Veire la font de Quimia

{{Dialècte Provençau}}

{{1000 fondamentals}}
{{sciéncias}}

La '''quimia''' es la [[sciéncia]] qu'estúdia la composicion e lei [[reaccion quimica|reaccions]] de la [[matèria]]. Existís pas de frontièra clarament definida entre la [[fisica]] e la quimia, mai son considerats generalament coma dependents de la quimia lei fenomèns provocats per lei [[reaccion quimica|reaccions]] entre lei constituents de la matèria qu'entraïnan una modificacion dei [[ligason quimica|ligasons]] entre los [[atòm]]s. Segon la natura d'aquestas ligasons, aquestes fenomèns implican entre los atòms d'escambis o mesas en comun d'[[electron]]s, o de las [[fòrça electrostatica|fòrças electrostaticas]].

Lei nivèus d'[[energia]] més en òbra dins lei fenomèns quimics fan que solament leis electrons periferics son concernits. En delà, se dintra dins la [[fisica dels plasmas]], e mai dins la [[fisica nucleara]] ambé l'implicacion dau [[nuclèu atomic]]. Ais escalas inferioras a la de l'atòm, l'estudi dei [[particula elementària|particulas elementàrias]] e de sei interaccions es una part de la [[fisica de las particulas]].

Lei disciplinas principalas de la quimia son :
* la [[:Categoria:quimia fisica|quimia fisica]] (o quimia generala), que son objècte es l'estudi de las leis fisicas dels sistèmas e procediments quimics ; sos principals domenis d'estudi comprenon : la [[termoquimia]], la [[:Categoria:cinetica quimica|cinetica quimica]] (o mecanica quimica), l'[[electroquimia]], la [[radioquimia]] ;
* la [[:Categoria:quimia analitica|quimia analitica]], que son objècte es l'analisi dels materials per determinar e comprendre lor composicion quimica e lor estructura ;
* la [[:Categoria:quimia organica|quimia organica]], pertocant la descripcion e l'estudi del carbòni e dels compausats organics ;
* la [[:Categoria:quimia minerala|quimia minerala]], pertocant la descripcion e l'estudi dels elements quimics e dels compausats inorganics.

== Etimologia e evolucion dau sens dau mòt ==

Tres etimologias son frequentament prepausadas que son relativament similaras e pòdon èstre liadas :
* una origina egipcina ''« kemi »'' significant la tèrra. L'art de la ''kemi'' gropa divèrsei disciplinas mai o mens legalas coma l'estudi dei poisons mineraus.
* una origina grèga ''« χυμεία »'' (''khumeia'') significant mescla de liquid. Existiá tanben una disciplina dicha ''« χεμεία »'' (''khemeia'') qu'èra una forma de mascariá.
* una origina aràbia ''« الكيمياء »'' (''al kemi'') significant literalament quimia.

== Istòria ==

=== Preistòria ===

Lei premiereis aplicacions « quimicas » foguèron utilizadas per certaneis espècias dau genre ''[[Homo]]'' a partir de la descubèrta dau fuòc. Aquò permetèt de coire, e donc de transformar, lo manjar, de produrre de [[pigment]]s o encara de produrre de [[terralha]]s. De mai, certanei [[minerau]]s acomencèron d'atraire l'atencion deis òmes en causa d'un aspèct colorat e de proprietats utilas per la [[metallurgia]] o la construccion coma l'[[òcra]] o lo [[bitume]].

=== Antiquitat ===

[[Fichièr:BMC 06.jpg|thumb|right|Pèças de moneda lidiana formadas d'electrum, un aliatge d'argent e d'aur.]]

L'Antiquitat veguèt lo desvolopament important de la [[metallurgia]], es a dire l'extraccion per l'òme de metaus a partir de mineraus presents dins la natura, generalament sota la forma de metaus natius, de saus o de sulfurs. D'aliatges coma l'[[electrum]], lo [[bronze]] o lo [[loton]] foguèron tanben descubèrts e utilizats per la fabricacion d'objèctes coma de pèças de moneda, d'otís o d'armas. En fòra de la metallurgia, se descurbiguèt d'aplicacions novèlas ja coneguts coma lo bitume d'ara endavant utilizat dins la construccion navala e de procediments per produrre de materiaus novèus coma lo veire o la porcelana.

