Veire la font de Montreal

{{clr}}
{{omon|Montreal (omonimia)}}
{{Infobox Vila
|carta=ca
|nom= Montreal
|nom2=''Monréal''
|blason= Armoiries_de_Montr%C3%A9al.svg
|bandièra= Flag_of_Montreal.svg
|nom de division1=País
|division1={{Canadà}}
|títol autoritat=
|autoritat= 
|nom de division2=Província
|division2=[[Fichièr:Flag_of_Quebec.svg|20px]] [[Quebèc]]
|títol autoritat2=
|cp= 
|mapa= 
|imatge de mapa=
|latitud= 45.504629
|longitud= -73.556860
|estatut= 
|altitud= 
|altmax =(mont Reial) 234
|populacion= {{formatnum:1988243}}
|annada-pop=[[2014]]
|superfícia=363.97 
|cònsol=[[Denis Coderre]]
|sits-toristics=
|divèrs= 
|imatge=Montreal Montage July 7 2014.jpg
|talha imatge=
|legenda=.
|url= [http://ville.montreal.qc.ca ville.montreal.qc.ca]
|imatgeloc=
}}
'''Montreal'''<ref group=N>Lo CLO vòl escriure "Montréal" ambe lo diacritic francés</ref> o '''Mont Re(i)au''' (''Mount-Re(i)au'' en [[nòrma mistralenca]]{{DPFP}}; ''Montréal'' en [[francés]]) es la segonda pus granda [[vila]] de [[Canadà]] e se situa dins lo sud de la [[Províncias e territòris de Canadà|província]] de [[Quebèc]], que n'es la principala metropòli<ref>{{ligam web|títol=Charte de la Ville de Montréal |site=Publications du Québec |date=2015 |url=http://www2.publicationsduquebec.gouv.qc.ca/dynamicSearch/telecharge.php?type=2&file=/C_11_4/C11_4.htm |consultat le=4 de febrièr de 2015}}</ref>.  Sa populacion es tres còps pus importanta que la de [[Quebèc (vila)|Quebèc]], la capitala de la província
. En [[2011]], la vila comptava {{unitat|1649515|abitants}}, e son aira urbana prèp de quatre milions. En [[2006]], aperaquí 53 % de sa populacion èra de [[francés|lenga francesa]], 13 % èra de [[anglés|lenga anglesa]] e 34 % d'una autra lenga<ref>{{Ligam web |url=http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/92-596/index.cfm?Lang=fra|títol=Certaines tendances relatives aux données pour Montréal (V) Data quality note(s) for Montréal, recensements de 2006, 2001 et 1996 |année=2006 |date=6 avril 2008 |site=www.statcan.ca |éditeur=[[Statistique Canada]] |consultat le=18 octobre 2009}}</ref>{{,}}<ref>{{Ligam web |url=http://ville.montreal.qc.ca/portal/page?_pageid=2076,2453845&_dad=portal&_schema=PORTAL |titre=Montréal en statistiques |auteur=Ville de Montréal |consultat le=12 avril 2010}}</ref>, ne fasent una de las vilas pus [[cosmopolitisme|cosmopòlitas]] del monde<ref>Direction de la diversité sociale, ''Montréal:Ville interculturelle'', Ville de Montréal, juin 2011 [http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/culture/cities/Montrealmemoire_fr.pdf consulté en ligne] le {{1er}} août 2011</ref>.

L'Agéncia Espaciala de Canadà i a son sèti social.
== Toponimia ==
[[Fichièr:Mont royal oriental.jpg|thumb|left|Gravadura de Pierre-Charles Canot illustrant Montreal e lo mont Reial vist del fluvi de Sant Laurenç al sègleXVIIIen]]
En [[Mohawk (lenga) language|Kanien’kéha]] (lenga mohawk), l'isla de Montreal es sonada ''Tiohtià:ke Tsi'' (un nom que fa referéncia als rabeges de Lachine, al sud oèst de l'isla) o ''Ka-wé-no-te''. En [[Ojibwa (lenga)|Anishninaabemowin]] (ojibwa), l'endrech es nomenat ''Mooniyaang''<ref>http://onishka.org/art-et-communaute/</ref> (un nom que significa "lo primièr arrèst" e qu'aperten a la [[Profecia dels set fuòcs]]).

