Veire la font de Jèsus de Nazaret

[[File:Cefalù Pantocrator retouched.jpg|thumb|right|250x|[[Crist pantocrator]] mosaïca d'estil bizantin, [[Catedrala de Cefalù]], [[Sicília]].]]
'''Jèsus de Nazarèt''' o '''Jèsus Crist''', foguèt un [[jusieu]] de [[Galilèa]], benlèu nascut entre l'an [[-7|7]] e l'an [[-5|5]] abC.<ref>{{fr}}Cf. Michel Quesnel, « Jésus et le témoignage des Évangiles », in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref>. Apareis dins lo mitan de [[Joan Batista]] abans de s'engatjar, amb unes dels seus discípols, dins una corta carrièra de predicacion itineranta d'un a dos ans e mièg<ref name="geoltrain">{{fr}}Pierre Geoltrain, « Les origines du christianisme : comment en écrire l'histoire », in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref>, subretot en Galilèa, en practicant de garisons e exorcismes. Provòca vam e fervor, çò que suscita la mesfisança de las autoritats politicas e religiosas, abans d'èsser arrestat, condemnat e crucificat vèrs l'an 30 a [[Jerusalèm]] al moment de la fèsta jusieva de la Pasca, jos l'administracion del prefècte [[Ponç Pilat]]<ref name="Christianisme 2000, p. XVII">Pierre Geoltrain, « Les origines du christianisme : comment en écrire l'histoire », in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref>.

L'anóncia de sa [[resurreccion]] pels seus discípols, que lo reconeisson coma lo [[messias]] o Crist e transmeton son istòria e los seus ensenhaments, balha lòc a la naissença del [[Cristianisme]]. Pels crestians, ''Jèsus Crist'' es lo filh de [[Dieu]], lo [[Messias]] anonciat dins l'Ancian Testament e enviat als òmes per los salvar. Dins l’[[islam]], Jèsus se sona ''[[Îsâ]]'' e n'es un profèta màger.
	
Lo resson de son messatge, transmés per las diferentas Glèisas crestianas, e las interpretacions que faguèt sorgir, influencièron diferentas culturas e civilizacions pendent l'Istòria. Inspirèt una importanta produccion teologica, literària e artistica. Sa naissença se pren coma origina convencionala dels calendièrs [[Calendièr julian|julian]] — dempuèi lo [[Sègle VI]] — e [[Calendièr gregorian|gregorian]], e lo [[dimenge]], vengut jorn de repaus setmanièr en celebracion de sa resurreccion, adoptat al delà del [[mond crestian]]<ref>Es, pels jusieus, l'"ochen jorn", allusion a la circoncision e tanben l'endeman del Sabat. </ref>. Aquela importància contrasta amb lo periòde breu de sa predicacion e lo pauc de rèstes istorics. Jèsus, lo coneissèm subretot mercés a la literatura del [[Novèl Testament]].

== Etimologia e denominacion ==
 	
Jèsus, en [[Grèc (lenga)|grèc]] <span class="lang-grc" contenteditable="false" lang="grc">Ἰησοῦς</span> / <span class="lang-grc-latn" lang="grc-latn">''Iēsoûs''</span><span class="lang-grc-latn" lang="grc-latn"></span>, ven de ''Yehoshua''<ref>{{fr}}Dictionnaire de la Bible, intrada Jésus, Robert Laffont, 1989</ref><sup class="reference cite_virgule">,</sup><ref>{{en}}Karel van der Toorn, Bob Becking et Pieter Willem van der Horst, ''Dictionary of Deities and Demons of the Bible'', éd. </ref> ([[ebrieu]] : <span class="lang-he" dir="rtl" lang="he">יהושע</span>), dins sa forma abreujada ''Yeshua''<ref>[http://cf.blueletterbible.org/lang/lexicon/lexicon.cfm?strongs=G2424 {{en}}Vejata l'article dins lo ''Thayer's Lexicon'', in ''Dictionary and Word Search for Iēsous (Strong's 2424)''.]</ref> ([[ebrieu]] : <span class="lang-he" dir="rtl" lang="he">ישע</span>). ''Yeshua'' significa « Salvador »<ref>Dictionnaire ''Brown-Driver-Briggs''.</ref> e ''Yehoshua'' es un nom teofòr que significa<span></span>: « Dieu (YHWH) salva<ref>Lo ''Brown-Driver-Briggs'', la referéncia dels diccionaris d'ebrèu biblic, dona que lo sens de ''Yeshua'' pòt tanben marcar l'opuléncia en mai de la salvacion ; cf. </ref> ». La [[Setanta]] (redigida en grèc) utiliza tanben lo nom de ''Iesoûs'' per designar [[Josuè]], luòctenent de [[Moïses]]<ref>« Los paires de la Glèisa manquèron pas d'utilizar aquela omonimia: es "Jèsus" (Crist) qu'assegura la victòria finala sus Amalek », dins ''Lo Pentateuc. ''</ref>.

« Jèsus » es un prenom corrent dins la [[Palestina (istorica)|Palestina]] del sègle <span class="romain">I</span>: es lo siesen nom masculin<ref group="n">1/ Simon 10,2 %, 2/ Josèp 9,2 %, 3/ Judàs 7,1 %, 4/ Eleazar 7,1 % , Yokhanan 5,1 %, 6/ Yeshua (Jèsus) 4,1 %, 7/ Hananiah 3,4 %, 8/ Jonatan 3 %, 9/ Mattathias 2,5 %, 10 / Menaèm 1,8 %</ref> mai frequent de l'epòca<ref><span class="ouvrage" id="Ilan"><span class="ouvrage" id="Tal_Ilan"><span class="indicateur-langue">(<abbr class="abbr" title="Langue : anglais">en</abbr>)</span> Tal Ilan, <cite class="italique" lang="en">Lexicon of Jewish Names in Late Antiquity. </cite></span></span></ref>. Es per exemple atestat per ''Jèsus Ben Sira'', l'autor del ''Siracid'', per un filh d'Eliezer dins l'Evangèli segon Luc o encara per Barabbas, cap de guèrra liberat per Ponç Pilat dins unas versions de l'Evangèli segon Matieu<ref>B. Feldman, [https://web.archive.org/web/20081206052801/http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=12420084 Barabbas and the Gospel of Yeshua the Galilean], American Imago New York, 1982, vol. 39, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;<span>3</span>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;181–193 et Jean-Paul Michaud, [http://www.interbible.org/interBible/decouverte/comprendre/2003/clb_030926.htm ''Barabbas''], InterBible, 26 /09/003</ref>. L'istorian jusieu [[Flavi Josèp]] cita mai d'uns prenomenats Jèsus.
 	
Dins lo Novèl Testament, Jèsus es qualificat mas d'un còp en grèc de <span class="lang-grc" contenteditable="false" lang="grc">Ναζωραῖος</span> / <span class="lang-grc-latn" lang="grc-latn">''Nazōraîos''</span><span class="lang-grc-latn" lang="grc-latn"></span>, « Nazorean »<ref group="n">Per sièis còps dins los evangèlis, levat Marc, par ex. </ref>. Aquel tèrme es discutit<ref>{{fr}}François Blanchetière, « Reconstruire les origines chrétiennes : le courant "nazaréen" », in ''Bulletin du Centre de recherche français de Jérusalem'', <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;18, 2007, [http://bcrfj.revues.org/document229.html en linha]</ref> e pòt venir de l'ebrieu ''nsr'' que significa « aquel qu'obsèrva [la Lei] » o de ''nzr'', « aquel se consacra [a Dieu] », o encara « rebrot » (d'Israèl). Lo nom de ''nazarean'' serà utilizat per designat mai tard un un corrent jusieu en Palestina<ref group="n">Un passatge des ''Actes des Apòstols'' conta que l'avocat Tertul acusa l'apòstol Pau disent: « Avèm trobat aquel òme, qu'es una pèsta, qu'excita de divisions d'entre totes los jusieus del mond, qu'es cap del partit [en grèc <span class="lang-grc" lang="grc">αἵρησις</span> / <span class="lang-grc-latn" lang="grc-latn">''haíresis''</span><span class="lang-grc-latn" lang="grc-latn"></span>] dels nazorèus. </ref> que crei en la messianitat de Jèsus<ref>{{fr}}Simon Mimouni, « Les nazôréens descendant de l'Église de Jérusalem », in ''Les premiers temps de l’Église'', éd. </ref>. Se trapa a vegadas <span class="lang-grc" lang="grc">Ναζαρηνός</span> / <span class="lang-grc-latn" lang="grc-latn">''Nazarēnós''</span><span class="lang-grc-latn" lang="grc-latn"></span>, « Nazarenian<ref group="n">Per quatre còps dins l'evangèli segon Marc e dos, segon Luc, par ex. </ref> » qu'es « l'òme del vilatge de [[Nazaret]]<ref group="n">Εn grèc <span class="lang-grc" lang="grc">Ναζαρά</span>, <span class="lang-grc" lang="grc">Ναζαρέθ</span> o <span class="lang-grc" lang="grc">Ναζαρέτ</span>.</ref> », e que, segon de cercaires, fariá referéncia a una naissença dins aquel vilatge<ref>{{fr}}John P. Meier, ''Un certain juif Jésus. ''</ref>. D'autras teorias existisson encara<ref>Segon B. Gärtner, aquela denominacion seriá pas d'aprochar de mots evocats de per abans mas de ''nesûrîm'', « salvats » o « rescapats » d'Israèl, que se trapa dins lo Libre d'Isaïas ([http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=ISA%2049%3A6 Is&nbsp;49.&nbsp;6]) ; « salvats » se trapa en [http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=ACTS%202%3A47 Ac&nbsp;2.&nbsp;47]. </ref>, coma aquela fasent referéncia a son ligam a una ipotetica comunautat de nazirs<ref>Per las diferentas ipotèsis, vejatz <span class="ouvrage" id="Zumstein2007"><span class="ouvrage" id="Jean_Zumstein2007">Jean <span class="nom_auteur">Zumstein</span>, <cite class="italique">L’Evangili segon Joan: (13-21)</cite>, Labor et Fides,&#x200E; <time>2007</time>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;200</span></span><span class="ouvrage" id="Zumstein2007"></span></ref>. Dins los Evangèlis, pas cap d'aquelas denominacions es utilizada pel quita Jèsus o pels seus<ref>{{fr}}Simon Mimouni, « Les nazôréens descendant de l'Église de Jérusalem », <abbr class="abbr" title="opere citato (« dans l'ouvrage cité »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dans l'ouvrage cité »)"></abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;387.</ref>.

=== Titulaturas dins lo Nòu Testament ===

Jèsus es nomenat de multiples biais dins la literatura neotestamentària<ref group="n">Neotestamentari: relatiu al Novèl Testament</ref>, cada qualificatiu suggerís una mena que se podèt concébre o considerar pels diferents interlocutors: « Rabbi », o lo tèrme pròche en [[aramèu]] « Rabboni »<ref group="n">Se pòt pas dire que ''Rabbouni'' siá un equivalent exacte de Rabbi. </ref>, que significa al sègle I lo « mèstre » farisian, al sens « mèstre e filosòf » d'un grop farisian<ref>{{fr}}Étienne Nodet, o.p., ''La Crise maccabéenne, Historiographie juive et traditions bibliques'', éd. </ref> ; tanben se trapa « Mèstre » al sens d'« [[Regent|ensenhaire]] », « Profèta », « Servidor », « Just », « Sant », « Filh de David », ja emplegats per de personatges de la [[Tanakh|Bíblia ebraïca]], « Grand prèire », « jutge », « pastre », « Redemptor » o encara « Salvador ». L'evangèli segon Joan conta que la crotz de son execucion èra subremontada d'un ''titulus'' que portava l'inscripcion « Jèsus lo nazorean, Rei dels Jusieus »<ref group="n">Dins lo grèc de l'Evangèli segon Joan : Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων.</ref><sup class="reference cite_virgule">,</sup><ref>[http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=JOHN%2019%3A19 Jn&nbsp;19.&nbsp;19], cf. </ref>.

I a sovent l'expression « Filh de l’òme »<ref group="n">D'unes, d'entre los linguistas, aprochan aquela expression de ''Ben Ha Ish'', mòt a mòt filh de l'Òme que, segon la semitica e fins a l'ebrieu contemporanèu, designa lo filh de paire desconegut. </ref> qu'es atribuida al quita Jèsus pels redactors dels evangèlis<ref>Las paraulas que los redactors dels evangèlis plaçan dins la boca de Jèsus representan pas las « quita paraulas de Jèsus » (los ''ipsima verba'') mas sonque lo biais que al temps de la redaccion los discípols « sentavan » Jèsus; cf Rudolf Bultmann, ''Jésus. ''</ref>. Èra ja presenta dins la literatura ebraïca per significar enfaticament « Òme ». Dins los Evangèlis, aquel nom pòt tanben se comprene en referéncia a la vision del Libre de Danièl ont s’aplica a aquel que se dona lo Reialme.

Sa designacion coma « Crist » (del grèc <span class="lang-grc" lang="grc">χριστός</span> / <span class="lang-grc-latn" lang="grc-latn">''christós''</span><span class="lang-grc-latn" lang="grc-latn"></span>, traduccion de l'[[ebrieu]]: ''מָשִׁיחַ'' - ''mashia'h'', [[Messias]], significant « l’onch [del Senhor] ») que portava un sens politic e religiós fòrt dins l'esperança messianica dins aquel epòca. Del viu, Jèsus interdiguèt al seus discípols de dire a qui que siá qu'èra lo Messias.

== Biografia ==
La biografia de Jèsus de Nazarèt es fòrça pauc coneguda. La font màger d'informacions ven dels tèxtes redigits benlèu entre 65 e 110<ref>{{fr}}Michel Quesnel, « Les sources littéraires de la vie de Jésus », (''Aux origines du christianisme'', éd. </ref> que serán nomenat « Evangèlis » vèrs 150<ref name="Christianisme 2000, p. XVII">{{fr}}Pierre Geoltrain, « Les origines du christianisme : comment en écrire l'histoire », in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref>, tèxtes qu'éran pas detinats a l'Istòria mas a l'ensenhament religiós, e que l'interpretacion del vejaire de la biografia istorica es sovent malaisida: « los Evangèlis remembran de la vida de Jèsus un nombre de scènas e de paraulas que son abans tot de testimònis de fe e que l'istoricitat pòt plan justament far question<ref>{{fr}}Michel Quesnel, « Jésus et le témoignage des Évangiles », in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref> ».

Quin que siá, los elements biografics son pauc nombroses. Pasmens, se cal dire que la documentacion sus Jèsus es sovent mai rica que per fòrça personatges importants de l'Antiquitat, quitament se una certa unilateralitat de las fonts obliga a une exigéncia de critica literària e istorica<ref>{{fr}}Paul Matteï, ''Le christianisme antique de Jésus à Constantin'', éd. </ref>.

Lo crosament de diferentas tradicions neotestamentàrias permet de presentar d'elements escampilhats que donan, un còp recampilhats, un apròche biografic mai complet.

=== Originas ===

S'admet abitualament que Jèsus es un jusieu [[Galilèa|galilèu]] que la familha es eissida de [[Nazaret]]<ref group="n">L'existéncia d'un tal vilatge a aquel epòca es confirmada per l'arqueologia que trapa de rèstes al periòde ellenistic, pel mai d'ora al sègle II AbC</ref> lo luòc e la data de sa naissença ne son pas coneguts amb certitud<ref>{{fr}}[http://www.cyberpresse.ca/noel/200912/23/01-933782-il-est-ne-ou-le-divin-enfant.php ''Il est né (où?) le divin enfant''], Cyberpresse, 24 de decembre de 2009.</ref> e benlèu jamai o serán, car los recits dels Evangèlis de l'enfança an subretot per registe los teologomèns<ref group="n">afirmacions teologicas presentadas dins los recits biblics coma de fachs istorics</ref>, los autors biblics avent una tòca doctrinala puslèu qu'un desir istoriografic<ref><span class="ouvrage" id="Wiarda"><span class="ouvrage" id="Timothy_Wiarda"><span class="indicateur-langue">(<abbr class="abbr" title="Langue : anglais">en</abbr>)</span> Timothy Wiarda, <cite class="italique" lang="en">Interpreting Gospel Narratives: Scenes, People, and Theology</cite>, B&H Academic,&#x200E; 2010, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;75–78</span></span><span class="ouvrage" id="Wiarda"></span></ref><sup class="reference cite_virgule" contenteditable="false">,</sup><ref><span class="ouvrage" id="Hill"><span class="ouvrage" id="Brennan_R._Hill"><span class="indicateur-langue">(<abbr class="abbr" title="Langue : anglais">en</abbr>)</span> Brennan R. Hill, <cite class="italique" lang="en">Jesus, the Christ: Contemporary Perspectives</cite>, Twenty-Third Publications,&#x200E; 2004, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;89</span></span><span class="ouvrage" id="Hill"></span></ref>.

Sus la localitat ont nasquèt Jèsus, los istorians<ref>{{fr}}Michel Quesnel, « Jésus et le témoignage des évangiles », in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref> esitan entre lo berç familhal de Nazarèt, ont passèt tota sa jovença, lo vilatge de [[Cafarnaom]]<ref>Dins aquel ipotèsi, la localitat de Nazarèt seriá estat substituida, a partir del pseudotèxte biblic [http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=MATT%202%3A23 Mt&nbsp;2.&nbsp;23]. </ref> qu'apareis dins los evangèlis coma lo centre de sa mission, o alara lo massatge de Corazeïn, que Jèsus sembla fòrça ligat<ref><span class="ouvrage" id="Edward_Brown"><span class="ouvrage" id="Raymond_Edward_Brown"><span class="indicateur-langue">(<abbr class="abbr" title="Langue : anglais">en</abbr>)</span> Raymond Edward Brown, <cite class="italique" lang="en">The birth of the Messiah. </cite></span></span></ref>. Dels recits de Luc et Matieu situant cadun la naissença de Jèsus a [[Betelèm]] en [[Judèa]] los exegètas penson puslèu a una redaccion teologica mai que factuala<ref><span class="ouvrage" id="Houziaux"><span class="ouvrage" id="Alain_Houziaux">Alain Houziaux, Corina Combet-Galland, Gérard Mordillat, Michel Quesnel, <cite class="italique">Jésus-Christ, de quoi est-on sûr ?</cite>, Éditions de l'Atelier,&#x200E; 2006, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;52</span></span><span class="ouvrage" id="Houziaux"></span></ref>, Betelèm èra la vila del [[Dàvid|rei Dàvid]] de la linhada que lo Messias esperat pels jusieus deu venir, segon la profecia de Miquèu. 

