Veire la font de Macedònia del Nòrd

<!--Article redigit en lengadocian--> 
{{Omon|Macedònia (omonimia)}}

{{Infobox País
 | carta                         = 
 | nom_occitan                   = Republica de Macedònia del Nòrd
 | de                            = 

 | nom_local                     = Република Северна Македонија
 | lenga                         = mk
 | prononciacion                 = 
 | transliteracion               = Republika Severna Makedonija

 | nom_local2                    = Republika Veriore e Maqedonisë
 | lenga2                        = sq
 | prononciacion2                = 

 | nom_local3                    = Kuzey Makedonya Cumhuriyeti
 | lenga3                        = tr
 | prononciacion3                = 

 | nom_local4                    = 
 | lenga4                        = 
 | prononciacion4                = 

 | nom_local5                    = 
 | lenga5                        = 
 | prononciacion5                = 

 | bandièra                      = Flag of Macedonia.svg
 | legenda bandièra              = 
 | blason                        = Coat of arms of North Macedonia.svg
 | legenda blason                = 
 | devisa                        = 
 | mapa                          = Europe-Republic of North Macedonia.svg
 | legenda mapa                  = 
 | lengas oficialas              = [[Macedonian]]
 | lengas regionalas             = 
 | capitala                      = [[Skopje]]
 | coordenadas_capitala          = 
 | mai_granda_vila               = 
 | coordenadas mai granda        = 
 | tipe_govèrn                   = Republica parlamentària
 | títols_dirigents              = [[Lista dels presidents de Macedònia del Nòrd|President de la Republica]]<br><br><br>[[Lista dels primièrs ministres de Macedònia del Nòrd|President del conselh]]
 | noms_dirigents                = [[:mk:Гордана Силјановска-Давкова|Gordana Siljanovska-Davkova]] (Гордана Силјановска-Давкова)<br/>[[:mk:Христијан Мицкоски|Hristijan Mickoski]] (Христијан Мицкоски)
 | superfícia_totala             = 25 713
 | superfícia_reng               = 145
 | percentatge_aiga              = 1.9%
 | populacion_totala             = 1 832 696
 | populacion_annada             = 2021
 | populacion_reng               = 
 | densitat                      =  80,1 ab./km²
 | tipe_independéncia            = 
 | país_independéncia            = [[Iogoslavia]]
 | data_independéncia            = [[8 de septembre de 1991]]
 | gentilici                     = 
 | IDH                           = 0,774
 | IDH_annada                    = 2019
 | IDH_categoria                 = elevat
 | IDH_reng                      = 82
 | còde_país                     = MK
 | fus_orari                     = +1
 | imne_nacional                 = [[Denes Nad Makedonija]]
 | domeni_internet               = .mk
 | indicatiu_telefonic           = 387
 | organizacions_internacionalas = 
 | nòtas                         = 
 }}
'''Macedònia del Nòrd''', oficialament la '''Republica de Macedònia del Nòrd''' (en [[macedonian (eslau)|macedonian]]: Република Северна Македонија, ''Republika Severna Makedonija''; en albanés: ''Republika e Maqedonisë së Veriut''), es un [[estat]] situat en [[Euròpa]] del Sud-Èst, dins los [[Balcans]]. La capitala es [[Skopje]] e lo gentilici es '''macedonian -a'''.

Fins en 2019, lo nom oficial de l'Estat èra la '''Republica de Macedònia''': per aquela rason, lo país èra implicat dins un desacòrd de longa tòca sus son nom amb Grècia, qu'a pres fin en junh de 2018 gràcias a l'acòrdi de Prespa. Malgrat la malescaduda del quorum pendent lo referendum de confirmacion del 30 de setembre, lo parlament macedonian a aprovat en genièr de 2019 un emendament constitucional per adoptar lo nom de Macedònia del Nòrd, vengut oficial lo 12 de febrièr seguent[6] e poder atal aderir a la denominacion novèla de l'[[Organizacion del Tractat de l'Atlantic Nòrd|OTAN]] lo 27 de març de 2020 e obrir la via a la dintrada dins l'Union Europèa, essent lo país demest los candidats oficials a l'adesion a l'UE.

