Veire la font de Pedagués

{{Dialècte Lengadocian}}
{{Infobox Geografia fisica}}
'''Pedagués''', ancianament '''Podagués'''<ref>{{Wikisource|ligam=https://wikisource.org/wiki/Abans_los_comtes|títol=Abans los comtes|lenga=pro|autor=Arnaud Esquerrièr<!--|nom=Esquerrièr|cògnom=Arnaud-->|an=sègle XV}}</ref><ref group=N>''Podaguès'' en [[catalan]]. Veire [https://fundaciocarulla.cat/wp-content/uploads/2020/01/Nadala_1996_El-somni-d%C2%B4occitania.pdf El Somni d'Occitània], 1996.</ref>, es un [[parçans d'Occitània|parçan d'Occitània]]<ref>Segon la classificacion de [[Frederic Zégierman]].</ref> situat en [[Lengadòc]] ([[País de Fois]]), entre las vals de [[Lesa]], d'[[Arisa]] e d'[[Arièja (aiga)|Arièja]], en riba esquèrra d'aquesta darrièra<ref>{{Ligam web|autor= |títol=Le Pédaguès|url=http://www.larousse.fr/encyclopedie/autre-region/P%C3%A9dagu%C3%A8s/182489|data=|sit=larousse.fr|consultat lo=23 mai 2018}}.</ref>.

Exemple d'una [[tèrrafòrt]], en [[francés]] l'apellacion ''Podaguès'' o ''Pedaguès'' es remplaçada al [[sègle XXI]] per la denominacion geografica de ''Terrefort ariégeois'' ([[Tèrrafòrt ariegenca]])<ref>{{Ligam web |autor=Conseil général de l'Ariège |títol=Atlas des paysages d'Ariège-Pyrénées |url=https://fr.calameo.com/read/002312551bf1d6e265614 |data=2006 |sit=calameo.com |accessdate=23 mai 2018}}.</ref><ref group=N>Lo [http://www.saint-ybars.fr/wordpress/wp-content/uploads/2015/04/Rapport-de-pr%C3%A9sentation-2015.pdf Rapport de présentation, plan local d'urbanisme: Commune de Saint-Ybars (09)] d'UrbaDoc, fach en 2015, descriu aquesta tèrrafòrt coma "l'ancian Podagués".</ref> malgrat que los vejaires divergiscan sus la localizacion precisa de las doas entitats<ref>{{Ligam web |autor= |títol=L'Aganaguès |url=http://www.larousse.fr/encyclopedie/autre-region/l_Aganagu%C3%A8s/182385 |data= |sit=larousse.fr |accessdate=23 mai 2018}}.</ref> e que lo tèrme ''tèrrafòrt'' qualifica tanben las sèrras mollassicas se perlongant al nòrd dins lo [[departament francés|departament]] de [[Nauta Garona]], quitament las de la riba drecha d'Arièja (sèrras del país de Mirapeis sustot),<ref>{{Ligam web |autor=[[Frédéric Zégierman]] |títol=Le Pédaguès et le pays de la Lèze et de l'Arize |url=http://www.keldelice.com/guide/terroirs/le-pedagues-et-le-pays-de-la-leze-et-de-larize |data= |sit=keldelice.com |accessdate=23 mai 2018}}.</ref> e mantes autres luòcs en [[Occitània]].

Sa vila principala actuala es [[Lo Mas d'Asilh|Lo Mas]], mas son nuclèu ancian es probablament un ''Puèg''—uèi desparegut—a [[Unzent]].

==Geografia==
Aquesta region d'aperaquí 450 km² s'opausant atal pel relèu a l'[[Agarnagués]], espaci de [[plana]] a l'entorn de [[Pàmias]].

