Veire la font de Republica Democratica de Còngo

{{1000 fondamentals}}
{{omon|Còngo}}
{{Infobox_País
|carta=cap
|nom_local1=<small>''République démocratique du Congo<br />Repubilika ya Kôngo ya Dimokalasi<br/>Republíki ya Kongó Demokratíki<br/>Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo<br/>Ditunga dia Kongu wa Mungalaata  ''</small>
|lenga=
|nom_occitan=Republica Democratica de Còngo
|de=
|imatge_bandièra=Flag of the Democratic Republic of the Congo.svg
|ligam_bandièra=
|imatge_blason=Coat of arms of the Democratic Republic of the Congo.svg
|ligam_blason=
|imatge_mapa=Democratic Republic of the Congo (orthographic projection).svg
|devisa=
|lengas= [[]]
|capitala=[[Kinshasa]]
|coordenadas_capitala={{coord|4|24|S|15|24|E|type:city}} |
| ligam_vilas=
| títol_mai_granda_vila=Mai granda vila
| mai_granda_vila=[[Kinshasa]]
|tipe_govèrn=[[Republica]]
| títols_dirigents=  [[Lista dels presidents de la Republica Democratica de Còngo|President]]<br />[[Lista dels primièrs ministres de la Republica Democratica de Còngo|Primièr Ministre]]
| noms_dirigents=[[Félix Thisekedi]]<br />[[Jean-Michel Sama Lukonde]] 
|superfícia_reng=11
|superfícia_totala={{formatnum:2 345 409}}
|percentatge_aiga={{unitat|,|%}}
|populacion_reng=
|populacion_totala={{formatnum:100,000,000}} <ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=95&pr.y=10&sy=2015&ey=2015&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=636&s=LP&grp=0&a= Democratic Republic of the Congo] IMF population estimates</ref>
|populacion_annada=2021
|densitat=
|tipe_independéncia=
|país_independéncia= de [[Belgica]] 
|data_independéncia= lo [[30 de junh]] de 1960
|païses frontalièrs=
|gentilici= 
|IDH_annada=
|IDH= 
|IDH_categoria=
|IDH_reng=
|còde_país=
| moneda =
| còde_moneda=
|fus_orari=
|imne_nacional=
|domeni_internet=[[.cd]]
|indicatiu_telefonic=
| organizacions_internacionalas=
}}
[[Fichièr:Congo Rep Dem carte.gif|vinheta|drecha|Republica Democratica de Còngo]]

La '''Republica Democratica de Còngo''' (ancianament '''Zaire''', correntament nomenada '''Còngo''', '''Còngo Kinshasa'''<ref>{{ligam web|lenga=oc|títol=Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana|url=https://clo-occitan.com/wp-content/uploads/2021/08/CLO-preconizacions-2007.pdf|sit=clo-occitan.com}}</ref>, lo '''Còngo Bèlga'''; abreujada: '''RDC''') es un [[Estat]] d'[[Africa]] Centrala. Confronta la [[Republica Centrafricana]] e lo [[Sodan del Sud]] au nòrd, [[Burundi]], [[Rwanda]], [[Tanzania]], e [[Oganda]] a l'èst, [[Angòla]] e [[Zambia]] au sud e l'[[ocean Atlantic]], l'enclava de [[Cabinda]] (Angòla) e la [[Republica de Còngo]] a l'oèst. La capitala n'es [[Kinshasa]], Léopoldville fins en 1966. 

== Geografia ==

[[Fichièr:La rivière Lulilaka, parc national de Salonga, 2005.jpg|thumb|Lo riu Lwilaka, [[Parc nacional de Salonga]].]]

La Republica democratica de Còngo s'esten de l'ocean Atlantic au plan de l'Èst e correspond a la màger part dau bacin dau [[Còngo (fluvi)|fluvi Còngo]], vertadièra colomna vertebrala dau país.

Lo fluvi Còngo dona au país son sol accès a l'[[ocean Atlantic]] dins la vila portuària de [[Banana (République démocratique du Congo)|Banana]] (dins un estrech corredor sus la riba senèstra dau fluvi).

Ambé sa granda superfícia, sa localizacion au [[Africa centrala|centre de l'Africa]], seis enòrmas riquesssas naturalas e son importanta populacion, la Republica democratica de Còngo es un daus gigants d'Africa. Es traversada per l'[[Equator terrèstre|equator]] e comprend tres climas : lo clima equatorial, lo clima tropical e lo clima de montanha.

