Veire la font de Olocaust

{{omon|Olocaust (antiquitat)}}
{{Dialècte Provençau}}
{{1000 fondamentals}}
[[Fichièr:Birkenau gate.JPG|thumb|right|250px|Dintrada principala del [[Camps de concentracion nazis|camp de concentracion e d'exterminacion]] d'[[Camp d'Auschwitz-Birkenau|Auschwitz Birkenau]]-II.]]

[[Fichièr:Stroop Report - Warsaw Ghetto Uprising 06b.jpg|thumb|right|Deportacion deis abitants dau ghetto jusieu de Varsòvia après la desfacha de l'insurreccion de [[1943]].]]

L''''Olocaust''' (o ''Shoah'' en [[ebrieu]]) designa l'ensems dei mesuras adoptadas per lo govèrn nazi e seis aliats durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]] per l'[[Tresen Reich|Alemanha nazi]] per realizar divèrsei genocidis que lo principau foguèt aqueu dei populacions jusievas d'Euròpa. Acomençat per la politica racista d'Hitler desvolopada tre sa presa dau poder en [[1933]], prenguèt un tornant decisiu en [[1939]] au començament de la guèrra quand la politica de persecucion e d'exclusion territoriala nazi se transformèt en politica d'exterminacion massissa dei personas jutjadas « inferioras ». S'accelerant a partir de la fin de l'annada 1941, lei chaples conoguèron lor apogèu ambé l'aparicion dei camps d'exterminacion equipats de chambras de gas que permetèt lor industrializacion. 

Lo nombre de victimas es estimat entre 11 e 17 milions de personas segon lei metòdes de calcul que mai de 5 milions foguèron de jusieus europèus<ref>{{en}} [http://books.google.ca/books?id=lpDTIUklB2MC&pg=PP1&dq=Niewyk,+Donald+L.+The+Columbia+Guide+to+the+Holocaust&sig=4igufxQHRCNrkjwRuMt1if_mf5M#PPA45,M1 Google Books]</ref>. La targa de la descubèrta deis orrors dei genocidis nazis a la fin de la guèrra aguèt de consequéncias majoras dins la vida politica mondiala ambé l'aparicion d'estandards novèus per la justícia internacionala (creacion de tribunaux internacionaus), la creacion de l'Estat d'Israèl en [[1948]] e la quasi disparicion de l'antisemitisme en Euròpa Occidentala.

== La mesa en plaça de la politica racista nazi ==

=== La formacion dau Tresen Reich ===

{{veire|Tresen Reich}}

[[Fichièr:Hitler portrait crop.jpg|thumb|right|Retrach d'[[Adolf Hitler]] en [[1937]].]]

La formacion dau [[Tresen Reich]] nazi acomencèt ambé la [[Crisi economica de 1929|crisi economica]] de la fin deis annadas 1920. Leis institucions legislativas de la Republica de Weimar foguèron pas capablas de resistir e lei divèrsei partits alemands se devesiguèron empachant de formar un govèrn tenent la majoritat au Parlament. Lo regim venguèt donc pus autoritari car lei canceliers successius dirigiguèron lo país gràcias ai poders presidenciaus de dissolucion dau Parlament.

Durant aqueu periòde, lo Partit Nazi (NSDAP) capitèt d'obtenir de succès importants ai divèrseis eleccions venent lo premier partit dau Parlament en [[1932]]. Lo 30 de genier de 1933, una aliança entre lei conservators e lei Nazis permetèt a [[Adolf Hitler]] de venir cancelier. Aprofichant l'incendi dau Reichstag lo 28 de febrier seguent, aqueu darrier poguèt s'atacar ai partits marxistas (KPD e SPD) que sei membres foguèron persecutats e arrestats. Aquò permetèt aisadament au NSDAP de renforçar sei resultats ais eleccions de març de 1933. Formant tornarmai una aliança ambé lei partits conservators, Hitler obtenguèt lei poders plens e poguèt acomençar de consolidar son poder gràcias a la represa economica e la creacion d'un sistèma repressiu fòrça eficaç.