Los [[sòl]]s de la region son de "[[costal]]s [[argilocalcari]]s accidentats", "[[terrassa (geologia)|terrassa]]s ancianas", e—al sud—de "[[mont]]s [[calcari]]s".<ref name=APAP/>

Segon l'[[Atlàs dels païsatges d'Arièja-Pirenèus]], Pedagués fa partida d'una centura de costals que s'esten d'èst en oèst a travèrs lo departament. Aquelas regions de costals son de "[[sòl]]s pesants", ocupats per de "culturas [[Cereala|cerealièras]], [[Oleaginós|oleaginosas]], [[pradariá]]s artificialas", e d'[[elevatge]] [[bovin]] e [[ovin]] que constituís l'essencial de la produccion [[lach]]ièra dins Arièja.<ref name=APAP>{{Obratge|url=https://www.calameo.com/read/002312551bf1d6e265614|títol= Atlas des paysages d'Ariège-Pyrénées|autor=Alain Mazas, Michel Collin, Alain Boëmare|editor=Conseil Général de l'Ariège, Union régionale des CAUE d'Occitanie}}</ref>

===Clima===
Tota la region ten una precipitacion annadièra de mens de 1000 mm, mas mens de 800 mm al nòrd.<ref name=APAP/>

===Comunas de Pedagués===
====Wikipèdia francesa====
La [[Wikipèdia francesa]] inclús dins Pedagués de territòris de Daumasanés e de partidas de Siuranés e ''Asiliense'' [Asilhés? Asilhenc?] defòra la region medievala de Pedagués...
Segon la Wikipèdia francesa:
{| class="wikitable"
|-
|
*[[Artigat]]
*[[La Bastida de Besplàs]]
*[[Bonac (Arièja)|Bonac]]
*[[Las Bòrdas d'Arisa]]
*[[Bria (Arièja)|Bria]]
*[[Camarada (Arièja)|Camarada]]
*[[Campanha d'Arisa]]
*[[Le Carlar de Baile]]
*[[Castèths (Arièja)|Castèths]]
*[[Casteràs]]
*[[Durfòrt (Arièja)|Durfòrt]]
*[[Escòça]]
|
*[[Esplàs]]
*[[Le Fossat]]
*[[Gabre (Arièja)|Gabre]]
*[[Hornèths]]
*[[Justinhac]]
*[[Lanós]]
*[[Lescoça]]
*[[Lobaut]]
*[[Madièra]]
*[[Lo Mas d'Asilh]]
*[[Meràs]]
*[[Monesple]]
|
*[[Montfan]]
*[[Palhèrs]]
*[[Savarat]]
*''[[Sent Amanç (Arièja)|Sent Amanç]]'' (anciana comuna)
*[[Sent Ibarç]]
*[[Sent Martin d'Òidas]]
*[[Sent Miquèl (Arièja)|Sent Miquèl]]
*[[Siuràs]]
*[[Toars (Volvèstre)|Toars]]
*[[Unzent]]
*[[Vesac e Sent Amanç]]
|}
Inclús probablament tanben [[Senta Susana]], [[Vilanava del Laton]] e [[Daumasan]].

==Istòria==
Podagués èra, a l'[[Edat Mejana]], una region qu'èra lo ressòrt d'una [[vigariá]] del meteis nom, situada dins la partida meridionala del [[Tolosan]], compresa entre Arièja e Lesa, als pès dels [[Pirenèus]]. Anciana territòri dels [[comtes de Carcassona]], auriá agut per senhor una [[familha del Puèg]], del latin ''Podio'' (''puèg, podium,'' elevacion).<ref name=NUF5>Nicolas Viton de Saint-Allais, ''Nobiliaire universel de France, ou Recueil général des généalogies historiques des maisons nobles de ce royaume''.</ref>