====Divisions administrativas====
Las 26 nòvas províncias son las seguentas :
{|class="wikitable right"
|}
{|class="wikitable sortable"
|-
!scope="col"| #
!scope="col"| Província
!scope="col"| Capluòc
!scope="col"| Superfícia<br /> (km²)
!scope="col"| Populacion<br /> (2006)
|-
|style="text-align:center"| 1 || '''[[Bas-Uele]] || [[Buta]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:148331}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:1093845}}
|-
|style="text-align:center"| 2 || '''[[Equator (província)|Equator]] || [[Mbandaka]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:103902}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:1626606}}
|-
|style="text-align:center"| 3 || '''[[Naut-Katanga]] || [[Lubumbashi]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:132425}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:3960945}}
|-
|style="text-align:center"| 4 || '''[[Naut-Lomami]] || [[Kamina]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:108204}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:2540127}}
|-
|style="text-align:center"| 5 || '''[[Naut-Uele]] || [[Isiro]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:89683}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:1920867}}
|-
|style="text-align:center"| 6 || '''[[Ituri]] || [[Bunia]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:65658}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:4241236}}
|-
|style="text-align:center"| 7 || '''[[Kasaï (province)|Kasaï]] || [[Luebo]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:95631}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:3199891}}
|-
|style="text-align:center"| 8 || '''[[Kasaï-Central]] || [[Kananga]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:60958}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:2976806}}
|-
|style="text-align:center"| 9 || '''[[Kasaï-Oriental (province)|Kasaï-Oriental]] || [[Mbuji-Mayi]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:9481}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:2702430}}
|-
|style="text-align:center"| 10 || '''[[Kinshasa]] || [[Kinshasa]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:9965}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:12071000}}<br /> <small>(2016)</small>
|-
|style="text-align:center"| 11 || '''[[Bas-Congo|Kongo-Central]] || [[Matadi]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:53920}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:3734594}}
|-
|style="text-align:center"| 12 || '''[[Kwango (province)|Kwango]] || [[Kenge]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:89974}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:1994036}}
|-
|style="text-align:center"| 13 || '''[[Kwilu (province)|Kwilu]] || [[Kikwit]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:78219}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:3637000}}
|-
|style="text-align:center"| 14 || '''[[Lomami (province)|Lomami]] || [[Kabinda]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:56426}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:2048839}}
|-
|style="text-align:center"| 15 || '''[[Lualaba (province)|Lualaba]] || [[Kolwezi]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:121308}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:1677288}}
|-
|style="text-align:center"| 16 || '''[[Mai-Ndombe (province)|Mai-Ndombe]] || [[Inongo]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:127465}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:1768327}}
|-
|style="text-align:center"| 17 || '''[[Maniema]] || [[Kindu]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:132520}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:1908770}}
|-
|style="text-align:center"| 18 || '''[[Mongala (province)|Mongala]] || [[Lisala]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:58141}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:1793564}}
|-
|style="text-align:center"| 19 || '''[[Nòrd-Kivu]] || [[Goma]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:59483}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:5416000}}
|-
|style="text-align:center"| 20 || '''[[Nòrd-Ubangi]] || [[Gbadolite]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:56644}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:1037000}}
|-
|style="text-align:center"| 21 || '''[[Sankuru (province)|Sankuru]] || [[Lusambo]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:104331}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:1007000}}
|-
|style="text-align:center"| 22 || '''[[Sud-Kivu]] || [[Bukavu]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:65070}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:5772000}}
|-
|style="text-align:center"| 23 || '''[[Sud-Ubangi]] || [[Gemena]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:51648}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:2744345}}
|-
|style="text-align:center"| 24 || '''[[Tanganyika (province)|Tanganyika]] || [[Kalemie]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:134940}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:2482009}}
|-
|style="text-align:center"| 25 || '''[[Tshopo (province)|Tshopo]] || [[Kisangani]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:199567}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:2614630}}
|-
|style="text-align:center"| 26 || '''[[Tshuapa (province)|Tshuapa]] || [[Boende]] ||style="text-align:right"| {{formatnum:132957}} ||style="text-align:right"| {{formatnum:1316855}}
|}

== Istòria ==

=== Lei reiaumes precoloniaus ===

[[File:Congo a la fin dau sègle XVIII.png|thumb|right|Bacin de Còngo a la fin dau sègle XVIII.]]

