Veire la font de Organizacion del Tractat de l'Atlantic Nòrd

{{1000 fondamentals}}
{{Dialècte Provençau}}

{{Infobox Organizacion
|imatge=North Atlantic Treaty Organization (orthographic projection).svg
|creacion=4 d'abril de 1949
|tipe=organizacion intergovernamentala
|adesion=[[Comandament del Transpòrt Aerian Europèu]]}}

L’'''Organizacion dau Tractat de l'Atlantic Nòrd''' (abreujada '''OTAN''' ò '''NATO'''<ref>Per l'[[anglés]] ''« North Atlantic Treaty Organisation »''.</ref>) es una [[aliança militara]] fondada lo 4 d'abriu de [[1949]] per leis [[Estats Units d'America]] e onze autreis [[estat]]s d'[[America del Nòrd|America dau Nòrd]] e d'[[Euròpa]] Occidentala. Destinada a protegir sei membres còntra una ataca de part dei fòrças dau [[Pacte de Varsòvia|blòt de l'Èst]] durant la [[Guèrra Freja]], subrevisquèt a la disparicion de l'[[URSS|Union Sovietica]] en [[1991]] e veguèt lo nombre d'estats membres aumentar. En [[2019]], 29 país fasián partida de l'aliança.

Largament dominada per leis [[Estats Units d'America|Estats Units]] que provesisson entre 65 e 80% dei fòrças militaras de l'aliança, l'OTAN es l'organizacion [[militar]]a pus poderosa de la [[planeta]] dempuei l'afondrament de l'[[URSS]]. En [[2019]], dispausa de mai de 3 milions d'òmes, de {{formatnum:16000}} [[carri de combat|carris de combat]], de {{formatnum:6300}} [[avion]]s militars, de 400 [[naviri]]s de guèrra auturiers e de 150 [[sosmarin]]s. En mai d'aquò, seis [[estat]]s membres representavan 60% dei despensas militaras mondialas, çò que permet d'assegurar un nivèu d'entraïnament e d'equipament relativament aut.

Lo principi de foncionament de l'aliança es relativament simple que prevei de consultacions obligatòrias dins lo cas d'una ataca ò d'una menaça grèva còntra un estat membre. De mai, tota ataca còntra un membre de l'aliança es considerada coma una ataca còntra la totalitat dei membres. Pasmens, lo tractat prevei de reaccion automatica de part dei país aliat e lo nivèu de respònsa es laissat liure.

== Istòria ==

=== Formacion ===

[[Fichièr:Bundesarchiv B 145 Bild-098967, Aufnahme der Bundesrepublik in die NATO.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] de la signatura de l'adesion de la [[Republica Federala Alemanda|RFA]] a l'OTAN en [[1955]].]]

La formacion de l'OTAN aguèt luòc a la fin deis ans 1940, après la [[Segonda Guèrra Mondiala]] ([[1939]]-[[1945]]<ref>[[1937]]-[[1945]] sus lo teatre [[asia]]tic.</ref>) dins l'encastre de l'aparicion dei dos blòts qu'anavan se liurar la [[Guèrra Freja]]. D'efiech, après la presa dau poder per lei [[comunisme|comunistas]] en [[Checoslovaquia]] lo 25 de febrier de [[1948]] ([[còp de Praga]]) e la rompedura dei discussions regardant [[Alemanha]] entre lei quatre Grands dins lo corrent dau mes de març seguent, leis [[estat]]s d'Euròpa Occidentala, inquiets de l'expansionisme [[URSS|sovietic]], concluguèron un acòrd d'assisténcia mutuala lo 17 de març de [[1948]]. Dich [[Pacte de Brussèlas]], aqueu tractat gropava [[França]], lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] e lei tres país de [[Benelux]]<ref>Au moment de sa signatura, lo [[Pacte de Brussèlas]] èra tanben destinat a protegir lei signataris d'un rearmament d'[[Alemanha]]. Modificat en [[1954]]-[[1955]] amb l'intrada de la [[Republica Federala Alemanda]] dins l'OTAN, aqueu tractat subrevisquèt coma basa d'una defensa comuna « europèa » fins au [[Tractat de Lisbona]] de [[2009]] qu'entraïnèt sa denonciacion en [[2010]].</ref>.

