Veire la font de Pebron

{{Dialècte Lengadocian}}

'''Pebron '''o '''pebròt''' designa diversas espècias vegetalas del [[genre (biologia)|genre]]  ''[[Capsicum]]'' . D'unas [[Varietat (botanica)|varietats]] son picantas e d'autras son doças obtengudas per seleccion. Aquestes cultivars doces produson de fruchs de diferentas colors coma lo roge, lo jaune e l'irange. Lo fruch es tanben consomat jos sa forma verda non madura. Es una [[Plantae|planta]] annala de la familha de las [[Solanaceae|Solanacèas]] originària de [[Mexic]], d'[[America Centrala|America centrala]] e d'[[America del Sud]]. La planta es cultivada coma planta d'òrt per sos [[Fruch|fruches]] consomats, cruses o cuèchs, coma [[Legum|legums]] o coma condiment. Lo tèrme designa a l'encòp lo fruch e la planta.

Lo pebron est l'ingredient indispensable d'unes plats, coma la piperada o la [[ratatolha]], mas pòt tanben servir d'acompanhament.

== Descripcion ==
[[Fichièr:P3240133.JPG|esquèrra|vinheta|Flor du pebron]]
[[Fichièr:Poivron_(3).jpg|esquèrra|vinheta|Pebrons en formction]]
Es una planta annala, en [[clima]] temperat que resistís pas a las geladas, mas podent viure d'annada en climat tropical.
Pòrt quilhat, gaireben arbustiu, fòrça ramificat. Las [[Camba (botanica)|tijas]] de la basa tendon a se lignificar. La planta atenh 40 a 50&nbsp;cm de naut en general après d'una germinacion avent durat de 7 a 15 jorns.

Las [[Fuèlha|fuèlhas]], altèrnas, lanceoladas, s'acaban en punta, son d'un vert brilhant.
Las flors, nombrosas e pichonas, son blancas, de petals soúdats e ponchuts, al nombre de 6 a 8. Lo fruch es una [[Baia (botanica)|baia]] d'un tipe particular, la pulpa, pro prima e formant una espècia de capsula entorejant un placenta mai o mens voluminós portant de fòrça granas. Exteriorament, la pèl es lisa e lusenta, de color verd brilhant abans maturitat, pren a maturitat una color viva, mai sovent roja, mas tanben jauna, iranja, violeta, marron, negra…

Las [[Grana|granas]] son pichonas, planas, reniformas, de color blaquinosa.

== Espandiment ==
Aquesta planta es coneguda qu'à l'estat cultivat.
Es belèu originària d'[[America del Sud]] e foguèt belèu domesticada al [[Mexic]]. Se trapèt de granas vielha de 5000 ans dins d'escacions arqueologicas al Mexic.

Es cultivada dins lo mond entièr, dempuèi que foguèt introducha dins l'ancian mond a la fin del sègle XV. S'espandiguèt plan aisidament subretot jos la forma picanta. Lo pebron doç sembla s'èsser espandit mai tard, a la fin del sègle XVIII en Euròpa.

== Varietats de pebrons ==
[[Fichièr:Capsicum_annuum_var._Petit_carré_de_Nice_-_MHNT.jpg|vinheta|<nowiki>''</nowiki>Petit carré de Nice<nowiki>''</nowiki> - [[Musèu d'istòria naturala de Tolosa|Musèum de Tolosa]]]]
Lo pebron es une espècia plan polimòrfa. Las varietats cultivadas son innombrablas.