==== Lo Reiaume de Còngo ====

Lei premiers estats coneguts sus lo territòri actuau de la Republica Democratica de Còngo foguèron formats per lei Teques e lei Bacòngo dins la region inferiora dau fluvi. En particular, lei Bacòngo li formèron unei reiaumes pichons ([[Loango]], [[Cabongo]], [[Ngoio]]…) sus sa riba nòrd. Puei, benlèu après una conquista militara, formèron lo [[reiaume de Còngo]] sus la riba sud ambé Mbanza Kongo coma capitala. Aqueu reiaume veguèt son influéncia aumentar e agantar lei rius [[Còngo (riu)| Còngo]], Kwango e Cuanza. Dins lo corrent d’aquela expansion, intrèron en conflicte ambé lei Teke per lo contraròte dau comèrci regionau.

L’arribada dei [[Portugal|Portugués]] lòng dei ribas de Còngo aguèt luòc en 1483. Lo rei (mani kongo) [[Nzinga a Nbuwit]] li donèt un acuèlh favorable e demandèt lo mandadís de missionaris e d’artesans europèus. Acceptèt d’adoptar lo catolicisme e lei Portugués l’ajudèron per desfaire lei Teke. Pasmens, après sa victòria, abandonèt lo cristianisme e, a sa mòrt en 1506, son fiu designat coma eiretier èra pas crestian. Aquò entraïnèt una revolucion de palais dirigida per Afonso, un autre fiu de [[Nzinga a Nbuwit]], que prenguèt lo poder e renforcèt l’aliança ambé [[Portugal]].

Afonso èra un crestian fervós que favorizèt l’expansion dau [[catolicisme]], l’ensenhament dau [[portugués]] e la modernizacion dau país. Aquò li permetiá tanben de renfòrçar son autoritat. Pasmens, leis interès opausats entre [[Portugal]], desirós de desvolopar lo comèrci d’esclaus, e Kongo, qu’Afonso èra opausat au despoblament de seis estats, entraïnèron pauc a pauc de tensions. Sa temptativa d’expulsar lei marchands portugués si turtèt ais interès de son aristocràcia e un atemptat (que mau capitèt) foguèt organizat per assaiar de l’eliminar.

Sei successors conoguèron de dificultats importantas e lo reiaume de Kongo declinèt progressivament. [[Alvaro Ier de Kongo|Alvaro I{{èr}}]] (1568-1587), conoguèt de dificultats importantas après una invasion dei Yaka. Deguèt donc tornar demandar l’ajuda militara portuguesa. [[Garcia II de Kongo|Garci II]] (1641-1661) assaièt de si raprochar deis [[Païses Basses|Olandés]]. Pasmens, aquò causèt una reaccion de Portugal qu’impausèt la signatura d’un [[protectorat]]. Son successor [[Antonio Ier de Kongo|Antonio I{{èr}}]] (1661-1665) si revoutèt mai foguèt desfach e tuat. Sa mòrt causèt l’afondrament dau reiaume que sa capitala [[Sao Salvador (Kongo)|Sao Salvador]] foguèt abandonada dins leis annadas 1670.

Après d’annadas de [[guèrra civila]], [[Pedro IV de Kongo|Pedro IV]] (1703-1718) capitèt de si tornar installar dins la capitala. Pasmens, mau capitèt de restaurar la totalitat dau poder de Kongo que son influéncia demeniguèt. La practica dau cristianisme demeniguèt tanben dins lo corrent d’aqueu periòde.

==== Lo Reiaume de Loango ====

Lo Reiaume de Loango si formèt sus la riba nòrd de Congò. Au començament de l’arribada dei Portugués, participèt au comèrci de [[coire]] amb [[Euròpa]]. Pasmens, l’activitat principala venguèt rapidament la venda d’esclaus ai marchands [[Païses Basses|olandés]], [[Portugal|portugués]], [[França|francés]] e [[Reialme Unit|anglés]] a partir de la mitat dau sègle XVII. Lei beneficis d’aqueu comèrci au sen dau reiaume demorèron sota lo contraròtle d’una minoritat. Aquò causèt la formacion d’una societat fòrça inegalitària que seis institucions s’afondrèron totalament a la fin dau sègle XVIII.