===Senhors de Podagués===
Entre los senhors coneguts i a:<ref group=N>En francés, los cosenhors son: Amélius-Simplicius, Raymond-Guillaume, Amélius-Raymond, Raymond-Amélius, Pierre-Raymond, Raymond, Hugues.</ref>
*Amiel Simplici
*Raimon Guilhèm
*[[Amiel Raimon del Puèg|Amiel Raimon]]
*[[Raimon Amiel del Puèg|Raimon Amiel]], filh ainat del precedent<ref group=N>Segon [[Joan Francés Blanc]], Raimon Amiel maridèt amb una ''Guile'' de Lautrèc, dama de ''Rochefort''. Veire [https://www.scribd.com/document/374978939/Joan-Frances-BLANC-Los-Aujols-de-Joan-Baptista-Blanc-V Los Aujòls de Joan Baptista Blanc, vol. V, 2018].</ref>
*[[Pèire Raimon del Puèg|Pèire Raimon]], filh del precedent
*[[Raimon del Puèg|Raimon]]
*[[Ugues del Puèg|Ugues]]

===Noblesa de Pedagués===
*[[Familha del Puèg]]
*L'[[ostal de Durfòrt]], plan espandida en Occitània e França, es originari de Pedagués<ref>Napoléon Peyrat. Histoire des Albigeois: La civilisation romane, Volume 1</ref>

===Evolucion: de ''Potamianense'' a ''Podagués''===
====Toponimia====
Segon d'unes, Puèg e l'eponim Podagués son lo meteis que lo ''Poig/Pog Manasse'' (uèi part d'[[Unzent]]) e ''Potamianense'' ([[latin]]) / ''Potamianés'' (romanic) atestat a l'[[Edat Mejana]].<ref name=Mirouse2015/> Un autre nom latin medieval es ''Podiensis Pagus'' [sègle XI o XII?].<ref>Claude de Vic. Histoire générale de Languedoc, Part 77, Volume 10</ref>

Las atestacions ancianas son doncas ("ministerium" e "terminium" son abreujat en "m." e "t." per lectura rapida):

*''M. Potamianense'' mantescòps als sègles X-XI;<ref group=N>mièg del sègle X, en [[955]]-[[986|86]] (dos còps), [[950]]-[[1000]], fin del sègle X, vèrs 1000, en 1000-[[1010|10]] e en 1010-[[1020|20]]</ref>
*''t. Potagenense'' probablament al sègle X;
*''t. Potamianiense'' en [[950]]-[[1000]];
*''m. Podaganense'' vèrs [[980]];
*''m. Potamianense'' en [[996]]-[[1011]];
*''m. Podamianense, m. Potaginense'' vèrs 1000;
*''t. Podagenes''<ref group=N>Probablament ''Podagenés'' en [[grafia classica]].</ref> en [[1030]]-40;
*''m. Potamiensi'' en [[1071]]-[[1074|4]];
*''territorio ubi vocant Potamianense'' en [[1075]].<ref name=Mirouse2015/><ref group=N>Es possible que la transformacion en lenga vulgara es similar a: Podamianés/Podagenés -> Podamiés/Podagués</ref>

====Limits istorics====
Potamianés confronta:<ref name=Mirouse2015/>

*''Cortinense'' ([[Cortinés]]), ''Lezatense/Lesadense'' ([[Lesadés]]), e ''Licianense'' ([[Liçanés]])<ref group=N>''Licianès'' en francés. Veire [http://lissac.09.free.fr/Lissac.09/Les_origines.html http://lissac.09.free.fr/Lissac.09/Les_origines.html Les Origines], fach per Alain Pessant.</ref> al nòrd;
*''Garnagense'' e lo ''ministerium'' centrat sus [[Fredelàs]] a l'èst, per la [[selva de Bolbona]]; 
*''Fuxense'' ("Foissenc", nuclèu del [[País de Fois]]) puèi ''Ciurenense'' ([[Siuranés]] o benlèu ''Siurassés'') puèi la [[senhoriá de Palhèrs]] al sud, per la [[crèsta de Plantaurèl]]; 
*''Dalmacianense''<!--Existèt de 919 a 1272--> ([[Daumasanés]], var. Dalmasanés) a l'oèst.