L'annada de sa naissença tamplan es pas ceneguda precisament. Les datas avançadas pòdon anar de [[-9|9]] a [[-2|2 AbC.]]<ref group="n">Unes istorians e exegètas plaçan la naissença e mòrt de Jèsus entre las annadas mencionadas d'entre que los cercaires anglosaxons: D. A. Carson, Douglas J. Moo e Leon Morris. </ref>. Los evangèlis segon Matieu e segon Luc la situan jol regne d'Erode lo Grand que lo long regne s'acaba en [[-4|4 AbC]]<ref group="n">Quitament se lo cens de Judèa, tanben evocat dins l'evangèli segon Luc, se faguèt après la deposicion d'Eròdes Arquelau en 6 de nòstra èra, quand Publi Sulpici Quirin èra governaire de Siria, cf. </ref>. L'estimacion mai sovent accesptada pels istorians va ara de [[-7|7]]<ref name="Christianisme 2000, p. XVII">{{fr}}Pierre Geoltrain, « Les origines du christianisme : comment en écrire l'histoire », in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref> a [[-5|5 AbC]]<ref name="Quesnel_201">{{fr}}Michel Quesnel, « Jésus et le témoignage des Évangiles », in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref>.

Paréis paradoxal que Jèsus de Nazarèt pòsca aver nascut « abans Jèsus Crist »<span></span>: l'origina de l'èra comuna deuriá èsser la naissença del Crist. Mas aquel « començament » de l'èra crestiana (l'[[Anno Domini]]), que s'impausèt en Euròpa a partir del sègle <span class="romain">XI</span><span></span><ref name="Quesnel_201">{{fr}}Michel Quesnel, « Jésus et le témoignage des Évangiles », in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref>, foguèt fixat segon las òbras del monge [[Dionís l'Exigú]] datant del [[Sègle VI]], que sabèm ara èsser erronèas<ref>{{fr}}Paul Matteï, ''Le christianisme antique de Jésus à Constantin'', éd. </ref> e, pasmens se lo calendièr istoric se presisèt dempuèi, son origina convencionala cambièt<ref group="n">Vejatz An -1.</ref>.
	
La naissença de Jèsus (la Nativitat) se festeja tradicionalament lo [[25 de decembre]], per [[Nadal]], mas aquela data es encara convencionala, es pas un « anniversari ». Seriá estat fixada en Occident latin al sègle <span class="romain">IV</span>, benlèu en 354<ref group="n">Primièra mencion coneguda sens equivòca, dins lo Cronograf de 354, partida XII: <span class="lang-la" lang="la">VIII kal. </span></ref>, per correspondre a la fèsta romana del ''Sol Invictus''<ref>{{fr}}R. J. Zwi Werblowsky, « Hanouca et Noël ou Judaïsme et Christianisme. </ref>, celebrada a aquela data la naissença del dieu [[Mitra (mitologia persana)|Mitra]], nascut segon la legenda un 25 de decembre<ref>{{fr}}Christian Bonnet et Bertrand Lançon, ''L'Empire romain de 192 à 325 : du Haut-Empire à l'Antiquité tardive'', éd. </ref>; la causida d'aquela fèsta permetava d'assimilar la venguda del Crist <span>—</span>&nbsp;<span>« Solelh de justícia »</span>&nbsp;<span>—</span> a la pujada del solelh après lo [[Solstici|solstici d'ivèrn]]<ref>{{fr}}Paul Matteï, ''Le christianisme antique de Jésus à Constantin'', éd. </ref>. Abans la Nativitat se festejava lo [[6 de genièr]] e encara l'es per la Glèisa armeniana apostolica, alara que la Glèisa catolica romana i fèsta uèi l’[[Epifania]]<ref>{{fr}}Philippe Rouillard, ''Les fêtes chrétiennes en Occident'', éd. </ref> o « Teofania », lo [[baptisme]] de Jèsus dins le Jordan, eveniment que las Glèisas mai ancianas preromanas utilizavan coma acte de « naissença » del Crist. Los Paires de la Glèisa s'oposèron pas a aquel [[sincretisme]] al subjècte de la Nativitat, considerant qu'aquela causida calendièra podava pas far d'eretgias teologicas e que confirmava la venguda del Messias anonciat coma l'« astre treslús » e coma lo « solelh de justícia » pels profeta Malaq. Nadal atal se substituiguèt a las celebracions de la fèsta pagana tan aisidament que las referéncias biblicas s'èran desvolpadas per qualificar metaforicament lo Crist recent nascut tota una simbolica de « solelh vertadièr », de « solelh novèl » treslusissent sul mond<ref><span class="ouvrage" id="Bakhouche.2C_Alain_Moreau_et_Jean-Claude_Turpin"><span class="ouvrage" id="B.C3.A9atrice_Bakhouche.2C_Alain_Moreau_et_Jean-Claude_Turpin">Béatrice Bakhouche, Alain Moreau et Jean-Claude Turpin, <cite class="italique">Les astres et les mythes. </cite></span></span></ref>.

=== Familha ===

Jèsus es conegut coma « lo filh de Josèp lo fustièr »<ref group="n">L'evangèli segon Luc li dessenha una ascendencia pairala e lo dona per filh de Josèp filh d'un « Èli filh de Matthan » alara que l'evangèli segon Matieu parla de Josèp « filh de Jacob filh de Matthan ».</ref> e « lo filh de [[Maria (maire de Jèsus)|Maria]] ». Los evangèlis segon Matieu e segon Luc professon una concepcion « per la vertut del Sant Esperit » qu'obrirá mai tard suls debats teologics fòrça disputats dins las comunautats crestianas al subjècte de la virginitat de Maria.
	
Jèsus es lo primièr nascut d'aquela familha<ref>Dins un modèl antic alunhat de la concepcion modèrna de la familha nuclèa e pareissent mai a una estructura comunautària clanica; cf. </ref>, apartenent a un mitan artesanal pro aisida<ref>{{fr}}Michel Quesnel, ''Jésus et le témoignage des évangiles'', <abbr class="abbr" title="opere citato (« dans l'ouvrage cité »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dans l'ouvrage cité »)"></abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;202.</ref>, ligada a un clan de nazoreans qu'espèran l'apareisson d'un « filh de David » d'esperela<ref>{{fr}}Étienne Nodet o.p., ''Qui sont les premiers chrétiens à Jérusalem'', in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref>. Los evangèlis mencionan l'existéncia de « fraires e sòrres »<ref>{{fr}}[http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=MARK%206%3A3 Mc&nbsp;6.&nbsp;3]; François Rossier, ''Les « frères et sœurs » de Jésus : quoi de neuf ?'', in Marian Library/International Marian Research Institute, juin 2007 ; [https://web.archive.org/web/20080327222609/http://campus.udayton.edu/mary/rossierfrench.html article en linha]</ref> qu'« apareisson<ref>[http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=MATT%2012%3A46-50 Mt&nbsp;12.&nbsp;46-50] e parallèls, citat per André Benoît.</ref> per mostrar que Jèsus a pas res d'extraordinari perque sa familha es plan coneguda »<ref>André Benoît, ''Les personnages de l'Évangile nommés Jacques'', in ''Aux origines du Christianisme'', éd. </ref>. D'entre los « fraires del senhor », Jaume le Just prendrá una plaça dins la comunautat de Jerusalèm après la desapareission de Jèsus.

La question dels ligams de parentat de Jèsus amb aqueles « fraires » e « sòrres » foguèt e contunha èsser discutida<ref>Dins l'ensems, l'argumentacion suls fraires e las sòrres de Jèsus, tal que se desvelopèt dins la filologia actuala repausa sus una critica metodologica. </ref>.
	
Gaireben totes los especialistas laïcs, protestants e jusieus, amb de cercaires catolics, considèran que Jaume es un filh de Maria e de Josèp<ref>{{fr}}Pierre-Antoine Bernheim, membre de la Fondation Noésis et du Cercle Voltaire de l’École biblique hors les murs, ''Jacques, frère de Jésus'', Noêsis, 1996 ; François Refoulé o.p., ''Les frères et sœurs de Jésus. ''</ref>, alara que fòrça d'exegètas catolics i veson un « cosin »<ref>Cf François Rossier, <abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dans l'ouvrage cité »)"></abbr> ; vejatz tanben l'autor {{fr}}Claude Roure, article ''La famille de Jésus, entre exégèse et dogmatique'', in ''Jésus au regard de l'Histoire'', dossièr de la revista {{fr}}''Archéologie'', <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;249, 1999</ref>, seguent la lectura tradicionala [[Glèisa Catolica Romana|catolica]] fondada sus la cresença mai tardièra en la virginitat perpetuala de Maria<ref group="n">Virginitat perpetuala qu'es una doctrina catolica a ortodòxa, que cal pas confondre amb la doctrina crestiana de la Concepcion virginala de Jèsus, nimai amb lo dògme catolic de l'Immaculada concepcion de Maria</ref>, çò diguèt Jiròni d'Stridon, primièr Paire de la Glèisa a argumentar contra una frairia e en favor de « cosins », a la fin del [[sègle IV]]<ref name="Marguerat_freres.caches">{{fr}}Daniel Marguerat, ''Ces frères cachés de Jésus'', in ''Jésus'', ''Le Point'' Hors-série <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;1, decembre 2008, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;52-53</ref>. L'exegèta catolic John P. Meier contesta aquel dich qu'apareis pas jamai dins la version grèga de l'Ancian Testament<ref>{{fr}}John P. Meier, ''Un certain juif : Jésus.'', éd. </ref> ont lo tèrme ''adelphos'' marca exclusivament lo ligam fraternal de sang o de drech<ref>{{fr}}Daniel Marguerat, ''Jésus, ses frères, ses sœurs'', in ''Le Monde de la Bible'', Hors-série printemps 2009, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;53</ref>.

Après la clausura del Novèl Testament, lo roman apocrif nomenat [[Protoevangèli de Jaume|Protevangèli de Jaume]], vèrs [[180]], « ensaj astuciosament »<ref name="Marguerat_freres.caches">{{fr}}Daniel Marguerat, ''Ces frères cachés de Jésus'', in ''Jésus'', ''Le Point'' Hors-série <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;1, decembre de 2008, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;52-53</ref> de far de la frairia de Jèsus de « frairastres » e de « sorrastras » nascuts d'un primièr maridatge de Josèp; aquel obratge marca tanben lo començament de la pietat mariala e la doctrina de la virginitat perpetuala de Maria<ref name="Marguerat_freres.caches">{{fr}}Daniel Marguerat, ''Ces frères cachés de Jésus'', in ''Jésus'', ''Le Point'' Hors-série <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;1, décembre 2008, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;52-53</ref>. Aquela opcion prendèt de temps a s'impausar perque Eusèbi de Cesarèa al començament del [[sègle IV]] parla encara de « raça del Salvador »<ref>Parlant dels falens de Jude « qu'el meteis èra nomenat son fraire segon la carn ». in {{fr}}''Histoire ecclésiastique'', Libre III, XX, 1, citat per D. Marguerat</ref>.

=== Enfança ===
	
[[File:Giovanni Bellini - La presentazione di Gesù al tempio.jpg|thumb|''La Presentacion al Temple'', <br>[[Giovanni Bellini]], 1500,<br>Kunsthistorisches Museum, Viena]]
 	
L'evangèli segon Luc conta cossí, uèit jorns après sa naissença, foguèt nomenat «Jèsus» e circncís en conforitat amb la lei jusieva<ref group="n">La lectura tradicionala catolica vòl que l'offrenda presentada per l'escasença siá aquela del rescat dzl primièr nascut. </ref> pendent un episòdi conegut coma la « [[Candelosa|Presentacion al temple]] ». L'evangèli segon Matieu expausa un episòdi conegut coma lo « [[chaple dels Innocents]] » pendent qu'Eròde, avent paur per son poder, decidís de far tuar totes los primièrs nascuts de son pòble<ref>Aquel episòdi es una nòva actualizacion de l'istòria de la persecucion per faraon de Moïses, pasmens se s'apièja benlèu sus una bas istorica; cf. </ref>. Los parents de Jèsus fugiguèron amb lor enfant, en Egipte, dins una sequéncia nomenada la « Fugida en Egipte » qu'inspirèt una importanta produccion apocrifa<ref group="n">Cf. par exemple Pseudo-Matieu</ref> e influencièt la tracion [[Còptes|còpta]]. L'evangèli segon Luc conta encara un incident que, quand fasiá lo dotze ans, los parents cerquèron Jèsus que tornèron trobar en conversacion amb los doctors del Temple de Jerusalèm.

L'ipotèsi d'una joinessa passada dins una comunautat religiosa, benlèu pròcha dels [[essenians]], sovent foguèt evocat<ref>{{fr}}G. Mordillat et J. Prieur, ''Jésus aussi est allé au désert'' in ''Jésus illustre et inconnu'', éd. </ref> e demòra fòrça discutida<ref>« fòrça ipotèsis avançant una influéncia dirècta de l'essenisme sus Joan Batista (…), Jèsus o Pau de Tars son mens que probablas e indemontrablas » {{fr}}Pierre Geoltrain, ''Les origines du christianisme : Comment écrire l'histoire'', <abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)"></abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;</ref>.

=== Premièras annadas ===

Existís gaireben pas cap d'element entre los recits de la naissença de Jèsus e sa vida publica. Aquel manca de detalhs sus l'enfança mena a la composicion de fòrça tèxtes apocrifs coma d'« evangèlis de l'enfança » que s'inspirèron dels elements originals. Aqueles tèxtes, non canonics, participan pasmens de la mitologia crestiena<ref group="n">{{fr}}La ''Légende dorée'' de Jacques de Voragine o.p.</ref>, e donèron una importanta produccion literària e artistica. Son aqueles escrichs que, per exemple, precison lo nom e lo nombre dels « [[Reis Magues|reis magues]] », o descrivon los parents e la naissença de [[Maria (maire de Jèsus)|Maria]]<ref group="n">Ana e Joaquim, que rebat benlèu una tradicion mai antica, non atestada endacòm mai, alara que lor ligam al mitan sacerdotal es atestat dins los tèxtes canonics: lo Magnificat es proclamat debans Elisabèta, la cosina de Maria, qu'es la femna del prèstre Zacàrias. </ref>. Quin que siá, çò qu'es contat, pels evangèlis, de la vida de Jèsus abans lo cmençament de sa vida publica, consistís en fòrça pauc de causas, escampilhadas dins diferents tèxtes canonics.

=== Lenga ===
	
A l'epòca de Jèsus, doas grandas [[Lingua franca|linguas francas]] se partajavan lo mond grecoroman, se superpausant als parlars locals: lo [[grèc]] a l'entorn de Mediterranèa, fins a Roma, e l'[[aramèu]] en Siria en Orient<ref group="n">Quitament se la region èra partida de l'administracion romana, lo latin i èra gaireben desconegut coma lenga administrativa.</ref>. Ambedoas lengas se parlavan en Palestina: l'aramèu en Galilèu e benlèu dins los camps de Judèa. Mas lo grèc ja èra intrat en Judèa dempuèi la còsta e la vilas ellenisticas coma Cesarèa e los jusieus ellenistas de la Diaspora avián de sinagogas a Jerusalèm<ref>Pierre Grelot, ''Quelles langues parlait-on au temps de Jésus'', in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref>. Atal lo gra d'ellenizacion de Galilèa, tèrra de passatge ont se crosavan de marcands fenicians e [[Grècia antica|grècs]], varia segon lo gra d'urbanizacion envisatjat pels cercaires<ref>{{fr}}Pierre Debergé, ''La Galilée, une terre païenne ?'', in ''Les premiers temps de l'Église'', éd. </ref>. S'es establit que lo grèc èra la lenga de l'administracion e de l'eleit economic o cultural, unes penson pasmens que la majoritat dels Galilèus la parlavan pas, veire la comprenavan pas<ref>Pierre Debergé, ''La Galilée, une terre païenne ?'', <abbr class="abbr" title="opere citato (« dans l'ouvrage cité »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dans l'ouvrage cité »)"></abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;292.</ref>.

L'[[ebrieu]] èra la lenga sacrada dels jusieus, ont se lisiá las Escrituras e se cantava los psalmes. Benlèu èra encara viva dins las familhas ligadas al sacerdòci e als mitans cultes. Per aqueles que comprenavan pas mai l'ebrieu, un « targum » en aramèu podava acompanhar la lectura de las Escrituras<ref name="Grelot_55">{{fr}}Pierre Grelot, ''Quelles langues parlait-on au temps de Jésus'', <abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dans l'ouvrage cité »)"></abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;55.</ref>.
	
Atal, lo quita Jèsus parlava benlèu un dialècte aramèu parlat pels païsans de Galilèu<ref name="Grelot_55">Pierre Grelot, ''Quelles langues parlait-on au temps de Jésus'', <abbr class="abbr" title="opere citato (« dans l'ouvrage cité »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dans l'ouvrage cité »)"></abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;55.</ref> mas podavan se servir de l'ebrieu liturgic dins las discussions amb los escribs<ref>{{fr}}Pierre Grelot, ''Quelles langues parlait-on au temps de Jésus'', <abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)"></abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;56.</ref>. Per son usatge del grèc, i a un debat<span></span>: de cercaires estiman que pas res indica que parlava aquela lenga<ref>Geza Vermes affirme que « dire que Jésus parlait grec relève de la pure imagination » ; Geza Vermes, ''Enquête sur l'identité de Jésus'', éd. </ref> perque de discípols aurián jogat lo ròtle d'interprètes<ref>Vejatz [http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=JOHN%2012%3A20-22 Jn&nbsp;12.&nbsp;20-22], citat per {{fr}}Pierre Debergé, ''La Galilée, une terre païenne ?'', <abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)"></abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;293. </ref>; mas un nombre creissent d'especialistas estiman que benlèu l'utilisava a vegadas<ref><span class="ouvrage" id="Porter2006"><span class="ouvrage" id="John_E._Porter2006"><span class="indicateur-langue">(<abbr class="abbr" title="Langue : anglais">en</abbr>)</span> John E. <span class="nom_auteur">Porter</span>, <cite style="font-style:normal" lang="en">« Language and Translation of the New Testament »</cite>, dans John W. Rogerson et Judith M. Lieu (éds.</span></span></ref>.