Pus tard, es l'explorador [[Ducat de Bretanha|breton]] [[Jacques Cartier]], pendent son segond viatge en America, que bategèt la montanha que domina la vila. Dins son raconte de viatge, ditz : "''Et au parmy d'icelles champaignes est scituee et assise la ville de Hochelaga pres et joignant une montaigne qui est alentour d'icelle labouree et fort fertille de dessus laquelle on veoyt fort loing. Nous nommasmes icelle montaigne le mont Royal". ''("E entre aquelas campanhas es situada e assetada la vila d'Ochelaga al ras d'una montanha als alentorns laurats e fertils e ont òm vei fòrça luenh. Nomenèrem aquela montanha lo Mont Reial.")

Pasmens la forma del toponim ''Montréal'' en luòc d’un ''*Mont Royal'' esperat, es atestada tre 1575 a cò de [[François de Belleforest]], gentilòme originari d'Occitània. D'efièch, lo tipe toponimic ''[[Montreal (omonimia)|Montreal]]'', commun en Occitània, es principalament caracteristic de la [[Occitan|lenga d'òc]], mentre qu'es escàs dins lo [[Lenga d'oïl - lengas d'oïl|domeni d'oïl]] (exemples isolats). Le terme ''mont'' en francés (e en occitan) es eissit del galloroman <small>MONTE</small> (sortit de l'[[acusatiu]] ''montem'', del latin ''mons'' « montagne »), aviá tanben lo sens de « nautor, elevacion, puèg » en francés ancian<ref>Site du CNRTL : étymologie de ''mont'' [http://www.cnrtl.fr/etymologie/Mont]</ref>, ''colline'' essent un manlèu del sègle XVIen a l'italian. ''Réal'' representa generalament la forma occitana francizada (occitan modèrn ''reial, reiau'') corespondenta al francés ancian ''royal'' qu'es atestat tre l'Edat mejana. 

E mai que lo primièr establiment francés sus l'illa pòrte lo nom de ''Ville-Marie'', es lo nom ''Montréal'' que venguèt l'apellacion de facto de la vila a partir del sègle XVIIen; mai d'una mapas ne testimònian<ref>{{Ligam web|autor=Québec, Commission de toponymie |títol=Montréal |site=Commission de toponymie du Québec |date= |url=http://www.toponymie.gouv.qc.ca/ct/ToposWeb/fiche.aspx?no_seq=42164 |consultat lo=30 de juilh de 2011}}</ref>.

Le nom venguèt oficial lo 31 de març de 1831, data de l'incorporacion de la ''Vila de Montreal''.

==Geografia==
[[Fichièr:Montréal Satellite.jpg|thumb|Vista satellitària de l'[[archipèla d'Hochelaga]]]]
===Situacion===
La vila es situada sus l'[[illa de Montreal]], dins l'[[archipèla d'Hochelaga]], en bordura del [[Sant Laurenç (riu)|Sant Laurenç]], a proximitat d'[[Ontàrio]] e dels [[Estats Units]]<ref>Linteau, Paul-André, ''Montréal'', l’Encyclopédie Canadienne, [https://web.archive.org/web/20111228144550/http://www.thecanadianencyclopedia.com/index.cfm?PgNm=TCE&Params=F1ARTF0005401 consultée en ligne] le {{1er}} août 2011.</ref>{{,}}<ref>''Situation géographique'', Montréal International, [https://web.archive.org/web/20160305182035/http://www.montrealinternational.com/talents-strategiques/vivre-a-montreal/carte-du-grand-montreal/ consultat en linha] le {{1er}} août 2011.</ref>. Montreal se situa a 45° 31′ de latitud nòrd e a 73° 39′ de longitud oèst. Situat dins lo sud de Quebèc en Canadà, dins l'[[archipèla d'Hochelaga]], al jonhent de [[Sant Laurenç (riu)|fluvi Sant Laurenç]] e de la [[Ottawa (riu)|ribièira dels Outaouais]], es delimitat sus sa riba sud per le [[lac Sant Loís]], los [[rabeges de Lachine]], lo [[bacin de la Prada]] e lo fluvi Sant Laurenç proprament dit. Sus sa riba nòrd elle es banhada per lo [[lac de las Doas Montanhas]] puèi per la [[ribièira de las Prada]]. La vila ocupa la pus granda part de l'[[illa de Montreal]], la pus granda de l'archipèla amb sos {{unitat|482.8|km|2}}, en mai de l’[[illa Bizard]], l’[[illa des Sœurs]], l’[[illa Sainte-Hélène (Canadà)|illa Sainte-Hélène]] e l’[[illa Notre-Dame]].

