Veire la font de Làmia

{{omon|Verdon}}
{{1000 fondamentals}}
{{Taxobox debuta | animal | Làmia | White shark.jpg | [[Granda làmia blanca]] }}
{{Taxobox | embrancament | Chordata }}
{{Taxobox | sosembrancament | Vertebrata }}
{{Taxobox | classa | Chondrichthyes }}
{{Taxobox | sosclassa | Elasmobranchii }}
{{Taxobox taxon | animal | superòrdre | Selachimorpha |  }}
{{Taxobox taxons | òrdre |
*[[Carcharhiniformes]]
*[[Heterodontus|Heterodontiformes]]
*[[Hexanchiformes]]
*[[Lamniformes]]
*[[Orectolobiformes]]
*[[Pristiophoriformes]]
*[[Squaliformes]]
*[[Squatiniformes]]
}}
{{Taxobox fin}}
[[File:Male_whale_shark_at_Georgia_Aquarium.jpg|thumb|right|350px|Una làmia balena mascle dins un aqüari de Georgia]]
La '''làmia''', lo '''verdon''', lo '''peis-can''' (var. '''peis-chan, peish-can''') o lo '''peis-ferum''' (var. '''peis-feram''') ([[superòrdre]] ''Selachimorpha'') es un ensems de [[peis]]ses dotats d'una esqueleta completament [[Cartilag|cartilaginosa]] e d'un còs aerodinamic. Pòdon alenar gràcias a entre cinc e sèt [[gaunha]]s. Las làmias possedisson una pellicula d'[[escata]]s que protegís sa pèl dels [[parasit]]s e que renfòrça son idrodinamicitat.<ref name="Budker">{{cite book
| last= Budker|first=Paul
|title=The Life of Sharks
|publisher=Weidenfeld and Nicolson
| location=London
| year=1971
| id= SBN 297003070}}</ref> Tenon de dents remplaçablas. Son de predators fòrça mal coneguts, vist qu'atacan rarament los umans a mens que foguèssen intimidats.

Las làmias comprenon d'espècias que van de  la [[làmia pigmèa]] de la talha de la man, ''Euprotomicrus bispinatus'', una espècia de mar prigonda que sonque mesura {{unitat|22|cm}}, a la [[làmia balena]], ''Rhincodon typus'', lo peis lo mai gròs, que pòt aténher una longor d'aperaquí {{unitat|12|m}}  e que, coma las grandas [[balena]]s, manja pas que [[plancton]] en s'alimentar per filtracion. La [[làmia buòu]], ''Carcharhinus leucas'', es l'espècia mai coneguda e pòt nadar dins d'aiga salada o doça (se pòt trapar dins lo [[Lac Nicaragua]], en [[America Centrala]]) e dins los [[Dèlta fluvial|deltas]].
 
== Caracteristicas fisicas ==

=== Esqueleta ===
L'esqueleta d'una làmia es completament diferenta de la dels [[peisses ossoses]] coma la [[merluça]]; es facha d'un [[cartilatge]] fòrça leugièr e flexible, e mai lo cartilatge de las làmias mai vièlhas pòsca èsser a còps [[calcificacion|calcificat]], e doncas mai dur e mai regde. La maissa de la làmia es variabla e se pensa qu'a evolucionat a partir del primièr arc de brànquias. Es pas estacada al [[cran]] e a de depauses minerals suplementaris que li donan una fòrça mai granda.<ref>{{cite book| last = Hamlett| first = W. C.| title = Sharks, Skates and Rays: The Biology of Elasmobranch Fishes| publisher = Johns Hopkins University Press| date = 1999|id= ISBN 0-8018-6048-2}}</ref>

=== Respiracion ===
[[Fichièr:Parts of a shark-oc.svg|right|460px|Caracteristicas principalas de las làmias]] Coma los autres peisses, las làmias tiran d'oxigèn de l'aiga de mar quand passa per sas [[brànquia]]s. Qualques làmias possedisson una dobertura modificada sonada  [[estigma]] que se situa just darrièr l'[[uèlh]], qu'es emplegat per la respiracion.<ref name="Gilbertson">{{cite book| last = Gilbertson| first = Lance |title = Zoology Laboratory Manual| publisher = McGraw-Hill Companies, Inc.| date = 1999| location = New York|id= ISBN 0-07-237716-X}}</ref> Per encausa de sa talha e la nature de son [[metabolisme]], fòrça làmias an un besonh d'oxigèn mai important que los peisses ossoses e pòdon pas dependre dels corrents d'aiga ambients per fornir una quantitat sufisenta d'aiga oxigenada. Se per cas aquelas làmias s'arrestèssen de nadar, la circulacion de l'aiga davalariá enjós del nivèl necessari per poder alenar e l'animal s'escanariá. Aqueste foncionar qu'assegura un flux adequat de sas brànquias a partir de movements en avant se coneis en anglés coma ''ram ventilation''. Qualques làmias, coma la [[làmia noiriça]], ''Ginglymostoma cirratum'', pòdon pompar d'aiga dins sas brànquias mentre que son a se pausar.