De teorias foguèron tanben creats per explicar aquelei fenomèns. Una dei principalas èra aquela d'[[Empèdocles]] que va gardar una influéncia importanta durant l'[[Edat Mejana]] europèa e aràbia. Es la teoria dei quatre elements de basa de l'Univèrs : aiga, èr, fuòc e tèrra. [[Platon]] contunièt aquela teoria e associèt cada element a un ensems d'objèctes geometrics coma lo [[tetraèdre]] per lo fuòc o lo cube per la tèrra. Lei proprietas d'aquelei figuras permeton de depintar certanei proprietats de l'element associat coma l'estabilitat dau cube per marcar aquela de la Tèrra.

=== L'alquimia e l'Edat Mejana ===

[[Fichièr:Il laboratorio dell'alchimista, Giovanni Stradano, studiolo di Francesco I.jpg|thumb|right|Representacion dau laboratòri d'un alquimista au sègle XVI.]]

{{veire|Alquimia}}

L'alquimia èra una disciplina assaiant de cambiar certanei metaus en [[aur]] o de descubrir de compausats ai proprietats extraordinàrias gràcias a una combinason de recèrcas scientificas, filosoficas e teologicas. Apareguèt au sègle IX en Egipte e se desvolopèt rapidàment dins lei mitans intellectuaus arabis. Foguèt introducha en Euròpa a partir dei traduccions de tractats scientifics o filosofics. Se l'alquimia èra pas una disciplina scientifica au sens contemporanèu dau mòt, i apareguèt mai d'un otís de laboratòri (melhorament dei tecnicas de destillacion...), d'unei descubèrtas de compausats quimics novèus ([[acid sulfuric]], [[acid nitric]], [[arsenic]]...) e subretot lei premierei reflexions per crear un metòde eficaç d'experimentacion (trabalhs de Roger Bacon, de Robert Grosseteste...).

=== La Renaissança e lo declin de l'alquimia ===

Lo renovelament intellectuau de la [[Renaissença]] va veire l'aparicion vertadiera, mai progressiva, de la quimia a partir d'una separacion ambé l'alquimia. La definicion pus precisa de la metallurgia foguèt l'element decisiu d'aquela evolucion. D'efèct, lei guèrras de l'epòca an vist un renfòrçament de la tecnologia dins l'armamet dei soudats ambé la generalizacion d'armas de fuòc. Lei besonhs militars en metaus van donc permetre de crear lei condicions favorablas au desvolopament de l'engenheriá liada a la produccion metallic. Aquela engenheriá foguèt lo domeni precursor dins l'adopcion d'un metòde d'experimentacion scientic e va permetre l'acquisicion de conoissanças experimentalas importantas. Aquò necessitèt d'utilizar de metòdes de quantificacion. Leis aparelhs inventats per leis alquimistas e lo calcul matematic aparegut dempuei lo sègle XV ne'n venguèron lei supòrts privilegiats.

Lei noms principaus associats a l'aparicion de la quimia son [[Andreas Libavius]] qu'èra encara alquimista mai que publiquèt lo premier obratge de quimia sistèmatica, [[Paracèlse]] per son desvolopament dau metòde experimentau, [[Bernard Palissy]] per sei descubèrtas sus la fabricacion de porcelana, [[Vannoccio Biringuccio]] per sei descubèrtas sus la metallurgia e la pirotecnia e enfin [[Georgius Agricola|Agricola]] que fondèt definitivament la quimia metallurgica.

=== Lei sègles XVII-XVIII e l'aparicion de la quimia modèrna ===

[[Fichièr:Antoine lavoisier.jpg|thumb|right|Retrach d'Antoine Lavoisier ([[1743]]-[[1794]]).]]

Lo sègle XVII foguèt la contuniacion dau periòde de la Renaissença. L'artesanat e l'industriá (tintura, metallurgia, armament...) èran totjorn lo centre dei progrès tecnologics dins lei domenis pertocant la quimia. Pasmens, maugrat un melhorament d'aqueleis aplicacions, ges de descubèrtas majoras i foguèron realizadas. En revènge, lo sègle XVIII veguèt un desvolopament important de la quimia amb una multiplicacion de laboratòris e de publicacions scientificas. De tematicas d'estudis novèlas apareguèron coma l'estudi de la combustion, la calcinacion o la reduccion de [[minerau]]s. A partir deis annadas 1750, la quimia venguèt una sciéncia vertadiera e de descubèrtas fòrça importantas, basas de la quimia modèrna, foguèron realizats vèrs la fin dau sègle. 