Aquela consolidacion aguèt dins lei domenis politics, economics, sociaus e culturaus. Segon leis aspècts, lo govèrn aguèt mai o mens de dificultats mai tre l'estiu de 1934, lo NSDAP aviá pres lo contraròtle d'Alemanha. Lei partisans dei partits de senèstra foguèron totjorn persecutats mai lo movement s'estendeguèt a certanei partits centristas o conservators. De mai, entre junh e julhet de [[1934]], lei faccions de senèstra dau NSDAP foguèron egalament eliminadas permetent d'assegurar l'aliança entre lei grops conservators tradicionaus e Hitler. Au nivèu economic, la màger part dei patrons sostenguèt leis iniciativas nazis per destrurre lei partits e lei sindicats « marxistas ». Pus important, la represa de l'activitat economica, gràcias a l'intervencion de l'Estat dins leis afaires economics e lo rearmament, permetèt de melhorar la situacion deis abitants dau país e legitimèt lo poder novèu.

=== Lo sistèma repressiu e la formacion dau sistèma concentracionari ===

[[Fichièr:Bundesarchiv Bild 183-H04436, Klagenfurt, Adolf Hitler, Ehrenkompanie.jpg|thumb|right|Inspeccion d'una unitat SS en [[1938]] per [[Adolf Hitler]] e [[Heinrich Himmler]].]]

Per assegurar sa politica repressiva, lo regim nazi creèt tre sa presa dau poder un sistèma repressiu format d'un ensems de camps de concentracion. Au servici de la politica d'exclusion nazi, aqueu sistèma va evolucionar ambé lo desvolopament de la guèrra e l'extension dei zonas ocupadas per lo Reich e tanben ambé la transformacion de la politica nazi a prepaus dau sòrt reservat ais « inferiors ». Seis organizacions principalas èran :
* la SS, qu'aviá obtenguda son autonomia après l'eliminacion dei caps de la SA en 1934, èra cargada de divèrsei missions coma la susvelhança dei camps de concentracion.
* la ''Gestapo'' qu'èra la polícia politica dau regim.
* lei fòrças de polícia tradicionala que demorèron en plaça per la lucha còntra la criminalitat tradicionala.
Pauc a pauc, la SS venguèt l'organizacion principala d'aqueu sistèma ambé l'aumentacion dau nombre de sei membres e lor desirança de representar la societat alemanda novèla. De mai, s'ocupèt a partir de junh de 1933 de la gestion dei camps fondats a l'iniciativa dau govèrn e iobtenguèt de profiechs economics importants gràcias a l'explecha dei presoniers. Enfin, a partir de 1938, poguèt formar seis unitats militaras pròprias, en fòra de l'organizacion de la ''Wehrmacht'', que van venir l'elèit dei fòrças armadas alemandas.

=== La question dei « raças inferioras » e deis « elements desviants » dins leis annadas 1930 ===

[[Fichièr:Anti-Semitismus 1933.jpg|thumb|right|Aficha dei premierei campanhas antisemitas dau govèrn nazi ambé l'eslogan ''« Alemands, defendètz-vos : crompetz pas ai jusieus »''.]]

[[Fichièr:The day after Kristallnacht.jpg|thumb|right|Botiga jusieva destrucha pendent la Nuech de Cristau.]] 

Dins leis annadas 1930, lo politica repressiva nazi èra dirigida còntra leis opausants au regim (comunistas, socialistas...), leis « elements desviants » e lei « raças inferioras », principalament lei jusieus. L'objectiu èra generalament l'exclusion d'aquelei grops e lor eliminacion per la retencion dins lei camps de concentracion o l'emigracion e l'exclusion de la societat.

Ainsi, au començament dau regim, la buta principala dau sistèma concentracionari èra lei militants politics dei partits d'esquèrra coma lo KPD. En 1933, lei premiers camps, coma Dachau, èra destinats unicament ais opausants politics. Lei jusieus foguèron inicialament gaire mandats vèrs lei camps. Fins a 1937, l'objectiu dei Nazis èra principalament lor exclusion e donc lor eliminacion de la vida economica alemanda. De lèis foguèron donc adoptadas per empachar lei jusieus de practicar certaneis activitats. Aquelei mesuras foguèron egalament pontuadas d'accions pus violentas per espaurir lei jusieus e lo rèsta d'Alemanha.