La vila es situada dins las [[bassas tèrras de Sant Laurenç]], una granda val plana situada entre los [[Apalaches]] e las [[Montanhas Laurentianas]]. La principala elevacion de l'illa, lo [[mont Reial]], susplomba lo centre-vila de sos {{unitat|234|mètres}}.

La munucipalitat de Montreal s'estend sus {{unitat|359.96|km|2}}, enclava las municipalitats de [[Montreal-Èst]], [[Mont-Royal (Quebèc)|Mont-Royal]], [[Hampstead (Quebèc)|Hampstead]], [[Côte-Saint-Luc]], [[Montreal-Oèst]] e [[Westmount]] e parteja de frontièras terrèstras dins lo [[West Island (Montreéal)|West Island]] amb [[Beaconsfield (Quebèc)|Beaconsfield]], [[Baie-D'Urfé|Baie-d'Urfé]], [[Dorval]], [[Dollard-Des Ormeaux]], [[Kirkland (Quebèc)|Kirkland]], [[Pointe-Claire]], [[Sainte-Anne-de-Bellevue]] e [[Senneville (Quebèc)|Senneville]].

Lo centre istoric de la vila, tanben dich lo Montreal vièlh, se situa sus las ribas del fluvi Sant Laurenç, a qualques quilomètres en aval dels [[rabeges de Lachine]]. L'ipercentre amb sos [[gratacèl]]s es situat tot près, sus una terrassa entre lo fluvi e lo versant sud del [[mont Reial]] ; long del baloard René-Lévesque.
[[Fichièr:Montreal Twilight Panorama 2006.jpg|thumb|center|800px|Vista del centre-vila a partir del [[mont Reial]], l'ivèrn]]
=== Clima ===
[[Fichièr:Neige Montreal.JPG|thumb|Carrièra de Montreal après une tempèsta de nèu màger]]