Pasmens, après lo començament dau [[blocus de Berlin]] (24 de junh de [[1948]] - 12 de mai de [[1949]]), aquela aliança apareguèt rapidament limitada en fàcia de la poissança militara de l'[[URSS|Union Sovietica]]. Per la completar, leis [[Estats Units d'America]] abandonèron donc sa politica enebissent la formacion d'aliança militara en temps de [[patz]] e comencèron de negociar la creacion d'una coalicion pus larga. Lo 4 d'abriu de [[1949]], aquò entraïnèt la signatura dau [[Tractat de l'Atlantic Nòrd]] que fondèt l'OTAN. En mai dei cinc de Brussèlas, l'organizacion èra compausada deis [[USA|Estats Units]], de [[Canadà]], d'[[Itàlia]], de [[Portugal|Portugau]], de [[Danemarc]], de [[Norvègia]] e d'[[Islàndia]].

Lei principis de basa dau tractat èran la defensa de la [[democracia]] [[liberalisme|liberala]], la cooperacion economica en temps de [[patz]] e una assisténcia mutuala automatica en cas de guèrra (art. 5). L'intrada de país suplementaris au sen de l'aliança èra permesa e prevista e divèrseis institutions foguèron creadas coma lo [[Conseu de l'Atlantic Nòrd]]. Ansin, [[Grècia]] e [[Turquia]] jonhèron l'OTAN en [[1952]]. L'[[Republica Federala Alemanda|Alemanha de l'Oèst]] leis imitèt en [[1955]]. En parallèl, la [[Guèrra de Corèa]] ([[1950]]-[[1953]]) precipitèt leis eveniments amb l'installacion dau centre de comandament dau [[generau]] [[Dwight D. Eisenhower]] a [[Rocquencourt (Yvelines)|Rocquencourt]] dins la region [[París|parisenc]]. Lei país signataris li fisèron la direction de tot ò d'una partida de sei fòrças armadas entraïnant la formacion dau [[Grand Quartier Generau dei poissanças aliadas en Euròpa]] (SHAPE<ref>Per l'[[anglés]] ''« Supreme Headquarters Allied Powers Europe »''.</ref>).

=== La Guèrra Freja ===

==== La formacion dau Pacte de Varsòvia ====

[[Fichièr:Guèrra Freja - Euròpa (1945-1955).png|thumb|right|Estats membres de l'OTAN e dau [[Pacte de Varsòvia]] en [[Euròpa]] en [[1955]].]]

Lo rearmament de la [[Republica Federala Alemanda|RFA]], acceptat per permetre l'intrada dau país dins l'OTAN, suscitèt de reaccions vivas de part de sei vesins [[Euròpa|europèus]]. Per limitar lo risc d'una reaparicion dau [[militarisme]] [[Alemanha|alemand]], [[URSS]] prepausèt la reünificacion dau país que seriá vengut un [[estat]] neutre. Puei, après lo refús dei poissanças occidentalas, lei Sovietics demandèron de jonhér dirèctament l'OTAN. Enfin, après un segond refús, decidèron de formar la sieuna aliança en vista de negociar la dissolucion simultanèa dei doas organizacions.

Per aquò, [[Moscòu]] aprofichèt de discussions entre [[Checoslovaquia]], [[Polonha]] e la [[Republica Democratica Alemanda|RDA]] qu'èran a estudiar la possibilitat de conclure un pacte defensiu còntra la [[Republica Federala Alemanda|RFA]]. Donant mai d'amplor au projècte, [[Nikita Khrushchov]] obtenguèt la signatura dau [[Pacte de Varsòvia]] lo 14 de mai de [[1955]]. Gropant l'[[URSS]] e sèt país [[comunisme|comunistas]] d'[[Euròpa]], èra una organizacion de cooperacion e d'assisténcia mutuala. Per leis aliats de l'[[URSS|Union Sovietica]], èra tanben un mejan d'assaiar d'aleujar la tutèla de [[Moscòu]]. Dins aquò, la manòbra de [[Nikita Khrushchov|Khrushchov]] e lei doas alianças renforcèron mai la division d'[[Euròpa]].

==== De la formacion de l'aliança a la Destenduda ====

[[Fichièr:West German Bundeswehr 1960.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] de soudats [[Alemanha|alemands]] en [[1960]], cinc ans après la reconstitucion de l'armada alemanda e l'adesion de la [[Republica Federala Alemanda|RFA]] a l'OTAN.]]

De sa creacion au començament deis ans 1960, l'OTAN conoguèt un periòde d'estructuracion marcat per l'integracion progressiva de l'armada alemanda reconstituida e la formacion de fòrças convencionalas capablas de s'opausar a la superioritat numerica dau camp [[URSS|sovietic]]. La [[Guèrra de Corèa]] ([[1950]]-[[1953]]) aguèt una importància majora dins aqueu procès car permetèt d'imaginar la possibilitat d'un afrontament dirèct entre lei dos blòts en [[Euròpa]]. Òr, au començament deis ans 1950, lei fòrças occidentalas avián d'efectius largament inferiors a aquelei de l'armada [[URSS|sovietica]].