Tres ensems de mesuras an una importància majora. Premier, lei pogroms e lo boicòt organizats a la prima de 1933 dins lei vilas principalas se turtèt ai protestacions estrangieras e a l'indiferéncia de la màger part dei ciutadans. S'acabèt per una revirada importanta e Hitler decidiguèt donc de centralizar la politica antisemita dau Partit. Leis operacions seguentas dispausèron donc d'una organizacion superiora. A partir d'abriu de 1933, divèrsei mestiers foguèron pauc a pauc defenduts ai jusieus maugrat lei protestacions de certanei responsables coma lo president Hindenburg. Enfin, a partir de 1935, lei mesuras còntra lei jusieus s'accelerèron ambé l'adopcion dei lèis de Nurembèrg que prenguèron fòrça mesuras antisemitas :
* exclusion dau servici militar.
* interdiccion d'anar dins certanei luòcs publics coma lei cinèmas.
* interdiccion dei maridatges entre jusieus e « Alemands ».
* supression dau drech de vòte.
13 decrets completèron aquelei lèis qu'entraïnèron la disparicion de 80% dei comèrcis tenguts per de jusieus. De mai, d'autrei pogroms aguèron tornarmai luòc avans que la preparacion dei Jòcs Olimpics obliguèt lo regim de moderar provisòriament sa politica racista.

A partir de 1937-1938, la politica antisemita dau regim cambièt de forma evolucionant de l'exclusion a l'eliminacion. D'en premier, aquela darriera foguèt territoriala : lei jusieus foguèron obligats de quitar lo país per l'estrangier en causa de la supression de sei mejans de subsisténcia e una aumentacion de la violéncia. D'impòsts suplementaris foguèron impausats e d'activitats economicas novèlas coma leis agéncias immobilieras foguèron defendudas. De mai, unei sinagògas foguèron incendiadas (Munic lo 9 de junh de 1938, Nurembèrg lo 10 d'aost de 1938...) avans l'entraïnament de la « Nuech de Cristau » entre lo 28 e lo 29 d'octòbre de la mema annada. Per venjar la mòrt d'un conselhier de l'ambassada alemanda de París, lei Nazis organizèron un pogrom gigant dins tot lo Reich. Lo bilan foguèt fòrça important ambé 91 mòrts, 267 sinagògas e 7500 botigas destruchas e l'arrestacion de {{formatnum:30000}} jusieus per la Gestapo que foguèron deportats dins lei camps de concentracion. Puei, lo 12 de novembre, se creèt un impòst novèu, pagat solament per la comunautat jusieva, per remborsar lei degalhs. Enfin, lo regim decidiguèt « l'arianizacion » de totei leis entrepresas jusievas.

L'objectiu d'aquela politica d'exclusion economica e sociala èra l'emigracion dei jusieus en fòra d'Alemanha. {{formatnum:330000}} quitèron efectivament lo país entre 1933 e 1945 e {{formatnum:220000}} entre 1933 e 1938. A partir d'aquela annada, lo govèrn desvolopèt tanben una politica d'expulsion forçada que regardèt principalament lei jusieus vivent en Àustria e en Checoslovaquia. Permetent l'eliminacion o la reduccion de divèrsei minoritats jusievas vivent dins lo Reich, aquela politica s'acabèt au començament deis annadas 1940 e va evolucionar de l'eliminacion territoriala a l'eliminacion fisica.

== L'aparicion e l'aplicacion de la politica d'exterminacion ==

=== Lo tornant dau començament de la Segonda Guèrra Mondiala ===

[[Fichièr:Enfant mòrt dins lo ghetto de Varsòvia.jpg|thumb|right|Enfant jusieu mòrt dins una carriera dau ghetto de Varsòvia.]]

A partir de 1939, lei succès alemands en Polonha puei dins lo rèsta d'Euròpa entraïnèron l'ocupacion de la màger part dau continent per lei Nazis. Aquelei darriers deguèron administrar donc de populacions novèlas e veguèron dins la guèrra l'ocasion de realizar lor programa politic que l'objectiu principau èra d'assegurar la supremacia de la « raça ariana ». Lo regim decidiguèt donc d'acomençar l'eliminacion massissa dei populacions consideradas coma « inferioras ».

Ansin, en 1939, durant l'invasion de Polonha, de grops especiaus de la SS foguèron cargats de l'execucion deis enemics dau Reich, magerament lei jusieus, lei comunistas e certaneis elèits dau país. Aquelei grops foguèron tanben utilizats en 1941 au començament de l'invasion dau territòri sovietic. D'autra part, a l'interior d'Alemanha, l'emigracion jusieva foguèt enebida lo 23 d'octòbre de 1941 e lei premierei deportacions en massa acomencèron lo 25 de novembre seguent. Puei, lo 20 de genier de 1942, la conferéncia de Wannsee adoptèt lo principi de la « solucion finala au problèma jusieu ». D'ara endavant, lei jusieus foguèron tracats en Alemanha, dins lei territòris ocupats e dins certanei país aliats e deportats en direccion dei camps de concentracion e d'exterminacion. 