=== Galilèa ===

[[File:Province_de_Judée_1er_siècle.gif|left|thumb|Província romana de Judèa al sègle <span class="romain">I</span><span></span>]]
A la diferéncia de [[Judèa]] que, amb Samària e Idumèa, constituís una region de rang quasi [[Província romana|provincial]]<ref>Simon Claude Mimouni et Pierre Maraval, ''Le christianisme des origines à Constantin'', Paris, éd. </ref>, [[Galilèa]] es pas a l'epòca directament administrada pels [[Roma antica|Romans]] mas fa partit de las possessions<ref>Mireille Hadas-Lebel, ''Rome, la Judée et les Juifs'', Paris, éd. </ref>  de l'etnarc Erode Antipas que son long règne de quaranta tres ans, que s'acaba en [[39]], cobrís gareben tota la vida de Jèsus<ref name="Vermes Enquête">Geza Vermes, ''Enquête sur l'identité de Jésus'', éd. </ref>. Lo territòri beneficiava d'una relativa autonomia, del moment que lo tribut èra pagat a las autoritats romanas. Las fonts d'una agricultura florissenta i son completadas per d'activitats de pèsca dins lo [[lac de Tiberiàs]]<ref>Tanben nomenat « mar de Galilèa » o encara « mar de Genesaret ».</ref> que los alentorns fòrça bèls constituisson l'encastre privilegiat de las predicacions de Jèsus. Aquel territòri es enrodat de populacions non jusievas<ref>A l'oèst, la Galilèa es bordada pel litoral ellenizat, al nòrd per Fenicia, a l'èst per la Decapòla que s'espandís parcialament fins al sud amb la vila de Scitopolis ; cf. </ref>, e la frontièra miegjoranala de Galilèa tòca l'inamicala Samària, çò qu'obliga lo Galilèus a passar per la listra judaïzada que constituiá la val del [[Jordan]] per anar de pelegrinatge cap a [[Jerusalèm]]<ref name="Vermes Enquête">{{fr}}Geza Vermes, ''Enquête sur l'identité de Jésus'', éd. </ref>.

Los Galilèus, reputats bellicoses, chovins mas coratjoses, son sovent trufats per lor dialècte aramèu que mòstra entre autre la diferéncia culturala entre Judèa e Galilèa, que los abitants mestrejan ni las practicas de la Torah — per exemple al subjècte las ofrendas al Temple —, ni las subtilitats doctrinalas al vejaire dels Judèus, que se mòstran mespresent<ref>Cf. per exemple [http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=%2041-42 &nbsp;41-42], citat per Geza Vrems, ''op. cit.'', 2003, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;230.</ref>. Galilèa sembla pas aver comptat d'escòla rabinica a l'epòca de Jèsus que lo ministèri benlèu se desvolopèt fòra de tota influéncia farisiana de naut nivèl<ref name="Vermes Enquête">{{fr}}Geza Vermes, ''Enquête sur l'identité de Jésus'', éd. </ref>. Los Galilèus, educats a la guèrra dempuèi l'enfança<ref>Cf. Flavi Josèp, ''La Guèrra dels Jisieus'', ch. </ref>, son reputats per èsser valent e lo nòrd montanhós e acidentat constituís un refugi ideal pels fomentators de revòltas, coma lo zelòts; la província es lo teatre dels trebolums pendent mai d'un sègle a partir la segonda mitat del sègle I AbC<ref name="Vermes Enquête">{{fr}}Geza Vermes, ''Enquête sur l'identité de Jésus'', éd. </ref>. Es alara plan possible qu'un predicator de reputacion messianica originari de Galilèa passe per un personatge inquietant a Jerusalèm a vejaire d'aqueles que vòlon salvar las bonas relacions amb l'autoritat romana<ref name="Vermes Enquête">{{fr}}Geza Vermes, ''Enquête sur l'identité de Jésus'', éd. </ref>.

=== Judaïsme de Palestina ===

La Palestina del sègle I<span></span><ref>La Palestina, region de mixitat demografica extrèma, conten de grops de territòris: a l'oèst del Jordain, i  a la Judèa, al nòrd d'aquela la Samària e la Galilèa, al sud l'Idumèa, que cal apondre las ciutats grègas de la còsta mediterranèa. A l'èst del Jourdan, i a al nòrd los territòris que constituiguèron un temps la tetrarquia de Felip (la Batanèa, la Gaulanitida, la Traconitida et l'Auranitida), mai al sud la Galaaditida, la Perèa e a l'èst d'aquela l'Ammanitida. A l'epòca de Jèsus, las ciutats grègas de l'èst del Jordan son en mai organizadas en Decapòli. </ref> coneis una granda efervescéncia politicoreligiosa ont se crosan de corrents testimonhant d'una « extraordinària explosion de creativitat reformatritz e purificatritz »<ref name="Mimouni Maraval Contexte religieux">{{fr}}Simon Claude Mimouni e Pierre Maraval, ''Le christianisme des origines à Constantin'', Paris, éd. </ref> dins una societat en presa als capviraments politics e socials<span></span>: la region coneis a l'epòca fòrça revòltas religiosas de ressson profetic o messianic, que las autoritats romanas percebon mai coma de fenomèns politics<ref name="MiMa 37">{{fr}}Simon Claude Mimouni e Pierre Maraval, ''op. cit.'', 2007, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;37</ref>; esitan pas a vegadas a enviar de tropas amb una « insensibilitat devastatritz »<ref name="Goodman 744">{{fr}}Martin Goodman, ''Rome et Jérusalem'', éd. </ref>. Pasmens, la preséncia del poder roman demora gaireben discrèta e se fa conéisser pas qu'al moment de la reculhida dels impòsts, de la construccion de carrièras o dins la preséncia de fòrças de l'òrdre cantonadas al palais d'Erodes o a la fortalesa d'Antonia<ref name="Goodman 744">Martin Goodman, ''Rome et Jérusalem'', éd. </ref>.

Lo judaïsme « i es pas tant una religion (…) [qu]'un pòble que la particularitat s'exprimís per de practicas e de simbòls »<ref>Folker Siegert, « Les judaïsmes au <span class="romain">I</span><sup>er</sup>&nbsp;<span>siècle</span> », in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref> mas qu'a pas d'uniformitat dins son expression religiosa e presenta mai d'un ensag d'actualizar las leis de Moïses e de viure la Torah<ref>Folker Siegert, ''op. cit.'', 2000, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;13</ref>. De lor costat, a l'epòca, los samaritans constituisson un grop plan distincte del judaïsme<ref name="MiMa 34">Simon Claude Mimouni e Pierre Maraval, ''op. cit.'', 2007, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;34</ref>.

Formats benlèu dempuèi l'epòca de la Revòlta dels Maccabèus<ref>Aquel punt es totjorn disputat sens que se trenque; cf. </ref> vèrs la mitat del sègle II AbC, tres corrents — o « sèctas »<ref>Segon la traduccion del latin ''secta'', donent lo grèc ''haeresis'' — que vendrà lo mot « eretgia » — que designa un partit o una escòla filosofica o religiosa; cf. </ref> — dominan la vida religiosa al començament de l'èra comuna, que desvolopan al delà de lors posicions religiosas, de posicions politicas<span></span>: los saducèus, que los membres son mai sovent eissits de l'[[aristocracia]] [[Clergat|sacerdotala]], partisans dels compromeses amb las poténcias dirigentas per mantenir lo poder; los farisians, corrent nacionalista non violent, pietista, de resson [[Escatologia|escatologic]]<ref>{{fr}}Folker Siegert, ''op. cit.'', 2000, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;17</ref>, amb de prigondas dissensions e que los membres se recrutan al sen de la [[borgesiá]], subretot dins los rengs dels escribs; fin finala, los [[essenians]] — que son pas mencionat pels escrichs neotestamentaris — una forma originala de judaïsme<ref>Benlèu eissits d'un esquisme vengut al sen del partit saducèu al mitan del sègle <span class="romain">II AbC</ref> que los membres vivon en comunautat alunhats de Jerusalèm e del Temple, portaires d'un radicalisme escatologic viscut dns l'ascèsi e la puretat rituala.

En mai d'aqueles tres grops, un corrent mai politic, messianic e d'un nacionalisme « exasperat »<ref>{{r}}Marcel Simon, « Qui était Flavius Josèphe ? », in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref>, pròche dels farisians mas presicant un intervencionisme actiu contra l'occupacion estrangièra<ref name="MiMa 37">{{fr}}Simon Claude Mimouni et Pierre Maraval, ''op. cit.'', 2007, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;37</ref> e admetent d'autre rei pas que Dieu es descrich per [[Flavi Josèp]] jol nom de « zelòts » coma la « quatrena filosofia »<ref>{{fr}}Paul Mattéï, ''Le christianisme ancien de Jésus à Constantin'', éd. </ref> del judaïsme<ref>Los entorns d'aquel partit e lo moment de son apareisson son l'objècte de debats de cercaires</ref>.

A costat d'aqueles corrents, existís tanben un partit nomenat « erodian » dins lo Novèl testament, compausat d'eleits — benlèu saducèus — partisans de la politica d'ellenizacion e de la cooperacion amb lo poder roman<ref>{{fr}}Folker Siegert, ''op. cit.'', 2000, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;14</ref>. De biais general, sembla que lo clergat bas èra puslèu oposat als Romans a la diferéncia del clergat naut<ref name="MiMa 34"{{fr}}Simon Claude Mimouni e Pierre Maraval, ''op. cit.'', 2007, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;34</ref>.
	 
L'épòca coneis tanben l'emergéncia de corrents messianics<ref>Grops partejant l'esperança de la restauracion d'un Reialme temporal, a vegada pel ministèri d'un ''messias'' enviat per Dieu ; cf. </ref> e profetics, e, dins aqueles, de grops batistas, benlèu fòrça espandit dins las sisas popularas alunhadas de las vilas e que lo predicator mai conegut es [[Joan Batista]]<ref>{{fr}}Simon Claude Mimouni et Pierre Maraval, ''op. cit.'', 2007 <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;38</ref>.

=== Vida publica ===
[[File:Meister_des_Hitda-Evangeliars_003a.jpg|thumb|Baptisma de Jèsus<br>
evangeliari de l'abadesa Hitda von Meschede, vèrs 1050, <br>
Hessische Landesbibliothek, Darmstadt]]
La durada del ministèri<ref>vejatz a aquel subjècte <span class="ouvrage" id="Ogg2014"><span class="ouvrage" id="George_Ogg2014"><span class="indicateur-langue">(<abbr class="abbr" title="Langue : anglais">en</abbr>)</span> George <span class="nom_auteur">Ogg</span>, <cite class="italique" lang="en">The Chronology of the Public Ministry of Jesus</cite>, Cambridge University Press,&#x200E; <time>2014</time> (<abbr class="abbr" title="première">1<sup>re</sup></abbr>&nbsp;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> 1940) <small style="line-height:1em;">(ISBN&nbsp;<span class="nowrap">9781107438361</span>)</small></span></span><span class="ouvrage" id="Ogg2014"></span></ref> de Jèsus de Nazarèt es pas precisament evocada dins lo Novèl Testament mas explica que debutèt alara que Jèsus fasiá « gaireben trente ans »<ref>seguent [http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=LUKE%203%3A23 Lc&nbsp;3.&nbsp;23] ; cf. </ref>. Las tradicions crestianas primitivas se partejan al subjècte sus un ministèri d'un an a tres ans, pasmens que de duradas mai importantas son a vegadas avançadas<ref>Unas tradicions localas parlèron d'un ministèri de dotze annadas ; cf. </ref>. L'edat de trente ans es probablament convencional, per dire qu'es conegut coma major, e d'autors crestians coma d'Irenèu de Lion considerèron que seriá mai près de l'edat  de cinquante ans que lo ministèri comencèt, edat canonic que Jèsus passèt pas<ref group="n">Un calcul basat sus aquel « mens de cinquanta ans » e d'autras allusions presentas dins lo meteis evangèli dona 49 ans. </ref>, perque intra pas dins la categoria dels « ancians ». La recerca contemporanèa s'acorda sus un ministèri de gaireben un a dos ans e mièg<ref name="geoltrain">{{fr}}Pierre Geoltrain, « Les origines du christianisme : comment en écrire l'histoire », in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref>.

Los ligams citats dins los evangèlis situan son accion de cada costats del [[lac de Tiberiàs]], subretot en [[Galilèa]] (que n'èra) e dins la Decapòla, amb de passatges en Fenicia ([[Tir (Liban)|Tir]] e Sidon) e en Traconitida (Cesarèa de Felip). Sembla qu'èra a l'epòca considerat coma un abitant de [[Cafarnaom|Cafarnom]]. Tanben anèt [[Judèa]], sovent per ganhar [[Jerusalèm]] per las fèstas jusievas; mas se cal notar una  demorança longa en Judèa al començament de sa vida publica, alara qu'èraconsiderat coma un discípol de Joan Batista.

Los païses de populacion jusieva de l'epòca èran Galilèa e Judèa, separadas per Samariá que los abitants èran ceondiderats coma non jusieus. Jèsus èra percebut coma un estrangièr en Judèa<span></span>: l'accent dels Galilèus los decelan, e provòca una ostilitat franca dels Judèus (a vegada designat pel tèrme « jusieus »<ref>Ambedos tèrmes son pas diferenciats. </ref> alara que los Galilèus son tanben de practicants de la Lei de [[Moïses]]<ref>Al sègle <span class="romain">I</span>, lo tèrme designava l'ensems d'Israèl mas los Evangèli, en lenga grèga, utilizan lo meteis tèrme <span>—</span>&nbsp;''ioudaïos''&nbsp;<span>—</span> per designar especificament los jusieus originaris de Judèa, subretot de Jerusalèm, los « judèus » dins los rengs que Jèsus comptava fòrça oposants. </ref>).

La cronologia d'aquel periòde de vida publica es plan confusa<span></span>: los evangèlis sinoptics presenton los episòdis parallèls dins d'òrdres a vegadas diferents, e an pas la meteissa cronologia qu'aquel de Joan, çò qu'empacha d'interpretar lo debanament de l'un o l'autre dels recits coma aquel d'una logica sonque temporala. Pasmens se cosidèra qu'es lo [[baptisme]] de Jèsus per [[Joan Batista]] que marca l'obertura de son activitat publica.

==== Joan Batista ====
[[File:Jordan_River.jpg|left|thumb|Lo Jordan e sas ribas, uèi ara]]
Vèrs 30 ans, Jèsus se jonh a [[Joan Batista]], un predicator popular dels mitans batistas<ref>Lo batisma per Joan, dins lo mond complèxe dels batistas del sègle <span class="romain">I</span>, es belèu original; son ligam amb los « sabèus » <span>—</span>&nbsp;<span>o « mandèus »</span>&nbsp;<span>—</span> es interrogat pels istorians, cf. </ref> que denòncia la practica formalista dels mitans sacerdotals qu'es eissit<ref>Joan es lo filh d'una familha sacerdotala de Jerusalèm, ont son paire Zacàrias es grand prèstre, amb qui sembla aver trencat sens que se sapia s'es un ancian farisian o un ancian essenian. </ref>, que presica se desplaçant dins lo desèrt de Judèa, sus las broas del [[Jordan]] e que lo Novèl Testament identifica a un « novèl Elias »<ref>Son vestit evòca los profètas e evòca los vestits d'Elias e i a pas de dobte que Jèsus l'identifica al profèta que deviá « tornar plaçar tot en òrdre » e preparar l'aveniment de Dieu, cf. </ref>. Jèsus recep lo [[baptisme]] que Joan administra alara pel rescat dels pecats a aqueles que recebon son messatge favorablament, dins un baptisme dins l'aiga viva que prepara al regne messianic e a l'imminéncia del Jutjament divin<ref>{{fr}}Émile Puech, « Jean-Baptiste était-il essénien ? », in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref>. Es possible que Jèsus aja estat transitoriament lo discípol del Batiste quand, al començament de sa vida publica, simplament « anoncia lo Reialme de Dieu » coma o fasiá Joan. Mas apareguèron de divergéncias<ref>{{fr}}Paul Matteï, ''Le christianisme antique de Jésus à Constantin'', éd. </ref>, veire de tensions<ref>Vejatz {{fr}} Claude Tassin que cita [http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=MATT%2011%3A2-20 Mt&nbsp;11.&nbsp;2-20], « Jean-Baptiste et les baptistes », in ''Aux origines du christianisme'', éd. </ref>, entre Jèsus e Joan Batiste, sus lors concepcions respectivas del regne de Dieu, quitament se foguèt de segur als costats de Joan que Jèsus madurèt sa mission<ref>{{fr}}Claude Tassin, « Jean-Baptiste et les baptistes », <abbr class="abbr" title="opere citato (« dans l'ouvrage cité »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)"></abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;177–182.</ref>. E mai, la comunautat crestiana, que vei lo Batista coma davancièr, conserva lo rite initiatic del [[baptisme]] dins sa forma, mas pas pus son sens<ref>voir [http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=Gal%203%3A27-29 Gal&nbsp;3.&nbsp;27-29], cf. </ref>.