<!--Al corrent de temps, las entitats e las frontièras cambièron. Una granda partida de l'oèst de Pedagués èra dins lo ''ministerium'' de [[Daumasanés]] de 919 a 1272, e l'èst dins [[Potamianés]]. Lo Mas d'Asil èra enclava de [[Coserans]]; una  e una autra region a l'entorn de ''Dauca'' (a [[Senta Susana]]) èra enclavas de [[Lesadés]].-->

=====Possessions permanentas=====
Potamianés, Podagués o Podagués inclús totjorn aquestes territòris:
{| class="wikitable"
|-
|
*[[Bonac (Arièja)|Bonac]]
*[[Durfòrt (Arièja)|Durfòrt]]<small> (levat son corredor nòrd)</small>
*[[Escòça]]
*[[Esplàs]]
*[[Lescoça]]
|
*corredor nòrd de [[Pàmias]]
*extrèm sud-oèst de [[Savardun]]
*[[Sent Martin d'Òidas]]
*[[Sent Miquèl (Arièja)|Sent Miquèl]]
*[[Senta Susana]]<small> (levat son corredor oèst)</small><ref group=N>Es a dire, Potamianés inclús los territòris de la comuna a l'èst de l'aiga ''Marens'' o ''Canalès'' (noms fr).</ref>
|
*[[Unzent]]
*[[Vesac e Sent Amanç]]
*[[Vilanava del Laton]]
*extrèm oèst de [[Vilanòva del Pariatge]]<!--(fins a l'aiga ''Crieu'')-->
|}

=====Pèrtas a Lesadés=====
En [[944]], la glèisa de [[Sent Ibarç]] e son [[alòdi]] (totes dos part de la ''villa'' de Laton, en Potamianés) son donadas al [[monastèri]] e ''ministerium'' de [[Lesat]] ([[Lesadés]]) pel [[comte]] [[Arnaud de Carcassona]] e sa femna Arsenda.<ref name=Mirouse2015/>

Vèrs [[1010]],<ref group=N>Après 1000 e abans 1020</ref> qualques ''villae'' a l'entorn de la glèisa de Sent Medard (territòris comunals actuals de [[Le Fossat]] e [[Le Carlar de Baile]]) forman una enclava de [[Lesadés]] en Potamianés.<ref name=Mirouse2015/>
<!--<ref>https://univ-tlse2.hal.science/hal-01946634/document</ref>-->
{| class="wikitable"
|-
|
*944: Partida sud-orientala de la comuna de [[Sent Ibarç]], entre las aigas de Lesa e ''Peybarre'' (ancianament l{{'}}''Avalola'').
*ca. 1010: [[Le Fossat]] e franjas nòrd-èst [[Le Carlar de Baile|del Cailar de Baile]] fins a l'aiga ''Canalès'' o ''Merens'' (noms fr).
|}
=====Pèrtas a l'abadiá de Fredelàs=====
<!--Mirouse: Count Arnaud or his son Roger de Carcassonne would have founded the abbey of Fredelas by endowing it with part of his vast Potamianense ministerium (see page 80), and its vacant surroundings (to the south towards Plantaurel, to the is in the forest of Boulbonne), domain to which the Count of Toulouse, by his will, would have quickly added Le Carlaret.-->
L'abadiá de Fredelas es probablament estada fondada per la donacion d'una partida de Potamianés e de sos abòrds vacants, pel comte de Carcassona (Arnaud o son filh Rogièr), alara titular, al qual lo comte de Tolosa apondèt [[Le Carlaret]] (amb una pichòta corredor de [[La Bastida de Lordat]]).<ref name=Mirouse2015/>
{| class="wikitable"
|-
|
*[[Artics (Arièja)|Artics]]
*[[Benagas]]
<!--*[[Le Carlaret]] levat son corredor nòrd ... donat per TOLOSA!-->
*[[Lobens (Arièja)|Lobens]]
*[[Ludièrs]]
*[[Pàmias]]<small> defòra sos corredors nòrd-oèst</small>
|
*[[Rius de Pelapòrc]]
*[[Sant Amador]]
*[[Sent Bauselh]]
*[[Sant Joan del Falgar]]
|
*[[Sent Victor e Rosaud]]
*[[La Tor del Criu]]
*<small>mitat nòrd-oèst de </small>[[Varilhas]]
*[[Vernhòla]]
|}

