèus italians e la Cavalariá d'Empèri demorèron en fòra d'aquela organizacion. Avián per objectiu de desvolopar la solidaritat entre estats vesins, de protegir la patz dins l'Empèri, d'aplicar lei lèis, d'obtenir lo pagament deis impòsts e de condurre una politica comerciala. Avián una Dièta e venguèron d'elements importants per lo reglament deis afaires juridics au costat de la Chambra Imperiala de Justícia.

==== La Chambra Imperiala de Justícia ====

La Chambra Imperiala de Justícia foguèt creada oficialament en [[1495]] mai una institucion similara èra estada ja en plaça dempuei [[1415]]. Sei membres èran nomats per l'Emperaire, lei Princes-Electors e lei Ceucles. Sa creacion marquèt un progrès major deis estats imperiaus còntra lo poder imperiau. Son objectiu èra de permetre lo reglament dei conflictes d'un biais juridic e non militar. Pasmens, son foncionament foguèt perturbat per de dificultats financieras regularas.

==== Lo Conseu aulic ====

Creat en [[1501]], lo Conseu aulic èra l'organ de justícia suprèm ambé la Chambra Imperiala de Justícia. Certaneis afaires, coma lei questions regardant lei fèus de l'Empèri, èran tractats solament per lo Conseu aulic. Sei membres èran nomats per l'Emperaire. Pasmens, coma l'Emperaire èra catolic, sei decisions èran consideradas coma parcialas per lei senhors protestants.

=== Organizacion territoriala ===

==== Leis Estats imperiaus ====

La nocion d'estats imperiaus gropa lei territòris qu'avián un sèti a la Dièta Imperiala. Èran devesits d'un caire entre estats temperaus e espirituaus e d'autre caire segon lor reng. Lo premier critèri aviá un ròtle important car certanei membres dau clergat èra lei caps espirituaus d'un territòri eclesiastic coma un diocèsi e tanben lei senhors temporaus d'un territòri imperiau. De mai, lei fèus eclesiastics avián de reglas de succession particularas e sovent defenidas dins leis acòrds entre l'Emperaire e la Papautat. La segonda caracteristica permetèt de destriar l'importància dau territòri :
* lei Princes-Electors èran la basa de l'Emperaire e lei membres dau collègi electorau per la designacion de l'Emperaire. Èran inicialament sept : tres princes-arquevesques (Maiança, Trèva e Colonha) e quatre senhors laïcs ([[Reiaume de Boèmia|Boèmia]], Saxe, Brandeborg e Palatinat). En [[1632]], lo rèi de Bavièra venguèt tanben Prince-Elector per decision de l'Emperaire Ferdinand II. Puei, en [[1692]], foguèt lo torn dau duc de Brunswick-Luneborg. Perdiguèron una partida de lor influéncia politica a partir dau desvolopament de la Dièta Imperiala dins leis annadas 1680 mai demorèron un grop poderós fins a la fin de l'Empèri.
* lei Princes d'Empèri que son lei senhors dei fèus dirèctament dependents de l'Emperaire. Lor nombre evolucionèt segon lei periòdes. Pasmens, durant lo periòde d'existància de l'Empèri, lo nombre de vassaus laïcs aumentèt pauc a pauc mentre qu'aqueu dei vassaus eclesiastics demeniguèt. 
* lei Prelats d'Empèri son compausats deis entitats eclesiasticas que son senhors d'un territòri pichon coma una [[abadiá]]. Aqueu grop veguèt lo nombre de sei membres demenir durant tot l'Empèri. Pasmens, dins la Dièta Imperiala, capitèt de formar un grop que son vòte èra egau a aqueu dei Princes d'Empèri. Aquò li permetèt d'obtenir una importància relativament fòrta a respèct de l'influéncia economica o militara de sei membres.
* lei Còmtes d'Empèri que son lei senhors dei fèus pus pichons de l'Empèri.
* lei Vilas d'Empèri qu'an l'Emperaire per sobeiran. Dins lei fachs, formavan de vilas liuras dependentas d'un conseu autonòm.

==== Leis autrei territòris autonòms de l'Empèri ====

En fòra deis estats imperiaus, existissiá d'autrei tipes de territòris autonòms de l'Empèri :
* la Cavalariá d'Empèri qu'èra formada per l'aristocràcia bassa. Assaièt de s'organizar a partir de la fin de l'Edat Mejana per protegir sei drechs e gardar lor autonomia.
* lei Vilatges d'Empèri qu'èran d'ensems fòrça pichons sota la sobeiranetat dirècta de l'Emperaire. Avián de sistèmas d'autoadministracion.

== Ligams intèrnes ==

* [[Guèrra de Trenta Ans]].

== Nòtas e referéncias ==
<references/>

== Bibliografia ==

* {{Fr}} Jean-Pierre Cuvillier, ''L'Allemagne médiévale'', 2 volumes, 1984.
* {{De}} Gerhard Hartmann, ''Die Kaiser des Heiligen Römischen Reiches'', Marix-Verlag, 2008, (ISBN 3-86539-938-X).
* '''{{De}}''' Klaus Herbers e Helmut Neuhaus, ''Das Heilige Römische Reich – Schauplätze einer tausendjährigen Geschichte (843–1806)'', Böhlau-Verlag, 2005, (ISBN 3-412-23405-2)
* '''{{Fr}}''' Jean-François Noël, Le Saint-Empire, Paris, 1986.
* {{Fr}} Francis Rapp, ''Le Saint-Empire romain germanique. D’Otton le Grand à Charles Quint'', Taillandier, 2000.
* '''{{Fr}}''' Jean Schillinger, ''Le Saint-Empire'', 2002.

{{1000 fondamentals}}

[[Categoria:Sant Empèri Roman Germanic]]