Jèsus s'acompanha de discípols que la tradicion vòl que sián esta dotze<ref group="n">Los evangèlis s'accòrdan sul nombre ([http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=MATT%2010%3A1-4 Mt&nbsp;10.&nbsp;1-4], [http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=MARK%203%3A13-19 Mc&nbsp;3.&nbsp;13-19] [http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=LUKE%206%3A12-16 Lc&nbsp;6.&nbsp;12-16] e [http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=JOHN%206%3A67-71 Jn&nbsp;6.&nbsp;67-71]) mas donan pas las meteissas tièras de noms, que difèran sus de detalhs.</ref>, que los primièrs foguèron benlèu recrutats dins los mitans batistas<ref>{{fr}}Simon Legasse, ''Jean-Baptiste et Jésus dans les évangiles'', <abbr class="abbr" title="opere citato (« dans l'ouvrage cité »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)"></abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;183.</ref>. S'utiliza tanben lo nom d’« apòstols »<ref group="n">Se trapa lo mòt « apòstol » dins segon Luc ([http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=LUKE%206%3A13 Lc&nbsp;6.&nbsp;13]) mas lo sol passatge dels evangilis ont se parla explicitament dels « Dotze apòstols » es dins segon Matieu [http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=MATT%2010%3A2 Mt&nbsp;10.&nbsp;2]</ref> per los senhalar. Aquel grop de « dotze » discípols causits per Jèsus es sens dobte una creacion pro tardièra, coma o mòstra l'existéncia d'apòstols exteriors a aquel nuclèu<ref name="Baslez p21">{{fr}}Marie-Françoise Baslez, ''Les premiers temps de l'Église, identités chrétiennes'', in ''Les premiers temps de l'Église'', éd. </ref>. Se dich tanben « Grop dels Dotze »; lo nombre 12 es de segur essencial per comprene lo ròtle d'aqueles discípols constituissent a l'entorn de Jèsus un cercle restrench de granda significacion simbolica<span></span>: figura la constitucion de l'Israèl biblic. Se lors noms varian segon los libres<ref name="Baslez p21">{{fr}}Marie-Françoise Baslez, ''Les premiers temps de l'Église, identités chrétiennes'', in ''Les premiers temps de l'Église'', éd. </ref>, los discípols mòstran pasmens una tripla referéncia ebraïca<ref group="n">{{fr}}''Jacques et Jean, fils de Zédédée'', ''Matthieu'', ''Judas''… sont des patronymes sémitiques classiques</ref>, aramèa<ref>''Barthélemy'' (''Bar Tholomaios'') es un patronime aramèu (pel mens dins son prefixe de filiacion ''Bar''), citat per Pierre Debergé</ref> e grèga<ref>''André'', ''Philippe'', ''Didyme'' atestan de l'obertura de Galilèa sus l'ellenisme, citats per Marie-Françoise Baslez</ref>, al cor de la vida dels Galilèus<ref>{{fr}}Pierre Debergé, ''La Galilée, une terre grecque païenne ? '', in ''Les premiers temps de l'Église'', éd. </ref>. L'un d'aqueles discípols, [[Sant Pèir|Simon]] dich Pèire o Kefa, recep una importança mai particulara al sen del grop alara que [[Judàs Escariòt|Judàs]], qu'es atribuida la « traïson » de Jèsus près de las autoritats, a una responsabilitat atestada de « tresorièr » del grop.

==== Lo taumaturg e los miracles ====
[[File:Bartholomeus_Breenbergh_003.JPG|right|thumb|200x200px|''Jèsus Crist curant un sord à Decapòli'', per Bartholomeus Breenbergh, 1635,<br>
Lovre, París]]
Jèsus se fa conéisser localament, dins un primièr temps coma medicinaire taumaturg. Dins l'exercici d'aquela activitat, sus que fonda la legitimitat de son ensenhament<ref name="Gérard Israël 12/2008">{{fr}}Gérard Israël, ''Jésus au regard de son peuple'', in ''Le Point'', Hors-série <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;1 de decembre de 2009, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;60–61.</ref> e qu'atirava las folas a son entorn<ref name="Marguerat miracles">{{fr}}Daniel Marguerat, ''Jésus guérisseur et faiseur de miracles'', in ''Le Point'', Hors-série <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;1, décembre 2008, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;34–35.</ref>, se pòt notar de biais operatòris variats, comparant par exemple la garison en tres estapas del cec de Betsaíd, e aquela <span>—</span>&#x20;<span>a distança e d'una sola paraula</span>&#x20;<span>—</span> de Bar Timèu a Jerico, o alara aquela que fa per una pregaria intensa e lo june, dins lo cas d'un demon plan restiu.

Aquelas practicas terapeuticas, que lo fondament es d'òrdre religiós perque las malautiás èran vistas coma la sanccion divina dels pescats, èran espandidas dins lo mond grecoroman<ref>Cf. Apollonios de Tyane in Philostrate, ''Vie d'Apollios de Tyane'', ch IV, 45, citat per D. Marguerat, ''Jésus guérisseur…'', <abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)"></abbr></ref> e d'entre los rabbi jusieus<ref>Coma los rabbis del sègle <span class="romain">I</span> Honi haMe'aguel o Hanina ben Dossa; cf Talmud de Babilònia, tractat Berakhot, 34b. citat per D. Marguerat, ''Jésus guérisseur…'', <abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)"></abbr></ref> que Jèsus torna far a vegadas de gestes terapeutics coneguts<ref>Cf. [http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=MARK%207%3A33 Mc&nbsp;7.&nbsp;33] citat per D. Marguerat, ''Jésus guérisseur…'', <abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)"></abbr></ref>. La practica de Jèsus fa pasmens diferéncia pel nombre de miracles contats e dins lo refús per lor autor de se los veire atribuits: Jèsus se presenta coma lo « vector » de Dieu, operant dins lo present las garisons esperadas dins l'encastre [[Escatologia|escatologic]] jusieu<ref name="Marguerat miracles">Daniel Marguerat, ''Jésus guérisseur et faiseur de miracles'', in ''Le Point'', Hors-série <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;1, décembre 2008, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;34–35.</ref>. En mai dels miracles terapeutics, Jèsus practica tanben d'exorcismes, de prodigis, de salvaments o de miracles illustratius de son interpretacion de la lei jusieva<ref name="Marguerat miracles">{{fr}}Daniel Marguerat, ''Jésus guérisseur et faiseur de miracles'', in ''Le Point'', Hors-série <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;1, de decembre 2008, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;34–35.</ref>.

Los evangèlis insistisson sovent mai sus la fisança dels beneficiaris dels miracles que marcan pas lo detalh de las manipulacions<ref>{{fr}}Michel Quesnel, ''Jésus et le témoignage des Évangiles'', <abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)"></abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;204–205.</ref>. Jèsus presenta los miracles coma una anticipacion de l'accés al bonaur eternal que cada uman a drech, que sián los mai paure. L'evanèili segon Marc conta qu'es aquel poder d'operar de garisons e prodiges qu'auriá estat transmés als seus discípols<ref>[http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=MARK%2016%3A17-18 Mc&nbsp;16.&nbsp;17-18], citat per Gérard Israël, ''Jésus au regard de son peuple'', <abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)"></abbr></ref>, puslèu que la capacitat de comunicacion amb la divinitat<ref name="Gérard Israël 12/2008">{{fr}}Gérard Israël, ''Jésus au regard de son peuple'', in ''Le Point'', Hors-série <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;1 de decembre de 2009, <abbr class="abbr" title="pagina(s)">p.</abbr>&nbsp;60–61.</ref>.

Los tèxtes revelon al subjècte un comportament general de Jèsus fa de bienvolença, portat cap a las gents, subretot aqueles plaçats dins una situacion personala o sociala mespresada e dificila: las femnas, subretot las veusas; los malauts, los leproses, los estrangièrs, los pescaires publics o los collectors de l'impòstes romans<ref>{{fr}}Michel Quesnel, ''Jésus et le témoignage des Évangiles'', <abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)"></abbr>, <abbr class="abbr" title="pagina(s)">p.</abbr>&nbsp;204.</ref>. Aquel biais d'èsser, associat a una denonciacion de l'ipocrisia e de tota mena de mensorga, li atirèt d'admirators e tanben provocant l'ostilitat.

==== Son ensenhament ====
Sul plan de la [[morala]], l'ensenhament de Jèsus es centrat sus las nocions d'amor del propdan e del perdon, que l'Òme deu obserbar per se conformar als comandaments de Dieu. Aquel ensenhament es donat de biais sintetic dins las Beatituds, e mai desvolopat  dins lo Sermon sus la montanha d'ont son tiradas. Aqueles principis son ja presents dins la religion jusieva, mas Jèsus lor dona un ròtle central, e privilegia una interpretacion esperitala de la Loi de Moises al detriment d'una interpretacion literala e formalista que denòncia.
[[File:Bloch-SermonOnTheMount.jpg|thumb|''Sermon sus la montnha'', Carl Heinrich Bloch, 1877,<br>
Museum of Natural History, Copenaga]]
Lo messatge de Jèsus sembla contunhar aquel de Joan Batista  s'inscrivant dins la fèbre apocaliptica del mond jusieu al sègle I alara qu'unes exegètas preferisson veire Jèsus coma un mèstre de sapiéncia populara, la dimension apocaliptica venent d'una lectura posteriora<ref>{{fr}}Hans Conzelmann e Andreas Lindemann, ''Guide pour l'étude du Nouveau Testament'', Le Monde de la Bible <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;39, Éditions Labor et Fidès</ref>, jol vejaire de la fe cretiana. Aquel messatge, original e variat, intra malaisidament dins las categorias socioreligosas de per abans establidas<ref>{{fr}}Michel Quesnel, ''Jésus et le témoignage des Évangiles'', <abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dins l'obratge citat »)"></abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;203.</ref>. Pasmens se pòt veire de punts de trencaduras amb Joan  Batista<span></span>: Jèsus es pas un ascèta, presenta un Dieu de gràcia, de jutjament e de l'amor sens tèrme<ref>[http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=MATT%205%3A43-48 Mt&nbsp;5.&nbsp;43-48], citar per Daniel Marguerat</ref> qu'inversa l'exortacion de Joan a la conversion sus fons de colèra divina<ref>[http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=LUKE%203%3A7-14 Lc&nbsp;3.&nbsp;7-14], cité par Daniel Marguerat</ref>. Fin finala, Jèsus es aquel « per qui lo jorn ven » quand Joan « anonciava l'alba »<ref>{{fr}}Daniel Marguerat, ''Le projet de Jésus, une énigme non résolue ?'', in ''Dossiers d'Archéologie'', <abbr class="abbr" title="numero">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numero"></abbr>&nbsp;249, décembre 1999, <abbr class="abbr" title="pagina(s)">p.</abbr>&nbsp;60.</ref>.

Es l'anòncia del « Reialme de Dieu » que constituís lo còr de sa predicacion en de tèrmes que, se fan resson a la demora dels jusieus qu'espèran la venguda d’un [[Messias]] que restaurarà l’independéncia d’Israèl, desplaçan aquel esper: lo Reialme de Dieu segon Jèsus inaugura lo novèl rapòrt amb Dieu que se prepara e intervenir dins lo mond per lo governar dirèctament<ref>{{fr}}Régis Burnet, ''Qui est Jésus ?'', in ''Religions et Histoire'', <abbr class="abbr" title="numero">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numero"></abbr>&nbsp;13,05/03/2007, <abbr class="abbr" title="pagina(s)">p.</abbr>&nbsp;82–89.</ref>.

Sa doctrina pareis sul còp segura e originala<ref>{{fr}}Christian Grappe, « Prolongement et subversion de la pensée du Temple » in Christophe Batsch, Madalina Vartejanu-Joubert (dirs.</ref>. Son ensenhament es subretot conegut mejans los Evangèlis, que ne fan lo recit, e los comentaris que seràn fachs dins lo rèste del Novèl Testament. Son ensenhament e son accion mòstran una plan bona coneissença dels tèxtes religioses e de la lei jusieva<ref>Los redactors dels evangèlis li donan une coneissença dels tèxtes religioses dins las polemicas nombrosas qu'es semenat pels evangèlis, coma amb los farisians, e d'ont ne sortís amb virtuositat, tota… farisiana, coma o mòstra la discussion sul respècte del sabat quand una vaca tomba dins lo potz. </ref>. Utiliza dos metòdes tipics dels doctors de la Lei, los seus contemporanèus: lo comentari dels tèxtes canonics e l'usatge de ''meshalim'' o « Parabòlas »<ref>{{fr}}Schalom Ben Chorim, ''Mon frère Jésus''. </ref> que fa lo mecanisme preferit de sa pedagogia. Per aquel usatge de la parabòla, Jèsus daissa sovent l'auditor liure de las seunas reaccions, lo prenent pas de front.

Mas ne practica pas mens un ensenhament d'autoritat<ref>Aquela « autoritat », coma al subjècte de la Torah, sembla s'inscriure dins una tradicion profetica puslèu qu'aquela dels interprètas de la lei, cf. </ref> que trenca amb los ensenhaments dels escribas<ref>{{fr}}Christian Grappe, « Prolongement et subversion de la pensée du Temple » in Christophe Batsch, Madalina Vartejanu-Joubert (dirs.</ref>, que se reclaman totjorn, eles, de l'autoritat d'una font<ref group="n">Étienne Nodet o.p. mòstra que l'estructura del grop « Jèsus + discípols » correspond a l'estructura « Mèstre + discípols » que practicavan sols los mèstres farisians. </ref>. Jèsus es pasmens respectuós de la Lei de Moïses<ref group="n">Quitament se pòt l'interpretar diferentament: vejar l'episòdi utilizat dins [http://www.biblegateway.com/bible?language=fr&version=2;32&passage=JOHN%207%3A21-24 Jn&nbsp;7.&nbsp;21-24])</ref> e, se la proximitat de Jèsus amb los pescaires o d'episòdis coma son afirmacion que los besonhs de l'òme prevalon sus la prescripcion del sabat podavan espantar los pioses de son temps, « se pòt pas dire que Jèsus aja violat las leis de puretat caras als farisians »<ref>{{fr}}Gérard Rochais, ''Jésus et les courants religieux de son époque'', in « Jésus au regard de l'Histoire », <abbr class="abbr" title="opere citato (« dans l'ouvrage cité »)">''op.&nbsp;cit.''</abbr><abbr class="abbr" title="opere citato (« dans l'ouvrage cité »)"></abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;33–34.</ref>, al contrari dels seus discípols que condamna pasmens pas.

Son accion provòca des reaccions fòrtas e contrastadas. I a a l'encòp de testimònis sus de grandas folas que lo seguisson e lo cercan, mostrant un indenegable succès popular, e d'autres lo mostrant vivent dins una quasiclandestinitat al mitan de populacions ostilas.

=== Arrestacion, procès e execucion ===

Pasmens qu'aquí se situa lo còr de cadun dels quatre Evangèlis, Es plan de los acordar sul recit de la « [[Passion del Crist|Passion]] », es a dire son procès e son execucion per [[crucifixion]]. Lor recit es bastit dins una optica d’« acompliment de las Escrituras » puslèu que de reportatge suls eveniments<ref>{{fr}}[[Étienne Nodet]] [[Òrdre dels predicaires|o.p.]], ''Le fils de Dieu, Procès de Jésus et Évangiles'', ed. Cerf, 2003</ref>.

==== Arrestacion ====

Jèsus foguèt arrestat alara que demorava a Jerusalèm per festejar ''[[Pessa'h]]'' (la « Pasca » jusieva). Aquel darrièr demora a Jerusalèm se debana dins un ambient fòrça clandestin<ref group="v">Mc 14:13-15</ref>, ont los discípols escàmbian de senhals de reconeissença per preparar lo repai endacòm amagat. Lo contraste amb l'ambient entosiasme de l'intrada trionfala de Jèsus à Jerusalèm (celebrar lo [[dimenge dels Rams]]) es flagrant, çò que suggerís qu'aquelas doas pujadas cap a Jerusalèm se faguèron pas lo meteis an.

L'estudi dels evangèlis permet pas una lectura plan clara de las causas e de l'istoric d'aquel revirament d'opinion. I a dins los evangèlis la traça de l'esperança messianica d'una partida de la populacion, en cerca d'un [[Messias]] politic, liberator del jo dels Romans. Aquela esperança se trapa dins lo qualificatiu donat a Simon lo [[zelòta]] e a Judàs Escariòt<ref>Los apòstols son nomenats dins Mt 10:2-5, Mc 3:13-19}}, Lc 6:12-16. « Escariòt » vien del latin ''[[sica]]'' que dona « [[sicari]] ». La preséncia d'un Zelòta e d'un sicari d'entre los pròches de Jèsus noiriguèt un debat entre los exegètas sus la proximitat d'aquel corrent revolucionari amb las idèas de Jèsus mas aquel apròche es ara considerat obsolet; vejatz {{fr}} « Jésus et les Zélotes » S.G.F. Brandon, 1967 e [[John Paul Meier]], '' Un certain juif : Jésus. Les données de l'histoire'', vol. III [https://web.archive.org/web/20071012233014/http://www.esprit-et-vie.com/article.php3?id_article=1824 recension en linha]</ref> e dins l'activitat de presicaires e revoltats jusieus pretendent èsses messias a l'epòca, coma [[Judàs lo Galilean]], [[Teudàs]] o [[Joan de Gischala]]. Jèsus benlèu decebèt aquela esperança rebutant l'accion sul terren politic<ref>L'episòdi del lavament dels pés (Jn 13:3-17) mòstra Jèsus complissent un acte de servitud absoluda, qu'es possible d'exigir d'un [[esclavatge|esclau]] non jusieu (''Mekhilta'', citat dins {{fr}}''Le Talmud'' de R.A.Cohen). Aquela idèa es exprimida sens son gest radical dins los sinoptics (Mt20:24-28, Mc 10:41-45, Lc 22:24-27).</ref>.

Pasmens, se Jèsus contesta pas radicalament lo poder roman, refusant de s'embarrar dins un encastre estrictament « nacionalista »<ref group="n">L'evangèli segon Matieu lo fa s'adreçar a la « fedas perdudas de l'ostal d'Israèl » Mt 15:24 o Mt 10:6.</ref>, manifesta pas mai d'inclinason cap a las grandas familhas sacerdotalas pròchas d'aquel<ref>{{fr}}[[Jean-Pierre Lémonon]], ''Jésus face au pouvoir politique'', in ''Aux origines du christianisme'', Gallimard/Le Monde de la Bible'', 2000, {{p.|209–211}}.</ref>.