Pauc a pauc, d'autrei populacions conoguèron un sòrt identic ai populacions jusievas. Lei principalas foguèron lei presoniers sovietics (3,3 milions de mòrts), lei gitans (aperaquí un milion de mòrts), de populacions eslavas coma lei Polonés, divèrsei resistents o opausants politics e lei personas consideradas coma desviantas per lo nazisme (omosexuaus, andicapats...). Aqueleis exterminacions, especialament per lei presoniers sovietics, agantèron de proporcions quasi similaras au chaple dei populacions jusievas. De mai, lo regim nazi aviá previst de campanhas d'exterminacion massissa dei populacions eslavas dei territòris de l'Èst qu'èran destinats a la colonizacion germanica (Polonha, Ucraïna...).

=== L'organizacion de l'exterminacion deis « elements inferiors » ===

L'exterminacion dei populacions e deis individús jutjats « inferiors » per lei Nazis necessitèt una organizacion importanta per assegurar lei doas partidas principalas d'aquela politica. La premiera èra l'arrestacion d'aquelei populacions en Alemanha e dins lei territòris ocupats per son armada. Regardava generalament la policiá alemanda, lei SS e subretot leis autoritats localas que forniguèron la màger part deis efectius de policiá. Lo segond ponch foguèt la realizacion de l'exterminacion que se debanèt segon divèrsei metòdes evolucionant vèrs una « industrializacion » creissenta dei chaples. 

==== L'utilizacion dau sistèma repressiu nazi e l'ajuda deis autoritats ocupadas ====

[[Fichièr:Bundesarchiv Bild 183-H25217, Henry Philippe Petain und Adolf Hitler.jpg|thumb|right|Rescòntre en Pétain e Hitler qu'establiguèt lo principi de la collaboracion entre lo govèrn francés de Vichèi e l'Alemanha nazi.]] 

L'organizacion de l'exterminacion per lo regim nazi foguèt centralizat en Alemanha mai s'estendeguèt dins lo rèsta de l'Euròpa ocupada. Òr, dins aquelei territòris, lei fòrças alemandas presentas èran principalament d'unitats militaras mai leis efectius de polícia èran febles. Ansin, lei govèrns e leis autoritats locaus ajudèron leis Alemands per avistar, discriminar, arrestar, despossedir e deportar leis « inferiors », magerament lei jusieus. Per exemple, lo govèrn francés de Vichèi adoptèt lei premierei mesuras còntra lei jusieus tre lo mes de julhet de 1940. Puei, en julhet de 1942, lei principalei deportacions de jusieus (Vel' d'hiv) foguèron organizadas unicament per la polícia francesa. Croàcia, estat dirigit per [[Ante Pavelić]] e aliat au ''Reich'' dins la guèrra dei partisans en Iogoslavia, foguèt un cas especiau, magerament dins l'organizacion dau genocidi dei Sèrbes e dei Gitans. D'efèct, aqueu regim creèt e administrèt son ret pròpri de camps de concentracion que son centre èra lo camp d'exterminacion de Janosevac.

==== Lei centres d'eutanasia ====



Lei centres d'eutanasia foguèron lo premier procediment d'exterminacion adoptat per lei Nazis. Durant l'estiu de 1939, un organisme foguèt creat per lo govèrn per s'ocupar de l'eliminacion deis enfants agantats per de diformitats e leis andicapats mentaus. Sièis centres d'eutanasia foguèron donc bastits sota lo nom d'operacion T4. En genier de 1940, descurbiguèt la tecnica dau gasatge per lo monoxid de carbòni. L'operacion T4 agantèt lo ritme de {{formatnum:5000}} tuats cada mes sensa suscitar de protestacions importantas de la populacion fins a aost de 1941 quand l'evesque de Munster la denoncièt. Crenhent un trebol de l'opinion publica, Hitler preferiguèt donc d'arrestar l'operacion. Fin finala, causèt donc la mòrt de {{formatnum:140000}} mòrts e va permetre lo desvolopament dei camps d'exterminacion equipats de chambras de gas.

==== Lei grops d'execucion ====

[[Fichièr:Einsatzgruppen murder Jews in Ivanhorod, Ukraine, 1942.jpg|thumb|right|Execucion per un ''Einsatzgruppen'' dins la region de Kiev en [[1941]].]]