Lei progrès principaus dau periòde foguèron :
* la descubèrta e lo desvolopament de l'estudi dei gas après l'observacion e la caracterizacion de dioxid de carbòni au sègle XVII. Aqueleis experiéncias foguèron completadas au sègle seguent e veguèron en particular la sintèsi de dioxigèn en [[1774]] per [[Joseph Priestley]].
* la mesa en forma progressiva dau concèpte d'acids e de basas. Un nombre gròs d'acids variats foguèron descubèrts a partir deis annadas 1760 e certaneis aplicacions foguèron desvolopadas per d'autrei brancas de l'industriá coma la destillacion.
* la descubèrta de metaus novèus ([[cobalt]], [[niquèl]], [[manganès]]...). De metallurgias novèlas coma aquela de [[zinc]] apareguèron tanben e permetèron de melhorar lei tecnicas d'extraccion, lei conoissanças teoricas e leis aliatges.
* l'industrializacion de certanei procediments quimics coma aqueu de la fabricacion d'acid sulfuric.
* la descubèrta, majora, dau principi de conservacion de la massa e l'òbra de Lavoisier per l'espandre dins lo rèsta de la communautat scientifica. Lavoisier participèt tanben ai premiers trabalhs de nomenclatura.

=== Lo sègle XIX e lo desvolopament de la quimia ===

[[Fichièr:Mendeleev's 1869 periodic table.png|thumb|right|Premiera classificacion deis elements quimics per Mendeleiev.]]

Après lei progrès dau sègle XIX, la quimia venguèt una sciéncia majora e conoguèt unei desvolopaments teorics importants coma la teoria atomica de Dalton, lei premierei lèis sus lei gas, l'ipotèsi d'Avogadro, lo calcul dei massas atomicas, la naissança de la quimia organica, lo desvolopament de l'electroquimia, la teoria de valéncia, l'aparicion de la quimia estructurala e lo classament deis elements per Mendeleiev. A la fin dau sègle, la fisica e la quimia permetèron de descubrir la radioactivitat.

Lei trabalhs de Lavoisier e la formulacion de la teoria atomica de Dalton permetèt de suscitar un debat important a prepaus de l'existéncia deis atòms. Sostenguda pauc a pauc per lei quimistas principaus dau sègle, aquela idèa foguèt finalament adoptada d'un biais definitiu au començament dau sègle seguent après lei trabalhs d'Albert Einstein e leis experiéncias de Jean Perrin. Pasmens, lo concèpte èra ja una basa de trabalh de mai d'un sabent e permetèt de desvolopar l'electroquimia e la nocion d'ion. Permetèt tanben la premiera classificacion deis elements quimics per Mendeleiev en [[1869]]. Aqueu trabalh permetèt de classar per lo premier còp leis elements en foncion de lor proprietats de predire l'existéncia e lei proprietats d'elements encara desconeguts. Aquela classificacion es la basa de la classificacion periodica modèrna.

La descubèrta e la formulacion de l'ipotèsi de concèptes novèus permetèron tanben de crear de disciplinas novèlas (quimia organica, electroquimia...) e d'eliminar definitivament la concuréncia entre quimia e alquimia. D'efèct, après un declin lòng, aquela darriera aviá aprofichat lei progrès de la sciéncia quimica dau sègle XVIII per conóisser una darriera renaissença magerament basada sus d'aspècts espectaculars e comerciaus.

=== Periòdes contemporanèus ===

[[Fichièr:Martigues Lavera juillet 2010.jpg|thumb|right|Complèx modèrn de l'industria de basa dins lo domeni de la petroquimia.]]

Au sègle XX, lo melhorament e lo desvolopament dei mesuras fisicas an facilitat la caracterizacion dei compausats gràcias a l'aparicion dei tecnicas de [[cromatografia]], d'espectroscopias electronica, de massa, de resonància magnetica, electromagnetica e lo rèsta dei tecnicas d'analisis per estudi de la difraccion de raionament X o de difusion de particulas. Lei consequéncias d'aquelei progrès an permés d'avançadas fòrça importantas, l'estudi d'edificis quimics mai e mai complèxs o de reaccions fòrça variadas. En particular, lei ligams entre la quimia e la biologia son venguts fòrça importants.