==== Lei Teke ====

Lo reiaume dei Teke si formèt sus la riba drecha de Congò. Gràcias au comèrci de coire, formèron un estat poderós qu’intrèt en conflicte còntra lo reiaume de Kongo per la possession dei minas. Ai sègles XVII e XVIII, lo vam dau trafeg d’esclaus remplacèt l’importància de coire per lei Teke que venguèron d’intermediaris entre lei marchands europèus e lei zònas d’origina deis esclaus a l’interior dau continent. Coma per lo reiaume de Loango, aquò aumentèt lo poder de la classa marchanda mentre que lo rèi perdèt pauc a pauc tota mena d’autoritat.

==== Lei pòbles de la Selva Eqüatoriala ====

Avans lo començament de la colonizacion d’Africa Centrala, lo Bacin de Congò èra devesit entre quatre zònas principalas dominadas per lei Mongo, lei Ngombe, lei Mbochi e divèrsei pòbles participant ai rets comerciaus lòng dei rius :
* lei Mongo èran installats dins la region orientala dau bacin. Son istòria es mau coneguda e sembla subretot locala.
* lei Ngombe èran installats au nòrd-èst. Son istòria es tanben mau coneguda.
* lei Mbochi si situavan au nòrd de l’estat Teke. Èran inicialament installats dins l’èst dau bacin e migrèron pauc a pauc vèrs lo centre au sègle XIX.
* lei pòbles installats lòng dei rius utilizats per lei cambis comerciaus. Certanei posicions estrategicas permetián de s’assegurar un monopòli locau sus certanei ressorsas ò la possibilitat de levar de drechs en cambi dau passatge sus sei territòris.

==== L’Empèri Luba ====

L’Empèri Luba serià aparegut dins la savana au sud de la Selva Eqüatoriala entre lei sègles XIII e XIV. Son istòria e son extension son mau conegudas. L’estructura de l’estat sembla organizat a l’entorn d’un ret d’influéncia evolucionant entre un sistèma feodau ambé de caps locaus pagant un tribut au [[malopwe]] luba e una organizacion administrativa ambé de caps dirèctament nomats per lo poder centrau. Unei grops semblèron migrar en fòra de l’empèri dins lo corrent de son existéncia, especialament en direccion de l’èst entre lei sègles XIV e XVII onte foguèron a l’origina d’estats novèus. Dins leis annadas 1870, una crisi de succession causèt l’esclatament de l’empèri entre faccions rivalas.

==== L’Empèri Lunda e seis estats successors ====

L’Empèri Lunda foguèt format per lo pòble Ruund dins la [[savana]] au sud de la Selva Eqüatoriala. Son sistèma de transmission de la senhoriá basat sus la permanéncia dei liames familiaus li permetèt d’obtenir un nombre de vassaus fòrça importants e una establa politica gròssa. Lo pagament dei tributs per aqueu ret permetèt de finançar una tièra de guèrras còntra leis estats vesins e l’Empèri Lunda venguèt una fònt majora per lo comèrci d’esclaus au sègle XVIII.  

En fòra de la captura d’esclaus, aquel esfòrç favorizèt una expansion dei Lunda dins la savana entre l’Ocean Indian e lo lac Tanganyika. Unei reiaumes d’origina lunda si formèron que foguèron de còps totalament independent de l’empèri principau. Lei principaus foguèron lo reiaume dei Yaka situat lòng de la vau inferiora de Kwango, lo reiaume de Kazembe situat dins la region richa en ressorsas naturalas de Kantanga e lo reiaume dei Lozi situat lòng de Zambèsi. Gràcias a sa posicion estrategica, lo reiaume de Kazembe venguèt un estat poderós reconegut per lei [[Portugal|Portugués]] e va demorèt fins au sègle XIX. Aquela annada, sei tropas foguèron desfachas per lei fòrças dei marchands araboswahilis venguts dau [[sultanat de Zanzibar]]. Aquò entraïnèt son declin comerciau au profiech deis establiments creats per lei venceires.

=== La colonizacion europèa ===

==== La rivalitat francobèlga ====

Dins lo corrent de la colonizacion accelerada d’Africa per leis Europèus a la fin dau sègle XIX, la region de Congò interessèt magerament [[França]] e [[Belgica]]. D’efècte, lei Francés èran ja mèstres de [[Gabon]] e, entre 1875 e 1878, una premiera mission d’exploracion de Congò foguèt fisada a [[Pierre Savorgnan de Brazza]]. Agantèt l’estat dei Teke. En 1879, organizèt una segonda mission que li permetèt de signar un tractat ambé lei Teke donant lo contraròtle de la riba drecha de l’important relèu comerciau de [[Pool Malebo]] a [[París]].