Lei grops d'execucion (''Einsatzgruppen'') foguèron lo premier metòde utilizat per l'eliminacion deis « elements inferiors », principalament durant lei campanhas orientalas ([[Polonha]], [[URSS]]...). Formats per d'unitats de la SS e sovent ajudats per d'elements locaus, aquelei grops èran encargats de l'arrestacion e de l'execucion dei jusieus, deis opausants politics e, de còp, deis elèits dau territòri ocupat. Entre 1940 e 1943, foguèron responsables de la mòrt d'aperaquí un milion de personas. Pasmens, aqueleis unitats mancavan de discrecion e leis execucions massissas faguèron tòrt au morau de sei membres. Ansin, l'aparicion de metòdes d'exterminacion novèus dins lei camps entraïnèron lor disparicion.

==== Lo sistèma concentracionari ====

===== Lei ghettos jusieus =====

Lei ghettos jusieus foguèron lo metòde principau utilizat per leis Alemands per assegurar lo contraròtle territòriau dei populacions jusievas, butas majoras de la politica d'exterminacion. Lei jusieus i foguèron parguejats e deguèron faciar divèrsei privacions, especialament alimentaras. Puei, aquelei quartiers foguèron vujats pauc a pauc entre 1941 e 1944 e leis abitants deportats en direccion dei camps. 

===== Lei camps de concentracion =====

[[Fichièr:Slave laborers at Buchenwald.jpg|thumb|right|Presoniers dau camp de Buchenwald.]]

Lo ret de camps de concentracion èra la basa dau sistèma concentracionari alemand e sa creacion acomencèt tre l'annada 1933. Format per de centenaus d'installacions, èra liat ai rets de camps situats dins lei país ocupats. Lor objectiu èra d'assegurar l'esplecha economica dei presoniers e d'obtenir lor anientament per leis atrocitats, la manca d'igièna e la [[malnutricion]]. Regardant la màger part dei camps dau sistèma concentracionari, lo taus de mortalitat causat per aqueu trabalh forçat podiá agantar 50% dins certaneis endrechs coma lo camp d'Auschwitz. Dins lei camps d'exterminacion, aqueu metòde foncionava ambé lei chambras de gas onte lei subrevivents èran eliminats.

===== Lei camps d'exterminacion =====

[[Fichièr:Crématorium II auschwitz.svg|thumb|right|Esquema dau crematorium dau camp d'Auschitz-II.]]

[[Fichièr:Bergen Belsen Liberation 03.jpg|thumb|right|Molon de cadabres dins lo camp de Bergen-Belsen en abriu de 1945.]]

Lei camps d'exterminacion foguèron l'element major dei genocidis nazis e la manifestacion pus visibla de l'orror dau sistèma concentracionari alemand. Apareguèron a partir de la fin de l'annada 1941 gràcias ai progrès tecnics realizats dins l'utilizacion dei gas e a la decision definitiva de l'exterminacion dei jusieus e deis autreis « elements inferiors per Hitler ». En genier de 1942, la conferéncia de Wannsee permetèt lo reglament dei questions tecnicas entre lei servicis pertocats per l'exterminacion e lei premiereis installacions foguèron bastits. Fin finala, sièis camps d'exterminacion foguèron construchs per lei Nazis que lo pus conegut es Auschwitz situat en [[Polonha]]. 1,1 milion de personas, magerament de jusieus, i foguèron tuadas que {{formatnum:900000}} dins lei chambras de gas.

Dins aquelei camps, un procediment complèxe foguèt desvolopat per assegurar l'exterminacion dei presoniers, la recuperacion de lor ben (vèstits...), de matèrias premieras (dent d'aur...) e eliminar lei cadabres. Per exemple, dins lo camp d'Auschwitz II, un bastiment devesit en sièis partidas principalas permetiá de realizar cada etapa :
* Intrada dei presoniers.
* Desvestiment dei presoniers.
* Gasatge dei presoniers.
* Pèça centrala equipat per lo transpòrt dei cadabres.
* Forns per cremar e eliminar lei cadabres.
* Lotjament dau personau de l'unitat. Aqueu personau èra chausit entre lei presoniers.

