Veire la font de Pastèl

{{Infobox
|tematica=vegetal
|carta=vegetal
|imatge=<!--wikidata:-->
|legenda=
}}
{{Taxobox fin}}

[[File:Isatis tinctoria MHNT.BOT.2011.3.12.jpg|thumb|''Isatis tinctoria'']]

Lo '''pastèl dels tinturièrs''' (''Isatis tinctoria L.'') es una planta biennala de la familha de las Brassicaceas. Foguèt autrescòps cultivat dins la region d'[[Albi]], [[Carcassona]] e [[Tolosa]] per la produccion d'una [[tintura]] [[blau|blava]], lo [[pastèl]]. 


[[Imatge:Isatis tinctoria2.jpg|left|thumb|Aspècte general]]

== Distribucion ==
L'espècia es espontanèa en [[Africa del Nòrd]], en [[Euròpa]] e en [[Asia]] Occidentala, fins al [[Xinjiang]] ([[Republica Populara de China|China]]).

''Isatis tinctoria'' es considerada coma una planta envasissenta dins una part dels [[Estats Units]].

== Utilizacion ==

=== Planta tintoriala ===

La tintura blava es extracha de las fuèlhas de la planta. Aquelas fuèlhas, alongadas, se destacan facilament per simpla torcedura a lor madurason al solstici d'estiu. Mas la culhida s'escalona de julhet a la mitat de setembre tant que i a de fuèlhas<ref>Sébastien Vaissière et Alain Félix, ''Le Pastel, Visite en pays de cocagne'', Edicion Loubatières, junh de 2006, {{ISBN|2-86266-492-8}}, p.18</ref>. Puèi son trissadas e mescladas amb d'aiga per n'exprimir una pulpa qu'òm comprimís d'un biais de boletas o [[Cocanhas]] de qualques centimètres. Se secan pendent un a dos meses. A la fin d'aquel periòde, las cocanhas son espotidas dins un molin e a la polvera s'apond d'urina per provocar una oxidacion : la pasta aital eissida e secada balha fins finala la polvera tintoriala, contenent d'[[indi]]<ref>Sébastien Vaissière et Alain Félix, ''Le Pastel, Visite en pays de cocagne'', p.25</ref>. Es plan segur una tintura, qu'es revelada per oxidacion e es apuèi d'una fòrça granda estabilitat. L'usatge del pastèl coma [[pigment]] colorant es un sosproduit de la tintura : se reculhissiá l'escuma a la superfícia dels banhs de tintura, qu'un còp secada balhava la polvera blava utilizada coma [[pigment]] de las pinturas. 

Uèi, las fuèlhas de pastèl son mescladas amb l'aiga. Aquela estapa de maceracion permet d'extraire l'indoxil que quand es oxidat es l'element quimic donant lo colorat blau. L'indoxil es d'en primièr sens color. Es oxigenat per agitacion per provocar l'oxidacion. Lo liquid passa de la color verda a la color blava intensa. L'oxidacion acabada, lo liquid es al repaus e lo [[pigment]] se recupèra al fons de la tina per precipitacion. Puèi es filtrat mai d'un còp per lo rafinar<ref>Sébastien Vaissière et Alain Félix, ''Le Pastel, Visite en pays de cocagne'', p.22 et 23</ref>. Cal una tona de fuèlhas de pastèl per produire dos quilogramas de [[pigment]]s<ref>Sébastien Vaissière et Alain Félix, ''Le Pastel, Visite en pays de cocagne'', p.27</ref>.

La cultura del pastèl en [[Euròpa]] declinèt amb l'arribada de l'[[indigòt]] al sègle XVII. Desapareguèt gaireben totalament a la fin del sègle XIX. Actualament, i a de temptativas de tornar cultivar aquela planta.
A [[Leitora]], dins [[Gers (departament)|Gers]], un quimista bèlga, Henri Lambert, produtz de tinturas e de [[pigment]]s de pastèl amb de tecnicas novèlas<ref>[http://www.bleu-de-lectoure.com/ Bleu Pastel de Lectoure<!-- Titre généré automatiquement -->]</ref>.

=== Planta ornamentala ===
Planta de 1239 venent de Xaotang ( China ) .