D’aqueu temps, lo rèi bèlga [[Leopold II de Belgica|Leopold II]] aviá cargat Henry Morton Stanley d’explorar la region per li fondar una colonia per [[Belgica]]. Comencèt son trabalh en 1878 e ordonèt l’establiment d’una liason permanenta entre lei bòcas de Congò e Pool Malebo. Li arribèt solament en 1881 après la signatura dau tractat entre Francés e Teke mai capitèt de prendre possession de la riba senèstra.

Aquela rivalitat per lo contraròtle de Congò causèt de tensions entre [[França]] e [[Belgica]]. Pasmens, lei missions seguentas se contentèron d’assegurar lei posicions de cada país. Brazza foguèt tornarmai mandat dins la region per una tresena mission entre 1883 e 1885. Li fosndèt [[Brazzaville]] sus la riba dau fluvi e creèt una liason permanenta ambé la costat après lo contornejament de la [[Cabinda]] [[Portugal|portuguesa]]. Obtenguèt la cession de la region entre l’Ocean e lo fluvi. De son caire, Stanley signèt unei tractats ambé lei pòbles locaus per installar l’autoritat de Leopold II dins lei regions interioras dau [[continent]].

==== L’Estat Independent de Còngo ====

En 1884, lo partiment de la region de Congò venguèt un enjòc internacionau après la signatura d’un tractat angloportugués reconoissent la sobeiranetat portuguesa sus lei bòcas de Congò. Aquò èra una menaça dirècta per lei projèctes bèlgas e Leopold II deguèt donc trobar de sostènsp per començar de far acceptar la preséncia bèlga. Obtenguèt aquelei de [[França]], deis [[Estats Units d’America]] e d’[[Alemanha]]. Lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] deguèt donc finalament acceptar l’influéncia bèlga sus la region e Leopold II capitèt finalament de trobar un acòrd ambé [[Portugal]]. En 1885, la conferéncia coloniala de Berlin poguèt donc reconóisser oficialament l’Estat Independent de Congò (EIC) que sei frontieras interioras èran encara fòrça mau definidas. Leopold II ne venguèt lo rèi e dirigiguèt Belgica e l’EIC en union personala.

Dins aquò, maugrat son succès diplomatic, Leopold II contrarotlava pas encara lo territòri teoricament sieu. Uneis expedicions foguèron doncorganizadas per sometre lo bacin e l’ocupar d’un biais efectiu. Lòng dei rius principaus, aquò foguèt relativament aisat. En revènge, de dificultats apareguèron dins lei regions orientalas onte lei marchands araboswahilis avián d’interès. De mai, lei Britanics èran desenant pròche de Katanga e, sota la direccion de Cecil Rhodes, èran a organizar d’expedicions dins sa direccion. Entre 1891 e 1892, unei conflictes si debanèron e s’acabèron per l’eliminacion deis Araboswahilis permetent l’establiment de l’autoritat sus tot l’EIC.

Un autre problema que deguèt faciar Leopold II èra la necessitat de trobar de ressorsas financieras per contuniar sa politica de colonizacion. En 1892 e 1893, deguèt demandar un prèst de Belgica. Foguèt tanben obligat de crear una taxacion sus leis importacions (maugrat una clausa contrària de la conferéncia de Berlin) e de cedir una partida dau comèrci d’[[evòri]] e de [[cauchó]] a de companhiás privadas. La situacion financiera de l’EIC si melhorèt a partir de 1986 quand lo cauchò venguèt una matèria premiera indispensabla per l'industria.

Pasmens, l’esplecha de cauchò s’organizèt a l’entorn d’un sistèma fòrça dur per la man d’òbra africana. En 1900, lo secrèt foguèt revelat per la premsa [[Reialme Unit|britanica]]. En 1905, lo quasi esclavatge existent dins l’EIC foguèt confirmat per lo Bèlga [[Emile Janssens]]. [[Londres]] e [[Washington]] menèron alora una campanha auprès de [[Belgica]] per demandar la presa de contraròtle de l’EIC per Brussèlas, la fin deis abús e lo respèct deis acòrds de 1885. Pasmens, aquela temptativa mau capitèt car, ambé lo sostèn de [[França]] e d’[[Alemanha]], lo govèrn bèlga e Leopold II trobèron un acòrd per transferir la sobeiranetat sus l’EIC de Leopold II a Belgica sensa contentar leis autrei demandas britanicas e estatsunidencas.