===== Lei marchas de la mòrt =====

A partir de novembre de 1944, lei camps d'exterminacion polonés foguèron abandonats per lei Nazis en causa de la proximitat dei tropas sovieticas. Pasmens, l'exterminacion contunièt durant l'evacuacion dei camps. D'efèct, lei presoniers deguèron anar d'a pè en Alemanha pendent l'ivèrn de 1945. Aquelei marchas dichas « marcha de la mòrt » se debanèron dins de condicions espaventablas per lei presoniers. Lei personas tròp lassas per contuniar èran tuadas per lei SS e dins lei camps alemands, un nombre fòrça important moriguèt d'epidemias. Fin finala, aperaquí {{formatnum:250000}} presoniers entre genier e mai de 1945.

==== La reaccion dei populacions ====

===== La populacion alemanda =====

[[Fichièr:Bundesarchiv Bild 101I-720-0318-04, Frankreich, Parade der Milice Francaise.jpg|thumb|right|Membres de la Milícia Francesa, organizacion militara encargada de sostenir leis Alemands.]]

Hitler e la màger part dei caps nazis saupèron que l'exterminacion massissa dei jusieus e deis autreis « inferiors » podián pas obtenir un sostèn important de la populacion alemanda. Decidiguèron donc d'adoptar de mesuras per empachar la publicitat d'aquela politica e suscitar lor indiferéncia, lor rebutament e lor passivitat. Tres elements permetèron d'agantar aquel objectiu.

D'en premier, la propaganda aguèt un ròtle primordiau ambé l'utilizacion d'un vocabulari especiau per designar leis accions dau genocidi coma « solucion finala » o « tractament especiau ». La propaganda, mai o mens conscienta, necessitèt egalament un esfòrç importanta d'una partida de l'elèit alemanda que participèt a l'Olocaust. Per exemple, d'oficiers superiors de l'armada deguèron inclure lei grops d'execucion dins seis operacions, d'industriaus s'ocupèron de la fabricacion dei gas utilizats per l'exterminacion o d'engenhaires preparèron lei plans per la realizacion dei transferiments de populacions vèrs l'Èst. Ansin, entre 200 et {{formatnum:250000}} Alemands prenguèron part ai genocidis dau regim.

L'influéncia de la repression e de l'intimidacion permetèt egalament d'estofar lei movements de protestacions o lei testimoniatges dei soudats en permission. Lei rars oposants au genocidi e lei grops assaiant d'ajudar lei presoniers foguèron rapidament arrestats e eliminats per la polícia o la ''Gestapo''. Enfin, lei dificultats de la vida e l'ensems dei mesuras antisemitas adoptadas dempuei 1933 per lo regim rendèron la màger part deis Alemands relativament tolerants ai persecucions còntra lei jusieus.

===== Leis autrei populacions europèas =====

[[Fichièr:Bundesarchiv Bild 183-B10816, Frankreich, Paris, Judenverfolgung.jpg|thumb|right|Arrestacion de jusieus a París durant l'estiu de 1941.]]

Dins lei país ocupats, lei populacions aguèron de reaccions diferentas e mai s'èran gaire au corrent de l'existéncia de la politica d'exterminacion alemanda. Dins cada país, de rets e de movements de resisténcia assaièron d'ajudar lei victimas dei persecucions, especialament lei jusieus. Per exemple, foguèt lo cas dau ret polonés Żegota, dau vilatge francés de [[Lo Chambon (Naut Léger)|Lo Chambon]] o de la resisténcia danesa. En fàcia, de milicias o lei policias localas ajudèron leis Alemands dins l'arrestacion o l'execucion dei jusieus, especialament dins lei regions d'Euròpa de l'Èst. Dins aquelei territòris, l'antisemitisme tradicionau dei populacions foguèt un sostèn important per lei Nazis que poguèron i exterminar entre 60 e 90% dei comunautats jusievas. A l'Oèst, lei jusieus obtenguèron generalament l'ajuda d'una partida de la populacion e poguèron pus aisadament escapar leis arrestacions. Per exemple, lo percentatge de jusieus francés arrestats foguèt pus feble que lo rèsta d'Euròpa ambé « solament » 26% dei membres de la comunautat que foguèron tuats.