Per faciar aquela situacion, l'[[estrategia]] generala de l'aliança dins lo corrent deis ans 1950 foguèt de centrar sei plans sus una utilizacion massísa de l'[[arma nucleara]] per arrestar tota menaça sovietica e sus la preparacion de linhas defensivas lòng de [[Ren]] e d'[[Ijssel]] (fins a [[1958]]) puei lòng de [[Weser]] e de [[Lech]]. En parallèl, un esfòrç d'[[estandardizacion]] deis equipaments utilizats per lei diferents membres comencèt. Dominat per lo complèx industriau militar deis [[Estats Units d'America|Estats Units]], entraïnèt pauc a pauc la difusion deis armaments [[USA|estatsunidencs]] au sen dei fòrças armadas deis autrei país.

==== La posicion francesa ====

A partir de la fin dau decenni 1950, la [[França]] dau [[generau]] [[Charles de Gaulle|de Gaulle]] comencèt de se plànher de la dominacion [[USA|estatsunidenca]] sus l'aliança. De mai, en [[1956]] durant la [[crisi de Suèz]], [[Washington]] aviá refusat de sostenir la posicion francesa e, au contrari, menaça lo país de represalhas economicas. Au començament deis ans 1960, [[París]] èra donc a cercar de mejans per limitar sa dependéncia a respèct deis [[USA|Estats Units]], çò que foguèt a l'origina dau [[Arma nucleara|programa nuclear militar]] francés.

Au nivèu [[politica|politic]], [[Charles de Gaulle|de Gaulle]] assaièt premier de donar mai d'influéncia a [[França]] au sen de l'aliança. Ansin, tre [[1958]], prepausèt sensa succès la creacion d'un triumvirat [[USA|Estats Units]] - [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] - [[França]] per dirigir l'organizacion. Aquela revirada lo decidèt de quitar pauc a pauc l'estructura integrada de l'aliança e de donar a [[París]] la capacitat de negociar una [[patz]] separada dins lo cas d'una guèrra duberta còntra lo blòt de l'Èst. Aqueu procès foguèt lòng e durèt de [[1959]] a [[1967]] amb coma etapas principalas lo retirament de la Flòta de Mediterranèa dau comandament aliat ([[1959]]), l'enebiment d'estacionar d'armas nuclearas estrangieras sus lo territòri francés ([[1959]]), lo retirament de totei lei fòrças francesas – franc d'aquelei posicionadas en [[Alemanha]] – dau comandament aliat ([[1966]]) e, enfin, la partença dei tropas de l'OTAN estacionadas en [[França]].

Aqueu retirament donèt a [[França]] una posicion particulara au sen de l'OTAN fins a la fin de la [[Guèrra Freja]]. D'efiech, aquò permetèt au país d'obtenir una autonòmia pus importanta per sa [[diplomacia]] que poguèt s'opausar a aquela deis [[USA|Estats Units]] sus certanei subjèctes coma, per exemple, la [[Guèrra de Vietnam]]. Pasmens, durant lei crisis pus grèvas, coma la [[crisi de Cuba]] en [[1962]], [[París]] afiermèt totjorn sensa ambigüitat son apartenància a l'OTAN e son sostèn a [[Washington]].

==== De la Destenduda a la disparicion de l'Union Sovietica ====

[[Fichièr:Guèrra Freja - Euròpa (1983) - Crisi deis euròmissils.png|thumb|right|Estats membres de l'OTAN e dau [[Pacte de Varsòvia]] en [[Euròpa]] durant la [[crisi deis euròmissils]].]]
[[Fichièr:M-60A3 near Giessen in Germany 1985.JPEG|thumb|right|[[Fotografia]] de [[carri de combat|carris]] [[USA|estatsunidencs]] en [[Alemanha]] en [[1985]].]]

Au començament deis ans 1960, lo comolament de la diferéncia numerica a respèct dei fòrças convencionalas dau [[Pacte de Varsòvia]] e lo contèxte internacionau novèu dubèrt per la Destenduda entre lei doas superpoissanças permetèron a l'OTAN de definir una estrategia novèla jutjada pus realista. Son aspèct pus important foguèt l'abandon de l'utilizacion massísa de l'[[arma nucleara]] au profiech dau concèpte de repòsta graduada. Ansin, d'ara endavant, lei plans militars deis Occidentaus venguèron subretot defensius e preveguèron l'utilizacion de mejans de natura similara a aquelei utilizats per una eventuala ataca [[URSS|sovietica]]. La premiera consequéncia d'aquela evolucion foguèt de preveire una utilizacion d'[[arma nucleara|armaments nuclears]] unicament per arrestar una traucada advèrsa. La segonda foguèt de plaçar la linha de defensa principala de l'OTAN dirèctament lòng de la [[frontiera]] de la [[Republica Federala Alemanda|RFA]].