La quimia recebiguèt sa definicion « classica » coma la sciéncia estudiant la natura de la matèria e sei transformacions. Se sa matematizacion èra pus febla qu'aquela de la fisica, l'aparicion de la mecanica quantica e son aplicacion a l'atòm d'idrogèn en [[1926]] entraïnèt l'aparicion de la quimia quantica que va permetre d'explicar e de predire un nombre grand de fenomèns liats a la reactivitat dei moleculas e ai nivèus d'energia moleculars o atomics. La frontiera entre quimia e fisica venguèt tanben mens clara e certanei disciplinas eissidas de la quimia quantica necessitan d'ara endavant l'utilizacion d'otís matematics e informatics poderós coma per la fisica.

A partir de la mitat dau sègle XX, la descubèrta de l'estructura dei teissuts organics (descubèrta de l'estructura de l'ADN en [[1953]]). Lo meme decenni veguèt l'estudi de moleculas organicas coma lei proteinas o leis acids aminats. En [[1983]], se capitèt de trobar un metòde d'amplificacion ''in vitro'' de l'ADN. Aqueu desvolopament de la bioquimia a entraïnat una dificultat novèla per definir la quimia e permés l'emergéncia d'unei disciplinas fòrças dinamicas. Ansin, una proporcion gròssa de Prèmis Nobel de Quimia son d'ara endavant atribuits per de trabalhs regardant la bioquimia.

Enfin, l'industria quimica, ja apareguda dins lo corrent dau sègle XIX dins certanei país, es venguda una industria majora de l'economia modèrna. En [[2009]], lo sector e seis installacions representavan aperaquí {{formatnum:3800}} miliards de dolars e lei companhiás especialazadas dins la petroquimia fan partida dei pus poderosas a l'ora d'ara. En causa dei dificultats de transpòrts dei produchs quimics (riscs, quantitats importantas...), aquela industria tèn de centres diferents a l'entorn d'Euròpa, d'America dau Nòrd e d'Asia. En causa d'aquela division, lei companhiás pòdon aver de talhas relativament feblas e èstre fòrça ben implantadas sus un continent e totalament desconegudas dins lo rèsta dau monde<ref>Es lo cas de mai d'un companhiá chinesa que pòdon presentar una poissança financiera importanta gràcias a la talha dau marcat interior chinés mai èstre encara gaire desvolopadas en fòra de China.</ref>. La quimia industriala es devesida entre tres domenis principaus que son :
* la quimia de basa (o quimia pesuca) qu'es cargada de la produccion de produchs de basa d'una valor febla en quantitats fòrça importanta. Lei matèrias de basa d'aquela industria son generalament de compausats naturaus coma lo petròli o lei mineraus.
* la quimia d'especialitat qu'es cargada de produrre de compausats o de principis actius a partir de produchs realizats per l'industria de basa. Lei produccions son generalament limitadas e la valor importanta.
* la quimia farmaceutica qu'es cargada de la produccion de [[medicament]]s. Sei produccions son fòrça limitadas en causa de la complexitat dei reaccions e tènon donc una valor fòrça importanta.

== Concèptes principaus ==

Lei concèptes principaus de la quimia modèrna gropan un ensems de definicions d'entitats o de fenomèns pertocant magerament la matèria e son estructura d'un caire e lei fenomèns de reaccion d'autre caire. Se fau tanben notar l'influéncia de la quimia organica, a l'origina una branca de la quimia, que tèn d'ara endavant una autonòmia fòrça importanta e forma un ensems d'aplicacions quimistas major.

=== Estructura de la matèria ===

==== Element ====

{{veire|Element quimic}}

[[Fichièr:Taula periodica.png|thumb|right|Representacion contemporanèa deis elements quimics classats dins la [[taula periodica]].]]