Los procèsses de respiracion e de circulacion començan quand la sang desoxigenada viatja cap al còr, que possedís dos compartiments, de la làmia. Ailà la sang es pompadas a las brànquias de la làmia a travèrs l'artèria ventrala aòrta que divergís en artèrias braquialas aferentas. La reoxigenacion se fa dins la brànquias e la sang reoxigenada raja dins las artèrias braquialas eferentas, que se reunisson per formar l'aòrta dorsala. La sang raja a partir de l'aòrta dorsala dins tot lo còs. La sang desoxigenada del còs puèi circula a travèrs de las venas cardinalas posterioras e dintra dins los sinuses cardinals posteriors. A partir d'aquel ponch la sang dintra dins lo ventricul del còr e lo cicle se repetís. Aqueste tipe de respiracion es pas gaire eficaç e se per cas la làmia se deviá arrestar de bolegar, la sang seriá pas en condicions de circular dins tot lo còs per encausa de la manca de fòrça de l'atrium del còr.

=== Osmoregulacion ===
Contràriament als peisses, las làmias bevon pas d'aiga de mar; al contrari retenon de grandas concentracions de descais quimics dins son còs per cambiar lo gradient de difusion per tal de poder absorbir l'aiga dirèctament de la mar. Aquesta adaptacion empacha fòrça làmias de subreviure dins d'aiga fresca, e doncas son confinadas a una environa marina. Existisson qualques excepcions a aquesta règla, coma la [[làmia taure]], qu'a desvolopat un biais de modificar sa foncion renala per crear una excrecion de grandas quantitats d'urèa.<ref name="Collins">{{cite book
| last=Compagno
| first=Leonard
| coauthors=Dando, Marc & Fowler, Sarah
| title=Sharks of the World
| publisher=Collins Field Guides
| year=2005
| isbn=0-00-713610-2
| oclc=183136093 }}</ref>

=== Las dents ===
[[Fichièr:Tiger shark teeth.jpg|left|thumb|150px|Las dents d'una [[làmia tigre]]]]
Las dents de las làmias carnivòras son pas ligadas a la [[maissa]], mas inseridas dins la carn, e dins fòrça espècias son constantament remplaçadas long de la vida de la làmia; d'unas làmias arriban a pèrdre {{formatnum:30000}} dents dins sa vida. Totas las làmias an de rengs multiples de dents long del bòrd de sas maissas superiora e inferiora. De dents novèlas creisson de longa dins una rega e se desplaçan avant dins la boca coma sus un "tapís rotlant" format per la pel que i son inseridas. Per qualques làmias de rengs de dents son remplaçats cada 8–10 jorns, mentre que dins d'autras espècias pòdon durar qualques mesadas. Las dents inferioras son emplegadas essencialament per agantar las predas, del temps que las dents superioras son destinadas a talhar dedins.<ref name="Gilbertson" /> La forma de las dents depend del regim alimentari, de dents coma d'agulhas per tal d'agantar los peisses, o per exemple de dents planas per espotir los crustacèus. <br clear="all"/>

