Veire la font de Oasi

{{Dialècte Lengadocian}}
<!--{{Infobox}}-->
{{omon|Oasis (grope)}}
[[File:Libyen-oase1.jpg|thumb|Oasi en Libia]]
Un '''oasi''' (tanben un '''oasí''' o '''oasís''', o, de mai en [[gascon]], una '''ièrla''' o '''gèrla'''<ref>{{Dicodòc}}</ref>) es un airal de vegetacion isolada dins un [[desèrt]], que normalament se situa a l'entorn d'una una font d'[[aiga]] sosterranha que pòt emergir o non a la superfícia.

Lo mot ''oasi'' etimologicament ven del [[grèc]] ὄασις (oasis), que deriva de l'[[egipcian]] wḥ3t o del [[demotic]] wḥỉ, e ven pas dirèctament del mot [[còpte]] ouaḥe (*/waħe/), coma se ditz a vegadas, perque lo mot grèc es mencionat abans l'aparicion del còpte coma lenga escricha. Lo mot èra originalament un toponim que designava una localitat especifica, que seriá l'actual oasi de Dakhla, e probablament èra un tèrme de la lenga locala (libicoamazic).

==Ròtle==

La posicion dels oasis es d'importància vitala per las rotas comercialas e de transpòrt dins las zonas deserticas. Las caravanas devon viatjar d'oasis en oasis per que no manque d'aiga. Sovent lo contraròtle militar d'un oasi implica lo contraròtle d'una rota comerciala. Encara demòran de fogals de pòblament fòrça importants dins lo desèrt e d'una produccion agricòla que compta. Son tanben de relais per las migracions contemporanèas: los migrants d'Africa sossahariana cap a Euròpa.

==Natura==
Lo mot « oasi » dins lo lengatge comun designa pas qu'un espaci redusit al mitan del desèrt e fach fertil per la preséncia d’aiga. Mas, lo punt de vista [[Antropologia|antropologic]] e [[Arqueologia|arqueologic]] i apond mai caractèrs essencials. Un oasi, dins aquel sens, es un [[terrador]] creat per l'òme e mantengut per l’introduccion d’un sistèma de gestion tecnic e social de la font d'aiga. S’agís de fach d'un espaci mes en cultura per l'[[asagatge]] e doncas tot artificial. La creacion e la sèrva d'un oasi implica doncas una preséncia umana e un apòrt de trabalh de contunh; un oasi se pòt doncas definir coma l’associacion d’una aglomeracion umana e d’una zona cultivada (sovent una palmièra) en mitan desertic o miègdesertic<ref>{{fr}}Vincent Battesti, 2005 et http://vbat.org/spip.php?article30.</ref>.

Una [[palmièra]] d’oasi es un espaci de fòrta [[antropia]] e asagat que pòrta una agricultura intensiva e de policultura. L’oasi es integrat a son mitan desertic per una associacion amb l’abaliment nomada. L'estructura sociala e l'ecosistèma son particulars. Per repondre a de constrenchas environamentalas, es una agricultura integrada amb tres estratas:
* la primièra estrata, la mai nauta, es formada de palmièrs datilèrs que sèrvan lo fresc;
* una estrata intermediària amb d'arbres fruchièrs (irangièrs, bananièrs, granadiers, pomièrs, eca.) ;
* la tresena estrata, a l’ombra, de plantas bassas (ortalissas, pastura, cerealas).

Una autra caracteristica de l'estructura d'un oasi es lo trabalh en taula de cultura, una organizacion de l’espaci ajustat a l’[[asagatge]] per inondacion<ref>Vincent Battesti, 2005.</ref>.

Los oasis [[Sahara]]ns ocupan pas qu'un milen de la superfícia del Sahara. La preséncia d’aiga en superfícia o en sossòl es necessària, mas sufís pas per crear aquel tipe d'espaci. Dins lo monde, lo sistèma oasian noirís almens dètz milions de personas. Pasmens, existís de regions deserticas sens oasi, malgrat la preséncia d’aiga (lo Kalahari, per exemple). La creacion d’oasis es tanben condicionada per l'Istòria: fòrça oasis foguèron creats o se desvolopèron a causa del ròtle de relai sus las rotas comercialas (rota sahariana de l'[[aur]] o rota asiatica de la [[seda]]).

== Exemples ==
[[Fichièr:Oasis_timimoun.png|thumb|Oasi de [[Timimon]] ([[Argeria]])]]
[[Imatge:Figig.jpg|thumb|right|Oasi de [[Figuig]] (Marròc)]]
[[Fichièr:Chebika.jpg|thumb|Oasi de [[Chebika]] ([[Tunisia]])]]

* [[Argeria]]
** [[Bo-Saâda]], [[Djanet]], [[Ghardaia]], [[Oargla]], [[Timimón]], [[Toat]], (val [[Oèd Righ]]), etc.

* [[Arabia Saudita]]
** [[Al-Hasa]], [[Qatif]], eca.

* [[Chile]]
** [[San Pedro de Atacama]], eca.

* [[Republica Populara de China|China]]
** [[Torfan]] ([[Xinjiang]]), eca.

* [[Egipte]]
** [[Al-Bahariya]], [[Ad-Dakhla]], [[El Bahreïn]], [[Al-Farafra]], [[Al-Fayoum]], [[Al-Kharga]], [[Selima]], [[Sitra]], [[Siwa (oasi)|Siwa]].
* [[Iran]]
** [[Tabas]], eca.