Lo revirament d'opinion se manifestèt d'em primièr en Judèa<ref group="v" name="BFR|Jn|7:1"/>, puèi dins son país en Galilèu. Sembla que lo senhal de la repression siá bengut dels mitans sacerdotals conservators de Jerusalèm, sovent assimilats als [[saducèus]]s<ref>L'idèa espandida que los saducèus constituisson un « partit sacerdotal » en contestat per {{fr}}Étienne Nodet, ''Le fils de Dieu…'', {{p.}}335.</ref>, inquiets de l'impacte de son ensenhament obèrt sus la [[Torah]] e dels efièchs de l'entosiasme popular que provoquèt sul fragil ''modus vivendi'' amb l'ocupant roman<ref name="Quesnel_207">{{fr}}Michel Quesnel, ''Jésus et le témoignage des évangiles'', {{op. cit.}}, {{p.}}207.</ref>. Apareis versemblable qu'es l'escandal qu'aquel òme, descrich coma « doç » pels evangèlis seguents, provòca al Temple de Jerusalèm un pauc abans la Pasca de 30<ref group="v">Mc 11:15-19</ref> dins l'episòdi dich dels « mercands del temple »<ref>Aquel episòdi fa partit de raras scènas citadas pels quatre evangèlis: Mt 21:12-13, Mc 11:15-17, Lc 19:45-46, Jn 2:14-17.</ref>, que podèt precipitar son arrestacion<ref name="Quesnel_207"/>.

Fin finala, l'abans velha de la fèsta jusieva de la [[Pessa'h]], Jèsus pren un darrièr repais amb los seus discípols dins un ambiant pascala<ref name="Mattei_69">{{fr}}Paul Matteï, ''Le christianisme antique de Jésus à Constantin'', éd. Armand Colin, 2008, {{p.}}69.</ref>, dins un episòdi nomenat tradicionalament la « [[Cèna]] », ont fa explicitament mencion de sa mòrt venenta que liga al novelum definitiu de l'[[Aliança (Bíblia)|Aliança]]<ref name="Mattei_69"/>. Los crestians de totas tendéncias considèran qu'instituís d'esperel<ref>quitament s'aquel ritual se trapa dins la literatura esseniana; cf Christian Grappe, {{fr}}''Le Royaume de Dieu: avant, avec et après Jésus'', éd. Labor et Fides, 2001, {{p.}}131, [http://books.google.be/books?id=7z6oX_Jo6RYC&pg=PA131&lpg=PA131&dq en ligne]</ref> le [[sacrament]] de l'« [[Eucaristia]] ». A la seguida d'aquel darrièr repais, Jèsus es arrestat al jardin de [[Getsemani]], per la denonciacion de son discípols [[Judàs Escariòt|Judàs]]<ref>A costat del discors majoritari cercant a diabolizar Judàs, tota una seria d’istorians, de teologians o d’escrivans cerquèron las motivacions e l'an gaireben desdoanat, {{fr}}cf. Régis Burnet, « Faut-il faire entrer l’Évangile selon Judas dans le Nouveau Testament ? », in revista ''Histoire du Christianisme Magazine'', julhet -agost de 2006</ref>, sens que lo motiu siá plan clar<ref>{{fr}}Régis Burnet, ''Qui est Jésus ?'', {{op. cit.}}</ref>.

Jèsus se trapa alara confrontat als tres poders superpausats de la Palestina<ref>{{fr}}Richard A. Horsley, ''Jésus contre le nouvel ordre romain'', in ''Les premiers temps de l'Église'', ed. Gallimard/Le Monde de la Bible, 2004, {{p.}}312.</ref>: lo poder roman, lo poder del [[tetrarc]] de Galilèa e Perèa e lo poder dels grands prèstres del temple-Estat de Jerusalèm.

==== Procès e execucion ====
[[Fichièr:MaestroTrognano Calvario milano.jpg|left|thumb|upright=0.8|''Lo Crist sul camin del Calvari'', [[Maestro di Trognano]], fin del sègle XV, [[Castello Sforzesco]], Milan]]
{{Article detalhat|Passion del Crist|Ponç Pilat|tombèl de Jèsus}}
Las modalitats del procès de Jèsus son desconcertantas<ref>{{fr}}Paul Mattéï, ''Le christianisme antique de Jésus à Constantin'', éd. Armand Colin', 2008, {{p.}}71.</ref> se se referam a çò que coneissèm del drech de l'epòca: pas cap de reconstitucion dels fachs o de las proceduras conegudas resistís a l'examèn segon los evangèlis<ref name="Marie-Françoise Baslez 2005, p. 209">{{fr}}Marie-Françoise Baslez, ''Bible et Histoire'', {{éd.}} Gallimard-Folio histoire, 2005, {{p.|209}}.</ref>, qu'expausan un doble procès, donc una dobla motivacion, religiosa pels jusieus, politic pels Romans<ref>{{fr}}Marie-Françoise Baslez, ''Bible et Histoire'', ed. Gallimard-Folio histoire, 2005,{{p.|211}}.</ref>. La question d'aquel procès, totjorn obèrta, es encara mai dificil que foguèt escurcida, pel temps e l'[[antisemitisme]] entre autre, d'enjòcs politics e religioses multiples<ref>{{fr}}[[Salomon Malka]], ''Jésus rendu aux siens. Enquête en Israël sur une énigme de vingt siècles'', Paris, {{éd.}} Albin Michel (Paroles vives), 1999.</ref>.

Lo raconte dels evangèlis es dificil a seguir dins de composicions que semblon aver èsser escrich a l'intencion dels Romans<ref>Vejatz compausat en mitan roman ; {{fr}}cf. Marie-Françoise Baslez, ''Bible et Histoire'', {{éd.}} Gallimard-Folio histoire, 2005, {{p.}}209.</ref>, quitament s'unes detalhs denotan de tradicions localas<ref>Coma lo lavament de las mans de Pilat que torna prene un tèma biblic ja evocat dins lo Deuteronòm (Dt 21:6-9); citat per {{fr}}Marie-Françoise Baslez, ''Bible et Histoire'', {{p.}}209.</ref>. Jèsus es arrestat de nuèch<ref>Daniel Marguerat explica qu'es per ensejar de reglar lo cas discretament e rapidament, los foncionaris romans fasián sesilha sonque lo matin; {{fr}}cf. Daniel Marguerat, ''L'aube du christianisme'', {{éd.}} Labor et Fides/Bayard, 2008, {{p.}}71.</ref> per la polícia del Temple, als òrdres de las autoritats religiosas esperant benlèu far passar lo cas del Nazarèu abans la Pasca<ref name="Daniel Marguerat p. 71">{{fr}}Daniel Marguerat, ''L'aube du christianisme'', éd. Labor et Fides/Bayard, 2008, {{p.}}71.</ref>. Es d'en primièr menat a çò de l'ancian grand prèire [[Anan]]<ref>Segon lo sol evangèli segon Joan, Jn 18:13. L'interrogatòri preliminar dabant Anan es benlèu un procès literari apologetic que permet de presentar en breu la vida de Jèsus; {{fr}}cf. Marie-Françoise Baslez, ''Bible et Histoire'', ed. Gallimard-Folio histoire, 2005, {{p.|211}}. <br />Anan (que ferá en seguida lapidar Jaume) fuguèt un dels rares grands prèires saducèus; {{fr}}cf. Étienne Nodet, ''Le fils de Dieu…'', {{p.|335}}.</ref>, puèi, a l'albe, davant una cort de justícia<ref>Benlèu en session informala; {{fr}}Marie-Françoise Baslez, ''Bible et Histoire'', {{p.|209}}.</ref>, que los evangèlis nomenan [[Sanedrin]]<ref>Lo tèrme « sanedrin » es d'origina grèga, e designe una institucion non semitica, impausada pels Romans, e amassant los diferents corrents jusieus. DEn mai, un sanedrin n'existiguèt a Jerusalèm sonqu'entre 44 e 70 {{fr}}cf. Étienne Nodet, ''Le fils de Dieu…'', {{p.}}68. Aquela reünion pòt donc passar per unea vertadièra sesilha de procès; cf. {{fr}}Paul Mattéï, {{op. cit.}}, {{p.}}71.</ref>, debans lo « sobeiran sacrificador » Caïfas, abans de comparéisser debans lo prefècte roman [[Ponç Pilat]]<ref>Los governaires de Judèa portavan lo títol de ''praefectus'' dempuèi lo règne de l'emperaire [[Claudi (emperaire roman)|Claudi]]</ref>, que l'envia, el<ref>Segon lo sol evangèli segon Luc, Lc 23:6-12</ref>, cap a [[Eròdes Antipas]] abans de l'interrogar a son torn. Çò que dona de confrontacions ont Jèsus o se cala, o pareis mostrar lo caractèr relatiu del poder dels seus interlocutors per sa libertat de paraula<ref>{{fr}}[[Jean-Pierre Lémonon]], ''Jésus face au pouvoir politique'', {{op. cit.}}, {{p.|214–215}}.</ref> dins de scènas plan cargadas simbolicament<ref>L'ensems de la Passion s'apièja sus la simbolica biblica du sacrifici expiatòri (Lv 16:1-60), e d'allusions al detalh de la Lei venon fòrça. {{fr}}[[Étienne Nodet]], in ''Le fils de Dieu…'', {{op. cit.}}, n'identifica pas mens de 24 citacions de l'[[Ancian Testament]] dins lo recit de la Passion segon Joan.</ref>.
[[Fichièr:Meister des Rabula-Evangeliums 002.jpg|thumb|La Crucifixion, [[Evangèlis de Rabula]], 586, [[Bibliotèca Medicoelaurentina]]]]
Al tèrme d'una procedura judiciària romana de « [[cognitio|cognitio extra ordinem]] »<ref name="Daniel Marguerat p. 71"/>, Jèsus es fin finala condemnat per [[Ponç Pilat]]<ref>{{fr}}Jean-Pierre Lémonon, ''Ponce Pilate'', {{éd.}} de l'Atelier, 2007, [https://web.archive.org/web/20181114141807/http://www.esprit-et-vie.com/article.php3?id_article=1982 recension en linha]</ref> e que los evangèlis merman la responsabilitat<ref name="Mattei_71">{{fr}}Paul Matteï, ''Le christianisme antique de Jésus à Constantin'', ed. Armand Colin, 2008, {{p.}}71.</ref> benlèu dins una optica missionària<ref>Disculpant alara los romans per quines lo suplici de la crotz es una infamia; {{fr}}cf. François Bovon, ''Les derniers jours de Jésus'', ed. Labor et Fides, 2004, {{p.|24}}.</ref>, tornant interpretant tota la personalitat<ref name="Marie-Françoise Baslez 2005, p. 209"/> d'un procuror « crentós donc crudèl »<ref name="Daniel Marguerat p. 71"/> de sofrir lo suplici roman del [[crucificament]], al motiu politic de rebellion<ref name="Mattei_71"/>. Après que foguèt [[flagellacion|flagellat]]<ref>La flagellacion èra una partida integranta del supplici de crucificament e èra publica per favorizar la denonciacion o la reddicion ; cf. {{fr}}Marie-Françoise Baslez, ''Bible et Histoire'', {{éd.}} Gallimard-Folio histoire, 2005, {{p.}}214.</ref>, es trufat e estigmatizat dins los quartièrs dels soldats romans, vestits d'una [[clamida]] qu'evòca la [[porpra]] reiala, cofada d'una corona trenada d'espinas e dotat d'una cana evocant l'escèptre dins una mesa en scèna visant a trufar lo « Rei dels jusieus »<ref>I a de menas de mesprés e de mesas en scènas similaras endacòm mai, per exemple dins [[Filon d'Alexandria|Filon]], ''Contra Flaccus'',([http://remacle.org/bloodwolf/philosophes/philon/flaccus.htm {{fr}} en linha]).<br />Los Grècs operavan de talas mesas en scèna « per estigmatizar dins l'autre una diferéncia irreductibla e un dangièr » ; {{fr}}Marie-Françoise Baslez, ''Bible et Histoire'', ed. Gallimard-Folio histoire, 2005, {{p.|215}}.</ref>. Son execucion se faguèt un divendres, velha del [[Sabat]], sus una crotz susmontada d'un [[titulus]] derisòri portant l'inscripcion « Jèsus leo [[Nazorèu (títol)|Nazorèu]]<ref>{{fr}}Claude Tassin, ''Jean-Baptiste et les baptistes, in ''Aux origines du christianisme'', {{éd.}} Gallimard/Le Monde de la Bible'', 2000, {{p.}}178.</ref>, Rei dels Jusieus »<ref>Jn 19:19 citat per Claude Tassin; dins las bíblias en grègas « ἰησοῦς ὁ ''ναζωραῖος'' ὁ βασιλεὺς τῶν ἰουδαίων » e, dins la [[Vulgata]] en latin, « Iesus ''Nazarenus'' Rex Iudaeorum ».</ref>, qu'instruisís sul motiu de la condamnacion pel drech roman<ref>Es una condamnacion per nauta traïson contra l'Estat basat sua la ''lex Juliae majestatis'' que Pilat fa aquí un usatge extensiu coma d'autres procurators; {{fr}}cf. Daniel Marguerat, ''L'aube du christianisme'', {{p.}}71.</ref>. Après i aver transportat sa crotz, es crucificat al luòc dich « [[Golgota]] », a l'exterior de Jerusalèm, amb dos « sacamands », sens que se sapiá se s'agís de panaires o de sedicioses, en preséncia d'unas femnas — mas en l'abséncia dels seus discípols<ref name="Mimouni,Maraval_127">{{fr}}Simon Claude Mimouni et Pierre Maraval, ''Le Christianisme des origines à Constantin'', ed. PUF/Nouvelle Clio, 2006, {{p.}}127.</ref>.

Jèsus moriguèt versemblablament dins la vespra del jorn de la « parascèva »<ref name="Mattei_71"/>, jorn de la preparacion de la fèsta de [[Pessa'h]]}} lo 14 [[Nissan (ebrieu)|Nissan]]<ref>Seguent l'evangèli segon Jean. Per una majoritat de cercaires, la data donada pels evangèlis sinoptics (divendres 15 de Nisan) correspondent al jorn de la Pasca, es inconcevable per una execucion perque seriá estat una deca politica greva de la part dels Romans; cf. {{fr}}Michel Quesnel, « Jésus et le témoignage des évangiles » in ''Aux origines du Christianisme'', {{éd.}} Gallimard/Le Monde de la Bible, 2000, {{p.}}200.</ref>, çò que correspond, segon lo [[calendièr ebrieu]] usual, per la majoritat dels cercaires, al divendres [[7 d'abril]] de [[30]]<ref>{{fr}}Simon Claude Mimouni e Pierre Maraval, ''Le Christianisme des origines à Constantin'', ed. PUF/Nouvelle Clio, 2006, {{p.|127}} ; Paul Mattéï, {{op. cit.}}, {{p.|65}} ; Michel Quesnel, « Jésus et le témoignage des évangiles », dans ''Aux origines du Christianisme'', {{éd.}} Gallimard/Le Monde de la Bible, 2000, {{p.|200}} ; Daniel Marguerat, ''L'aube du christianisme'', {{p.|73}}.</ref> o lo divendres 3 d'abril de 33<ref>aquela darrièra data es aquela que justifica la causida de l'an 1 dins lo calcul de [[Dionís l'Exigú]]</ref>. Mas d'autras datas son prepausadas<ref>« Blinzer (''Prozess'', {{p.|101-102}}) faguèt la tièra de gaireben cent autors al subjècte de l’an de la mòrt de Jèsus: cap d'aqueles citat optèron per l’an 34 (de fach, es le cas de Zeitlin) o 35, alara qu'un o tres d’entre eles privilegiavan respectivament los ans 26, 27, 28, 31, 32 e 36. Tretze optèron per 29, cinquanta tres per 30, e vint e quatre per 33 - çò que rejonh l'escart evocat mai naut. » ; {{fr}}Raymond E. Brown, ''La mort du Messie'' (trad. de l'anglés), éd. Bayard 2005, (éd. orig. 1994), {{p.|1512}}</ref>, pas cap essent plan satisfasenta, las tradicions [[evangèlis sinoptics|sinoptics]] e [[evangèli segon sant Joan|joanic]] essent sus aquel punt inconciliables<ref>« [Los] divèrses ensags per conciliar las contradiccions cronologicas entre los sinoptics e Joan son non plausibles, inutils, e enganares. Anbedoas tradicions evangelicas nos ont donèt d'informacions cronologicas inconciliablas. » ; {{fr}}Raymond E. Brown, op. cit., 2005, {{p.}} 1506</ref>. Quin que siá, sa mòrt se passèt pendent las festas de la [[Pessah]]<ref>{{obratge|prenom1=Simon Claude|nom1=Mimouni|prenom2=Pierre|nom2=Maraval|títol=Le christianisme des origines à Constantin|editor=P.U.F.|colleccion=Nouvelle Clio|an=2007|passatge=62}}</ref>, pendent que Pilat èra prefècte de Judèa, donc après 26 e abans 37<ref>Lo començament de Pilat per Roma es mai sovent datat de la fin de 36 o del començament de 37 cf. {{obratge|prenom1=Jean-Pierre|nom1=Lémonon|títol=Ponce Pilate|editor=L'Atelier|an=2007|passatge=122, 224-225}}</ref>. Es sebelit abans la sortida de la primièra estela, sueguent la prescripcion de la lei judèa<ref name="Mimouni,Maraval_127"/>.

=== Resurreccion ===
{{Article detalhat|Resurreccion}}
[[Fichièr:Anastasis Pio Christiano Inv31525.jpg|thumb|left|''[[Resurreccion|Anastasis]]'', representacion simbolica de la Resurreccion, <br />sarcofag roman, vèrs 350, Musèu del Vatican]]
La mòrt de Jèsus es seguida d'un episòdi que ten de la sola fe<ref>{{fr}}[[Camille Focant]], « La Résurrection », in Michel Quesnel et Philippe Gruson (dir.), ''La Bible et sa culture'', ed. Desclée de Brouwer, 2011, vol. II, {{p.|145}}; [[Simon Claude Mimouni]] in Simon Claude Mimouni e Pierre Maraval, ''Le christianisme des origines à Constantin'', París, ed. P.U.F./Nouvelle Clio, 2007, {{p.}}129</ref> mas que n'apareis pas mens a l'istòria de las religions pels efièchs incalculablas<ref>{{fr}}Michel Quesnel, ''Jésus et le témoignage des évangiles'', {{op. cit.}}, {{p.}}208.</ref> que los produchs: l'episòdi de la [[Resurreccion]].