=== Planta medecinala ===
La racina e la fuèlha del pastèl dels tinturièrs  ''Ban Lan Gen'' e ''Da Qing Ye'' s'utilizan en Medecina tradicionala chinesa contra los gautissons, l'epatiti infecciosa, lo mal de garganta, lo mal de tèsta e la fèbre.

I a pauc temps, de scientifics descobriguèron que lo pastèl dels tinturièrs podriá servir per prevenir lo càncer<ref>{{en}} [http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/4783831.stm  ''Una planta tintoriala contra lo càncer'', BBC News]</ref>.

== Istòria ==
Lo pastèl foguèt la sola font de tintura blava disponibla en Euròpa fins a la fin del sègle XVI, quand lo desvolopament de las rotas comercialas cap a l'Orient Extrèm permetèt l'arribada de l'[[indigòt]]. 

Las primièras traças arqueologicas del pastèl remontan au [[Neolitic]] e foguèron trobadas dins la balma de l'Audosta dins las [[Bocas de Ròse]] en [[Occitània]]. Dins un abitat de l'[[Edat del Fèrre]] a [[Heuneburg]] (Alemanha), se trobèt d'impressions de granas sus de [[terralha]]s. Las sepulturas de [[Hallstatt]] de [[Hochdorf]] e de [[Hohmichele]] contenon de teissuts tintats amb pastèl.

Al sègle X a [[York]] ([[Anglatèrra]]) se trobèt de vestigis d'una botiga de tinturièrs amb rèstas de pastèl e de [[garança]]. 

A l'[[Edat Mejana]], los centres de cultura del pastèl se situèron
* En Anglatèrra ([[Lincolnshire]] e [[Somerset]]),
* En França ([[Bretanha]], [[Normandia]], [[Somme (departament)|Somme]], [[Gasconha]], [[Tolosa]] e [[País d'Albi]]),
* En Alemanha ([[Jülich]], region d'[[Erfurt]] en [[Turíngia]]),
* En Itàlia ([[Piemont]] e [[Toscana]]).

En [[Occitània]], lo triangle comprés entre [[Tolosa]], [[Albi]] e [[Carcassona]] aguèt una granda benanança mercé al comèrci del pastèl. Los pastelièrs foguèron de las mai grandas fortunas de l'epòca e daissèron fòrça testimònis, coma los grands ostals de familha de Tolosa. Lo comèrci de las cocanhas comencèt dins aquela region nomenada « [[país de Cocanha]] ». Entre lo segle XVI e XVII, una borgesiá faguèron fortuna dins lo comerci de la cocanha. Las cocanhas passèron dins los pòrts de [[Bordèu]], [[Marselha]] e [[Baiona]]. Lo sègle XVI marca l'apogèu de la cultura del pastèl occitan. Lo blau foguèt un produit de luxe<ref>Sébastien Vaissière et Alain Félix, ''Le Pastel, Visite en pays de cocagne'', Édition Loubatières, juin 2006, {{ISBN|2-86266-492-8}}, p.8</ref>. 

A l'[[Edat Mejana]], l'utilizacion de la tintura del pastèl se limita pas als teissuts mas tanben dins la color blava de las illustracions dels libres per exemple.

==Ligams intèrnes==
* [[Acadèmia de las Arts e Sciéncias del Pastèl]]
* [[cocanha (tintura)]] • [[País de Cocanha]]

==Ligam extèrnes==
* {{oc}}[https://www.youtube.com/watch?v=nx9GHiuKbRI Lauragués : lo Pastèl - Occitanica eAnem / CIRDÒC VOSTFR - Occitanica eAnem / CIRDOC ]
==Bibliografia==
* Maurice Daumas - « ''Histoire générale des techniques'' » (1964, rééd. 1996), P.U.F., coll. ''Quadrige'', vol. 2, 2e partie, livre 1 {{ISBN|2-13047-862-X}}
*{{fr}} Sébastien Vaissière et Alain Félix, ''Le Pastel, Visite en pays de cocagne'', Édition Loubatières, juin 2006, {{ISBN|2-86266-492-8}}

== Nòtas e referéncias ==
{{Referéncias|colonnes = 2}}

[[Categoria:Planta tintoriala]]
[[Categoria:Colorant organic]]
[[Categoria:Flòra]]
[[Categoria:Planta utila]]

[[ja:アイ (植物)#ウォード]]