Veire la font de Primièr ministre

Lo '''primièr ministre''' (al femenin: '''primièra ministra''') es al cap del [[poder executiu]] del sistèma parlamentari, d'un [[govèrn]], compausat de l'ensemble dels [[ministre]]s, de còps apelat cabinet. Demest aquestes ministres, segon los païses, se tròba diferentas categorias : de [[ministre d'Estat|ministres d'Estat]], de ministres amb o sens portafuèlhas, de ministres delegats o viceministres e de [[secretari d'Estat|secretaris d'Estat]]. Fòrman amassa lo [[Conselh dels Ministres]]. 

La terminologia de ''primièr ministre'' insistís sus la primautat d'aqueste suls autres ministres. En [[Alemanha]] e en [[Àustria]], lo cap del govèrn es apelat ''[[Lista dels cancelièrs d'Alemanha|cancelièr]]'', en [[Itàlia]], ''president del Conselh'', en [[Espanha]] o en [[Eslovènia]], per exemple, ''president del govèrn'', en [[Serbia]], per exemple, ''ministre-president''. Als [[Païses Basses]], lo tèrme de ''primièr ministre'' (''eerste minister'' o ''primièr'') s'utiliza coma sinonim de « ministre-president », lo títol oficial del cap del govèrn.

Dins la màger part dels [[democracia|païses democratics]], lo primièr ministre es siá designat pel [[cap de l'Estat]], siá elegit pel [[Parlament]], eissit de la majoritat politica o d'una coalicion, aprèp èsser estat nomenat o consultat pel [[cap de l'Estat]] ([[president]] o [[monarca]]). Es çò que s'apèla un [[regim parlamentari]]. Arriba que siá de còps tanben lo '''cap de l'Estat''': coma a las [[Kiribati]] ont lo [[president de la Republica]] dirigís lo [[govèrn]], mas pòt èsser renversat pel Parlament que n'es eissit.

== Istòria ==

En [[França]], lo [[Cardinal (religion)|cardina]]l de [[Richelieu]] es estat sovent designat coma Primièr ministre, {{citacion|principal ministre}} de [[Loís XIII de França|Loís XIII]]. Tanben de còps es considerat coma lo primièr en data dels Primièrs ministres que lo mond aja conegut. Son accion englòba tant plan de dimensions culturalas e religiosas coma administrativas, colonialas, politicas e diplomaticas.

Al [[Reialme Unit]], jol règne de [[Jòrdi Ièr de Granda Bretanha|Jòrdi Ièr]] seriá apareguda la foncion de ''Primus inter pares'' : fins alara elector d'[[Hannover]], e marcant son estacament a sas originas alemandas per son refús d'aprendre l'anglés, lo rei novèl aguèt besonh d'un ministre particular per coordenar l'accion de totes los autres e traduire sos òrdres (balhats en lenga germanica).

=={{Sud-Africa}}==
*[[Lista dels primièrs ministres de Sud-Africa|Primièr ministre de Sud-Africa]], remplaçat dempuèi [[1984]] per la foncion de [[Presidents de Sud-Africa|president de la Republica de Sud-Africa]]

=={{Argeria}}==
[[Imatge:Ahmed Ouyahia.jpg|200px|thumb|right|Ahmed Ouyahia, a [[Argièr]] Primièr Ministre]]

Sul plan politic, Argeria a adoptat un [[regim republican]] dempuèi l’aveniment de son independéncia en 1962. La [[Constitucion]] actuala conferís al cap de l’Estat un ròtle central dins la gestion dels afars del país, es atal qu’en vertut de sos articles, lo president de la Republica es lo cap de l’[[Poder executiu|executiu]], cap suprèm de las fòrças armadas e ministre de la Defensa. Lo cap de l’Estat deten tanben lo poder de nomenar son primièr ministre e los membres del govèrn sus proposicion d’aqueste darrièr. L’eleccion del president de la Republica se fa al [[sufragi universal]] dirècte, cada cinc ans. L'actual president en exercici es [[Abdelaziz Bouteflika]]. Elegit per un primièr mandat de [[1999]] a [[2004]], es reelegit la meteissa annada per un segond mandat que s'acabarà en [[2009]].

D'un autre costat, lo [[poder legislatiu]] es de tipe [[Bicamerisme|bicameral]] dempuèi la refòrma constitucionala de [[1996]], es de notar çaquelà que los poders que li son atribuits son fòrtament demenits per la preeminéncia del [[poder executiu]]. La reparticion dels diferents elegits al nivèl de las doas cambras del Parlament revèla la composicion seguenta:

* lo [[Conselh de la Nacion (Argeria)|Conselh de la Nacion]] ([[Cambra nauta]]) : compausat de 144 membres dont lo tèrç es designat pel president de la Republica ;
* l’[[Assemblada Populara Nacionala (Argeria)|Assemblada Populara Nacionala]] ([[Cambra bassa]]) : Compausada de 389 membres elegits al sufragi universal dirècte per una mandatura de cinc ans.