Un [[element quimic|element]] es una entitat immateriala desprovida de proprietats fisicas o quimicas. Es un parèu format per un simbòl definit d'un biais arbitrari e un numerò atomic Z que caracteriza leis [[atòm]]s, lei [[molecula]]s, leis [[ion]]s e leis [[isotòp]]s d'una espècia quimica donada. Lo numerò atomic es definit per lo nombre de protons dins lo nuclèu atomic. Aqueleis elements son classats dins la [[taula periodica]] per òrdre de numerò atomic. A l'ora d'ara, n'existís 94 elements que se pòdon observar dins la natura e 24 que son artificialas siá 118 elements coneguts. De recèrcas son en cors per descubrir d'elements novèus e se debana regularament de descubèrtas novèlas. Per exemple, l'element 116 foguèt observat per lo premier còp en [[2000]] e l'element 117 en [[2010]].

==== Atòm ====

{{veire|Atòm}}

Un atòm d'una espècia quimica donanda es una entitat materiala formada per un nuclèu atomic enviroutat per un ensems d'electrons. Lo nuclèu atomic es format d'un nombre A de nucleons devesits entre un nombre Z, egau au numerò atomic de l'atòm, de [[proton]]s e d'un nombre variable de [[neutron]]s. Lei protons tènon una carga electrica positiva, lei neutrons an una carga electrica nulla e leis electrons una carga electrica negativa. Lo nuclèu atomic es donc una entitat cargada positivament que sa carga es compensada per un nombre Z d'electrons. La talha generala d'un atóm es d'aparequí 10<sup>-10</sup> m (siá 0,1 nanomètre). Aquela dau nuclèu atomic es pus pichona de l'òrdre de 10<sup>-15</sup> m. Lo rai d'un atòm, son estructura atomic e sei proprietats quimicas son espeficas e caracterizadas per lo cortegi electronic.

Leis atòms forman l'unitat de basa de la quimia. Compausavan la matèria e lei moleculas per lo partiment d'electrons e pòdon evolucionar per formar d'ions. D'un biais generau, se fau notar qu'un atòm subís pas de modificacions importantas durant una reaccion quimica levat dei cambis pertocant leis electrons periferics.

Dos atòms tenent un nombre Z identic mai un nombre A diferents son dichs isotòps atomics. Un exemple famós pertoca l'atòm d'[[urani]] que tèn doas composicions principalas. La premiera ambé 92 protons e 143 neutrons (urani 235) e la segonda ambé 92 protons e 146 neutrons (urani 238). Cada composicion diferenta definida per un nombre donat de neutrons e de protons es dicha isotòp atomic. Dos isotòps atomics tènon de proprietats quimicas identicas.

==== Molecula ====

{{veire|Molecula}}

[[Fichièr:Water-3D-balls.png|thumb|right|Modelizacion d'una molecula d'[[aiga]] formada per un atòm d'oxigèn (roge) e dos atòms d'idrogèni (blanc).]]

Una molecula es un assemblatge precís d'atòms definit e estructurats dins l'espaci e lo temps per de liasons quimicas fòrtas. Lei moleculas monoatomicas son fòrça raras e una molecula tèn donc generalament mai d'un atòm. Una molecula es una entitat que tèn de proprietats pròprias e diferentas deis atòmes que la forman. La carga electrica dei moleculas pus pichonas es generalament neutra mai aquò es pas necessàriament lo cas per lei moleculas grandas.

==== Liason quimica ====

{{veire|Ligam quimic}}

La liason quimica necessita la preséncia d'electrons liats a un o mai d'un nuclèu atomic. Permet d'assegurar l'estabilitat dei moleculas e la coesion deis atòms entre elei que sigue gràcias au partiment de quauqueis electrons periferics dins lei liasons covalentas, d'un nombre fòrça grand d'electrons dins lei liasons metalicas o per la creacion de cargas electricas localas fòrtas.

==== Còrs pur e compausat quimic ====

Un còrs pur es un còrs generalament macroscopica compausat au nivèu molecular d'una espècia quimica unica. Sa composicion quimica, son organizacion sota forma de gas, de liquid, de solids e sei proprietats fisicas pòdon èstre defenidas d'un biais precís. Per exemple, l'aiga pura tèn un ponch d'ebulicion a 100°C sota la pression d'una atmosfèra. Se distinguís lei còrs purs simples compausats d'un tipe d'atòm unic (diament compausat solament de carbòni) e lei còrs purs compausats d'atòms de tipe diferent.

Un compausat quimic es una apelacion frequenta, mai impròria, que designa una substància quimica pura (molecula, compausat ionic...). Es caracterizat per la formula quimica, escricha a partir de la notacion simbolica deis atòmes, de sa compausicion quimica.