Las donadas climaticas oficialas de Montreal son reculhidas a l'[[Aeropòrt internacional Pierre-Elliott-Trudeau]] de Montreal situat a {{unitat|36|mètres}} d'altitud a {{unitat|25|quilomètres}} a l'oèst del centre-vila, coordonadas {{coord|45|28|N|73|45|W}}. La region de Montreal ten un [[clima continental umid]] amb fòrta [[amplituda termica]]. De 1971 a 2000, la temperatura mejana annadièra s’es enauçada a {{unitat|6.2|°C}}<ref name="ClimatTrudeau">{{Ligam web|url=http://www.climat.meteo.gc.ca/climate_normals/results_f.html?stnID=5415&lang=f&dCode=1&province=QUE&provBut=&month1=0&month2=12|titre=Archives nationales d'information et de données climatologiques : MONTREAL/PIERRE ELLIOTT TRUDEAU INTL A|autor= Environnement Canada|éditeur= |consultat lo=5 de setembre de 2011}}</ref>. Le mes pus caud es julhet, amb una temperatura mejana de {{unitat|20.9|°C}}, e pus fred es genièr amb una mejana de {{unitat|-10.2|°C}}<ref name="ClimatTrudeau"/>. Òm i compta en mejana cada an 8 jorns en dessús de {{unitat|30|°C}} e 17 jorns en dejos de {{unitat|-20|°C}}. La temperatura pus bassa jamai enregistrada foguèt {{tmp|-37.8|°C}}, lo [[15 de genièr]] de [[1957]] ; la temperatura pus enauçada foguèt {{tmp|37.6|°C}}, le [[1èr d'agost]] de [[1975]]<ref name="ClimatTrudeau"/>. L'[[humidex]] pus enauçat foguèt 47,2 lo [[17 de junh]] de [[1994]] e lo [[refregiment eolian]] pus bas foguèt de - 49,1 lo 23 de genièr de 1976. {{Refnec}} Segon un estudi publicat lo [[5 de decembre]] de [[2005]] per lo [[ministèri del Desvolopament durable, de l'Environament e dels Parcs de Quebèc]], l'oèst del Quebèc meridional se seriá rescalfat de 1 a {{tmp|1.25|°C}} de [[1960]] à [[2003]]<ref>{{Ouvrage|nom1=MDDEP, Québec|titre=Le réchauffement du climat : une réalité du Québec méridional| |lien éditeur= |lieu= |jour= |mois= |année=2005|lire en ligne=http://www.mddelcc.gouv.qc.ca/communiques/2005/c051205_carte.pdf|consulté le=5 septembre 2011}}</ref>.

Dins lo periòde de 1971 a 2000, Montreal a recebut aperaquí {{unitat|979|mm}} de [[precipitacions]] l'an, {{unitat|764|mm}} jos forma de pluèja e {{unitat|218|cm}} e de nèu<ref name="ClimatTrudeau"/>. La data mediana de la primièra nèu se situa del {{1èr}} al 15 de decembre e la de la fonda del cobèrt de nèu de contunh del {{1èr}} al 15 d'abril ; siá un total d'aperaquí 4 meses de cobèrt nevós<ref>{{Lien brisé|lien=http://atlas.nrcan.gc.ca/auth/francais/maps/environment/climate/snowcover/startsnowcover|titre=L’Atlas du Canada - Date médiane d’apparition de la couverture neigeuse continue|auteur= Environnement Canada|consulté le=6 septembre 2011}}</ref>{{,}}<ref>{{Lien brisé|lien=http://atlas.nrcan.gc.ca/auth/francais/maps/environment/climate/snowcover/endsnowcover|titre=L’Atlas du Canada - Date médiane de fonte de la couverture neigeuse continue|auteur= Environnement Canada|consulté le=6 septembre 2011}}</ref>. Lo jorn pus pluviós foguèt lo [[8 de novembre]] de [[1996]] en Quebèc, amb {{unitat|94|mm}} enregistrats en una sola jornada<ref name="ClimatTrudeau"/>. La nevada pus voluminosa jamai enregistrada en una sola jornada foguèt lo [[27 de decembre]] de [[2012]] en [[Quebèc]] amb una precipitacion de {{unitat|45|cm}}<ref>{{Ligam web|títol=Des chutes de neige records|éditeur=|auteur=[[Société Radio-Canada|Radio-Canada]]|url=http://www.radio-canada.ca/nouvelles/environnement/2012/12/27/001-neige-tempete-27decembre2012.shtml|date=28 décembre 2012|consultat lo=6 de febrièr  de 2012}}</ref>, alara que sus un periòde de 24 oras lo recòrd es estat establit del 4 al 5 de març de 1971, amb una precipitacion de {{unitat|47|cm}} durant la famosa [[Tempèsta de nèu del 3 al 5 de març  de 1971 sus l’èst de Canadà|tempèsta del sègle]]<ref>{{Ligam web|títol=La tempête du siècle. Ah ! comme la neige a neigé du 3 au 5 mars 1971 !!|éditor=[[Climat-Québec|{{abr|CRIACC|
Centre de Ressources en Impacts et Adaptation au Climat et à ses Changements}}]]|auteur=[[Service météorologique du Canada]]|url=http://www.climat-quebec.qc.ca/htdocs/data_fixe/page/fr/p_suivi_climatologique/p_evenements_exceptionnels/Latempetedusiecle.pdf
|date=mars 2001|format=pdf|consulté le=30 janvier 2013}}</ref>. Los 26 e 27 de decembre de 1969, la metropòli de Quebèc visquèt sa pus fòrta tempèsta amb mai de {{unitat|70|cm}} en 48 oras, recòrd qu'es sempre pas batut uèi. La granda cobèrta nevosa es estada mesurada lo 12 de marsç de 1971 amb {{unitat|102|cm}}<ref name="ClimatTrudeau"/>.
[[File:Montréal en hiver et en été depuis le bélvèdere du Mont-Royal.jpg|thumb|222x222px|Montreal a la prima de 2015 (naut) e en ivèrn 2014-2015 (bas) vist del Mont Reial.]]