La Constitucion argeriana foguèt adoptada lo 10 de setembre de 1963. Pus tard, foguèt revisada tres còps. D'en primièr en [[1976]], aquesta primièra revision constitucionala foguèt aviada jos l'impulsion de [[Houari Boumediène]]; visava en primièr luòc a perfaire las institucions de l'Estat argerian en lo dotant d'una Assemblada Legislativa, e en creant tanben lo pòst de President de la Republica, somés al [[Sufragi universal#Sufragi universal dirècte e indirècte|sufragi universal dirècte]] e aqueste, en remplaçament de la foncion de President del Conselh de la Revolucion. La segonda revision de la Constitucion foguèt menada lo 28 de febrièr de [[1989]], data a la quala lo [[multipartisme]] e la libertat d’expression foguèron instaurats, es doncas dins lo silhatge d’aquesta refòrma que lo regim del partit unic foguèt dissolgut e que fòrça partits politics foguèron creats per la meteissa ocasion. La tresena e darrièra revision constitucionala foguèt menada en [[1996]] amb per objectiu principal l'instauracion d'un Parlament bicameral. Aquestas institucions foguèron elegidas lo 5 de junh de [[1997]], e constituisson lo primièr Parlament pluralista de l’Argeria independenta.

* [[Lista dels primièrs ministres d'Argeria]]

=={{Antigua e Barbuda}}==
* [[Lista dels primièrs ministres d'Antigua e Barbuda]]

=={{Austràlia}}==
* [[Lista dels primièrs ministres d'Austràlia]]

=={{Belgica}}==
* [[Lista dels Primièrs ministres de Belgica]]

=={{Canadà}}==
{{Article detalhat|Primièr ministre de Canadà}}
[[Fichièr:Trudeau visit White House for USMCA (cropped).jpg|vinheta|[[Justin Trudeau]], actual primièr ministre de Canadà]]


[[Canadà]] fa partida del [[Commonwealth]] [[Granda Bretanha|britanic]]. Per aquesta rason, son sistèma parlamentari es fòrtament inspirat del qu'a cors en [[Grand Bretanha]]. Tot coma al Reialme Unit, los poders de la [[Monarquia canadiana|Reina de Canadà]], representada pel [[Governador general de Canadà|Governador general]], son simbolics alevat de qualques excepcions.

Al moment d'una eleccion federala, cada [[partit politic]] federal tempta de far elegir lo mai de membres possibles al [[Parlament de Canadà|Parlament]]. Un còp elegits, son apelats [[deputats]] e siètan a la [[Cambra de las Comunas de Canadà]]. Lo primièr ministre es lo que pòt comandar la fisança de la Cambra - en practica, lo cap del partit qu'a lo mai de deputats. A aqueste moment, deven lo cap del govèrn e lo cap del Cabinet dels Ministres. Es pas legalament necessari que siá deputat, mas la tradicion o exigís.

Son partit pòt èsser majoritari, es a dire possedir pro de deputats per totjorn obténer la majoritat al moment dels diferents vòtes en cambra, o minoritari. Dins l'istòria del país, aqueste darrièr cas s'es presentat mai d'un còp. Dins aquesta situacion, segon diferentas règlas de proceduras, la Cambra de las Comunas pòt demandar que lo primièr ministre siá destituit. Aquesta procedura es apelada una mocion de fisança. S'es destituit, lo Governador general pòt siá apelar la populacion a las eleccions segon las proceduras en vigor, siá demandar a qualqu'un mai de formar un govèrn.

La residéncia oficiala del [[Primièr ministre de Canadà]] es situada al [[24, promenade Sussex]] a [[Ottawa]].

Las [[províncias e territòris de Canadà]] an recors a un sistèma de representacion semblable, amb un Primièr ministre. (En anglés, lo primièr ministre de Canadà se ditz ''Prime Minister'' e los Primièrs ministres de las províncias e territòris se dison ''Primièrs''.)

:''Mai d'informacions : [[Primièrs ministres de las províncias e territòris de Canadà]]''
:''Vejatz tanben'' : [[Monarquia canadiana]]
{{ListasPMCan}}
<br style="clear:left" />

=={{China}}==
* [[Primièr ministre de China]]
* [[Primièr ministre de la Republica populara de China]]

=={{Còsta d'Evòri}}==
* [[Lista dels primièrs ministres de Còsta d'Evòri]]

=={{França}}==
{{Article detalhat|Primièr ministre de França}}

En [[França]], jos la [[Cinquena Republica|V{{ena}} Republica]], lo [[Primièr ministre de França|Primièr ministre]] es designat pel [[president de la Republica]] per determinar e conduire la politica generala de frança, en particular en establissent lo budgèt.