Es environat per [[Grècia]], [[Bulgaria]], [[Serbia]], [[Kosova]]<ref group="Nòtas">Kosova es pas reconeguda per totes los país es reivindicada per Serbia, mas Macedònia del Nòrd a reconeguda oficialament Kosova e los dos Estats an mutualament reconegut lor frontièra communa.</ref> e [[Albania]]. Son territòri nacional es d'una [[Aira|superfícia]] de {{formatnum:25713}}&nbsp;km² e la populacion èra de {{formatnum:1832696}} estatjants ([[2021]]).

Abans de son cambiament de nom en rason d'un desacòrdi de [[Grècia]] sus sa denominacion — una de las [[provincias grègas]] pòrta tanben lo nom de [[Macedònia (Grècia)|Macedònia]] — la màger part de las organizacions internacionalas (coma l'[[OTAN]] e l'[[Union Europèa]]) e dels Estats estrangièrs apelavan oficialament aqueste país l''''Anciana Republica Iogoslava de Macedònia''', o en forma abreujada, la '''FYROM''' (en anglés ''Former Yugoslav Republic of Macedonia''). Pasmens s'utilizavan largament, per rason de comoditat, dins los tèxtes mens oficials (comunicats, telegramas, ligams de navegacion dels sites dels ministèris dels Afars Estrangièrs) los tèrmes de ''Macedònia'' e de ''Republica de Macedònia''

== Istòria ==

{{veire|Istòria de la Republica de Macedònia}}

=== Un territòri disputat ===

Nom dau reiaume [[Antiquitat|antic]] dau [[nòrd]] de [[Grècia]] que foguèt a l'origina de l'empèri d'[[Alexandre lo Grand]], lo tèrme « Macedònia » designava au sègle XIX la region dei fluvis [[Vardar]] e [[Struma]]. Un pòble eslau, lingüisticament pròche dei [[Bulgaria|Bulgars]], i èra installat. Foguèt pauc a pauc dich Macedonians segon lo nom dau territòri.

L'installacion deis Eslaus dins la region sembla datar dau sègle VII car de tèxtes dei periòdes precedents la depintan coma un país grèc. Son evangelizacion definitiva se debanèt dins lo corrent dau sègle IX. Integrada au sen de l'[[Bulgaria|Empèri Bulgar]], la region foguèt conquistada per lei [[Empèri Bizantin|Bizantins]] au començament dau sègle XI. Pasmens, après lo [[batalha de Manzikert|desastre de Manzikert]], [[Constantinòble]] conoguèt tornarmai un periòde de declin e un segond [[Bulgaria|Empèri Bulgar]] se formèt a la fin dau sègle XII en [[Bulgaria]] e en Macedònia. Grèvament afeblit per una incursion [[Empèri Mongòl|mongòla]] en [[1242]], aquel empèri deguèt faciar l'emergéncia dau reiaume sèrbe de [[Stefan Dusan]] ([[1331]]-[[1355]]) que conquistèt Macedònia e installèt sa [[capitala]] a [[Skopje]].

Dins lo corrent deis annadas 1380, lei [[Empèri Otoman|Turcs Otomans]] conquistèron Macedònia. La gardèron fins a [[1912]] e ne'n faguèron un pielon de son implantacion [[Euròpa|europèa]]. Ansin, i installèron de populacions turcas que venguèron se subrepausar a una trama forma de pòbles eslaus, albanés, grècs e valacs. 

=== Entre Sèrbes e Bulgars ===

La question de l'identitat dei populacions de Macedònia (la « question macedoniana ») apareguèt dins lo corrent deis annadas ambé la creacion d'una glèisa autocefala bulgara. Opausèt principalament Sèrbes e Bulgars que comencèron de fondar d'escòlas dins la region per i instaurar son influéncia. Aquò favorizèt l'emergéncia de movements [[nacionalisme|nacionalistas]] macedonians e partir de [[1893]], l'[[Organizacion Revolucionària Interiora Macedoniana]] (ORIM) comencèt una campanha d'atemptats còntra lei Turcs. Puei, en [[1903]], foguèt organizada una insureccion populara durament reprimida per leis Otomans.