==Istòria==
===Ochelaga===
[[Fichièr:Map of Hochelaga.jpg|thumb|Mapa del viltage d’Oochelaga per [[Giacomo Gastaldi]] segon lo raconte de Jacques Cartier]]
De pròvas arqueologicas mòstran que las [[Primièras Nacions]] ocupavan l'illa de Montreal 4000 ans i a.<ref>Centre d'histoire de Montréal. ''Le Montréal des Premières Nations.'' 2011. P. 15.</ref> Cap a l'an mila, comencèron de cultivar de [[milh]]. I a qualques centenas d'annadas, bastiguèron de vilatges fortificats.<ref>{{cite web|publisher=Société de développement de Montréal|title=Place Royale and the Amerindian presence|date=September 2001|url=http://www.vieux.montreal.qc.ca/tour/etape9/eng/9text3a.htm|accessdate=March 9, 2007}}</ref> Los [[Iroquoians del Sant Laurenç]], un pòble distinct de la nacion [[Iroqués|iroquesa]] que viviá alara en la [[Nòva York]] actuala, establiguèron lo vilatge d'[[Ochelaga]] al pè del Mont Reial dos sègles abans l'arribada dels franceses.  Los arqueològs an trobats de pròvas de sas abitacions ailà e dins d'autres endreches de la val, al mens dempuèi lo sègle XIV.<ref name="Tremblay">{{cite book|first=Roland|last=Tremblay|year=2006|title=The Saint Lawrence Iroquoians. Corn People.|location=Montréal, Québec, Canada|publisher=Les Éditions de l'Homme}}</ref> L'explorador francés [[Jacques Cartier]] visitèt ''Ochelaga'' lo 2 d'otobre de 1535, e estimèt la populacion locala a "mai de mila personas".<ref name="Tremblay"/>


Quora [[Samuel de Champlain]] explorèt le fluvi en 1603, près de 70 ans mai tard, los Iroquoians ocupava pas pus l'illa de Montreal e lo país bassòl de Sant Laurenç. Ochelaga, lo vilatge descrit per Cartier aviá desaparegut ; los istorians poguèron pas jamai conéisser son emplaçament exact<ref>{{harvsp|Linteau|1992|p=13}}</ref>.

En [[1611]], Champlain establiguèt un pòst de negòci de forradura sasonièr sus l'illa de Montreal, en un luòc que nomenèt ''[[Place Royale (Montreal)|Place Royale]]'' (uèi [[Pointe-à-Callière]]). Deguèt l'abandonar en seguida de las atacas dels guerrièrs [[Mohawks]]<ref>{{harvsp|Linteau|1992|p=16-17}}</ref>.