==== Lo Còngo Bèlga ====

[[Fichièr:Còngo Bèlga.png|thumb|Lo Còngo Bèlga après lo partiment de l'Africa Orientala Alemanda.]]
[[Fichièr:Congo belge campagne 1918.jpg|thumb|right||180px|Soudats bèlgas e congolés en campanha dins l'èst african, en 1916.]]
Lo Còngo Bèlga remplacèt l’Estat Independent de Congò mai gardèt seis institucions en suprimissent leis abús pus grèus. Pendent la [[Primièra Guèrra Mondiala|Premiera Guèrra Mondiala]], sei tropas colonialas participèron a la conquista de l’[[Africa Orientala Alemanda]]. En cambi, [[Belgica]] obtenguèt de mandats de la [[Societat dei Nacions|SDN]] sus [[Rwanda]] e [[Burundi]].

Après lo conflicte, la colonia conoguèt un periòde de prosperitat basada sus l’esplecha de sei ressorsas naturalas e de plantacions agricòlas gigantas. Per assegurar lo foncionament d’aquela economia, leis autoritats colonialas renforcèron lo contraròtle sus lei populacions africanas. La coercicion venguèt tornarmai la regla e aquelei mesuras foguèron encara aumentadas dins lo corrent de la crisi deis annadas 1930. La [[Dusau Guèrra Mondiau|Segonda Guèrra Mondiala]] agravèt encara la situacion e causèt de revòutas localas mai ò mens importants. Pasmens, gràcias au sostèn aliat, Belgica capitèt de defendre son autoritat.

En fàcia de la colonizacion, leis Africans comencèron de s’organizar a partir deis annadas 1920. Aqueu movement prenguèt inicialament la forma de movements religiós crestians rivaus de la Glèisa Catolica, encoratjada e protegida per Brussèlas, coma lo [[Kitawala]]. Dins leis annadas 1940, si desvolopèt una dimension politica e, après 1945, lo poder coloniau deguèt acceptar de laissar si formar d’organizacions politicas indigènas. Pasmens, refusèron totjorn de li donar de drechs vertadiers. Òr, l’industrializacion rapida de la colonia après la guèrra entraïnèt la formacion d’una populacion negra salariada importanta que teniá mai que d’una revendicacion. En 1957,  lei premiereis eleccions comunalas s’acabèron per la victòria dau partit african Abako dirigit per [[Joseph Kasavubu]]. 

Conjugada ambé l’absència de progrès politics per lei populacions africanas, aquela victòria creèt una agitacion importanta au sen de la colonia. En genier de 1959, una insureccion si debanèt a Leopoldville e revendiquèt l’independéncia a l’iniciativa de l’Abako. [[Belgica]] li respondèt favorablament e una conferéncia en genier de 1960 fixèt la data de l’independéncia lo 30 de junh de 1960. D’aqueu temps, de negociacions devián tractar de la forma de l’estat congolès (un modèl federau foguèt chausit donant una autonòmia importanta ai províncias) e dau mantenement deis interès bèlgas. D’eleccions liuras aguèron luec lo 30 mai de 1960. Lo [[Movement Nacionau Congolès]] (MNC) de [[Patrice Lumumba]], fòrça anticolonialista, ne foguèt lo venceire. Lumumba venguèt cap dau govèrn e Kasavubu president de la Republica.

=== L’independéncia ===

==== L’unificacion malaisada dau país ====

L’independéncia dau Congò Bèlga si debanèt dins de condicions fòrça marridas en causa d’una tièra de factors desfavorables qu’anavan entraïnar una guèrra civila quasi permanenta de 1960 a 1965.D’efècte, tre junh de 1960, la vida politica nacionala èra devesida entre lei nacionalistas gropats a l’entorn dau [[Patrice Lumumba|Premier Ministre]] e lei moderats sostenguts per [[Belgica]]. Dins lei províncias, aquel esquèma foguèt complicat per de rivalitats regionalas e etnicas. Aquò minèt lo foncionament de l’estat que mancava de personaus competents per dirigir l’administracion auta qu’èra quasiment compausada unicament de foncionaris bèlgas avans l’independéncia. L’estat congolès s’afondrèt rapidament e una tièra de guèrras civilas si debanèt entre 1960 e 1965 a prepaus de la conquista dau poder centrau ò dei temptativas secessionistes de certanei províncias.