Cal considerar l'anóncia de la resurreccion de Jèsus coma l'element màger de la fondacion de çò que vendrà una novèla religion. Aquel episòdi fondamental es descrich dins pas cap d'evangèli canonic. Mejans unas scènas<ref group="v">Mc 16}}, Mt 28, Mc 24 e Jn 20-21}}.</ref> que presentan una granda diversitat segon los evangèlis, los tèxtes presentan lo còp fach: l'espantament de las femnas que descobrisson lo tombèl void, puèi l'apareisson del « Ressuscitat » a vegadas en Galilèa, a vegadas a l'entorn de Jerusalèm o endacòm mai, enviant a vegadas en mission, a vegadas donant l'« Esperit » als discípols o encara partejant lor repai.

Se pòt constatar tres constantas de recits canonics: la resurreccion es inesperada alara qu'aviá estat profetizada per Jèsus mai d'un còp<ref>[[Marc (evangelista)|Sant Marc]], Marc 8v31, 9v9, 9v31, 10v34 in ''Evangèli segon Marc''.</ref> e que de parallèls avián estat establits amb l'Ancian Testament per l'aviar<ref>Per exemple utilizant lo capítol 53 de la profecia d'[[Isaïas (profèta)|Isaïas]].</ref>, es pas descricha vertadierament, es accessibla sonque als cresents<ref>{{fr}}[[Daniel Marguerat]], « Ce qu'ils n'ont pas dit de Pâques » in ''Les premiers temps de l'Église'', ed. Gallimard/le Monde de la Bible, 2004, {{p.|92–93}}.</ref>. L'eveniment pasmens nega pas la mòrt perque Jèsus ressuscita sonque lo tresen jorn après sa crucifixion; s'agís mai del passatge cap a una vida que s'acaba pas, que se plaça dins l'[[eternitat]] e ont lo temps a pas de presa. L'eveniment, dins un recit que coneis pas de tèrme « resurreccion », es contat dins un lengatge fabregat per la fei jusieva dins l'[[apocaliptica]] que respond pas a una ànsia de la subrevida dels coses: lo tombèl obèrt respond a la promesa de Dieu de « tornar quilhar los mòrts » a la fin dels temps<ref group="n">Lo tèma de Dieu revocant la quita mòrt apareis ja dins la Bíblia judaïca, vejatz la scèna de la Vision d'Ezequiel, Ez 37:1-28}}. « Es Iavé que fa morrir e viure, que fa davalar al sheol e ne torna pujar » (1S 2:6).</ref> que se concretiza ja per Jèsus<ref>{{fr}}[[Daniel Marguerat]], « Ce qu'ils n'ont pas dit de Pâques », {{op. cit.}}, {{p.}}99 e 100.</ref>.

Lo sol recit de la resurreccion que nos siá vengut figura dins l'[[evangèli de Pèire]], un document pro semblable als sinoptics, que menciona precisament l'episòdi que los testimònis son los gardas a l'intrada del tombèl: dos èsser angelics penètran dins lo tombèl abans de ne sortir sostenent lo Senhor encara trantalhant mas grandit per la Resurreccion. Las sentinèlas se ne corrisson per prevenir Pilat alara que las femnas descobrissent lo tombèl void son informadas de la resurreccion per un òme jove<ref>{{fr}}François Bovon, ''Les derniers jours de Jésus'', ed. Labor et Fides, 2004, {{p.|26–28}}.</ref>.

[[Fichièr:Armlet Resurrection Louvre OA8261.jpg|thumb|Right|[[Armilla]]<br />amb la Resurreccion. Esmatl sus coire daurat, region renomosana, vèrs 1170-1180, Lovre]]

== Eretatge e posteritat ==
[[Fichièr:Isus.jpg|thumb|Crist Pantocrator. Icòna de la glèisa de la transfiguracion, sègle XVIII, <br /> glèisa de la Transfiguracion, Kizhi]]

=== Istòria de las religions ===
Sul plan de la [[religion]], Jèsus jamai cerquèt a se separar del [[judaïsme]]<ref>{{fr}}Ed Parish Sanders, « La rupture de Jésus avec le judaïsme », in Daniel Marguerat et alii, ''Jésus de Nazareth : nouvelles approches d'une énigme'', ed. Labor et Fides, 1998, {{pp.}}209-222, [http://books.google.be/books?id=vlkpTHaOaJYC&pg=PA209 extrait en ligne]</ref>, e los seus discípols foguèron, d'en primièr, coma una sècta jusieva entre autras. La separacion del [[cristianisme]] d'amb lo judaïsme es progressiva e pòt èsser legida en partida coma una consequéncia de la crisi d'identitat que passa lo judaïsme dels sègle I e II, que se realiza entre autre amb de revòltas contra Roma que n'èra la « sècta dels nazarèus »<ref>{{fr}}[[François Blanchetière]], ''Le moment de la séparation'', in ''Les premiers temps de l'Église'', Gallimard/Le Monde de la Bible, 2004, {{p.|392–400}}.</ref>, e que provòca la desapareisson de gaireben totes los corrents del judaïsme après la [[destruccion del Temple]] en 70<ref>{{fr}}Gérard Rochais, ''Jésus et les courants religieux de son époque'', in « Jésus au regard de l'Histoire », {{op. cit.}}, {{p.}}33.</ref>. La diversitat de las practicas jusievas se reduson al sol neofarisianisme, es alara qu'èsser jusieu ven « viure en conformitat amb l'ensenhament dels [[Farisaïsme|savis farisians]] », çò que ven incompatible amb l'observança de las interpretacions de l'ensenhament de Jèsus, coma aquela d'[[Ignaci d'Antiòquia]]<ref>{{fr}}[[François Blanchetière]], ''Le moment de la séparation'', {{p.}}399.</ref>.

Atal, los debats que fan mòure los partisans de Jèsus pendent de decenniás après sa mòrt, entre autre per saber fins ont la Lei deu impausar la circoncision, donan de responsas que van pauc a pauc venir normativas dins las generacions seguentas, fins a far aparéisser dins lo mond antic, en mai dels ''jusieus'' e dels ''grècs'', una « tresena raça »<ref>Al sens antic, coma o dich [[Tertullian]] - que pensa aquela darrièra posicion umilianta -, los tenents del paganisme grecoroman constituisson la ''primièra raça'' e aqueles del farisianisme judaïc la ''segonda''; cf. {{fr}}Christian Grappe, ''Initiation au monde du Nouveau Testament'', éd. Labor et Fides, 2010, [http://books.google.be/books?id=pR8XGhoaSDoC&pg=PA24 extrait en ligne] David J. Bosch, ''Dynamique de la mission chrétienne : Histoire et avenir des modèles missionnaires'', ed. Karthala, 2009, {{p.|68}}, [http://books.google.be/books?id=f2NVWKQpJf0C&pg=PA67extrait en ligne]</ref> que vendràn los crestians<ref>{{fr}}Albert I. Baumgarten, « Jésus de Nazareth », in Jean-Robert Armogathe (dir.) ''Histoire générale du christianisme'', vol I, ed. Quadrige/P.u.f., 2010, {{p.|31}}</ref>.

Segon l'escòla tradicionala e quitament dins l'apologetica recenta<ref>De {{fr}}[[Jean Guitton]], ''Le Christ de ma vie'', a {{fr}}[[Henri-Irénée Marrou]]</ref>, la separacion d'amb lo judaïsme auriá començat amb las primièras dissensions aparegudas pendent una reünion descricha dins los Actes dels Apòstols, que foguèt mai tard nomenat lo « [[Concili de Jerusalèm|primièr concili de Jerusalèm]] », qu'admet l'adesion dels non jusieus sens los [[circoncision|circoncire]], e escarta de fach l'aplicacion literala de las leis de Moïses al mens pels [[proselita]]s. L'istòria de la separacion se reünís a l'entorn de dos pòls segon que l'istoriografia es eissida segon l'escòla: l'escòla europèa considèra qu'es causa facha amb la [[Minim|Birkat haMinim]] que seriá escricha en 135; l'escòla de [[anglosfèra]]<ref>{{fr}}Daniel Boyarin, Paula Fredericksen e le collòqui Oxford-Princeton, in {{en}} ''The Ways That Never Parted: Jews and Christians in Late Antiquity and the Early Middle Ages'' dir. Martin Goodman, Simon Price, Peter Schafer, Adam H. Becker, Annette Yoshiko Reed. Fortress Press, 2007, ISBN 978-0-8006-6209-7, [https://web.archive.org/web/20071201194821/http://ntgateway.com/weblog/2007/07/rethinking-parting-of-ways.html recension sul NT Gateway] pel Doctor Mark Goodacre</ref> remarca que fòrça ceremonias son encara comunas dins unas regions (subretot en Orient, mas a vegadas en Occident) fins al sègle V, es a dire quand lo periòde dels concilis cristologics comença.

Lo cristianisme coneisserà una creissença importanta dins fòrça brancas, fins a ne far la religion mai importanta en nombre de fidèls pel mond al sègle XXI.

== Fonts sus la vida de Jèsus ==
Las fonts de la vida de Jèsus longtemps se basèron sus de documents literaris produchs pel quita cristianisme. Dessenhar l'istòria de Jèsus seguèt de longas seguent l'esquèma prepausat pels tèxtes canonics del Novèl Testament, per la Tradicion e per de passatges apocrifes que constituisson la tradicionala « [[istòria santa]] », que foguèt la norma pendent de sègles, grandament e espectacularament contunhat e magnificat per l'iconografia crestiana. Mas los autors dels Evangèlis canonics avián pas per objècte de liurar una documentacion de caractèr istoric a la posteritat mas de segur un testimòni de fe<ref>{{fr}}Pierre Geoltrain ''Les origines du christianisme : Comment écrire l'histoire'', {{op. cit.}}, {{p.}}I</ref>.

La necessitat d'un apròche istoric e racional de Jèsus apareguèt al sègle XVIII amb [[Hermann Samuel Reimarus]]<ref>e son tractat sus ''Les desseins de Jésus' et de ses disciples'', publicat per Lessing en 1778</ref> que volgava {{cita|liurar Jèsus del dògma crestian}} per {{cita|tornar trobar lo jusieu de Palestina}} e {{cita|lo tornar a l'istòria}}<ref>{{fr}}Jacques Schlosser, ''À la recherche du Jésus historique : un innovateur ou un rénovateur ?'', in Les premiers temps de l'Église'', éd. Gallimard/Le Monde de la Bible, 2004, {{p.}}125.</ref>. Al sègle XIX, foguèron fòrça los autors per escriure una « vida de Jèsus » per tòca de far una reconstitucion istorica, coma aquela, celèbra, d’[[Ernest Renan]] ont l'imaginacion remplaçava sovent lo silenci de las fonts. 

De mitològs pensèron resòlvre las dificultats encontradas per l'[[istorian]] explicant los [[Evangèlis]] coma un mite solar o un drama sacrat sonque simbolic dins una dralha que ten alara mai de l'analisi<ref>{{fr}}Pierre Geoltrain, ''Encyclopædia Universalis'', art. ''Jésus'', 2002.</ref>. Se l'existéncia de Jèsus es pas pus discutida sonque per d'autors fòra del mitan academic especialista, la natura d'aquela existéncia demora, ela, encara debatuda jos diferents aspèctes.

Los tèxtes constituisson de segur de fonts d'estudi valables a condicion de las sometre a la critica. L’estudi dels primièrs temps del cristianisme, l'[[exegèsi]] de la [[Bíblia]] e dels autres tèxtes coma los apocrifes, constituisson a l'ora d'ara una disciplina ont contribuisson en comun de cercaires e d'universitaris, religioses e laics, quinas que sián lors conviccions e lor apartenéncia religiosa. Gaireben totas las publicacions actualas tractant de la naissença del cristianisme puntan, en mai d'una melhora interdisciplinaritat, l'important enriquiment de la documentacion que las descobèrtas arqueologicas e las novèlas fonts documentàrias permetèron dempuèi lo mitan del sègle XX<ref>{{fr}}Pierre Geoltrain ''Les origines du christianisme : Comment écrire l'histoire'', {{op. cit.}}, {{p.}}IV.</ref>, subretot dempuèi los ans 1990.

=== Fonts crestianas ===
==== Las fonts canonicas ====
[[Fichièr:Papyrus 37 - recto.jpg|thumb|upright=0.8|''Papir 37'', <br /> extrach de l'evangèli segon Matieu, vèrs 250, University of Michigan]]

Lo [[Novèl Testament]] dins son entièr es la font mai complèta que dispausam al subjècte la vida e de l'ensenhament de Jèsus.

Los [[Evangèlis]] segon [[Matieu (evangelista)|Matieu]], [[Marc (evangelista)|Marc]] e [[Luc (evangelista)|Luc]], que contan l'istòria de Jèsus ont un vejaire gaireben semblable, son dichs « [[Evangèlis sinoptics|sinoptics]] ». L'[[evangèli segon Jean]] mòstra una autra [[cristologia]], nomenada « joanica ». Lo primièr dels evangèlis que foguèt redigit sembla èsser aquel segon Marc. Las partidas comunas a Matieu e a Luc dependon benlèu, segon unes cercaires, d'un document mai ancian, mas perdut, nomenat « [[Font Q]] ». Dins lor estat actual, los evangèlis datan versemblablament d'entre 65 e 110<ref>{{r}}Michel Quesnel, ''Les sources littéraires de la vie de Jésus'', in ''Aux origines du christianisme'', éd. Gallimard/Le Monde de la Bible, 2000, {{p.}}191 ; Daniel Marguerat (dir.), ''Introduction au Nouveau Testament'', ed. Labor et Fidès, 2004 ({{3e|éd.}})</ref>. Son lo fruch d'un long procès de recuèlh de paraulas e lor agençament es organizat al biais d'una « Vida » (une ''Vita'') a l'antica, qu'est pas una biografia<ref>{{fr}}Jacques Schlosser, ''À la recherche du Jésus historique : un innovateur ou un rénovateur ?'', {{op. cit.}}, {{p.}}133.</ref>.

Los [[Actes dels Apòstols]], versemblablament redigits per Luc vèrs l'an 80, traçan los començaments de las primièras « comunautats crestianas »<ref>La nocion de « comunautat crestiana » aplicada al començament del movement dels discípols de Jèsus es discutida, entre autre per [[André Paul]] perque qu'induch la nocion de « separacion » del camin d'amb lo judaïsme alara que lo fosc doctrinal regnèt longtemps dins las assembladas cultualas; cf. {{fr}}André Paul, ''Autrement la Bible. Mythe, politique et société'', éd. Bayard, éd. 2013, {{p.|275-276}} ; vejatz tanben, {{en}}Martin Goodman (dir.) e ''alii'', ''The Ways That Never Parted : Jews and Christians in Late Antiquity and the Early Middle Ages'', ed. Mohr Siebeck, 2007</ref> a partir de la [[Pentacòsta]] que, dins segon Luc, pòdon desenhar la « Glèisa universala »<ref>{{fr}}Daniel Marguerat, ''Le monde des Actes des Apôtres'', in ''Les premiers temps de l'Église'', ed. Gallimard/Le Monde de la Bible, 2004, {{p.}}226.</ref>. Contan lo començament de la difusion de çò qu'es alara l'« escur corrent del judaïsme »<ref>Ibid.</ref>, dins unas partidas de l'Empèri roman, dins un vejaire centrifug a contra corrent de l'escatologia jusieva centrada sus Jerusalèm.

Las epistòlas de [[Pau de Tars|Pau]], ont se trapa lo passatge que constituís la mencion mai anciana del cristianisme concernant la mòrt e la resurreccion de Jèsus<ref group="v"> 1 Co 15:1-11}}</ref>, sèt autres [[Epistòla]]s, dichas « catolicas », es a dire, alara, adreçada a totan las comunautats crestianas e l'[[Apocalipsi]] forman un corpus que testimònia de la reflexion dels primièrs discípols sus Jèsus. Lor redaccion pren place entre 50 e 65 mas balhan sonque pauc d'entresenhas sus la vida de Jèsus<ref>{{fr}}Michel Quesnel, ''Les sources littéraires de la vie de Jésus'', {{op. cit.}}, {{p.}}191.</ref>.

==== Autras fonts cretianas ====
[[Fichièr:Egerton 1 front.jpg|thumb|left|upright=0.8|''Papir Egerton 2''<br />un evangèli apocrif d'autor desconegurt, entre 100 e 150, British Museum, Londres]]

Los ''[[agrafa]]'', mòt significant « causas non escrichas », son de paraulas de Jèsus que se trapan pas dins los tèxtes canonics. Unas poirián èsser autenticas. Venon de variantas dels Evangèlis, dels [[papiris d'Oxyrhynque]], de tèxtes [[Apocrif (Bíblia)|apocrifs]] del [[Novèl Testament]] coma l'[[Evangèli segon Tomàs]], que las [[Bibliotèca de Nag Hammadi|escavacions de Nag Hammadi]] sortiguèron una traduccion complèta en còpte e que l'atribucion a l'apòstol Tomas foguèt rebutada pels cercaires. Lo [[Papiri Egerton 2]] publicat pel primièr còp en 1935, compausat de 4 fragments, contat de fachs e de paraulas a aprochar de l'Evangèli segon Joan.
 