La multiplicacion dei destruccions e dei chaples entraïnèt una intervencion dei poissanças [[cristianisme|crestianas]]. Afeblit per de decennis de crisi, l'[[Empèri Otoman]] deguèt acceptar la creacion d'una polícia internacionala per restablir l'òrdre en Macedònia. Aquò entraïnèt la formacion d'una societat secrèta d'[[oficièr|oficiers]] turcs que prenguèron lo poder en [[1908]] (movement dei Jovei Turcs). Pasmens, d'inspiracion [[nacionalisme|nacionalista]], la politica dei Jovei Turcs entraïnèt rapidament d'insureccions novèlas dins totei lei regions [[cristianisme|crestianas]] de l'Empèri.

En [[1912]], la multiplicacion dei trèbols dins lo territòri otoman encoratjèt la formacion d'una aliança ofensiva antiturca gropant [[Serbia]], [[Bulgaria]], [[Grècia]] e [[Montenegro]]. Lo pretèxte de la guèrra foguèt lo refús de [[Constantinòble]] d'un [[ultimatum]] demandant de reformas fòrça importantas en Macedònia. Lo conflicte ([[Premiera Guèrra Balcanica]]) durèt d'octòbre de [[1912]] a març de [[1913]] e s'acabèt per una desfacha turca. La màger part de Macedònia foguèt conquistada per [[Serbia]], çò que maucontentèt [[Bulgaria]]. Ansin, [[Sofia]] foguèt a l'iniciativa d'una guèrra suplementària ([[Segonda Guèrra Balcanica]]) perduda per lei Bulgars. En aost de [[1913]], lo [[Tractat de Bucarèst (1913)|Tractat de Bucarèst]] definiguèt lo traçat novèu dei [[frontiera]]s dei [[Balcans]]. Macedònia i foguèt principalament partejada entre [[Grècia]] (la region de Salonica) e [[Serbia]] (la quasi totalitat de la Macedònia actuala). [[Bulgaria]] obtenguèt la region de la vila de [[Strumica]].

Après aquela revirada, lei Bulgars assaièron de conquistar Macedònia durant lei dos conflictes mondiaus. En octòbre de [[1915]], jonhèron lo camp deis Empèris Centraus e participèron a la conquista de [[Serbia]]. Pasmens, en [[1918]], lei còntra-ofensivas de l'Entenduda entraïnèron la rompedura dau frònt bulgar e la liberacion dau territòri sèrbe. En [[1941]], l'armada bulgara participèt a l'invasion de [[Iogoslavia]] e lo govèrn de [[Sofia]] organizèt una campanha massiva d'assimilacion dei populacions macedonianas. Dins aquò, en [[1944]], lei soudats bulgars deguèron se retirar sota la pression dei partisans de [[Tito]].

=== La Republica Socialista de Macedònia ===

[[Tito]] foguèt a l'origina de la Macedònia modèrna en [[1946]]. D'efèct, durant lo periòde dau Reiaume de Iogoslavia ([[1918]]-[[1941]]), lei Macedonians fasián partida de Serbia e avián ges d'estatut particular. Au contrari, au sen de la Federacion de Iogoslavia, formèron una republica constituva dicha [[Republica socialista de Macedònia|Republica Socialista de Macedònia]]. Una lenga macedoniana oficiala, diferenta dau [[bulgar]], foguèt creada a partir de dialèctes locaus. Aquò permetèt de reglar la « question macedoniana » mai de dificultats novèlas apareguèron rapidament, especialament en causa de la preséncia de minoritats albanesas e turcas importantas.

=== La Macedònia independenta ===

Republica paura de la Federacion de Iogoslavia, la [[Republica socialista de Macedònia|RS de Macedònia]] aviá ges d'interès dins la division dau país. Lei Macedonians adoptèron donc una politica prudenta e leis eleccions de 1990 permetèron pas de desgatjar una majoritat politica clara. En genier de [[1991]], [[Kiro Gligorov]] (èx-comunista) foguèt elegit a la presidéncia. L'armada federala quitèt rapidament lo país ambé l'intensificacion dei combats en [[Croàcia]] e lo país votèt en favor de son [[independéncia]] en setembre de [[1991]].