==== L'atitud dei populacions persecutadas ====

Lei populacions persecutadas per lei Nazis demorèron calmas maugrat quauquei revòutas isoladas. Lei factors principaus permetent d'explicar la manca de reaccion son la politica de terror quotidiana deis Alemands e l'ignorància dau sòrt dei deportats. Foguèt especialament lo cas dei jusieus, buta principala principala de la politica d'exterminacion nazi. Lei premierei movements de resisténcia armada apareguèron solament vèrs la fin [[1942]] quand lo secrèt pertocant la « solucion finala » acomencèt de disparéisser. L'episòdi pus conegut d'aquela resisténcia foguèt l'[[insurreccion dau ghetto de Varsòvia]] dau 19 d'abriu au 16 de mai de [[1943]]. Quauquei revòutas aguèron tanben luòc dins lei camps entre lei presoniers jusieus e sovietics coma a Treblinka (2 d'aost de 1943), a Sobibor (14 d'octòbre de 1943) e Auschwitz (7 d'octòbre de 1944).

==== L'atitud deis Aliats durant la guèrra ====

[[Fichièr:Auschwitz aerial view RAF.jpg|thumb|right|Fotografia presa per l'aviacion britanica dau camp d'Auschwitz en [[1944]].]]

Durant la guèrra, leis Aliats aprenguèron pauc a pauc l'existéncia dei grops d'execucion, dei camps de concentracion e dei camps d'exterminacion nazis. D'efèct, leis activitats deis ''Einsatzgruppen'' èran conegudas per lei servicis britanics a partir de l'estiu de 1941. Puei, a partir d'aost de 1942, la realitat dei camps nazis foguèt descubèrta. Lo 25 de novembre de 1942, un article dau ''New York Times'' foguèt publicat a prepaus dei camps de Belzec, de Sobidor, de Treblinka e dau procediment d'exterminacion realizat a Auschwitz. De lor caire, lei Sovietics foguèron informats per lei testimoniatges de presoniers escapats dei camps coma [[Alexander Petcherski]].

Pasmens, maugrat aqueleis informacions, leis Aliats assaièron pas d'arrestar lei manòbras alemandas a l'entorn o dins lei camps. D'efèct, la prioritat èra donada ais operacions militaras còntra leis armadas de l'Axe e la liberacion dei presoniers dei camps foguèt repossada a la capitulacion alemanda. De mai, lo sòrt dei jusieus suscitèt gaire d'interès dins leis opinions publicas dei principaus membres de l'Aliança : l'URSS èra victima de l'antisemitisme tradicionau d'Euròpa de l'Èst, lo Reiaume Unit èra opausat ai jusieus de Palestina a prepaus de la politica d'immigracion dins aquela region e leis Estats Units èran blocats per un sentiment antisemita relativament popular. Enfin, una partida dei populacions èra mesfisanta a prepaus d'informacions semblant a una propaganda de guèrra anti-alemanda. Ansin, se d'informacions existisson, son generalament pas consideradas coma fisablas en causa de la mostruositat encara desconeguda dei crimes dau regim nazi.

=== La dissimulacion dei traças dei genocidis per lei Nazis ===

A partir de 1943, lei desfachas alemandas sus lo frònt sovietic e l'avançada de l'Armada Roja entraïnèron l'abandon d'una partida dei camps polonés situats pròche la frontiera ambé l'[[URSS|Union Sovietica]]. Himmler ordonèt adonc d'escafar lei traças dei chaples. Tres camps d'exterminacion (Sobibor, Treblinka, Belzec) foguèron destruchs. Lei carniers d'unei camps foguèron tanben destruchs e lei còrs desterrats per lei cremar. Aqueu movement s'estendèt pauc a pauc ais autrei camps. Per exemple, lei chambras de gas d'Auschitz II s'arrestèron en novembre de 1944 e foguèron rasadas dins la nuech dau 21 au 22 de genier de 1945.

== Lei consequéncias dei genocidis nazis ==

=== Lo nombre de victimas ===

Lo nombre de victimas dei genocidis realizats varia segon lei definicions adoptadas e es se situa generalament entre 11 e 17 milions de tuats. Pasmens, certanei genocidis, coma aqueu dei Gitans, son totjorn mau coneguts. Lei victimas principalas foguèron lei jusieus (5,1 a 5,9 milions de mòrts), leis Eslaus sovietics (2 a 8 milions de mòrts que 2 a 3 de presoniers) e lei Polonés eslaus (2 a 3 milions de mòrts). Lo genocidi dei Gitans faguèt entre {{formatnum:225000}} e 1,5 milion de mòrts. Lo rèsta dei personas executadas que gropava leis andicapats, leis opausants politics o religiós e leis omosexuaus, agantèt probablament la chifra de {{formatnum:250000}} tuats. Enfin, d'autrei genocidis, mai o mens desvolopats, aguèron luòc, especialament dins lei Balcans còntra lei Sèrbes.