Los [[Apocrifs (Bíblia)|apocrifs]] (del grèc απόκρυφος / apókryphos, « amagat ») son plan diferent dins lor estils e lor contengut: recits de l'enfança (''[[Protevangèli de Jaume]]''), recuèlh de ''logia'' (''[[Evangèli segon Tomas]]''), davalada als Infèrns (''[[Actes de Pilat]]''), discorses, relats de miracles, etc. La [[critica textuala]] daissa pasmens aparéisser una fisabilitat documentària plan superiora als tèxtes del Novèl Testament<ref>{{fr}}Michel Quesnel et Philippe Gruson, ''La Bible et sa culture: Jésus et le Nouveau testament'', ed. Desclée de Brouwer, 2000, {{p.}} 57</ref>

Los escrichs dels [[Paires de la Glèisa|Paires apostolics]]<ref>{{fr}}[https://web.archive.org/web/20061010211018/http://bibliotheque.editionsducerf.fr/par%20page/5524/TM.htm ''Les Pères apostoliques, texte intégral'' sur le site des Éditions du Cerf]</ref> ([[Didaquè]], Epistòla de [[Clement de Roma]], las Letras d'[[Ignaci d'Antiòquia]]<ref>[https://web.archive.org/web/20150923232800/http://www.ebior.org/Vie-de-Jesus/PeresApost.htm Extraits] d'après France Quéré, ''Les Pères apostoliques'', éd. Points-Sagesse, éd. du Seuil, 1980, citat per Fernand Lemoine sus ebior.org</ref>, Letras de [[Policarp d'Esmirne]], Letra de Barnabèu, Letra a Diognèta, Fragments de [[Papiàs d'Ierapolis]], Lo [[Pastor d'Ermàs]]) que los autors, pasmens se vivián a la fin del sègle I, an pas de ligams dirèctes amb la generacion apostolica. Arriba que d'autres [[Paires de la Glèisa]] coma [[Eusèbi de Cesarèa]] o [[Giròni d'Estridon]] de citar de fragments d'evangèlis apocrifs, mai sovent per ne contestar la valor (''Evangèlis dels Ebrieus'', ''dels Ebionitas'', ''dels Egipcians'', dels ''Nazôrèus''…)
{{clr}}

=== Fonts non crestianas ===
==== Pels autors jusieus ====
===== Flavi Josèp =====
Existís pas cap d'acte oficial de las autoritats romanas al subjècte de Jèsus. Lo primièr cronicaire qu'evòca Jèsus vèrs [[94]] es [[Flavi Josèp]], roman d'origina jusieva nascut en [[39]]. Son testimòni menciona, dins sas ''[[Antiquitats judaïcas]]'', Jèsus per dos còps. Es evocat al subjècte de la lapidacion de [[Jaume lo Just|Jaume de Jerusalèm]], descrich coma « lo fraire de Jèsus nomenat Crist »<ref group="v">[http://remacle.org/bloodwolf/historiens/Flajose/juda20.htm Antiquitats judaïcas, XX, 197-203, sul site Remacle.org].</ref>. Un passatge fòrça mai desvolopat consacrat al quita Jèsus, conegut jol nom latin de ''[[Testimonium flavianum]]'', lo descrich coma « un òme excepcional, [que] complissiá de causas prodigiosas […] e se ganha fòrça de mond d'entre los jusieus… », puèi menciona la resurreccion, l'admiracion e la fe dels seus discípols evocant una linhada de « crestians » que contunha a l'epòca de Josèp<ref group="v">[http://remacle.org/bloodwolf/historiens/Flajose/juda20.htm Antiquitats judaïcas, XVIII, 63-64, sul site Remacle.org].</ref>. L'autenticitat d'aquel passatge fa encara l'objècte de debat, gaireben totes los comentators envisatjant ara qu'aquel ce passatge, en son estat actual, foguèt tocat per de mans crestianas, çò qu'exclusís pas que Josèp aja redigit una notícia sul Jèsus, benlèu mens entosiaste<ref>{{fr}}Michel Quesnel, ''Les sources littéraires de la vie de Jésus'', in ''Aux origines du christianisme'', éd. Gallimard/Le Monde de la Bible, 2000, {{p.|195–196}}.</ref>.

Lo patriarca de Constantinòble [[Fotios I de Constantinòble|Fotios]], grand erudit del sègle IX, segnala espantat<ref group="n">« Coma totes los autres escrivans jusieus, [Just de Tiberiada] faguèt pas cap de mencion de la venguda del Crist, de las causas que li son arribadas, dels seus miracles »; cf. Fotios, [[Bibliotèca (Fotios)|Bibliotèca]], ''[[Just de Tiberiada]]'', codici 33 de la ''Chronica dels reis dels jusieus'', [http://remacle.org/bloodwolf/erudits/photius/juste.htm sur le site remacle.org]</ref> que ne figura pas cap de mencion de Jèsus dins l’''Istòria dels jusieus''<ref>{{fr}}Jacques Giri, ''Les nouvelles hypothèses sur les origines du christianisme: enquête sur les recherches récentes'', éd. Karthala, 2007, {{p.}}75, [http://books.google.be/books?id=RIiraGpuDXsC&pg=PA75 extrach en linha]</ref>, tèxte del sègle I ara desaparegut de [[Just de Tiberiada]], un istorian jusieu rival de [[Flavi Josèp]] que lo critica sevèrament dins son ''Autobiografia''.

===== Lo Talmud =====
Un vintenat d'allusions possiblas a Jèsus existisson dins le Talmud mas totjorn de biais anecdotic e a vegada jos un autre nom e son pas anterioras al sègle III<ref>Vejatz {{fr}}: ''Vie de Jésus : Les sources juives'' sus [https://web.archive.org/web/20150923232802/http://www.ebior.org/Vie-de-Jesus/source-Talmud.htm Ebior] presentadas per Fernand Lemoine</ref>. Se fa referéncia a un cert Ieshu qu'auriá menat lo pòble sus de vias maridas e foguèt condemnat a mòrt per mascaria puèi penjat la velha de Pascas a [[Lod (Israèl)|Lod]]. Sa sècta auriá subreviscut a sa mòrt de decennias veire de sègles segon lo Talmud.

Dempuèi l'[[Edat Mejana]], s'encontra un ''Ieshu'' o ''Ieshu Anotsri'' (« lo Nazarèu ») dins los [[Toledot Yeshu]], escrich entre lo sègle IV e VI<ref>{{en}}[Van Voorst, Robert E. (2000). Jesus Outside the New Testament: A Introduction to the Ancient Evidence. Wm. B. Eerdmans Publishing. {{p.}}pp 22f. ISBN 978-0-8028-4368-5.].</ref> e que rebat la version jusieva dels eveniments descrichs dins los Evangèlis. Los istorians pensan mai sovent que s'agís d'una parodia d'un Evangèli perdut, pasmens se sembla al mens parcialament venir de fonts jusievas anticas parlant de Ieshu.

Dins lo [[Talmud]] i a un ''Ieshu'' e lo personatge foguèt sovent identificat coma identic a Jèsus. Mas, dins lo Talmud, Ieshu representariá mai d'una personas vivent a d'epòcas diferentas (es a dire un sègle abans e un sègle après Jèsus) e d'indicis podent daissar pensar que lo Ieshu del [[Talmud]] e lo Jèsus dels Evangilis an pas de rapòrt entre eles<ref>{{en}}[http://talmud.faithweb.com/articles/jesusnarr.html The Jesus Narrative in the Talmud]</ref>. Al contrari, Joseph Klausner pensa fisable la comparason del Ieshu del Talmud amb lo personatge de Jèsus<ref>Klausner citat dins [[François Laplanche]], {{fr}}([https://web.archive.org/web/20081025060314/http://lem.vjf.cnrs.fr/fichecerl/laplanche.html Curriculum de l'auteur]) ''La crise des origines, la science catholique des évangiles au {{s2-|XIX|e|XX|e}}, ed. Albin Michel coll. « L'évolution de l'humanité », 2006 [http://assr.revues.org/document3554.html presentacion en linha]</ref>.

Lo tèxte mai interessant es dins lo [[Talmud de Babilònia]]<ref>Talmud de Babilònia, tractat « Sanedrin » 43a, cf {{fr}} Simon Mimouni, ''Le Christianisme antique. Des origines à Constantin'', ed. Nouvelle Clio, 2006, {{p.}}76.</ref> e pòrta una tradicion del « penjament » d'Ieshu (o Ieshu Anotsri dins las edicions mai tardièras) la velha de la Pasca dins un encastre estrictament jusieu<ref>Paul Matteï, {{op. cit.}}, {{p.}}52.</ref> e tanben li es atribuit cinc discípols: Mattai, Naqi, Netser, Boni e Todà<ref>{{fr}}[[Thierry Murcia]], « Le procès et l'exécution des disciples de Jésus dans le Talmud de Babylone (B. Sanhédrin 43a) », ''Judaïsme ancien / Ancient Judaism'' 1, 2013, {{p.|129-157}} ; Thierry Murcia, ''Jésus dans le Talmud et dans la littérature talmudique'', éd. Brepols, Turnhout, 2014, {{p.}}475-496.</ref>.

Se cal notar que segon los Toledot Ieshu e tanben que segon lo principal narratiu al subjècte d'Ieshu dins lo Talmud, aquel darrièr viviá un sègle abans l'èra crestiana. Per pauc de comentators jusieus tradicionals coma [[Rabbenou Tam]], [[Nahmanide]], o mai recentament [[Adin Steinsaltz]], foguèt aquel Ieshu que donèt lo personatge istoric ont se bastiguèt mai tard la figura de Jèsus.

Soven tse fa allusion a Ben Stada, coma essent eissit de l'union adultèra de Miriam e d'un soldat roman nomenat Pandera (de veire tanben [[Cèls]]). Lo tèxte de [[Tossafot]] sus [[Sabat (tractat)|Shabbat]] 104, datant de l'Edat Mejana , escarta aquela legenda: « Aquel Ben Stada èra pas Jèsus de Nazaret, perque disèm aquí que Ben Stada viviá a l'epòca de Paphos ben Yehudah, el meteis vivent del temps de Rabbi Akiva » es a dire un sègle mai tard<ref>S'agís de [[Rabbi Akiva]] ben Joseph, Rabbin palestinian, 50 a 135 ApC.</ref>.

==== Tèxtes pagans grècs e latins ====
Dins una letra a l'emperaire [[Trajan]] en [[111]] o [[112]]<ref>{{fr}}[https://archive.today/20120604141848/http://agoraclass.fltr.ucl.ac.be/concordances/Pline_le_jeune_lettresX/lecture/10.htm Lettre 96 (97) du livre X de sa correspondance, sur le site de l'Université catholique de Louvain]</ref>, [[Plini lo Jove]] explica los resultats d'una enquèsta qu'aviá menat suls crestians de [[Bitinia]] a la seguida d'acusacions venguda fins a el, e explica que trapa pas grand causa a lor reprochar<ref name="Quesnel_196">{{fr}}Michel Quesnel, ''Les sources littéraires de la vie de Jésus'', {{op. cit.}}, {{p.}}196.</ref>. Plini parla pasmens pas de Jèsus de Nazarèt e ne menciona lo « Crist » sonque per explicar que los seus adèptes de Bitinia s'amassan per li cantar d'imnes « coma a un dieu »<ref>{{fr}}Paul Matteï, ''Le christianisme antique de Jésus à Constantin'', éd. Armand Colin, 2008, {{p.}}51, nota 6.</ref>.

Vèrs [[116]], dins las ''[[Annalas (Tacit)|Annalas]]''<ref>[https://web.archive.org/web/20030224140533/http://bcs.fltr.ucl.ac.be/TAC/AnnXV.html#44 ''Annalas'', libre XV, 44, {{fr}}sul site de l'Universitat catolica de Lovaina]</ref>, l'istorian roman [[Tacit]] conta cossí l'emperaire [[Neron]], acusat d'aver causat l'incendi que damatgèt Roma en [[64]], s'evertua a trobar los encendiaris, acusa aqueles que « la fola » romana nomenan crestians ({{la}}''christiani''), sectators de « Crist, que, jos Tibèri, fuguèt liurat al supplici pel procurador Ponci Pilat<ref>Tacite, {{op. cit.}}</ref>», e ne en far supliciar fòrça<ref name="Quesnel_196"/>.

Las ''[[Vidas dels dotze Cesars]]'' de [[Sueton]], escrichas vèrs [[120]], comptan de mencions d'activitats dels crestians<ref>{{fr}}[http://remacle.org/bloodwolf/historiens/suetone/table.htm ''Vie de [[Néron]]''], XVI, 3.</ref> e mencionan, dins la ''Vida de [[Claudi (emperaire roman)|Claudi]]''<ref>[http://remacle.org/bloodwolf/historiens/suetone/table.htm XXV, 11]</ref> un ''Chrestos'', que mai sovent es admés que designa Jèsus Crist<ref>Paul Matteï, {{op. cit.}}, {{p.}}51</ref>}} que, segon Suetòni, incompletament informat, seriá estat present a Roma pendent los trebolums de 49-50 dins de la comunautat jusieva de Roma, contra los quals Claudi promulga un edicte d'expulsion<ref name="Quesnel_196"/>.

Una letra d'un [[estoïcian]] nomenat Mara bar Serapion, adreçada en [[siriac]] a son filh<ref>Se trapa [http://en.wikisource.org/wiki/Ante-Nicene_Fathers/Volume_VIII/Memoirs_of_Edessa_And_Other_Ancient_Syriac_Documents/A_Letter_of_Mara,_Son_of_Serapion aquí] l'integralitat de la letra traducha en anglés.</ref>, parla d'un « savi rei » executat pels seus - los jusieus - coma Socrates e Pitagòras, dins çò qu'es acceptat coma una allusion a Jèsus de Nazaret<ref name="Van Voorst 2000, p.57">{{obratge|lenga=en|prenom1=Robert E.|nom1=Van Voorst|títol=Jesus Outside the New Testament|sostítol=An Introduction to the Ancient Evidence|editor=Eerdmans Publishing|an=2000|isbn=0-8028-4368-9|passatge=57}}</ref>. Se la recèrca s'acòrda per lo datar d'après [[73]], la datacion del document es plan debatuda, podent anar fins a l'alba del sègle V, amb una majoritat de cercaires pensant a una redaccion al sègle II<ref name="Van Voorst 2000, p.56">{{obratge|lenga=en|prenom1=Robert E.|nom1=Van Voorst|títol=Jesus Outside the New Testament|sostítol=An Introduction to the Ancient Evidence|editor=Eerdmans Publishing|an=2000|isbn=0-8028-4368-9|passatge=56}}</ref>. Lo document dona d'informacions, quina que siá, mai sul cristianisme que sus Jèsus alara que son implicacion dels jusieus es, pel melhor, dobtosa<ref name="Van Voorst 2000, p.57"/> e s'inscriu dins una demostracion mai generala<ref>vejatz al subjècte {{obratge|lenga=en|prenom1=Robert E.|nom1=Van Voorst|títol=Jesus Outside the New Testament|sostítol=An Introduction to the Ancient Evidence|editor=Eerdmans Publishing|an=2000|isbn=0-8028-4368-9|passatge=51-58}}</ref>.

L'escrivan satiric [[Lucian d'Esamosata]], dins la segonda partida del sègle II, fa une allusion al suplici de Jèsus, sens lo nomenar, dins ''La Mòrt de Peregrinos''<ref>Lucian d'Estamosata, {{fr}}[https://web.archive.org/web/20110523033840/http://bcs.fltr.ucl.ac.be/LUCIEN/Mort.html ''La Mort de Pérégrinos''], 11 et 13.</ref>.

== Jèsus dins las religions e culturas non crestianas ==
=== Jèsus dins lo judaïsme ===
A la seguida de las [[guèrras judeoromanas]] e d'autras catastròfas dels sègles I e II, lo judaïsme vei la disparicion de gaireben totes los seus corrents, levat lo [[judaïsme rabinic]], pròche del farisianisme sens ne prene l'apocaliptica, fondat sul respècte exclusiu de la Lei. Lo procès se faguèt pendent de decennias, que fixèt las Escrituras ebraïcas, que serán utilizada de sègles mai tard pels protestants, e las pregariás sinagogalas qu'una que conten la condamnacion dels sectaris, los « [[minim]]s », d'entre eles i a los « nazorèus »<ref>{{fr}}Folker Siegert, ''Les judaïsmes au I|er siècle'', {{op. cit.}}, {{p.|25–27}}.</ref>.

Se lo cristianisme dels primièrs temps podava passar per un corrent novèl acceptable del judaïsme, lèu pausèt de lo problèma de l'adesion de plen drech de membres pagans sens na far d'en primièr de jusieus<ref>{{fr}}Folker Siegert, ''Les judaïsmes au Ier siècle'', in ''Aux origines du christianisme'', éd. Gallimard/Le Monde de la Bible, {{p.|12–28}}.</ref>. La question se pausa al moment de la creacion de la Torah rituala, aquela dels 613 comandaments<ref>Dan Jaffé, (Mèstre de conferéncia en istòria de las religions a Bar-Ilan University de Tel Aviv.) {{fr}}''Le Judaïsme et l’avènement du christianisme'', CERF, [https://web.archive.org/web/20070927202400/http://www.ict-toulouse.asso.fr/ble/site/550.html recension].</ref>{{,}}<ref>AFCEB (Associacion Catolica Francesa Per l'Estudi de la Bíblia), {{fr}}''Le Judéo-christianisme dans tous ses états Actes du colloque de Jérusalem, 6-10 juillet 1998'', CERF 2000</ref>, e, al subjècte dels membres non jusieus, lo problèma pren encara mai de pes suls aspèctes de règla de puretat rituala<ref group="n">Manjar amb de crestians d'origina pagana contraven a las leis alimentàrias e ceremonialas</ref> e los mejans de « reconciliacion »<ref group="n">Abandon de la circoncision, de l'immersion e dels sacrificis legals dins lo cult al benefici de la cèna</ref>. La messianitat, pasmens se joguèt un cèrt ròtle pendent la condamnacion de Jèsus, es pas alara determinanta de l'autodeterminacion jusieva d'aquel epòca perque de corrents del judaïsme, coma los saducèus, anavan fins a renonciar a aquela esperança<ref>Folker Siegert, ''Les judaïsmes au Ier siècle'', {{op. cit.}}, {{p.}}26.</ref>.