De costuma, es causit perque es al cap del corrent politic mai poderós de la ''majoritat parlamentària'' de l'[[Assemblada Nacionala (França)|Assemblada Nacionala]], o demest sos representants, siquenon demest las personalitats pròchas d’aqueste corrent majoritari. Lo president de la Republica a çaquelà la libertat de nomenar una personalitat qu'es ni deputat ni senator abans sa nominacion al cap del govèrn : èra lo cas de [[Jòrdi Pompidor]] o de [[Raymond Barre]], o pus recentament de [[Dominique de Villepin]]. Un còp elegit president de la Republica, Jòrdi Pompidor declarèt que "lo primièr ministre es pas que lo primièr dels ministres".

Quand es d'un corrent politic opausat al del [[president de la Republica]], se parla de [[Coabitacion (politica)|coabitacion]] perque, dins aqueste cas, los dos caps del poder executiu agisson dins lors domenis de competéncia respectius.

En cas d'insatisfaccion publica, pòt èsser prepausat al primièr ministre de renovelar la totalitat o una partida de son govèrn, se parla alara de [[remanejament ministerial]], o quitament d'èsser remplaçat aprèp aver presentat sa demission al [[president de la Republica]].

Abita a l'[[Hôtel Matignon]], situat a [[París]], carrièra de Varennes, dins lo VII{{en}} arrondiment.

Jos las Republicas precedentas ([[Tresena Republica|III{{ena}} Republica]], de 1875 a 1940, e [[Quatrena Republica|IV{{ena}} Republica]], de 1946 a 1958), lo cap del govèrn portava lo títol de [[president del Conselh]] (apelacion abreujada de president del Conselh dels Ministres). Los acamps avián luòc, coma uèi, al [[palais de l'Élysée]], en preséncia del president de la Republica, mas aqueste presidissiá pas formalament las sesilhas del Conselh, mentre qu'es lo cas ara.

;Vejatz tanben :
:[[Lista de caps del govèrn francés]]
<br style="clear:left" />

=={{Guinèa}}==
* [[Lista dels primièrs ministres de Guinèa]]

=={{Grècia}}==
* [[Lista dels primièrs ministres de Grècia]]

=={{Índia}}==
* [[Lista dels primièrs ministres d'Índia]]

=={{Iran}}==
*[[Primièr ministre d'Iran]]
*[[Lista dels primièrs ministres d'Iran]]

=={{Irlanda}}==
* [[Taoiseach]]

== {{Islàndia}} ==
* [[Lista dels primièrs ministres d'Islàndia]]

=={{Israèl}}==
* [[Primièrs ministres d'Israèl]]

=={{Japon}}==
* [[Primièr ministre de Japon]]
* [[Lista dels primièrs ministres de Japon]]

=={{Corèa del Sud}}== 
* [[Primièr ministre de Corèa del Sud]]
* [[Lista dels primièrs ministres de Corèa del Sud]]

=={{Corèa del Nòrd}}==
* [[Primièr ministre de Corèa del Nòrd]]
* [[Lista dels primièrs ministres de Corèa del Nòrd]]

=={{Kiribati}}==
* [[Lista dels presidents de Kiribati]] (inclusa la lista dels caps del govèrn).

=={{Liban}}==
* [[Lista dels primièrs ministres de Liban|Primièrs ministres de Liban]]

=={{Madagascar}}==
* [[Lista dels primièrs ministres de Madagascar|Primièrs ministres de Madagascar]]

=={{Marròc}}==
* [[Lista dels primièrs ministres de Marròc]]

==[[Imatge:Flag of New South Wales.svg|20px]] [[Nòva Gàllia del Sud|Nòva Gàllia del Sud]]==
* [[Lista dels Primièrs Ministres de Nòva Gàllia del Sud|Nòva Gàllia del Sud]]

=={{Norvègia}}==
* [[Lista dels primièrs ministres de Norvègia]]

=={{Nòva Zelanda}}==
* [[Lista dels primièrs ministres de Nòva Zelanda|Primièr ministre de Nòva Zelanda]]

=={{Polonha}}==
* [[Lista dels Primièrs ministres de Polonha]]

=={{Reialme Unit}}==
{{Article detalhat|Primièr ministre del Reialme Unit}}
[[Imatge:Gordon Brown smiles.jpg|thumb|[[Gordon Brown]], Primièr ministre actual|left|250px]]

Veire tanben : 
: [[Lista dels primièrs ministres del Reialme Unit]]
<br style="clear:left" />

=={{Suècia}}==
*[[Lista dels primièrs ministres de Suècia]]

== {{Tunisia}} ==

{{Article detalhat|Primièr ministre (Tunisia)}}

Nomenat pel [[President de la Republica Tunisiana|president de la Republica]], qu'a la possibilitat de lo demetre, lo primièr ministre es le [[cap de govèrn]] [[Tunisia|tunisian]]. Lo pòst es actualament ocupat per [[Mohamed Ghannouchi]].

=={{Ucraïna}}==
* [[Lista dels primièrs ministres d'Ucraïna]]

[[Categoria:institucion politica]]
[[Categoria:Primièr ministre|*]]
[[Categoria:Govèrn de França]]