La Destenduda permetèt tanben de negociar d'acòrds amb lo blòt [[URSS|sovietic]] per amaisar lei tensions e empedir un conflicte dirèct. Aquela politica foguèt oficialament mesa en plaça en [[1978]] amb l'adopcion de dos objectius novèus per l'aliança qu'èran lo mantenement de la patz e lo melhorament dei relacions entre l'Èst e l'Oèst. Aquò favorizèt la signatura dau [[Tractat de Non Proliferacion deis Armas Nuclearas]] ([[1968]]) e de divèrsei tractats permetent d'empedir una corsa ais armaments ([[tractat ABM]], [[SALT I|acòrds SALT I]] e [[SALT II]]).

Dins aquò, aqueu raprochament entre lei dos blòts empachèt pas de crisis. La pus grèva foguèt [[Crisi deis euròmissils|aquela deis euròmissils]] que se debanèt de la fin deis ans 1970 au començament deis ans 1980. Comencèt en [[1977]] quand lei [[URSS|Sovietics]] installèron sus son territòri de [[missil]]s de portada intermediària [[SS-20]]. Gràcias a sa poissança e sa precision, avián teoricament la capacitat de destrurre totei lei fòrças de l'OTAN en [[Euròpa]]. Per faciar aquela menaça, de [[missil]]s [[Pershing 2]] foguèron desplegats per leis [[Estats Units d'America|Estats Units]] a partir de [[1978]] entraïnant de negociacions lòngas que s'acabèron per lo retirament de totei leis armaments de portada intermediària en [[1987]].

=== L'OTAN dempuei 1991 ===

==== La redefinicion dau ròtle de l'aliança ====

[[Fichièr:NATO Summit in Washington 1999.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] de la 16{{e}} cima de l'OTAN en [[1999]] qu'aguèt un ròtle important dins la redefinicion deis objectius de l'aliança.]]

Après la disparicion de l'[[URSS|Union Sovietica]] en decembre de [[1991]], l'aliança foguèt mantenguda per sei membres. Per aquò, l'organizacion se donèt d'objectius novèus eissits dei conflictes deis ans 1990 coma la [[Guèrra de Kuwait (1990-1991)|Guèrra de Kuwait]] ([[1990]]-[[1991]]), lei [[Guèrras de Iogoslavia]] ([[1991]]-[[1995]]) ò la [[Guèrra de Kosova]] ([[1999]]). Lo premier foguèt lo mantenement de la [[patz]] en [[Euròpa]] e dins lo rèsta dau mond. Lo segond foguèt la dubertura vèrs lei país d'Euròpa Orientala, compres [[Euròpa]].

Pasmens, en parallèl, la fin de la [[Guèrra Freja]] entraïnèt un renforçament dau pes deis [[USA|Estats Units d'America]] au sen de l'OTAN. D'efiech, lei país [[Euròpa|europèus]] aprofichèron la fin de la menaça militara [[URSS|sovietica]] per redurre sei despensas militaras e lo volum de sei [[Armada|fòrças armadas]]. Ansin, se leis [[Estats Units d'America|Estats Units]] representèron 64% dau budget militar totau dei país membres durant la confrontacion entre l'Èst e l'Oèst, aquela proporcion passèt a 79% pendent leis ans 1990. De mai, au començament dau sègle XXI, l'influéncia de [[Washington]] foguèt mai aumentada amb l'intrada de país diplomaticament pròches deis Estatsunidencs coma [[Polonha]].

Aquela influéncia se manifestèt amb una difusion acrescuda deis equipaments e dei [[Doctrina militara|doctrinas]] [[militar]]as [[Estats Units d'America|estatsunidencs]], ja ben presents durant la [[Guèrra Freja]], au sen de l'aliança<ref>Per exemple, dempuei son retorn dins lo comandament integrat de l'OTAN, [[França]] es a abandonar sa doctrina de « l'efiech major » au profiech de la doctrina, d'origina estatsunidenca, dau « centre de gravitat ».</ref>. La despendéncia dei país d'Euròpa Occidentala e Centrala a respèct deis [[Estats Units d'America]] es donc venguda pus importantas, çò qu'a refortit l'influéncia estatsunidenca en [[Euròpa]]. Dins aquò, aquò a renforçat l'imatge de l'OTAN coma otís au servici de l'[[imperialisme]] de [[Washington]] e a, de còps, agut d'efiechs negatius sus l'eficacitat militara de l'aliança, coma durant la [[Segonda Guèrra d'Afganistan]].