* [[Libia]]
** [[Gaberóoun]], [[Kufra]], etc.

* [[Marròc]]
** [[Figuig]], [[Er-Rachidia]], [[Zagora (Marròc)|Zagora]], [[Tafilalet]], [[Tinghir]], [[Tighmert]], [[Asrir]], [[Tata (Marròc)|Tata]], [[Goulmima]] etc.

* [[Mauritània]]
** [[Tergit]], [[Mhaïreth]], [[Varesse]], [[Lagueila]], etc.

* [[Peró]]
** [[Huacachina]], etc.

* [[Tunisia]]
** [[Chebika]], [[Tamerza]], [[Midés]], [[Ksar Ghilane]], [[Tozeur]], [[Nefta]], [[Kebili]], [[Gabés]], [[Douz]], etc.

* [[Siria]] 
** [[Palmira]], etc.

* [[Iemèn]]
** [[Seyoun]], [[Shibam]], [[Tarim (Yémen)|Tarim]], etc.

==Nòtas e referéncias==
<References/>

== Vejatz tanben ==
{{commons|Oasis|oasi}}

=== Bibliografia {{fr}} ===
* {{Obratge | auteur = Vincent Battesti | titre = Jardins au désert, Évolution des pratiques et savoirs oasiens, Jérid tunisien | ref = Référence:Jardins au désert (Vincent Battesti)}}, Éditions IRD, coll. À travers champs, Paris, 2005, 440 p. {{ISBN | 2-7099-1564-2}}  ([http://hal.archives-ouvertes.fr/halshs-00004609/ en accès libre sur HAL])
* Vincent Battesti, The Power of a Disappearance: Water in the Jerid region of Tunisia, in B. R. Johnston & all. (eds), ''Water, Cultural Diversity & Global Environmental Change: Emerging Trends, Sustainable Futures?'', à paraître en 2011, UNESCO/Springer. ([http://hal.archives-ouvertes.fr/hal-00569337/ en accès libre sur HAL])
* M. Ferry, S. Bedrani, D. Greiner, ''Agroéconomie des oasis'', CIRAD, GRIDAO, Montpellier, 1999, 230 p.
* Yves Lacoste, « Oasis » dans ''Encyclopædia Universalis'', vol. XVI, Paris, 1990.
* Nadir Marouf, ''Lecture de l'espace oasien'', Sindbad, La Bibliothèque arabe, coll. Hommes et sociétés, Paris, 1980, 281 p.
* A. G. P. Martin, ''Les oasis sahariennes'', Auguste Challamel, Paris, 1908, 404 p.
* A. Moussaoui, ''Espace et sacré au Sahara : Ksour et oasis du sud-ouest algérien'', CNRS, coll. CNRS anthropologie, Paris, 2002, 291 p. 
* ''Les oasis au Maghreb, Mise en valeur et développement'', Actes du séminaire Gabès, 4-6 novembre 1994. Tunis, Cahier du C.E.R.E.S., Série Géographique, vol. 12, 1995, 352 p.
* Ben Mohamed Kostani. Les oasis marocaines précoloniales, cas de Gheris, publications de l'IRCAM,2005
* Ben Mohamed Kostani. L'Oasis de Gheris et le protéctorat, mécanismes de changement et formes de résistance, thèse de doctorat, 2002, en cours de publication.
* Fayçal Ababsa Smati, Introduction au cours de socio-économie du développement des régions sahariennes en Algérie. ''Agroscopies'' Volume 1, 2007. Publication de l'INRA Algérie. (ISSN: 1112 - 7929).
* Fayçal Ababsa Smati, Les possibles différés de l'agriculture saharienne en Algérie. ''Agroscopies'' Volume 2, 2008. Publication de l'INRA Algérie. (ISSN: 1112 - 7929).

=== Articles connèxes ===
* [[Desèrt]]

=== Ligams extèrnes {{fr}}===
* {{pdf}} Vincent Battesti, [[Référence:Jardins au désert (Vincent Battesti) |''Jardins au désert, Évolution des pratiques et savoirs oasiens, Jérid tunisien'']] ([http://hal.archives-ouvertes.fr/halshs-00004609/ obratge en accès liure sus HAL])
* [https://web.archive.org/web/20120204120615/http://www.relaisdsciences.org/anim/anim_jeu/oasis_desert.php Los diferents tipes d'oasis]
* [https://web.archive.org/web/20120204120559/http://www.relaisdsciences.org/anim/anim_jeu/strates_oasis.php Las diferentas estratas dels oasis]
* [http://www.zousfana.com L'oasi de Figuig]
* [https://web.archive.org/web/20160113105511/http://www.iherir.fr/ L'oasi d'Iherir]

{{Multibendèl|Portal geografia|Portal ecologia}}

[[Categoria:Oasi|*]]
[[Categoria:Ecosistèma]]
[[Categoria:Desèrt]]
[[Categoria:Zòna umida]]<!--del wiki es-->
[[Categoria:Geografia rurala]]<!--del wiki fr-->
[[Categoria:Geomorfologia desertica]]<!--similar al wiki fr-->
[[Categoria:Idrografia]]<!--del wiki fr-->
[[Categoria:Formacion vegetala]]<!--del wiki fr-->