Veire la font de Ors (mamifèr)

{{Sostítol espècia|Ursidae}}
{{vejatz omonims|Ors (omonimia)}}


{{Taxobox debuta | animal | Ursids | Oso_Iii_(114923281).jpeg | ''Ursus arctos''}}
{{Taxobox | embrancament | Chordata}}
{{Taxobox | sosembrancament | Vertebrata}}
{{Taxobox | classa | Mammalia}}
{{Taxobox | sosclassa | Theria}}
{{Taxobox | superòrdre | Eutheria}}
{{Taxobox | òrdre | Carnivora}}
{{Taxobox | sosòrdre | Caniformia}}
{{Taxobox taxon | animal | familha | Ursidae | [[Johann Fischer von Waldheim|Fischer]], [[1817]]}}
{{Taxobox fin}}

Los '''orses''' (''Ursidae'') son de grands [[mamifèr]]s [[plantigrad]]s de l'òrdre dels [[carnivora|carnivòrs]], familha dels [[ursid|Ursidae]]. En Occitània es present sustot en [[Bearn]] mas pòt anar fins a [[Bigòrra]] e [[Lengadòc]].

== Descripcion ==
=== Atributs fisics ===
Las caracteristicas comunas als orses son una [[forradura]] densa, una [[coa]] corta, de grandas capacitats olfactivas e d'audicion, cinc arpas non retractilas.

Los orses an un còrs grand amb los membres poderoses. Caminan gaireben coma d'umans. An de [[pata]]s longas, un [[morre]] larg, e d'[[aurelha]]s redondas. Lors [[dent]]s s'utilizan per la defensa e coma esplech e dependon del regim de l'ors. Lors [[arpa]]s s'emplegan per esquinçar, cavar, e atrapar.

Fòrça orses de las regions nordicas « ivèrnan » en ivèrn.  La temperatura de lor còrs descend relativament bas e pòdon èsser aisidament revelhats. Son de semiivernants.

La durada de vida mejana d'un ors es de 25 a 40 ans.

=== Abitat ===
[[Fichièr:dessin_ours_brun_grand.jpg|thumbnail|230px|right|[[Ors brun]] (''Ursus arctos arctos'')]]

Los orses vivon dins d'abitats variats, dels [[tropic]]s a l'[[Artic]] e dels bòsques a las banquisas. 

=== Regim alimentari ===
Son principalament [[omnivòr]]s, mentre que d'unes ajan un regim mai especializat, coma los [[orses blanc]]s. Manjan de [[liquèn]]s, de [[raiç (botanica)|rasigas]], de [[notz|noses]], e de [[baia (botanica)|baias]]. Pòdon tanben anar a un flume o a tota autra aiga de superfícia per capturar de [[peis]]ses. L'ors es una espècia [[mellifag]]a. Li agrada de manjar de [[mèl]] quand ne tròba. Los orses viatjan luènh per trobar de fonts de noiridura. Practican abitualament la caça als [[crepuscul]]s.

=== L'ors e l'òme ===
Qualques grandas espècias, coma l'[[ors blanc]] e lo [[grizzly]] son dangierosas pels umans, particularament dins los caires ont se son abituadas a l'òme, mas la màger part del temps, los orses son timids e son aisidament espaventats pels umans. Çaquelà defendràn feròçament lor progenitura.

=== Compòrtament reproductor ===
[[Fichièr:Dessin ursus maritimus ours polaire grand.jpg|thumbnail|230px|right|[[Ors blanc]] (''Ursus maritimus'')]]
Lo periòde de la reproduccion de l'ors es fòrt brèu. Los orses se reproduson de biais sasonièr, abitualament aprèp l'[[ivernacion]]. Los orsons venon al mond desdentats, cècs, e calves. Abitualament en orsonadas de 1 a 3, demoraràn amb la maire pendent sièis meses. D'en primièr noirits del lach maternal, començaràn de caçar amb la maire aprèp tres meses. Puèi, se desmaman.