===Ville-Marie===
[[Fichièr:Place d'Armes-Maisonneuve.jpg|thumb|upright=0.7|[[Paul Chomedey, sieur de Maisonneuve]], considerat coma la fondador de la vila]]
La colonizacion francesa de Montreal comencèt vertadièrament amb l’establiment de la ''[[Société Notre-Dame de Montréal]]'' e la fondacion de [[Ville-Marie]], una [[Mission (christianisme)|colonia missionària]] creada per evangelizar
los [[Pòbles indigènas d'America|pòbles natius]], lo 17 de mai de 1642<ref>{{harvsp|Linteau|1992|p=22}}</ref>. La societat es dirigida per [[Jérôme Le Royer, sieur de La Dauversière]], [[Jean-Jacques Olier]], [[Paul Chomedey, sieur de Maisonneuve]] e [[Jeanne Mance]],  una missionària que fondèt l’espital [[Hôtel-Dieu de Montréal]]<ref>[http://encyclo.bibliomontreal.com/?p=11187 Bibliothèques Montréal : ''Jeanne Mance, cofondatrice de Montréal'']</ref>.
Montreal coneguèt de debuts precaris. La cinquantena de colons se paravan sovent dins lo [[fòrt Ville-Marie]] ; d'unes foguèron tuats o capturats pels iroqueses. Aquesta sistuacion fasiá l'agricultura de mal practicar. En mai, la ''Société Notre-Dame de Montreal'' arribava pas a convertir sufisentament d'amerindians per assegurar la creissença demografica<ref>{{harvsp|Linteau|1992|p=23}}</ref>. Maisonneuve foguèt obligat de tornar en França per tal de recrutar d'autres colons en [[1653]] e en [[1659]] ; aquestes esfòrces faguèron venir 200 colons entre los quals [[Marguerite Bourgeoys|sœur Marguerite Bourgeoys]], la fondatritz de la ''Congrégation de Notre-Dame de Montréal'' en 1659<ref name="linteau-24"/>. Aqueles novèls arribants permetèron lo desvolopament de l'agricultura qu'assegurèt la subrevida e lo desvolopament de Ville-Marie.

En [[1663]], la Nòva França venguèt una província reiala. Foguèt plaçada jol comandament del [[Conselh sobeiran de la Nòva França]] qui relevava de l'autoritat dirècte de [[Loís XIV de França|Loís XIV]]. La societat de  ''Notre-Dame'' foguèt dissolguda lo meteis an. Maisonneuve foguèt remandat en França pel governador [[Alexandre de Prouville de Tracy]]<ref name="linteau-24"/>. La senhoriá de Montreal foguèt daissada al [[Séminaire Saint-Sulpice|Seminari Sant Sulpici de París]] en [[1665]]. Los [[Compagnie des prêtres de Saint-Sulpice|sulpicians]] influencièron d'un biais significatiu lo desvolopament de Montreal<ref name="linteau-24"/>.

Lo [[pelissariá|comèrci de las pelissas]] venguèt a partir de [[1665]], gràcia a d'intervencions militaras francesas, una part principala de l'economia de Montreal<ref>{{harvsp|Linteau|2007|p=32}}</ref>. Las pelissariás venentas de la [[Ottawa (riu)|ribièira dels Outaouais]] transitavan a Montreal que comptava mai de 600 abitants a aquesta epòca<ref>{{harvsp|Linteau|1992|p=32}}</ref>{{,}}<ref>{{harvsp|Linteau|1992|p=35}}</ref>{{,}}<ref>{{harvsp|Linteau|1992|p=41}}</ref>. Los sulpicians faguèron bornar las carrièras de çò qu'es uèi lo [[Montreal Vièlh]] en [[1672]]. La vila foguèt fortificada en [[1687]]<ref>{{harvsp|Linteau|1992|p=44}}</ref>.
Pendent que Montreal se desvolopava, d'autres sectors de poblament apareissián sus l'isla de Montreal. En amont dels [[rabeges de Lachine|rabeges del Sault-Saint-Louis]] sul Sant Laurenç, un fieu foguèt daissat a l'explorador [[René Robert Cavelier de la Salle]] que fondèt [[Lachine]] en [[1669]]. Al Sault-au-Récollet, al nòrd de l'isla, sus la [[ribièira de las Pradas]], una mission foguèt fondada pels sulpicians en [[1696]].