=== L'evolucion de la « Question Jusieva » ===

[[Fichièr:Dallecomémorative-new.JPG|thumb|right|Placa dedica a la memòria dei victimas dau camp d'Auschwitz-Birkenau.]]

L'Olocaust entraïnèt una evoluacion rapida e brutala de la « Question Jusieva » en Euròpa. D'efèct, la comunautat jusieva europèa d'avans la guèrra èra estimada a aperaquí 8,9 milions de personas. Lor integracion èra mai o mens capitada, especialament dins lei regions orientalas onte subrevisquèt un fòrt antisemitisme tradicionau. Lei Nazis poguèron donc i aprofichar l'ostilitat o l'indiferéncia de la populacion vis-a-vis dei deportacions de Jusieus. En [[1945]], lei dos tèrç dei Jusieus europèus èran donc estats tuats causant la disparicion de certanei comunautats e de la màger part de la cultura yiddish europèa. En reaccion, l'importància dau nombre de victimas de l'Olocaust suscitèt un envam de simpatia per lei subrevivents dei camps e per la causa jusieva. Aquò permetèt la fondacion de l'estat d'Israèl en [[1948]] e l'antisemitisme, sentiment politic poderós dins la vida politica europèa, perdeguèt son importància dins lo debat politic europèu.

=== Consequéncias dins lo drech internacionau ===

En fòra dei consequéncias sus l'evolucion dei comunautats jusievas, l'Olocaust foguèt egalament l'origina de divèrseis evolucions dins lei domenis dau drech internacionau. D'efèct, la creacion d'un tribunau per jutjar lei crimes nazis venguèt lo modèl per la creacion de tribunaus internacionaus dins la segonda mitat dau sègle XX (Iogoslavia, Rwanda...). Subretot, permetèt de definir la nocion de genocidi coma l'exterminacion fisica, volontària e organizada d'un grop en causa de seis originas etnicas, de son mòde de vida o de seis opinions politicas o religiosas.

== Referéncias e nòtas ==
<references />

==Vejatz tanben==
* los [[Olocaust (antiquitat)|olocauts]] dins l'antiquitat

== Liames intèrnes ==

* [[Segonda Guèrra Mondiala]].
* [[Nazisme]].
* [[Tresen Reich]].

== Bibliografia ==

* '''(fr)''' Omer Bartov, ''L'armée de Hitler'', París, Hachette, 1999.
* '''(fr)''' François Bedarida (sous la dir.), ''La politique nazie d'exterminacion, París, Albin Michel, 1989.
* '''(de)''' Wolfgang Benz (Hrsg), ''Die Juden in Deutschland 1933-1945'', München, 1988.
* '''(de)''' Wolfgang Benz (Hrsg), ''Dimension frd Völkermords'', München, 1991.
* '''(fr)''' Georges Bensoussan, ''Histoire de la Shoah'', Presses universitaires de France, collecion « Que sais-je ? » 2006 (1{{a}} edicion en 1996).
* '''(fr)''' Christopher Browning, ''Les origines de la Solution finale'', Points/Histoire Seuil, 2009 (ISBN 978-2-7578-0970-9).
* '''(fr)''' Lucy S. Dawidowicz, ''La Guerre contre les Juifs'', Hachette, 1977.
* '''(fr)''' Saul Frielander, ''L'Allemagne nazie et les juifs dans les années de persécution (1933-1939)'', París, Seuil, 1997.
* '''(fr)''' Léon Poliakov, ''Bréviaire de la haine : le IIIe Reich et les Juifs'', Presses Pocket, 1993 (1{{a}} edicion, Calmann-Lévy, 1951).
* '''(fr)''' Jérôme Vaillant (sous la dir.), ''La dénazification par les vainqueurs'', Lille, 1981.
* '''(fr)''' Dominique Vidal, ''Les historiens allemands relisent la Shoah, Bruxelles, Complexe, 2002.
* '''(fr)''' ''Devant l'Histoire, les documents de la controverse sur la singularité de l'extermination des juifs par le régime nazi, París, les Editions du Cerf, 1988.
* '''(fr)''' ''L'histoire escamotée, les tentatives de la liquide du passé nazi en Alemagne'', París, La Découverte, 1988.

{{Istòria}}

[[Categoria:Segonda Guèrra Mondiala]]
[[Categoria:Sègle XX]]
[[Categoria:Istòria d'Euròpa]]