==== Fasas ====

[[Fichièr:Oil in water.jpg|thumb|Mescla d'aiga e d'òli que forma doas [[Fasa (termodinamica)|fasa]]s diferentas en causa de la non miscibilitat dei dos compausats.]]

Una [[Fasa (termodinamica)|fasa]] es un partida omogenèa d'un sistèma eterogenèa. Es una nocion fòrtament utilizada en termodinamica que tèn tanben una importància granda en quimia car se pòu constituir d'un nombre variable de compausats quimics diferents. De mai, un sistèma quimic pòu tanben tenir mai d'una [[Fasa (termodinamica)|fasa]].

==== Ion ====

{{veire|Ion}}

Un ion es un atòm qu'a pardut o ganhat un o unei [[electron]]s. Sa carga electrica es donc plus neutra. Es dich cation se sa carga es positiva dins lo cas de la pèrda d'electrons e anion se sa carga es negativa dins lo cas dau ganh d'electrons. Leis anions e lei cations formats a partir de moleculas poliatomicas son dichs ions complèxs.

==== Complèx ====

{{veire|Complèx}}

Un complèx es un edifici poliatomic compausat d'un o d'unei cations, generalament metallics, enviroutats d'un o d'unei moleculas, dichs ligands, que son d'ions o de moleculas grandas capablas de deslocalizar una partida de lor densitat electronica sus lo cation entraïnant la formacion de liasons quimicas.

=== Quimia reaccionala ===

==== Reaccion quimica e equilibi quimic ====

{{veire|Reaccion quimica}}

Una reaccion quimica es la transformacion d'un o uneis espècias quimicas en d'autreis espècias quimicas. Implica l'aparicion o la disparicion d'au mens una liason quimica o d'un cambi d'electrons. Una reaccion que tèn de caracteristicas termicas necessita o entraïna l'aparicion de diferentei formas d'energia liadas a l'energia de la liason quimica.

Dins una reaccion quimica, un equilibri quimic es un estat onte lei concentracions dei reactius e dei produchs de la reaccion s'estabilizan. Generalament, aquel estat s'obtèn quand lei dos sens de la reaccion quimica an agantat una velocitat de reaccion similara. Un equilibri quimic es donc pas una causa estatica. Es la rason qu'es dich equilibri dinamic.

==== Acid e basa ====

Lei reaccions deis acides e dei basas en solucion son basadas sus de parèus d'espècias quimicas. L'aciditat e la basicitat pòdon se calcular o se mesurar gràcias a la concentracion deis espècias quimicas en solucion sota la forma d'acid o de basa. Un acid es una espècia quimica qu'es capabla de liberar d'ions idronium H<sup>+</sup>. La concentracion en ion idronium d'una solucion indica donc son aciditat. Una extension d'aqueu concèpte foguèt menada per lo quimista estatsunidenc Gilbert Newton Lewis.

==== Oxidoreduccion e electroquimia ====

Una reaccion d'oxidoreduccion implica una pèrda o un ganh d'electrons entre diferents parèus d'espècias quimicas. Una espècia d'un còrs quimic tenent la capacitat de ganhar d'electrons a d'autrei còrs quimics es dicha oxidanta. Una espècia d'un còrs quimic tenent la capacitat de perdre d'electrons au profiech d'autrei còrs quimics es dicha reductritz. L'electroquimia es un domeni important de la quimia qu'es basat sus l'oxidoreduccion e qu'estudia lei relacions entre quimia e electricitat.

==== Solucion e emulsion ====

Una solucion es una mescla omogenèa formada per un [[solvant]] en proporcion majoritària e d'un o mai d'un [[solutat]]s. La solubilitat es la capacitat d'un còrs de formar una solucion dins un mitan donat. Per exemple, un [[Sal (quimia)|sau]] coma lo clorur de sòdi NaCl tèn una limitat de solubilitat dins l'aiga : 357 g/kg d'aiga a 0°C e 391 a 100°C. Aquò significa qu'a partir d'aqueu limit, i a separacion de [[Fasa (termodinamica)|fasa]] car lo sau va precipitar e formar un depaus solid.

La miscibilitat es la capacitat d'un còrs de se mesclar amb un autre per formar una fasa unica. Per exemple, lo gas [[amoniac]] se mescla aisament ambé l'aiga per formar una solucion aquosa dicha amoniaca.