==== La dubertura vèrs lei país d'Euròpa Orientala ====

[[Fichièr:History of NATO enlargement.svg|thumb|Extension de l'OTAN.]]

Après la disparicion de l'[[URSS]], l'OTAN e lei país que fasián partida dau [[Pacte de Varsòvia]] ò de l'[[URSS|Union Sovietica]] decidiguèron de se raprochar. Per aquò, en [[1994]], l'aliança establiguèt un partenariat comun, dich [[Partenariat per la Patz]] (PPP). Permet ai país partenaris de demandar de consultacions ai país membres de l'OTAN se son integritat territòriala, son [[independéncia]] ò sa seguretat son menaçadas. Favoriza tanben lei cambis de personaus militars e la participacion de contingents eissits d'armadas dau [[Partenariat per la Patz|PPP]] a d'operacions de l'OTAN.

Pasmens, lo PPP es subretot l'antichambra de l'OTAN per lei país desirós de jonhér l'aliança. D'efiech, en [[1999]], [[Ongria]], [[Polonha]] e [[Republica Chèca]] lo quitèron per venir membres de plen drech de l'organizacion. Foguèron imitats per [[Bulgaria]], per lei tres estats baltics, per [[Romania]], per [[Eslovaquia]] e per [[Eslovènia]] en [[2004]] e per [[Croàcia]] e [[Albania]] en [[2009]]. Enfin, en junh de [[2007]], [[Montenegro]] venguèt lo 29{{e}} estat membre de l'OTAN.

Ansin, franc de l'[[URSS]] e de la [[Republica Democratica Alemanda|RDA]] qu'an disparegut, totei leis estats signataris dau [[Pacte de Varsòvia]] fan uei partida de l'aliança. Un procès similar sembla aver luòc dins lei [[Balcans]] amb l'adesion de tres republicas eissits de l'èx-Iogoslavia. A respèct dei signataris d'origina, lei membres novèus son sovent fòrça ostils a [[Russia]] e favorables a una extension de l'aliança ais èx-republicas sovieticas, çò que complica lo dialòg entre Occidentaus e Rus.

==== Lei relacions amb Russia ====

Lei relacions amb [[Russia]], poissança eiretiera de la màger part deis arsenaus militars [[URSS|sovietics]], son una question centrala de la politica de l'OTAN en [[Euròpa]]. Dins lo corrent deis ans 1990, l'aliança sostenguèt l'estabilizacion de l'economia russa qu'aviá conegut un afondrament brutau amb la transicion dau [[comunisme]] vèrs lo [[capitalisme]]. Per exemple, en [[1999]], leis [[USA|Estats Units]] ajudèron economicament [[Russia]] qu'èra a faciar de dificultats importantas après la [[crisi economica russa de 1998|crisi de 1998]]. Durant aqueu periòde, [[Washington]] acceptèt d'alentir lo procès d'alargament de l'OTAN per rassegurar [[Moscòu]] qu'es opausat a una extension de l'OTAN fins a sa [[frontiera]].

Aquelei relacions bònas comencèron de se deteriorar au començament dau sègle XXI. La renaissença economica e militara de la [[Russia]] de [[Vladímir Pótin]] inquietèt fòrça lei país d'[[Euròpa Orientala]]. Trobèron de sostèns importants au sen dei fòrças armadas estatsunidencas onte de [[generau]]s consideravan totjorn [[Russia]] coma l'adversari principau. De son caire, lei Rus s'inquietèron dei progrès occidentaus dins l'èx-espaci [[URSS|sovietic]]. A partir de [[2003]], comencèron de s'i opausar entraïnant una multiplicacion dei conflictes e dei crisis ([[Ucraïna]], [[Crimèa]], [[Georgia (Caucàs)|Georgia]]...) e un raprochament de [[Russia]] e de [[Republica Populara de China|China]] dempuei leis ans 2010.

==== L'intervensionisme militar de l'aliança ====

[[Fichièr:Gulf of Aden - disabled pirate boat.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] de la destruccion d'una barca de piratas [[Somalia|somalians]] per un [[destroièr]] [[USA|estatsunidenc]] en [[2010]].]]