L'independéncia entraïnèt un conflicte quasi immediat ambé [[Grècia]] quant au nom dau país e sei simbòls. D'efèct, [[Atenas]] s'opausèt a l'utilizacion de Macedònia — reiaume important de son istòria — per un estat non grèc. En [[1992]], una segonda controvèrsia regardèt l'adopcion d'un drapèu amb un simbòl macedonian antic (lo soleu de 16 rais). [[Grècia]] s'opausèt a l'integracion dau país novèu au sen deis institucions internacionalas principalas e [[Skopje]] foguèt obligat de negociar. En [[1993]], un compromés permetèt au país de venir sòci d'organizacions internacionalas sota lo nom de « Former Yugoslav Republica of Macedonia » (FYROM). Çaquelà, certans estats reconeguèron unilateralament lo nom constitucional de « Republica de Macedònia », utilizat per aquel estat, es lo cas dels [[Estats Units d’America]], de [[Russia]] e de [[China]] — los Estats Units adoptèron aquel nom en novembre de 2004 per mercejar lo FYRÒM del sosten balhat per la guèrra en [[Iraq]]. Puei, en [[1995]], un cambiament de drapèu permetèt de destendre lei relacions mai [[Grècia]] demora inflexibla sus la question dau nom oficiau de Macedònia.

Pasmens, la question pus malaisada es aquela de l'importanta minoritat albanesa dau nòrd-oèst. En despiech d'una participacion regulara d'òmes politics albanés ai govèrns successius, de violéncias toquèron la region en [[1994]] e en [[1997]]. Puei, en [[2001]], una [[Guèrra Civila de Macedònia| guèrra civila]] opausèt de març a junh l'armada regulara a una guerilha liada a l'UCK de [[Kosova]]. Un acòrd signat en aost permetèt de contentar mai d'una revendicacion albanesa ([[lenga oficiala|oficialitat]] de l'[[albanés]], aumentacion de la proporcion d'Albanés dins la foncion publica, drech de vetò dei deputats albanés sus lei decisions regardant la minoritat... etc.) en cambi d'un desarmament de la branca macedoniana de l'UCK. Aqueleis acòrds permetèron d'estabilizar la vida politica de l'estat. De [[2002]] a [[2007]], lo país conoguèt ansin un periòde de creissença economica. Pasmens, foguèt durament tocat per la [[crisi economica de 2008]].

== Politica ==

''Article detalhat : [[Politica de la Republica de Macedònia]]''

Una brèva guèrra civila en [[2001]], que i prenguèron part de rebèls albaneses a l'oest del país, s'acabèt per l'intervencion d'una pichona fòrça de l'[[OTAN]] que deviá susvelhar la fin de las ostilitats tant coma la concession pel govèrn de dreches alargats a la minoritat albanesa.

== Subdivisions ==

''Article detalhat : [[Subdivisions de la Republica de Macedònia]]''

Los Albaneses de la Republica de Macedònia se son revoltats per tal d'obténer mai de dreches : coma l'ensenhament, l'utilizacion de la lenga albanesa dins l'administracion...

== Geografia ==

[[Fichièr:mk-map.png|right|thumb|290px|Carta de la Republica de Macedònia]]
''Articles detalhats : [[Geografia de la Republica de Macedònia]] ~ [[Vilas de la Republica de Macedònia]]''

== Economia ==

''Article detalhat : [[Economia de la Republica de Macedònia]]''
<br clear="all">

== Demografia ==

''Article detalhat : [[Demografia de la Republica de Macedònia]]''

[[Fichièr:Republic of Macedonia Demo.png|thumb|630px|center|Evolucion de la demografia entre 1992 e 2003 (chifras de la [[Organizacion de las Nacions Unidas per l'alimentacion e l'agricultura|FAO]], 2005). Populacion en milièrs d'abitants.]]

== Cultura ==

''Article detalhat : [[Cultura de la Republica de Macedònia]]''

{{entèsta tablèu carta}}
|+ '''Fèstas e jorns feriats'''
! Data !! {{nwt|Nom occitan}} !! {{nwt|Nom local}} !! Remarcas
|-
|  ||  ||  || 
|- {{linha grisa}}
|  ||  ||  || 
|}

== Bibliografia ==
== Vejatz tanben ==
== Ligams extèrnes ==
== Nòtas e referéncias ==

=== Nòtas ===
<references group="Nòtas" />

=== Referéncias ===
{{reflist}}
{{Commons|Republic of Macedonia|Macedònia}}

{{païses d'Euròpa (COE)}}


[[Categoria:Macedònia|*]]
{{DEFAULTSORT:Macedònia}}