Una emulsion es una dipersion d'una fasa liquida a l'estat de gotas microscopicas dins una autra fasa liquida non miscibla. Una suspension es una dispersion d'una fasa solida dins una fasa liquida. Una emulsion pòu s'estabilizar per de moleculas amfipaticas capablas d'empachar l'aglomeracion dei gotas microscopicas.

=== Quimia organica ===

{{veire|Quimia organica}}

La quimia organica es una branca de la quimia pertocada per l'estudi de la transformacion de moleculas d'origina petrolièra o viventa compausadas magerament de [[carbòni]], d'[[idrogèn]], d'[[oxigèn]] e d'[[azòt]]. Aquelei compausats pòdon tenir d'atòms d'autreis elements quimics coma d'alogèns, de [[bòr]], de [[silici]], de [[fosfòr]], de [[sofre]] e pus rarament, de [[liti]] o de metaus. Aquela branca tèn una importància granda en causa de seis aplicacions ai nivèus industriaus (petroquimia, polimèrs...) e biologics.

== Metòde scientific e disciplinas de recèrca principalas ==

=== Metòde scientific ===

Lei quimistas utilizan un metòde scientific per experimentar e validar una teoria. Aquelei teorias son generalament caracterizadas per l'utilizacion de l'otís matematic per lo desvolopament de modèls complèxs capables de depintar lei fenomèns observats pendent leis experiéncias. Pasmens, lo nivèu de complexitat d'aquelei modèls son generalament pas tant qu'aqueu dei modèls utilizats per lei fisicians.

=== Disciplinas principalas ===

La recèrca e l'ensenhament de la quimia son organizats en disciplinas diferentas que son generalamanet autonòmas e tènon de ligams fòrça feblas entre elei :
* la [[bioquimia]] qu'estudia lei reaccions quimicas dins lei mitans biologics coma lei [[Cellula (biologia)|cellulas]] o ambé d'objèctes biologics coma d'[[enzim]]s.
* la quimia analatica qu'estudia lei metòdes d'analisis qualitavas o quantitativas que permeton de determinar la composicion d'una mòstra donada.
* la quimia dei materiaus qu'es la preparacion e l'estudi de substàncias tenent una aplicacion coma materiau.
* la [[quimia inorganica]] o quimia minerala pertoca l'estudi e la descripcion deis elements quimics e dei compausats sensa estructura basada sus d'[[atòm]]s de carbòni.
* la [[quimia organica]] qu'es la descripcion e l'estudi dei compausats magerament compausats de carbòni e d'idrogèn.
* la [[quimia fisica]] qu'estudia lei lèis fisicas dei sistèmas e procediments quimics.
* la quimia teorica qu'estudia la quimia gràcias a un rasonament teoric fondamentau basat sus lei matematicas e la fisica, especialament la mecanica quantica.

=== Relacions ambé leis autrei domenis intellectuaus ===

En fòra dei disciplinas principalas de la quimia, existís un nombre fòrça de domenis quimics especializats o a l'interfàcia ambé d'autrei brancas scientificas coma l'agroquimia, l'astroquimia, la quimia atmosfèrica, la quimia dei [[sucre]]s, la petroquimia... etc. Aqueleis interfàcias an de frontieras mobilas e lei limits exacts de la quimia son donc malaisats de definir :
* ambé la fisica : lo limit es pas clarament definit. Lei fenomèns pertocant lei fenomèns de reaccion entre compausats de la matèria e entraïnant de modificacions entre lei ligams atomics son gropats dins la quimia. Au nivèu energetic, la quimia regarda solament lei modificacions deis electrons periferics de l'atòm. Es la fisica qu'estudia lei modificacions observadas ais escalas inferioras.
* ambé la biologia : lo limit es tanben pas definit, especialament dins lei cas de la bioquimia e de la biologia moleculara qu'estudian de procediments biologics.

