Veire la font de Nuèit

{{Infobox
|tematica=
|carta=
}}
[[Fichièr:In the photo there is one Perseid, Milky Way and Andromega galaxy and light pollution on the horizon - Luhasoo bog in Estonia.jpg|vinheta|288x288px|Lo cèl de nuèit ([[Estònia]]).]]
La '''nuèit''' o '''nuèch<ref>{{Obratge|isbn=978-84-09-13866-1|primièra_edicion=novembre de 2019|títol=Vocabulari ortografic de l’estandard de la lenga occitana|luòc=Lhèida|url=http://www.institutestudisaranesi.cat/wp-content/uploads/2021/04/Vocabulari-ortogra%CC%80fic-estandard.pdf|url_accès=Liure|lenga=oc|autor=[[Institut d'Estudis Aranesi-Acadèmia Aranesa dera Lengua Occitana|Institut d'Estudis Aranesi-Acadèmia Aranesa dera lengua occitana]]|citacion=nuèch / nuèit}}</ref>''' (var. '''nuech''', '''nuòch''', '''nueit''', '''nuet''', '''nuit''', '''net''')<ref>{{Dicodòc|Nuit|consulta=2 de genièr de 2023}}</ref> es tradicionalament lo periòde de [[temps]] que s'abena entre lo [[falit del solelh]] e la [[sortida del solelh]]. 

== Fisica ==
=== Causas ===
[[Fichièr:Die Nacht - Night.jpg|thumb|253x253px|Representacion allegorica de la nuèit, Gravadura de Hans Sebald Beham (1500-1550), 1548.]]
Sus la [[Tèrra]], la nuèit, al sens tradicional, còbre a tot instant una mitat de la planeta. Atal se que fa nuèit sus una mitat de la planeta fa [[jorn]] sus l'autra mitat. A causa de la rotacion de la Tèrra a l'entorn de son [[ais]], fa alternativament jorn e nuèit, los dos formant una jornada de 24 oras. Las nuèits son encara pus longas en [[ivèrn]] e pus cortas en [[estiu]] qu'òm se rapròcha dels pòls. A l'entorn dels [[equinòcci]]s de [[prima]] e d'[[automne]], lo jorn e la nuèit son exactament de meteissa durada. Los [[solstici]]s d'estiu e d'ivèrn marcan respectivament la nuèit pus corta e la nuèit pus longa de l'annada.

Mas se se nomena ''nuèit'' l'interval durant que l'escuritat es totala, es lo periòde ont l'intensitat de la lutz solara difusada pels nauts jaces de l'atmosfèra es inferiora a la luminositat intrinseca de las [[estela]]s. Aquel interval es separat del falit del [[Solelh]] pel [[crepuscul]] e de sa sortida per l'[[auba]].

=== Variacions de durada ===
[[Fichièr:The Water-Sprite and Ägir's Daughters (Nils Blommér) - Nationalmuseum - 18200.tif|thumb|235x235px|La nuèit es un luòc e moment de mistèri e de tremor, pels romantics del {{S|XIX}} (Quadre de Nils Blommér, 1850).]]L'escuritat pòt èsser pas totala o existir gaireben pas a l'entorn del solstici d'estiu quand se rapròcha dels pòls. En efèit la durada de la nuèit vària segon la sason mas tanben segon lo luòc ont sèm. D'ont mai sèm prèp del [[Pòl Nòrd]] o del [[Pòl Sud]], d'ont mai la durada de las nuèits vària. A l'[[Eqüator terrèstre|eqüator]] nuèit e jorn son totjorn egals. En fach, aprèp l'equinòcci, las diferéncias de durada entre lo jorn e la nuèit càmbian pus rapidament als pòls que dins las regions situadas entre lo [[tropic del Càncer]] e lo [[tropic del Capricòrne]]. Atal, dins l'[[emisfèri nòrd]], [[Danemarc]] a de nuèits pus cortas qu'[[Índia]], en junh par exemple. Dins l'[[emisfèri sud]], l'[[Antartida]] a al meteis moment (en junh), de nuèits pus longas que [[Chile]]. Los dos emisfèris coneisson los meteis modèls de durada de la nuèit en foncion de lor [[latitud]] mas amb de cicles inversats, descalats de sièis meses: un emisfèri a doncas de nuèits longas (ivèrn) pendent que l'autre gausís de nuèits pus cortas (estiu).

Prèp dels pòls, cada an, i a un periòde estival ont existís un sol periòde de jorn, lo Solelh falit pas, e un periòde ivernal ont sola reina la nuèit.