Tre lo mes de julhet de 1960, d’unitats militaras congolesas se mutinèron dins la region de Kasaï e la província miniera de Katanga proclamèt son independéncia. Aquelei trèbols causèron la mòrt d’uneis Europèus chaplats per la populacion e l’armada bèlga intervenguèt per restablir l’òrdre. Prenguèt perèu lo contraròtle de Katanga e sostenguèt la rebellion dau sud de Kasaï entraïnant la rompedura entre Lumumba e Brussèlas. Pasmens, en setembre, Kasavubu decidèt de cambiar son Premier Ministre mai lo cap d’estat major [[Joseph Désiré Mobutu]] organizèt un còp d’estat per prendre lo poder. Gardèt d’aparéncias civilas (Kasavubu èra totjorn president) mai lo país èra desenant dirigit per lei militars que s’ocupèron de reprimir l’insureccion de Kasaï e d’executar Lumumba en genier de 1961.

Lo govèrn centrau comencèt alora la conquista dau país qu’èra devesit entre sei partisans qu’ocupavan lei províncias occidentalas, aquelei de Lumumba qu’èran totjorn poderós dins lei regions orientalas, aquelei dau govèrn secessionista de Kantanga sostenguda per de populacions blancas e per l’Union Miniera dau Aut Kantanga e aquelei dau govèrn secessionista de Sud-Kasaï qu’èra pas encara totalement anientat. Au començament de 1961, Mobutu tornèt lo poder ai civius (mai demorèt influent) e leis oposicions foguèron pauc a pauc vencudas :
* en genier de 1962, lei tendàncias seccessionistas dins lei províncias orientalas foguèron somesas e son cap principau capturat.
* en genier de 1963, [[Moïse Tschombé]], cap dau govèrn de Katanga, acceptèt de renonciar a l’independéncia de sa region e s’exilèt quauquei mes avans d’èstre nomat Premier Ministre en julhet 1964 au nom de l’union generala còntra lo MNC.
* en junh de 1964, lei partisans de Lumumba organizèron una ofensiva d’amplor a partir de [[Burundi]] e de sei basas orientalas. Ocupèron la mitat orientala de Congò e li proclamèron una [[Republica Populara de Congò]] que foguèt finalament destrucha per de tropas bèlgas a la fin de l’annada.
Au començament de 1965, Congò èra tornat unificar. Pasmens, la victòria de Tschombé ais eleccions legislativas entraïnèt una crisi politica entre eu e Kasavubu. Lo generau Mobutu aprofichèt alora la situacion per organizar un novèu còp d’estat e d’impausar tornarmai son poder en novembre.

==== Lo regime de Mobutu ====

Mobutu capitèt de concentrar rapidament la màger part dei poders entre sei mans e de formar un regime fòrça autoritari sostengut per leis Occidentaus dins l’encastre de la [[Guèrra Freja]]. Gràcias a l’estabilitat novèla dau país, que son unitat semblava plus menaçada fins ais annadas 1990, poguèt adoptar una politica de desvolopament economic nacionau (construccion de restancas, desvolopament d’un programa nuclear, remplaçament de l’Union Miniera de Katanga per una companhiá nacionala...) e d’unitat africana (reabilitacion de Lumumba, africanizacion dei noms ambé l’adopcion de Zaire en plaça de Còngo...). Pasmens, favorizèt tanben lo desvolopament d’una corrupcion generalizada dins totei leis institucions e la manca d’eficacitat de sei mesuras economicas causèt lo declin rapide de l’economia congolesa. Enfin, la violéncia de l’armada còntra lei diferentei menas d’oposicion encoratjèt sa radicalizacion.

En 1991, la fin de la Guèrra Freja obliguèt Mobuta d’acceptar una democratizacion de son regime. Pasmens, dins lei fachs, la repression contunièt (500 mòrts a Lubumbashi en 1990 pendent la repression d’una manifestacion d’estudiants) e lo gropament cargat d’estudiar una constitucion novèla veguèt son foncionament blocat per lo regime. Aquò tornèt favorizar l’emergéncia de movements armats d’oposicion. En 1996, si formèt l’[[Aliança dei Fòrças Democraticas per la Liberacion de Còngo]] (AFDLC) dirigida per [[Laurent-Désiré Kabila]]. Aqueu movement aprofichèt l’intervencion de [[Rwanda]] dins lei províncias orientalas de Zaire per reglar la question dei refugiats Hutu per atacar lo regime. Aquela guèrra mostrèt l’estenduda de la delisquéncia deis institucions que son armada foguèt jamai capabla de blocar lei fòrças de l’AFDLC. Au contrari, l’abséncia de pagament dei soudats encoratjèt lei desercions e Kabila intrèt aisament dins la capitala en mai de 1997.