Se l'OTAN es jamai intervengut militarament còntra l'[[URSS|Union Sovietica]] e seis aliats durant la [[Guèrra Freja]], sa decision de sostenir lo mantenement de la [[patz]] l'a menat a participar a mai d'una guèrra dempuei [[1991]]. Ansin, l'aliança luchèt còntra [[Serbia]] durant lei [[Guèrras de Iogoslavia]] de [[1993]] a [[1995]] e la [[Guèrra de Kosova]] ([[1999]]). Aquò permetèt d'acabar lei conflictes saunós consecutius a la desintegracion de [[Iogoslavia]]<ref>Après [[1999]], i aguèt dos conflictes menors dins la [[Conflicte de la vau de Presevo|vau de Presevo]] ([[1999]]-[[2001]]) e en [[Guèrra Civila de Macedònia|Macedònia dau Nòrd]] ([[2001]]). Sota la pression de [[Washington]], aquelei conflictes durèron gaire e d'acòrdis de patz foguèron rapidament signats.</ref> mai aguèt de consequéncias negativas per lei populacions sèrbas, especialament en [[Kosova]].

Après leis [[Atemptats de l'11 de setembre de 2001|atemptats dau 11 de setembre de 2001]], l'aliança intervenguèt en [[Afganistan]] ont una fòrça principalament [[USA|estatsunidenca]] assaièt de véncer la [[guerilha]] dei Talibans e d'estabilizar lo país. Pasmens, se turtèt a una resisténcia acarnada, alimentada per lei civius tuats per lei bombardaments estatsunidencs, e a una [[corrupcion]] fòrça importanta. Pauc a pauc, leis estats membres retirèron donc sei tropas. En [[2019]], demorava solament un còrs d'aperaquí {{formatnum:15000}} conselhiers cargats de formar l'armada nacionala afgana.

Enfin, l'OTAN intervenguèt tanben en [[Africa]] en [[Libia]] e lòng dau [[litorau]] [[somalia]]n. Dins lo premier cas, en [[2011]], una fòrça francoestatsunidenca aprofichèt lei dificultats de [[Moammar al-Gaddafi]], menaçada per una insureccion populara, per lo reversar. A tèrme cort, l'operacion foguèt un succès totau. Pasmens, lei venceires mau capitèron un [[govèrn]] estable entraïnant una novèla guèrra civila e un afondrament dau país. Dins lo segond cas, divèrsei flòtas occidentalas organizèron de patrolhas dins l'[[Ocean Indian]] per protegir de [[naviri]]s per de [[piratariá|piratas]] basats en [[Somalia]].

== Foncionament ==

{{veire|Tractat de l'Atlantic Nòrd}}

L'Organizacion dau Tractat de l'Atlantic Nòrd es una aliança militara defensiva que son foncionament de basa es descrich per lo [[Tractat de l'Atlantic Nòrd]] signat entre leis [[estat]]s fondators en [[1949]]. Lo [[còr]] d'aqueu tèxte es son article 5 que considera que tota ataca menada en [[Euròpa]] ò en [[America del Nòrd|America dau Nòrd]]<ref>A l'origina, lei [[Departament francés|departaments francés]] d'[[Argeria]] èran tanben contenguts dins lei territòris onte s'aplicava l'article 5.</ref> còntra un [[estat]] membre serà considerada coma una ataca còntra totei leis [[estat]]s membres de l'aliança. Ges de reaccion automatica es prevista e lei membres son liures de decidir de son nivèu d'engatjament. Dins aquò, de consultacions obligatòrias son previstas per l'article 4 se l'integritat territòriala, l'[[independéncia]] ò la seguretat d'un estat membre son menaçadas.

L'article 9 creèt un [[Conseu de l'Atlantic Nòrd]] cargat de crear leis estructuras necessàrias per assegurar lo foncionament de l'aliança. Per contrabalançar l'influéncia deis [[Estats Units d'America|Estats Units]] que noman lo comandant militar suprèm dei fòrças de l'OTAN en [[Euròpa]], es tradicionalament presidit per un [[Euròpa|Europèu]]. En parallèl, cada estat dèu renfòrçar sei mejans militars d'un biais individuau e collectiu.  L'adesion de membres suplementaris es permesa per l'article 10. Necessita l'acòrd unanim dei membres. L'article 13 autoriza la sortida de l'aliança mai es estat jamai utilizat.