=====Pèrtas a Siuranés=====
Al [[sègle XI]] apareissèt lo ''Ciurenense'' (Siuranés) a las frontièras sud-oèst de Potamianés, encambant a l'encòp sus aqueste e sus Daumasanés.<ref name=Mirouse2015>{{Obratge|url=https://www.academia.edu/19061509/Les_circonscriptions_interm%C3%A9diaires_du_sud_du_pagus_de_Toulouse_aux_Xe_et_XIe_si%C3%A8cles_ministerium_vicaria_suburbium_|títol=Les circonscriptions intermédiaires du sud du ''pagus'' de Toulouse aux Xe et XIe siècles (ministerium, vicaria, suburbium…)|autor=Denis Mirouse|editor=[[Universitat de Tolosa-Joan Jaurés]]: UFR d'Istòria, Arts e Arqueologia|an=junh de 2015}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
|
*[[Artigat]]
*[[Casals (Arièja)|Casals]]
*[[Casteràs]]
|
*franja sud-sud-oèst d'[[Escòça]]
*[[Lanós]]
*[[Madièra]]
|
*[[Monesple]]
*[[Montagut de Plantaurèl]]
*[[Palhèrs]]
|}

====Desplaçament puèi la "Tèrrafòrt Ariegenca"====
Al corrent d'istòria, sembla que la definicion culturala e territoriala de Podagués se siá desplaçada cap a l'oèst, mantenent la pèrta del país de Fredelàs e de la val d'Arièja, mas s'espandissent per inclure una partida granda de Daumasanés e Lesadés fins a la termièra del departament: las tèrrafòrts de l'oèst d'Arièja defòra Volvèstre.<ref name=APAP/>

==Galariá==
===Païsatges===
<gallery mode=packed>
Fichièr:Pont sur l'Ariège à Bonnac.jpg|Pont sus Arièja a Bonac
Fichièr:Église de Lanoux (Ariège).jpg|Glèisa e païsatge de Lanós
Fichièr:Paysage depuis Lescousse.JPG|Païsatge de Lescoça
Fichièr:Saint-Martin-d'Oydes (Ariège) vue générale.jpg|Sent Martin e sos entorns
</gallery>

===Arquitectura===
<gallery mode=packed>
Fichièr:Église d'Artigat 1.jpg|Glèisa d'Artigat
Fichièr:Église Saint-Pierre à Bonnac (Ariège).jpg|Glèisa de Sent Pèire a Bonac
Fichièr:Église d'Escosse 2.jpg|Glèisa de La Nativitat de la Senta Verge, Escòça
Fichièr:Mairie de Carla-Bayle.JPG|Comuna del Carlar de Baile
Fichièr:Chapelle Saint André du Fossat vue du clocher-mur.jpg|Capèla de Sent Andrieu de Fossat
Fichièr:Le Fossat (Ariège) église Saint-Barthélémy.jpg|Glèisa de Sent Bartolomeu* al Fossat
Fichièr:Châtelet à Saint-Martin-d'Oydes (Ariège).jpg|Castelet a Sent Martin
Fichièr:Église Saint-Anastase de Saint-Martin-d'Oydes (Ariège).jpg|Glèisa de Sent Anastasi* de Sent Miquèu
Fichièr:Village de Saint-Michel (Ariège).jpg|Vilatge de Sent Miquèl
</gallery>

==Nòtas e referéncias==
===Nòtas===
<references group=N/>
===Referéncias===
<references/>
{{Traduccion/Referéncia|fr|Podaguès}}

==Veire tanben==
{{Multibendèl|Portal geografia|Portal istòria|Portal País de Fois}}

[[Categoria:Pedagués]]
[[Categoria:Parçan del País de Fois]]
[[Categoria:Parçan occitan]]