== Allergias au pollèn de pebron ==
Una quantitat creissenta de pebron es cultivat en sèrra (es lo primièr legum de sèrra als Païses Basses ont près de 8 000 obrièrs agricòls lo cultivan sus 10 000 ectaras).
Sas flors produson un [[pollèn]] irritant que los trabalhadors i son espausats quand culhisson lis pebrons. 1/3 d'aquestes acaban per venir allergics. Foguèt mostrat al començament de las annadas 2000 qu'introduire una colonia d'[[Apis mellifera|abelha domestica]] ([[bornat]]) dins la sèrra diminís fòrça aqueste risc<ref name="abeillePollenPoivron">S. van der Steen, T. Blacquière, N. de Jong, H. de Groot, ''honey bees as an aid in improving labour conditions in sweet bell pepper greenhouses : Reduction of pollen allergy'' ; ISHS Acta Horticulturae 639: XXVI International Horticultural Congress: Expanding Roles for Horticulture in Improving Human Well-Being and Life Quality, 2004 ([https://web.archive.org/web/20180319214113/http://www.actahort.org/books/639/639_47.htm Résumé], en anglais)</ref>; Dins las sèrras ont las abelhas èran presentas, lo pollèn èra culhit per las abelhas suls antèrs del temps de sa produccion e los simptòmas d'allergias diminuirián o desapareisseriá pels trabalhadors.

== Utilizacion ==
[[Fichièr:Poivron_rouge.JPG|vinheta|Pebrons roges.]]
[[Fichièr:Poivrade_à_l'ancienne_(poivrons_verts_et_cèbes).JPG|vinheta|Pebrada (pebrons verds e cebetas cuèchs dins de vin blanc).]]
[[Fichièr:Poivrons_coupés_avec_oignons_à_la_poêle.jpg|vinheta|Pebrons talhat pichon e cuèch a la padena amb de ceba.]]
Lo pebron (es a dire lo fruch d'aquesta planta) se culhís o verd, o madur. Se consoma coma legum crus o cuèch:
; • Crus
: lo pebron, de textura brisarela, dintra, talhat en rondèlas o en troces, dins la composicion d'ensaladas, amb tomatas e cebas.
: Quand es consomat crus, lo pebron es pauc digèst<span></span>: sa pèl e sas fibras espessas son mal suportadas pels [[Intestin|intestins]] fragils. Cal donc, abans de lo consomar, levar sa pèl, sas fibras blancas a l'interior e totas sas granas.

; • Cuèch
: lo pebron se prepara de diferents biais<span></span>: grasilhat, al forn, a l'estofada, etc. Per sa forma clòta, li val plan las preparacion en farcit.
Es un legum fòrça pauc caloric, 22 quilocalorias per 100&nbsp;g. Es ric en [[Vitamina|vitaminas]] [[Vitamina C|C]] e [[Vitamina A|A]].

De varietats de pebron rics en terpenoïdes son utilizadas per realizar de colorants.

== Aspèctes economics ==
[[Fichièr:Colorful_Bell_Peppers.JPG|vinheta|Pebrons colorats]]
La produccion mondiala de pebrons es estimada a 23,2 milions de tonas (font FAO, 2007). Lo primièr productor mondial es la [[Republica Populara de China|China]] amb 14 milions de tonas, es a dire près de 50 %.
: {| class="wikitable sortable"
|+ Principals païses de producccion (2007)
! class="unsortable" scope="col" |País
! scope="col" |Superfícia cultivada<br />
(Mha)
! scope="col" |Rendiment<br />
(q/ha)
! scope="col" |Production<br />
(Mt)
|-
|{{China}}
|0,603
|191,3
|14,033
|-
|{{Mexic}}
|0,141
|131,79
|1,690
|-
|{{Indonesia}}
|0,155
|35,5
|1,100
|-
|{{Turquia}}
|
|
|1,090
|-
|{{Espanha}}
|0,022
|451,9
|1,065
|-
|{{Estats Units d'America|EUA}}
|0,032
|265,1
|0,855
|-
|{{Nigèria}}
|0,091
|79,11
|0,723
|-
|{{Egipte}}
|0,026
|148,8
|0,475
|-
|{{Corèa del Sud}}
|0,077
|49,7
|0,345
|-
|{{Itàlia}}
|0,014
|251,2
|0,252
|-
|'''Mond'''
|'''1,654'''
|'''140,5'''
|'''26,056'''
|}