== Classificacion ==
[[Fichièr:Ours des carvernes - Crâne.jpg|thumbnail|250px|right|Cran d'ors de las cavèrnas (''Ursus spelaeus'')]]
La familha dels Ursids compren tres sosfamilhas; los ''Ursinae'', los ''Tremarctinae'' e los ''Ailuropodinae''; 

* Familha ''Ursidae''
** Sosfamiha ''Ursinae''
*** Genre ''[[Ursus]]'' 
**** ''[[Ursus arctos]]'' amb un nombre de sosespècias variable segon los autors :
***** [[Ors brun]], ''Ursus arctos arctos''
***** [[Grizzly]], ''Ursus arctos horribilis''
***** [[Ors kodiak]], ''Ursus arctos middendorffi''
***** [[Grizzly mexican]], ''Ursus arctos nelsoni''
***** [[Ors brun de Siria]] ''Ursus arctos syriacus'' (Turquia e Orient Mejan)
***** [[Ors Isabela]] ''Ursus arctos isabellinus''  (Imalaia)
***** ''Ursus arctos stickeenensis''
**** [[Ors negre]] d'America o baribal, ''Ursus americanus ''
**** [[Ors blanc]], ''Ursus maritimus''
**** [[Ors negre d'Asia]] (o ''de collar''), ''Ursus thibetanus''
***Genre ''[[Helarctos]] ''
**** [[Ors malai]] o bruan o ors dels cocotièrs, ''Helarctos malayanus '' 
**** [[Ors de l'Atlàs]] ''Helarctos crowtheri'' o ''Ursus arctos crowtheri'' (atudat)
***Genre ''[[Melursus]]''
**** [[Ors morrut]] o ors jonglaire idem ors de mèl, ''Melursus ursinus'' (''Ursus ursinus'' dins cèrtas classificacions)

* Sosfamiha ''Tremarctinae''
** Genre ''[[Tremarctos]]'' 
*** [[Ors de clucas]], ''Tremarctos ornatus'' 
*Sosfamilha ''Ailuropodinae''
**Genre ''Ailuropoda''
***[[Panda gigant]], ''Ailuropoda melanoleuca''


<center>[[Fichièr:Dessin_comparaison_ours.jpg]]<br />
{| 
| colspan=4 |Partidas caracteristicas de l'ors blanc, brun e negre<br />
|-
|''A : cap d'un [[ors blanc]]''
|''B : pata abans''
|''C : pata arrièra''
|-
|''D : cap d'un [[ors brun]]''
|''E : pata abans''
|''F : pata arrièra''
|-
|''G : cap d'un [[ors negre]]''
|''H : pata abans''
|''I : pata arrièra''
|}</center>

== Filogenia ==

Dins la linhada dels orses bruns europèus se tròba per ancèstres :

* Hemycyon (atudat)
** Indarctos (atudat)
*** Arctotherium (atudat)
**** [[Ors de clucas]] 
** [[Ors malés]]
** Ursavus agrotherium (atudat)
*** [[Ors negre]] american ''Ursus americanus''
*** Ursus minimus (atudat)
**** [[Ors lippu]]
**** [[Ors negre d'Asia]]
**** Ors d'Auvèrnhe (atudat)
***** [[Ors de las cavèrnas]] (atudat)
***** Ors etrusc (atudat)
****** Ors prearctos (atudat)
******* [[Ors blanc]]
******* [[Ors brun]]


== Vejatz tanben ==
*[[Orsalhièr]]
{{Wikispecies|Ursinae|Ursinae}}
{{Wikiccionari|ors|ors}}
{{son|Crit de l'ors|Ours.mp3}}


=== Ligams extèrnes ===
* {{ITIS|552367|''Ursinae'' }}
* [http://www.ursides.com Ursidés.com : Portal d'informacions suls orses]
* [http://www.paysdelours.com  País de l'Ors-ADET : L'ors en França, dins los Pirenèus]

{{Portal|Zoologia|Bearn}}

[[Categoria:Mamifèr (nom vernacular)]]
[[Categoria:Ursid]]
[[Categoria:Fauna bearnesa]]