== Estructura e organizacion ==

L'OTAN tèn d'estructuras e de mejans militars permanents cargats de l'aplicacion dau tractat d'aliança. Aquò destria l'OTAN deis alianças que l'an precedida e favoriza lo renforçament dei liames entre leis [[estat]]s membres e l'integracion entre sei fòrças militaras. De mai, en cas de guèrra, leis [[USA|Estats Units d'America]] e seis aliats principaus ([[França]], [[Reialme Unit|Reiaume Unit]], [[Alemanha]], [[Itàlia]] e [[Turquia]]) dispausan de mejans militars sensa precedents dins l'[[istòria]] [[Homo sapiens|umana]].

=== Estructuras politicas ===

[[Fichièr:NATO-2002-Summit.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] d'una cima de l'OTAN en [[2002]].]]

Lo foncionament [[politica|politic]] de l'OTAN es assegurat per tres estructuras civilas que son :
* lo [[Conseu de l'Atlantic Nòrd]] qu'es l'instància politica pus importanta de l'organizacion, presidida per lo secretari generau  de l'OTAN. Totei leis estats membres i an lei meteis [[drech]]s e lei decisions i son presas a l'[[unanimitat]]. Lo secretari generau es lo cap dei personaus civius de l'aliança. A un ròtle [[diplomacia|diplomatic]] important que dèu dirigir lei procès de consultacion e de presa de decision.
* lo [[Comitat dei Plans de Defensa]] es cargat de donar d'orientacions ais autoritats militaras de l'OTAN. Supervisa lo procès d'establiment dei plans de fòrças e fixa, per cada país, d'objectius de planificacion destinats a contentar lei besonhs necessaris.
* lo [[Grop dei Plans Nuclears]] es l'instància de consultacion regardant lei questions relativas au ròtle dei fòrças [[arma nucleara|nuclearas]]. Totei leis estats membres, franc de [[França]], ne'n fan partida. Es presidit per lo secretari generau.
De conferéncias gropant lei caps deis estats membres son tanben regularament organizats. Permèton la presa dei decisions pus importantas coma l'adesion d'un membre novèu, la mesa en plaça de partenariats amb de país tèrç ò l'adopcion d'iniciativas novèlas.

=== Estructuras militaras ===

L'aliança es dirigida per tres estructuras militaras multinacionalas que son plaçadas sota l'autoritat d'un Comitat militar :
* l'[[Estat-Major Internacionau]] qu'es cargat de preparar leis evaluacions, leis estudis e lei divèrsei documents regardant lei questions militaras pertocant l'OTAN. S'assegura tanben de l'aplicacion dei politicas relativas ai questions militaras per leis organismes competents.
* lo [[Comandament Aliat Operacions]] (ACO), comandat per lo [[Grand Quartier Generau dei Poissanças Aliadas en Euròpa]] installat a [[Mons]] en [[Belgica]], es responsable de la planificacion e de l'execucion de totei leis operacions de l'OTAN. Dispausa d'estats majors regionaus.
* lo [[Comandament Aliat Transformacion]]<ref>Aqueu comandament remplacèt lo [[Comandament Aliat Atlantic]] (SACLANT) que foguèt fondat en [[1952]] e suprimit en [[2003]]. L'objectiu dau SACLANT èra d'assegurar la proteccion dei liasons [[Mar|maritimas]] entre [[America del Nòrd|America dau Nòrd]] e [[Euròpa]].</ref> (ACT) que dirigís la transformacion de l'estructura, dei fòrças, dei capacitats e de la doctrina militara de l'OTAN. Es responsable de la formacion, de l'entraïnament e deis experiéncias destinadas a estudiar de concèptes novèus ò a promòure l'interoperabilitat deis armaments utilizats per lei membres.

=== Mejans militars pròpris ===

[[File:AWAClanding(01).jpg|thumb|right|[[Fotografia]] d'un [[Sistèma de deteccion e de comandament aeroportat|AWACS]] de l'OTAN.]]

L'OTAN tèn quauquei mejans operacionaus pròpris. Son d'unitats militaras multinacionalas restacat au [[Comandament Aliat Operacions]] :
* la [[fòrça aeroportada de deteccion luechenca e de còntraròtle de l'OTAN]] basada a [[Geilenkirchen]] en [[Alemanha]]. Dispausava de {{formatnum:3000}} òmes e e d'un vintenau d'[[Sistèma de deteccion e de comandament aeroportat|AWACS]].
* lo [[Quartier Generau de fòrças navalas OTAN d'intervencion e de sostèn]] (STRIKFORNATO) qu'es dirigit per lo comandament de la [[VIa Flòta Estatsunidenca|VI{{a}} Flòta Estatsunidenca]].
* una unitat de susvelhança terrèstra dotada de [[dròn]]s d'altitud auta.
Per cada operacion militara, lei mejans militaris necessaris son portats per leis estats membres segon sa volontat de participar.