== Proprietats medicinalas ==
Lo pebron es bon per la memòria. Conten una substéncia la luteolina, una flavona qu'agís en activant de circuits neuronals implicats dins l'aprendissatge<ref>{{article|langue=en|nom1=Tsai|prénom1=FS|titre=Effects of luteolin on learning acquisition in rats : Involvement of the central cholinergic system|périodique=Life Sci.|année=2007|mois=4|jour=10|volume=80|numéro=18|pages=1962}}.</ref>. Lo pebron es tanben una font d'anticàncer<span></span>: las capsiatas son de substéncias quimicas dins lo pebron que pòdon provocar la mòrt de las cellulas tumoralas e atal permetre d'evitar lo desvelopament de las tumors cancerosas<ref>{{article|langue=en|nom1=Macho|titre=A Non-pungent capsaicinoids from sweet popper synthesis and evaluation of the chemopreventive and anticancer potential|périodique=Eur. J  Nutr.|année=2003 mois=1|volume=42|numéro=1|pages=2-9}}.</ref>. Los capsiatas son plan pròches dels capsinoïdes contenguts dins lo piment e aquestas an lo meteisse efièch.

== Comparason entre lo pebron roge e le pebron verd ==
: {| class="wikitable"
|+Apports nutritionnels pour 100&nbsp;g
! scope="col" |Nutriment
! scope="col" |Pebron roge
! scope="col" |Pebron vert
|-
|[[Energia]] (kcal)
|27,1
|20
|-
|[[Proteïna|Proteïnas]] (g)
|0,9
|0,86
|-
|[[Lipid|Lipids]] (g)
|0,3
|0,170
|-
|[[Glucid|Glucids]] (g)
|5,2
|3,23
|-
|Fibras (mg)
|2
|1,4
|-
|[[Calci]] (mg)
|9
|10
|-
|[[Fèrre]] (mg)
|0,4
|0,31
|-
|[[Magnèsi]] (mg)
|12
|10
|-
|[[Fosfòr]] (mg)
|20
|20
|-
|[[Potassi]] (mg)
|169
|175
|-
|[[Sòdi]] (mg)
|3
|3
|-
| Batacarotèn (μg)
|3480
|208
|-
| [[Vitamina E]] (mg)
|0,7
|0,37
|-
| [[Vitamina C]] (mg)
|165
|80,4
|-
| [[Vitamina B1]] (mg)
|0,04
|0,057
|-
|[[Vitamina B2]] (mg)
|0,03
|0,028
|-
| [[Vitamina B3]] (mg)
|0,09
|0,48
|-
| [[Vitamina B5]] (mg)
|0,1
|0,1
|-
| [[Vitamina B6]] (mg)
|0,3
|0,22
|-
| [[Vitamina B9]] (μg)
|22
|11
|}

== Pesticids ==
Segon un estudi la DG Sanco de 2001, l'endosulfan foguèt trobat dins 31,7 % de pebrons testats. A saber que l'endosulfan es ara enebit d'utilizacion en Euròpa qu'es tròp polluent per l'environament e tròp dangierós per la santat umana e animala.

== Vejatz tanben ==
* [[Capsicum]]

== Bibliografia e fonts ==
* GNIS : Enjeux ''Piments, poivrons et tomates : conservation du patrimoine génétique et évolution des variétés<ref>Cf. Article [https://web.archive.org/web/20111016132933/http://www.gnis.fr/index/action/page/id/852 ''Piments, poivrons et tomates : conservation du patrimoine génétique et évolution des variétés''] consultation du 18 octobre 2010.</ref>''
: <small>par Marie-Christine Daunay (INRA -  coordonnatrice du réseau de ressources génétiques Solanaceae), Bruno Landon (directeur marketing, Clause), et Didier Court (UFS - président du comité grand public de la section potagères et fleurs).</small>

== Nòtas e referéncias ==
{{Reflist}}

== Ligams extèrnes  ==
* [https://web.archive.org/web/20150123013412/http://www.gnis.fr/index/action/page/id/257/nom/idfr/PIMENT%20POIVRON/page_num/0 Les variétés de Piment Poivron inscrites] au GNIS (Catalogue français - 12 pages avec descriptif d'obtention).
* [https://web.archive.org/web/20140315012116/http://www.ansespro.fr/TableCIQUAL/index.htm Tableau des nutriments du poivron vert]
[[Categoria:Legum]]
[[Categoria:Planta ortenca]]
[[Categoria:Solanaceae]]