[[Fichièr:Capitulation Montreal.jpg|thumb|Capitulacion dels franceses de cara a l’armada [[Grand Bretanha|britanica]] a Montreal le [[8 de setembre]] de [[1760]].]]

Malgrat qualques passas de tranquilitat, las [[Guèrras francoiroquesas]] fasián de mai en mai de degalhs dins la colonia a la fin del sègle XVIIen. Òm compta entre los eveniments sagants que survenguèron prèp de Montreal lo [[chaple de Lachine]] lo [[5 d'agost]] de [[1689]].

En agost de [[1701]], lo tractat de la [[Granda Patz de Montreal]] metèt fin a las ostilitats. {{formatnum:1200}} [[amerindians]] d'una quarantena de nacions de la region dels Grands Lacs e mai d'un notables de Nòva França, coma lo governador [[Hector de Callières]], s'amassan a Montreal per la signature del tracat<ref name="GrandePaix">{{Ouvrage|langue=fr |nom1=Encyclopédie de l'Agora |titre=Grande Paix de Montréal |jour=1 |mois=juin |année=2006 |lire en ligne=http://agora.qc.ca/dossiers/Grande_Paix_de_Montreal |consulté le=15 août 2011}}</ref>.

L'expansion de Montreal se perseguís durant la primièra mitat del sègle XVIIIen, los primièrs [[barri]]s apareisson durant los [[ans 1730]] quora la vila compta aperaquí {{formatnum:3000}} abitants<ref>{{harvsp|Linteau|1992|p=42}}</ref>. En mai del negòci de las pelissas, la vila venguèt lo centre d'un territòri agricòla en plena creissença.

Començada pauc abans la [[guèrra de Sèt Ans]], las [[guèrras francoindianas]] oposavan los franceses e los britanics amb cadun sos aligats amerindians a partir de [[1754]]. En mai de la [[citadèla de Montreal]], los franceses avián a l'epòca mai d'un fòorts sur l'illa de Montreal coma ''fòrt Lorette'', ''fòrt de la Montagne'', ''fòrt de Pointe-aux-Trembles'' e ''fòrt Senneville''.

L'eissida de la [[batalha de las planas d'Abraam]], una victòria britanica, a [[Quebèc (vila)|Quebèc]] lo [[13 de setembre]] de [[1759]] anóncia la fin de la [[Nòva França]]. Malgrat una darrièra temptativa de tornar prene la vila a la [[batalha de Sainte-Foy]] lo [[28 d'abril]] de [[1760]], lo [[duc de Levís]] es constrenh de replegar sas tropas a Montreal.

Lo [[8 de setembre]] de [[1760]], las tropas francesas a Montreal<ref>Laurent Turcot, ''‘The Surrender of Montreal to General Amherst’ de Francis Hayman et l’identité impériale britannique'', MENS : Revue d'histoire intellectuelle et culturelle. {{abrd|Vol.|Volume}} 12, n<sup>o</sup> 1, automne 2011, {{p.|91-135}}.</ref>, commandées par [[Pierre de Cavagnal, Marquis de Vaudreuil]], se rendon a l’armada [[ReialmeUnit|britanica]] comandada per Lord [[Jeffery Amherst]]<ref>Références historiques : ''French Fortresses in North America 1535-1763: « Québec, Montréal, Louisbourg and New Orleans »'', par René Chartrand, Osprey Publishing.</ref>. Lo [[Tractat de París (1763)|tractat de París]] de [[1763]] marquèt la fin de la Nòva França.

==Veire tanben==
===Bibliografia===
===Articles connèxes===
===Ligams extèrnes===

==Nòtas e referéncias==
===Nòtas===
<references group=N/>
===Referéncias===
{{reflist}}

[[Categoria:Vila de Quebèc|Montreal]]
[[Categoria:Region de Quebèc]]
[[Categoria:Anciana capitala de país]]
[[Categoria:Vila olimpica]]