=== Mejans militars deis Estats membres ===

Dempuei la fin de la [[Guèrra Freja]], l'OTAN es l'aliança militara pus poderosa de la [[planeta]] e sembla pas aver de rivaus dirècts. D'efiech, en [[2019]], dispausava d'un uechen deis efectius militars actius, d'un quart de l'aviacion militara mondiala, de dos tèrç dei [[pòrta-aeronaus]] disponibles, de mai de la mitat dei [[sosmarin]]s nuclears en servici e de la mitat deis [[Arma nucleara|arsenaus nuclears mondiaus]]. La sòma dei budgets de defensa dei país membres representava aperaquí 60% dei despensas militaras mondialas, çò que permetiá d'assegurar un entraïnament de qualitat ai personaus e de crompar d'armaments sofisticats, generalament qualitativament superiors a aquelei deis autrei poissanças ([[Russia]], [[Republica Populara de China|China]]...). De mai, la poissança de l'OTAN es encara renforçada se son pres en còmpte lei capacitats deis autreis aliats de [[Washington]] coma [[Japon]], la [[Corèa del Sud|Corèa dau Sud]], [[Austràlia]], l'[[Arabia Saudita]] e [[Israèl]].

<gallery>
Fichièr:Fòrças armadas - Budgets militars 2018.png|Budgets militars mondiaus en [[2018]]
Fichièr:Fòrças armadas - Efectius militars actius (2018).png|Efectius militars actius dins lo mond en [[2018]]
Fichièr:Fòrças armadas - Nombre d'avions militars (2018).png|Nombre d'avions militars en servici dins lo mond en [[2018]]
Fichièr:Fòrças armadas - Nombre de pòrta-aeronaus en servici (2018).png|Nombre de [[pòrta-aeronaus]] en servici dins lo mond en [[2018]]
Fichièr:Fòrças armadas - Nombre de sosmarins nuclears en servici (2018).png|Nombre de [[sosmarin]]s nuclears en servici dins lo mond en [[2018]]
Fichièr:Fòrças armadas - Arsenaus nuclears (2018).png|Arsenaus nuclears dins lo mond en [[2018]]
</gallery>

== Acòrdis de cooperacion e d'associacion amb d'autrei país ==

[[Fichièr:OTAN - Partenariats principaus de l'OTAN.png|thumb|Partenariats principaus de l'OTAN en 2019.]]

L'OTAN tèn d'acòrdis de partenariat amb d'autrei país. Lo pus important es lo [[Partenariat per la Patz]] (PPP) que son objectiu es d'establir un dialòg amb leis autreis [[estat]]s de l'espaci [[Euròpa|europèu]], compres [[Russia]]. Dèu permetre de melhorar la cooperacion entre l'aliança e leis estats partenaris e de preparar son intrada dins l'aliança. D'autrei grops de dialògs existisson amb de país d'autrei regions coma l'[[Iniciativa de cooperacion d'Istambol]] amb lei monarquias petrolieras dau [[Golf Persic]], lo [[Dialòg Mediterranèu]] amb sèt país mediterranèus e lo [[Partenariat Globau per la Seguretat]] amb divèrseis aliats deis [[USA|Estats Units]] ([[Japon]], [[Austràlia]], [[Paquistan]], [[Colómbia]], [[Iraq]]...). De partenariats individuaus son tanben possibles amb certaneis estats. Dins aquò, segon leis interès dei membres de l'aliança, aquelei sistèmas de dialògs foncionan pas totjorn d'un biais regular.

== Liames intèrnes ==

* [[Aliança]].
* [[Aliat major non membre de l'OTAN]].
* [[Conseu de l'Atlantic Nòrd]].
* [[Grand Quartier Generau dei poissanças aliadas en Euròpa]].
* [[Guèrra Freja]].
* [[Pacte de Varsòvia]].
* [[Partenariat per la Patz]].
* [[Tractat de l'Atlantic Nòrd]].
* [[URSS|Union Sovietica]].

== Bibliografia ==

* '''[[francés|(fr)]]''' P. Touchard, C. Bermond, P. Cabanel e M. Lefebvre, ''Le siècle des excès : le XX<sup>ème</sup> siècle de 1870 à nos jours'', Presses Univeritaires de France, 5{{a}} edicion, 2001.

== Nòtas e referéncias ==
<references/>

[[Categoria:Organizacion internacionala]]
[[Categoria:Guèrra Freja]]