==== La Segonda Guèrra de Còngo ====

[[Laurent-Désiré Kabila]] tornèt nomar lo país Republica Democratica de Congò mai mau capitèt d’i impausar son autoritat. D’efècte, en julhet de 1998, sa temptativa per remandar lei conselhiers rwandés de son armada entraïnèt un conflicte novèu entre la RDC e una aliança formada de [[Rwanda]] e d’[[Oganda]] desirós de gardar lo contraròtle dei regions orientalas de Congò conquistadas en 1996-1997. Kabila obtenguèt lo sostèn d’[[Angòla]], de [[Zimbabwe]], de [[Chad]] e de [[Namibia]] que mandèron de tropas. Dich [[Segonda Guèrra de Còngo]], aqueu conflicte opausèt d’armadas professionalas sostengudas per de miliciás localas fòrça violentas e causèt la mòrt d’environ cinc milions de personas, magerament de civius. Un equilibri s’establiguèt rapidament entre lei dos camps que pilhèron lei ressorsas naturalas dau país per finançar son esfòrç de guèrra.

En 2001, l’assassinat de [[Laurent-Désiré Kabila]] per un soudat de sa garda personala causèt son remplaçament per son fiu [[Joseph Kabila]]. Enterin, lei fòrças de [[Rwanda]] comencèron de faciar de dificultats importantas e l’aliança amb [[Oganda]] se rompèt. Aquò favorizèt donc lei negociacions e d’acòrds de patz foguèron signats en 2002 per lo retirament dei tropas estrangieras e la formacion d’un govèrn de transicion.

Dins aquò, maugrat aquela signatura, de conflictes contunièron de se debanar dins lei regions orientalas de la Republica Democratica de Congò onte l’autoritat centrala demora febla e contestada. En particular, lei ressorsas naturalas d’aquelei províncias son totjorn l’enjòc de combats entre grops rivaus, especialament dins la region de Kivu. En 2010, quatre conflictes principaus podrián se destriar :
* lei Fòrças Democraticas per la Liberacion de Rwanda (FDLR) contunian de combatre lo govèrn de Kigali.
* per luchar còntra lo FDLR, Rwanda sostèn un movement opausat a Kinshasa dins la region de Goma.
* l’Armada de Resisténcia dau Senhor (LRA) desplacèt sa basa vèrs 2005 d’Oganda vèrs lo nòrd-èst de la RDC après sa revirada còntra l’armada ogandesa onte son totjorn installats.
* lei Mai Mai, aliats ancians de Laurent Désiré Kabila, son totjorn fòra contraròtle dau govèrn centrau.
D’aqueu temps, d’eleccions liuras foguèron organizadas e s’acabèron per la victòria de [[Joseph Kabila]]. Aqueu resultat foguèt contestat per son advèrsari principau entraïnant d’afrontaments dins la capitala.
D’aqueu temps, lo govèrn centrau se renforcèt dins lei regions occidentalas après doas eleccions organizadas en 2006. Fòrça contestats per l’oposicion, lei resultats s’acabèron per la victòria de [[Joseph Kabila]].
== Economia==
{{Article detalhat|Economia de la Republica Democratica de Còngo}}

[[Fichièr:Democratic Republic of the Congo GDP evolution-fr.svg|thumb|right|250px|Taus de creissença del [[Produch interior brut|PIB]] e volum e de PIB per abitant]]
L'economia es mai que mai agricòla (70 % dels actius) o virada cap a l'exportacion. Los minerals son de grandas ressorças. L'economia foguèt grevament tocada per la corupcion e la mala gestion dempuèi 1977. Çò qu'explica lo fòrt taus de contrabanda, d'exportacion ilicita e d'activitat minièra clandestina. Las recetas governementalas e las exportacions se son fortament demesidas dempuèi 40 ans. L'economia foguèt devastada per la guèrra (1997-2005 : 5 milions de mòrts). Lo partenari comercial major es uèi China (importacion, exportacion, credit).

== Articles connèxes ==
{{Commons|Democratic Republic of Congo|Republica Democratica de Còngo}}

* [[Còngo (fluvi)|Còngo]]
* [[Kinshasa]]

== Bibliografia ==

== Nòtas e referéncias ==
<references/>
{{Províncias de la RD Còngo}}
{{païses d'Africa}}
[[Categoria:Republica Democratica de Còngo| ]]