La nuèit a una [[color]] [[blau]] escur, a causa de la disparicion del solelh.

== Biologia ==
=== Vegetals ===
{{...}}

=== Animals ===
Pendent longtemps, la nuèit foguèt considerada coma un periòde de repaus, l'abséncia de lutz empachant tota activitat. Se sap uèi que lo [[sòm]] es indispensable per la santat e que l'alternança jorn/nuèit regula la produccion de [[melatonina]], [[ormona]] essenciala per gaireben totes los organismes animals, que sincroniza en particular lo [[relòtge biologic]] dels organismes a la sason. D'espècias animalas dichas «nocturnas» son activas solament la nuèit.

L'uèlh animal, mercé a de [[Cellula (biologia)|cellulas]] en bastonets de la [[retina]], pòt aprèp qualques minutas (10-15 min per l'uèlh uman) s'adaptar a la nuèit. A mai sens lutz artificiala, es possible de viatjar o trabalhar de nuèit amb la [[Luna]] (clar de luna prèp o al tresluc).

== Antropologia ==
=== Psicologia e simbolica ===
La nuèit ten una granda importància dins totas las [[civilizacion]]s. Unes pòbles [[animista]]s interdison a lors membres de sortir del [[vilatge]] la nuèit, salva per de ceremonias especialas, d'[[iniciacion]] per exemple. D'unas [[tribú]]s amerindianas, en plena [[jungla]] [[amazonian]]a, pareisson pas aver de paurs non rasonada la nuèit. Endacòm mai, es lo reialme dels [[esperits]] e dels [[gèni]]s que cal evitar de lo destorbar.

Los imatges positius son per exemple: lo [[repaus]], l'[[amor]], los [[sòmi]]s, las passejadas [[romantisme|romanticas]] (passejadas jos lo clar de [[Luna]], declaracions d'amor coma ''[[Romeo and Juliet|Romeo e Julieta]]'', «''banh de mièjanuèit''»'', [[fèsta de Sant Joan]]'', magia dels cèls estelats, etc.).

L'idèa del dangièr ven de que lo negre pòt amagar de dangièrs reals o alimentar la tremor e lo fantasme. Los contes e [[legenda]]s, los [[mite]]s puèi lo [[Roman (literatura)|roman]] e lo [[cinèma]] evòcan sovent la nuèit plena de mistèris o cargada d'angoissa. La nuèit es un quadre apreciat per las istòrias evocant los poders malefics, la [[Magia (subrenatural)|magia]], las creaturas fantasticas: gnòms, [[vampir]]s, lop garons e d'autres esperits o mostres. 

[[Psicològ]]s e [[psicanalista]]s tenon que sonhar las angoissas, cachavièlhas o fòbias nocturnas generalament ligadas amb de traumatismes mai o mens alunhats.

=== Luta de l'òme contra la nuèit ===
La descobèrta del [[fuòc]], l'utilizacion d'entòrchas, de bogias puèi pus tard de l'[[electricitat]] regetèron los limits de l'escuritat. La [[lutz]] artificiala permet als òmes de desvolopar las activitats nocturnas que constituisson uèi una part de las economias de fòrça païses, mas amb de consequéncias per l'[[environament nocturne]]. L'illuminacion de las vilas es tala qu'empacha de veire las [[estela]]s e pòt destorbar la natura, l'alternança jorn-nuèit existís gaireben pas pus dins las grandas metropòlis.

== Bibliografia ==

* {{Obratge|nom=Alain|cognòm=Cabantous|títol=Histoire de la nuit (XVIIe-XVIIIe siècles)|editor=Fayard|luòc=París|an=2009}}

== Articles connèxes ==

* [[Jorn]]
* [[Paradòxa d'Olbers]]
* [[Pollucion luminosa]]

=== Ligams extèrnes ===
{{Wiktionary|nuèit}}
*[http://www.canalu.tv/index.php/canalu/producteurs/universite_de_tous_les_savoirs/dossier_programmes/les_conferences_de_l_annee_2000/questions_de_sciences/pourquoi_il_fait_nuit/ "Pourquoi il fait nuit"] Vidèo conferéncia amb intervencion d'[[Hubert Reeves]].
* Site [http://www.jourdelanuit.fr "Jour de la Nuit"] 24 d'octobre de 2009, ajudatz-nos a festar la nuèit negra!

== Nòtas e referéncias ==
<references/>
{{Autoritats}}
[[Categoria:Astronomia]]