=== Coas ===

Las coas (aletas caudalas) de las làmias varian considerablament en foncion de las espècias e son adaptadas a l'estil de vida de la làmia. La coa fornís la propulsion e sa velocitat e l'acceleracion dependon de la forma de la coa. Different formas de coas mudèron a cò de las làmias per s'adaptar a d'environas diferentas.
La coa de la làmia tigre ten un larg lobe superior que delivra una poténcia maximala per nadar lentament o per una abrivada subta. La làmia tigre a una dieta variada, e per aquesta rason cal que siá capabla de virar dins l'aiga aisidament quand es a caçar, mentre que lo [[vedèl de mar]] (''Lamna nasus''), que caça de  flòtas de peisses coma los [[vairat]]s e los [[arenc]]s possedís un larg lobe inferior que li permet d'aténher una velocitat mai importanta e aital o ajuda a gardar ritme amb sas predas que nadan lèu. Tanben se pensa que las làmias emplegan lo lobe superior de sa coa per contrarrestar la fòrça portadoira generada per sas aletas pectoralas. <ref name="Nelson">{{cite book| last=Nelson | first=Joseph S. | title= [[Fishes of the World]]| publisher=John Wiley and Sons|location=New York| date= 1994|id= ISBN 0-471-54713-1}}</ref>

===Electrorecepcion===
[[File:Electroreceptors in a sharks head.svg|right |300px |thumb |Receptors de camps electromagnetics (ampolas de Lorenzini) e canals de deteccion del movement dins lo cap de la làmia.]]
Las [[ampolas de Lorenzini]] son d'organs electroreceptors. Las làmias n'an entre qualques centenats e qualques milierats. Las làmias las fan servir per detectar lo [[camp electromagnetic]] que tot èsser vivent produtz.<ref>{{cite book
|doi=10.1126/science.7134985
|author=Kalmijn AJ
|title=Electric and magnetic field detection in elasmobranch fishes
|journal=Science
|volume=218
|issue=4575
|pages=916–8
|year=1982
|pmid=7134985}}</ref> Aquò ajuda las làmias (en particular las [[làmias martèl]]) per trapar de predas. La làmia es l'animal que ten la sensibilitat electrica pus granda de tot lo règne animal. Las làmias trapan de predas amagadas dins la sabla en detectar lo [[camp electric]] que produson. Los corrents oceanics que se desplaçan dins lo camp electromagnetic terrèstre generan tanben de camps electrics que las làmias pòdon utilizar per s'orientar e benlèu navegar.<ref>{{cite book
|author=Meyer CG, Holland KN, Papastamatiou YP
|title=Sharks can detect changes in the geomagnetic field
|journal=Journal of the Royal Society, Interface
|volume=2
|issue=2
|pages=129–30
|year=2005
|pmid=16849172
|pmc=1578252
|doi=10.1098/rsif.2004.0021}}</ref>

===Linha laterala===
Aquel sistèma qu'es present en çò de nombroses peisses, en particular las làmias, permet de detectar lo movement e las vibracions dins l'aiga. La làmia pòt detectar de frequéncias entre 25 e 50&nbsp;[[Hertz|Hz]].<ref>{{cite book
| last = Popper
| first = A. N.
| author2 = C. Platt
| title = Inner ear and lateral line
| journal = The Physiology of Fishes
| issue = 1st ed.
| publisher = CRC Press
| year = 1993}}</ref>

== Espècias de làmias ==
Existisson mai de 360 espècias descrichas de làmias.
Làmias vesedoras dins las mars occitanas:

* [[Cat auguier]] o [[Gat auguier]] (''Scyliorinus stellaris'')
* [[Estordon]] (''Odontaspis taurus'')
* [[Lambarda]] (''Galeus melastomus'')
* [[Làmia blanca]] (''Carcharodon carcharias'')
* [[Làmia blava]] (''Isurus oxyrhinchus'')
* [[Làmia de l'esquina lònga]] (''Pseudotriakis microdon'')
* [[Làmia lausèrt]] (''Chlamydoselachus anguineus'')
* [[Làmia dau morre ponchut]] (''Mitsukurina owstoni'')
* [[Lentilhat]] (''Mustelus mustelus'')
* [[Meissòla]] (''Mustelus punctulatus'')
* [[Melanton]] o [[redona]] (''Lamna nasus'')
* [[Monge]] (''Hexanchus grisus'')
* [[Monge gris]] (''Cetorhinus maximus'')
* [[Monja]] (''Heptanchrias perlo'')
* [[Palona]] (''Mustelus asterias'')
* [[Pèis rata]] (''Alopias vulpinus'')
* [[Pinta rossa]] (''Scyliorhinus canicula'')
* [[Verdon]] (''Ondotaspis ferox'')

Autras làmias conoissudas:

* [[Làmia balena]] (''Rhynchodon typus'')
* [[Làmia buòu]] (''Carcharhinus leucas'')
* [[Làmia noiriça]] (''Ginglyostoma cirratum'')
* [[Làmia pelegrina]] (''Cetorhinus maximus'')
* [[Làmia de puntas negras]] (''Carcharhinus melanopterus'')
* [[Làmia ressèga]] (''Pliotrema warreni'')
* [[Làmia tigre]] (''Galeocerdo cuvier'')

== Vejatz tanben ==
* [[Lista de làmias]]

==Referéncias==
{{reflist}}

== Bibliografia ==

* {{cite book
| last                  = Géry Van Grevelynghe, Alain Diringer e Bernard Séret
| first                 = 
| authorlink            =
| last[n]               = 
| first[n]              = 
| author[n]-link        = 
| editor                = Delachaux et Niestlé
| editor-link           = 
| editor[n]-last        = 
| editor[n]-first       = 
| editor[n]-link        = 
| others                = 
| title                 = Tous les requins du monde : 300 espèces des mers du globe
| trans_title           = 
| url                   = 
| archiveurl            = 
| archivedate           = 
| format                = 
| accessdate            = 
| type                  = 
| edition               = 
| series                = 
| volume                = 
| date                  = 1999
| origyear              = 
| year                  = 
| month                 = 
| publisher             = 
| location              = 
| language              = francés
| isbn                  = 978-2603011485
| oclc                  = 
| lccn                  = 
| doi                   = 
| bibcode               = 
| id                    = 
| page                  = 
| pages                 =
| nopp                  = 
| at                    = 
| chapter               = 
| trans_chapter         = 
| chapterurl            = 
| quote                 = 
| ref                   = 
| laysummary            = 
| laydate               = 
| author-mask           = 
| author-name-separator = 
| author-separator      = 
| display-authors       = 
| separator             = 
| postscript            = 
| lastauthoramp         = 
}}
* {{cite book
| last                  = Jean-Pierre Sylvestre
| first                 = 
| authorlink            =
| last[n]               = 
| first[n]              = 
| author[n]-link        = 
| editor                = Delachaux et Niestlé
| editor-link           = 
| editor[n]-last        = 
| editor[n]-first       = 
| editor[n]-link        = 
| others                = 
| title                 = Les requins
| trans_title           = 
| url                   = 
| archiveurl            = 
| archivedate           = 
| format                = 
| accessdate            = 
| type                  = 
| edition               = 
| series                = 
| volume                = 
| date                  = 2011
| origyear              = 
| year                  = 
| month                 = 
| publisher             = 
| location              = 
| language              = francés
| isbn                  = 978-2-603-01752-4
| oclc                  = 
| lccn                  = 
| doi                   = 
| bibcode               = 
| id                    = 
| page                  = 
| pages                 =
| nopp                  = 
| at                    = 
| chapter               = 
| trans_chapter         = 
| chapterurl            = 
| quote                 = 
| ref                   = 
| laysummary            = 
| laydate               = 
| author-mask           = 
| author-name-separator = 
| author-separator      = 
| display-authors       = 
| separator             = 
| postscript            = 
| lastauthoramp         = 
}}
* {{cite book
| last                  = Andrea Ferrari e Antonella Ferrari
| first                 = 
| authorlink            =
| last[n]               = 
| first[n]              = 
| author[n]-link        = 
| editor                = Delachaux et Niestlé
| editor-link           = 
| editor[n]-last        = 
| editor[n]-first       = 
| editor[n]-link        = 
| others                = 
| title                 = Requins et raies du monde entier
| trans_title           = 
| url                   = 
| archiveurl            = 
| archivedate           = 
| format                = 
| accessdate            = 
| type                  = 
| edition               = 
| series                = 
| volume                = 
| date                  = 2011
| origyear              = 
| year                  = 
| month                 = 
| publisher             = 
| location              = 
| language              = francés
| isbn                  = 978-2603016756
| oclc                  = 
| lccn                  = 
| doi                   = 
| bibcode               = 
| id                    = 
| page                  = 
| pages                 = 
| nopp                  = 
| at                    = 
| chapter               = 
| trans_chapter         = 
| chapterurl            = 
| quote                 = 
| ref                   = 
| laysummary            = 
| laydate               = 
| author-mask           = 
| author-name-separator = 
| author-separator      = 
| display-authors       = 
| separator             = 
| postscript            = 
| lastauthoramp         = 
}}


[[Categoria:Peis (nom vernacular)]]
[[Categoria:Chondrichthyes]]