== Vejatz tanben ==

* [[Bioquimia]]
* [[Estereoquimia]]
* [[Quimia doça]]
* [[Quimia supramoleculara]]
* [[Gèni quimic]]
* [[Geoquimia]]
* [[Lista dels compausats quimics]]
* [[Lista dels produches quimics]]
* [[Mineralogia]]
* [[Element quimic|Elements quimics]], [[Nomenclatura quimica]]
* [[Petroquimia]]
* [[Prèmi Nobel de Quimia]]
* [[Representacion de las moleculas]]
* [[Sciéncia dels materials]]

== Ligams extèrnes ==

== Referéncias e nòtas ==
<references/>

== Bibliografia ==

* {{cite book
| last                  = Jacques Angenault
| first                 = 
| authorlink            =
| last[n]               = 
| first[n]              = 
| author[n]-link        = 
| editor                = Dunod 
| editor-link           = 
| editor[n]-last        = 
| editor[n]-first       = 
| editor[n]-link        = 
| others                = 
| title                 = La chimie, dictionnaire encyclopédique, 2° édition
| trans_title           = 
| url                   = 
| archiveurl            = 
| archivedate           = 
| format                = 
| accessdate            = 
| type                  = 
| edition               = 
| series                = 
| volume                = 
| date                  = 
| origyear              = 
| year                  = 1995
| month                 = 
| publisher             = 
| location              = París
| language              = francés
| isbn                  = 978-2-10-002497-1
| oclc                  = 
| lccn                  = 
| doi                   = 
| bibcode               = 
| id                    = 
| page                  = 
| pages                 = 
| nopp                  = 
| at                    = 
| chapter               = 
| trans_chapter         = 
| chapterurl            = 
| quote                 = 
| ref                   = 
| laysummary            = 
| laydate               = 
| author-mask           = 
| author-name-separator = 
| author-separator      = 
| display-authors       = 
| separator             = 
| postscript            = 
| lastauthoramp         = 
}}
* {{cite book
| last                  = Robert Luft
| first                 = 
| authorlink            =
| last[n]               = 
| first[n]              = 
| author[n]-link        = 
| editor                = Association Cultures et Techniques
| editor-link           = 
| editor[n]-last        = 
| editor[n]-first       = 
| editor[n]-link        = 
| others                = 
| title                 = Dictionnaire des corps purs simples de la chimie
| trans_title           = 
| url                   = 
| archiveurl            = 
| archivedate           = 
| format                = 
| accessdate            = 
| type                  = 
| edition               = 
| series                = 
| volume                = 
| date                  = 
| origyear              = 
| year                  = 1997
| month                 = 
| publisher             = 
| location              = Nantes
| language              = francés
| isbn                  = 978-2-9510168-3-5
| oclc                  = 
| lccn                  = 
| doi                   = 
| bibcode               = 
| id                    = 
| page                  = 
| pages                 = 
| nopp                  = 
| at                    = 
| chapter               = 
| trans_chapter         = 
| chapterurl            = 
| quote                 = 
| ref                   = 
| laysummary            = 
| laydate               = 
| author-mask           = 
| author-name-separator = 
| author-separator      = 
| display-authors       = 
| separator             = 
| postscript            = 
| lastauthoramp         = 
}}
* {{cite book
| last                  = Paul Rigny (dir.)
| first                 = 
| authorlink            =
| last[n]               = 
| first[n]              = 
| author[n]-link        = 
| editor                = Image de la recherche, CNRS
| editor-link           = 
| editor[n]-last        = 
| editor[n]-first       = 
| editor[n]-link        = 
| others                = 
| title                 = De la matière au vivant, les systèmes moléculaires organisés
| trans_title           = 
| url                   = 
| archiveurl            = 
| archivedate           = 
| format                = 
| accessdate            = 
| type                  = 
| edition               = 
| series                = 
| volume                = 
| date                  = 
| origyear              = 
| year                  = 1994
| month                 = 
| publisher             = 
| location              = París
| language              = francés
| isbn                  = 978-2-271-05186-8
| oclc                  = 
| lccn                  = 
| doi                   = 
| bibcode               = 
| id                    = 
| page                  = 
| pages                 = 
| nopp                  = 
| at                    = 
| chapter               = 
| trans_chapter         = 
| chapterurl            = 
| quote                 = 
| ref                   = 
| laysummary            = 
| laydate               = 
| author-mask           = 
| author-name-separator = 
| author-separator      = 
| display-authors       = 
| separator             = 
| postscript            = 
| lastauthoramp         = 
}}

{{Wikilibre|Quimia|la quimia}}
{{Wikiccionari|quimia|quimia}}

{{Elements quimics}}

[[Categoria:Quimia|*]]
[[Categoria:Sciéncias]]