Lo [[judaïsme]], la religion del quita Jèsus, a pas ara de punt de vista especific o particular sul Jèsus e fòrça pauc de tèxtes dins lo [[judaïsme]] se referisson dirèctament o parlan de Jèsus. En efièch, un dels principi mai importants de la fe jusieva, es la cresença en un Dieu e sonque un Dieu, sens pas cap intermediari<ref group="v">[http://www.chabad.org/library/article.asp?AID=9970 Devarim] ; Deuteronòma (6 6:4)</ref>. La [[Trinitat crestiana]] i es compresa coma una cresença en Jèsus coma una Divinitat, partida de Divinitat o filh de Dieu, qu'es d'aquel fach incompatible amb lo judaïsme e en trencadura amb l'ebraïsme que lo precedissiá<ref>Rayner, John D. ''A Jewish Understanding of the World'', Berghahn Books, 1998, {{p.}}187. ISBN 978-1-57181-974-1</ref>.« Per un jusieu, pasmens, quina que siá forma de ''shituf'' (cresença en d'autres dieus en mai del Dieu d'Israèl) equival a una idolatria al sens plen del tèrme. Es pas possible per un jusieu d'acceptar Jèsus coma una divinitat, un mediateor o un salvador (messias), o quitament coma un profèta, sens traïr lo judaïsme. »<ref>{{en}} : Schochet, Rabbi J. Immanuel. [https://web.archive.org/web/20010320161936/http://www.cjnews.com/pastissues/99/july29-99/feature/feature2.htm « Lo judaïsme a pas de plaça per aqueles que traïson lors racinas. »], ''Canadian Jewish News'', 29 de julhet de 1999</ref>. « Los jusieus rebutèron las revendicacions que Jèsus respond a la profecias messianicas de la Bíblia ebraïca, e tanben las revendicacions dogmaticas al seu subjècte emesa pels paires de la glèisa, es a dire qu'es nascut d'una verge, qu'es lo filh de Dieu, que fa petit d'una Trinitat divina e que ressuscitèt après sa mòrt. Pendent dos mila ans, un vòt central del cristianisme foguèt d'èsser un objècte de desir dels jusieus, que la conversion auriá mostrat lor acceptacion del fach que Jèsus complís la lor profecia biblica. »<ref>{{en}} : ''Jewish Views of Jesus'' per Susannah Heschel, in ''Jesus In The World's Faiths: Leading Thinkers From Five Faiths Reflect On His Meaning'' par Gregory A. Barker, ed. (Orbis Books, 2005) ISBN 978-1-57075-573-6. {{p.}}149.</ref>

Per aquela rason, las questions sus aquel subjècte, coma las [[quistas del Jèsus istoric]] e los autres subjèctes de sa vida son tanben considerats coma fòra del prepaus dins le judaïsme.

L'[[escatologia jusieva]] considèra que la venguda duel [[Messias]] vendrà amb una seria d'eveniments especifics que encara passèron pas, coma lo retorn dels jusieu en Tèrra d'Israèl, la construccion del [[Tresen temple de Jerusalèm]], une èra de patz<ref group="v">(Isaïas 2 2:4)</ref>.

=== Jèsus dins l'islam ===
[[Fichièr:Persian depiction of Jesus - Sermon on the Mount.jpg|thumb|Miniatura persana representant Jèsus pendent lo [[Sermon sus la montanha]]]]
{{Article detalhat|Îsâ}}
L'Alcoran parla de Jèsus jos lo nom d’''`Îsâ''<ref>L'[[Alcoran]] utiliza « `Îsâ » ({{ar}}عيسى) per nomenar Jèsus dins las traduccions de la [[Bíblia]] en arabi utilizan « Yasû`a ». E-M Gallez fa el l'aprochament amb l'escritura aràbia del nom d'[[Esau]], in {{fr}}''Le messie et son prophète. Aux origines de l'islam'', 2 vol. éd. de París, setembre 2005</ref>, personatge indissociable dins los tèxtes coranics de sa maire ''[[Mariam]]'' (« [[Maria (maire de Jèsus)|Maria]] »)<ref name="Marie-Thérèse Urvoy 2007">{{fr}}Marie-Thérèse Urvoy, article ''Jésus'' in M. Ali Amir-Moezzi (dir.) ''Dictionnaire du Coran'', éd. Robert Laffont, 2007, {{p.|438–441}}.</ref>. Es tanben designat jol nom de ''al-Masïh''<ref group="n">« L'Onch » (o « lo Viatjaire »)</ref> ''`Îsâ ibn Maryam''<ref group="n">Jèsus filh de Mariam</ref> presentat amb aquela coma modèls de seguir<ref name="Marie-Thérèse Urvoy 2007"/>.

Jèsus fa partit dels profètas dich « familha d'[['Imran]] » amb sa maire, son cosin ''[[Iaià]]'' ([[Joan Baptista]]) e lo paire d'aquel darrièr [[Zacàrias (paire de Joan Baptista)|Zacàrias]]<ref>{{fr}}Pierre Lory, article ''Jean-Baptiste'' in M. Ali Amir-Moezzi (dir.) ''Dictionnaire du Coran'', éd. Robert Laffont, 2007, {{p.}}435.</ref>. La fe populara musulmana balha una granda importança a Jèsus e Maria<ref group="n">Se trapan dins las [[soratas]] 3, 4, 5, 19, 21, 23, 43 e 61</ref> alara que Jèsus, virat cap a la beutat del mond, apareis endacòm mai sovent amb son cousin Joan, ascèta radical, amb qui forma una mena de « bessonatge espiritual permanent »<ref>{{fr}}Pierre Lory, article ''Jean-Baptiste'', {{op. cit.}}</ref>.

L'insisténcia marcada sus la filiacion a Maria es un clar rebut de la filiacion divina de Jèsus; pasmens, la tradicion musulmana mòstra lo caractèr miraculós de sa naissença virginala sens paire conegut, Josèp - absent del tèxte coranic - essent considerat per la tradicion coma un cosin de Maria. Dins l'Alcoran, Jèsus es de fach creat pel ''kun''<ref group="n">Lo « Siá ! »</ref> <sup>e</sup><ref group="v">Sorata 3, La familha d'[['Îmran]], 42 : « Senor, respondèt Maria, cossí auriá un filh? Pas cap d'òme ne m'aprochèt. Es atal, torna l'àngel, que Dieu crea çò qu'vòl. Dich: Siá, e es. »</ref>, l'« imperatiu divin », e concebut per un ''[[rûh]]'' de Dieu, buf divin intemporal enviat a Maria, lo meteis buf qu'anima [[Adam]] e transmet la revelacion a [[Maomet]]<ref name="Urvoy_440">Marie-Thérèse Urvoy, article ''Jésus'', {{op. cit.}}, {{p.}}440.</ref> <sup>et</sup><ref group="v">Atal la sorata 4.171, dich: « Lo Messias Jèsus, filh de Maria, es pas qu'un Messatgièr d'Allà, Sa paraula qu'Envia a Maria, e un buf (de vida) venent d'El. Cresent donc en Allà e en Sos messatgièrs. E digatz pas “Tres”. Arrestatz! Aquò serà melhor per vosautres. Allà es pas qu'un Dieu unic. » Es pas engendrat per Allà, mas plaçat dins lo ventre de Maria per un òrdre de Dieu. La sorata 19.35 : « Conven pas a Allà de S'atribuir un filh. Glòria e Puretat per El! Quand Decidís una causa, dich sonque: “Siá !” e es. »</ref>.

L'Alcoran partetja amb los apocrifs crestians fòrça scènas de vida de Maria e d’enfança de Jèsus: ofrenda de Maria<ref group="v">Sorata III, La familha d'[['Imran]], 31 e Protoevangèli de Jaume</ref>, vida de Maria al Temple<ref group="v">Sorata III, La familha d'[['Imran]], 32, S. XIX, Maria, 16 e Protoevangèli de Jaume</ref>, presa en carga de Maria<ref group="v">Sorata III, La familha d'[['Imran]], 39  e Protoevangèli de Jaume</ref>, nativitat jos un palmièr<ref group="v">Sorata XIX, Maria, 23 e Evangèli dem pseudo-Matieu…</ref>, Jèsus parla al berç<ref group="v">Sorata III, La familha d'[['Imran]], 41, Sorata XIX, Maria, 30 e Evangèli arab de l’enfança</ref>, anima d'aucèls en argila<ref group="v">Sorata III, La familha d'[['Imran]], 43, Sorata V, La Taule, 110 e Evangèli de l’enfança segon Tomàs…</ref>.

Dins l'Alcoran, Jèsus apareis coma un [[profèta]], anonciator de Maomet, que presica l monoteïsme pur, complís de miracles, fa de garisons, ressuscita los mòrts e coneis los secrets del còr. Jèsus confirma la [[Torah]], que ne merma las prescripcions legalas<ref>Sorata 3,50, citat per Marie-Thérèse Urvoy, {{op. cit.}}, {{p.}}439.</ref>, alara que son « Escritura », contenguda dins l’''Injil'', es presentada coma « una guidança e una lutz »<ref>Sorata 5,46, citada per Marie-Thérèse Urvoy, {{op. cit.}}</ref> que los crestians aurián negligida. [[Ibn Arabi]] li balha lo titre de « sàgel de la santetat », « lo mai grand testimòni per lo còr », alara que Maomet es lo « sàgel dels profètas », « lo testimòni mai grand per la lenga »<ref name="Urvoy_440"/>. Sa predicacion près dels jusieus seriá estat un fracas<ref>Sorata 4, 65, citat ear Marie-Thérèse Urvoy, {{op. cit.}}, {{p.}}439.</ref> e es seguit solament pels seus apòstols. Los jusieus aurián alara volgut lo punir lo crucificant mas Dieu o permetèt pas e li auriá alara substituit un sosia<ref>« son sosia foguèt substituit a lors uèlhs » (segon [[Tabari]], {{fr}}''La Chronique, De Salomon à la chute des Sassanides'', Éditions Actes Sud (ISBN 978-2-7427-3317-0) {{p.}}114) o encara « foguèron victimas d'una illusion », citat per Marie-Thérèse Urvoy, {{op. cit.}}, {{p.}}439.</ref> abans de le rampelar a el<ref group="v">Sorata 4, 157</ref>. Pasmens la fin terrèstra de Jèsus demora escura, pas cap de passatge significant clarament çò que se passèt.

La representacion de Jèsus dins l'Alcoran li balha tanben una dimension [[escatologia|escatologica]]<ref>{{fr}}Marie-Thérèse Urvoy, {{op. cit.}}, {{p.|439–441}}.</ref>: son retorn sus tèrra, coma musulman, es lo signe de la fin del mond e del Jutjament darrièr alara que fòrça de [[hadit]]s lo presentan coma lo companh màger del [[Mahdi]], Salvador de la fin dels temps<ref>Sul Mahdi, las tradicions sunnitas e chiitas divergisson, los chiitas esperant soque lo retorn del Mahdi-[[imam amagat]] alara que pels sunnitas, i a « pas d'autre mahdi que siá Jèsus »; cf. Marie-Thérèse Urvoy</ref>.

fin finala, i a dins l'Alcoran quatre negacions categoricas al subjècte de Jèsus, per paur d'associacionisme (''[[shirk]]'')<ref name="Urvoy_440"/>: es ni Dieu, ni son filh, ni lo tresen d'una triada<ref group="n">la [[Trinitat (teologia)|Trinitat]] essent assimilada al [[politeïsme]]</ref> tanpauc foguèt crucificat<ref group="v">La sorata 4,157 dich: «… e a causa de lor paraula: ''Avèm vertadierament tuat lo Crist, Jèsus, filh de Maria, lo Messatgièr d'Allà''… Mas, lo tuèron pas tanpauc crucificat; e èra pas qu'un faus semblant! E aqueles que discutiguèron sus son subjècte son vertadièrament dins l'incertitud: n'an pas cap de coneissença certana, fan pas que seguir de conjecturas e l'an de segur pas tuat. »</ref> perque seriá estat « indigne » d'un profèta de son « importància »<ref name="Urvoy_440"/>.

Fin finala, dempuèi lo començament del sègle XX, una minoritat musulmana [[sincretisme|sincretista]] demorant dins los monts del [[Paquistan]], los [[Ahmadi]]s, voan a Jèsus un culte tot coma als [[sant]]s de l'islam a l'entorn d'un tombèl que dich èsser aquel de [[Iuz Asaf]] identificat a Jèsus. Lo luòc de culte es situat a [[Srinagar]]. Aquel corrent desvelopa una [[cristologia]] particulara que Jèsus es un [[profèta]] de [[Dieu]] que seriá estat despenjat de la crotz en estat de comà e non pas mòrt e, un còp curat, seriá vengut acabar sa vie al Paquistan fins a far 120 ans<ref>{{capítol |lenga=en |prenom1=Per |nom1=Beskow |ligam autor1=Per Beskow|títol capítol=Modern Mystifications of Jesus |sostítol capítol=Jesus in Kashmeer |autors obratge=Delbert Burkett (dir.) |títol obratge=The Blackwell Companion to Jesus|luòc=Oxford |editor=Blackwell Publishing|an=2011|pagina debut capítol=461 |passatge=461 |isbn=9781444351750 |en linha=http://books.google.be/books?id=te96AkpyiKAC }}</ref>. Aquela doctrina es aquela de l'« estavaniment ».

== Representacion artistica ==

[[Fichièr:Good.Shepherd.Vatican.Museum.jpg|thumb|left|upright=0`|Escultura de marbre paleocrestiana del ''Bon Pastor'', vèrs 300. Musèu del Vatican]]
Los autors dels evangèlis, eissits d'un contèxte judaïc mai sovent reticent pels imatges per paur d'[[idolatria]], semblan considerar que las paraulas de Jèsus son mai importantas que son apparéncia e donan pas cap de descripcion d'aquel<ref name = "François Boespflug">{{fr}}François Boespflug, ''Premiers visages de Jésus'', in ''Jésus'', ''Le Point'' Hors-série N°1, decembre de 2008, {{p.|92–96}}.</ref>.

L'art crestian nais pas d'esperel e trapa sas originas dins l'art pagan e politeista, en l'imaginari que los pintres e esculptors antics posavan. Los [[paires de la Glèisa]], eles, contestavan lo quite art amb de tèrmes pro durs e se reclamavan de l'Ancian Testament que condamae radicalament l'[[iconografia]]<ref group="v">Dt 4:16-18, Dt 27:15, Ex 20:4}</ref>.
[[Clement d'Alexandria]] fa la tièra, vèrs 200, d'elements que pòdon prene un sens crestian suls sagèls o anèls, coma lo peisson, un simbòl crestian que lo tèrme grèc ({{grèc}} ἰχθύς / ''Ichthus'') es un acronime dels noms de Jèsus<ref group="n">Ἰησοῦς Χριστὸς Θεοῦ Υἱὸς Σωτήρ, ''Iesos Christos Theou Uios Sôter'', Jèsus Crist Filh de Dieu Salvador</ref>.

Se al començament del sègle IV lo [[concili d'Elvira]] enebís encara los imatges pintas suls parets de las glèisas, l'art crestian èra ja al vam, dins una tòca pròcha de l'apologetica<ref name="Turcan 2000, p.459-560">{{capítol|autor=[[Robert Turcan]]|títol=L'art et la conversion de Rome|autors obratge=[[Pierre Geoltrain]]|títol obratge=Aux origines du christianisme|editor=Gallimard/Le Monde de la Bible|an=2000|passatge=549 à 560}}</ref>.

L'evolucion del vejaire de la representacion del Crist se transforma al primièr tèrç del sègle II e una iconografia cristica apareis pauc a pauc dins las [[catacomba]]s e suls [[sarcofag]]s. Las representacions demoran pasmens raras en comparason de las figuras de l'Ancian Testament, coma Moïses o Jonàs, e Jèsus es presentat dins un pichon nombre de scènas: son baptisma, de miracles o garisons, l'entrevista amb la [[Samaritana]]… Son accion de [[taumaturg]] es sovent mostrat dins aquel primièr vam iconografic que lo presenta tanben a vegada del mitan dels seus discípols coma los filosofs grècs<ref name = "François Boespflug"/>.
[[Fichièr:Christ with beard.jpg|thumb|Bust de Jèsus. Pintura murala dins las catacombas de Commodilla, fin del sègle IV]]
Aquel Jèsus de las primièras representacions es sovent bèl, juvenil, veire seduisent, quitament se son visatge es sovent banal, se diferenciant gaire de l'iconografia abituala del panteon grecoroman, a contra corrent de las descripcions dels Paires de la Glèisa que lo presentan coma quin que siá, veire laid o pietadós<ref name = "François Boespflug"/>. Es sovent presentat jos la forma del « Bon Pastor » dins un imatge que procedís d'un [[Ermès]] « criofòr »<ref>« portor de maran »</ref>, de metre e parallèl amb [[Orfèu]], un autre « bon pastor », imatge que se multipliquèt sls primièrs sarcofags crestians e sus las vòltas de las ipogèas. [[Ermas]] descriu per exemple Jèsus al sègle II coma « un òme de cara majestuosa, de costume de pastre, cobèrt d'una aus de cabra blanca, une [[biaça]] sus l'espatla e un [[bordon]] a la man »<ref name="Turcan 2000, p.551">{{capítol|autor=[[Robert Turcan]]|títol=L'art et la conversion de Rome|autors obratge=[[Pierre Geoltrain]]|títol obratge=Aux origines du christianisme|editor=Gallimard/Le Monde de la Bible|an=2000|passatge=551}}</ref>.

Lo cristianisme venent pauc a pauc la religion oficiala de l'Empèri a partir del sègle IV, l'iconografia se libèra del modèl grecoroman, entre autre influenciat pels debats cristologics que caracterizan lo periòde. Es dins lo darrièr tèrç del sègle que comença a paréisser la dimension divina, la « poténcia cosmica », del Crist dins las representacions fins alara puslèu marcadas per l'aspècte protector e garrissor del personatge<ref name = "François Boespflug"/>.

[[Fichièr:Christ Icon Sinai 6th century.jpg|thumb|upright=0.75|''Christ Pantocrator'', sègle VI, [[Monastèri de Santa Catarina, mont Sinai]], Egipte.]]
A aquel epòca, Jèsus es encara mai sovent presentat coma un efèb glabre o encara jos la forma d'un dròlle que correspond a une denominacion abituala del Crist a l'epòca (« ''pais'' », del grèc ''παις'', l'« enfant »); e foguèt sonqu'a partir de la fin del sègle IV qu'es presentat mai vièlh e barbut, jos l'inspiracion del modèl del filosòf ensenhant de l'Antiquitat. Aqueles dos tipes diferents de representacions coexistiguèron pendent près de dos sègles mai<ref name = "François Boespflug"/>.

A partir del sègle V, es lo caractèr divin que constituirà la dimension principala de las representacions, insistissent sul precèpte del [[Credo de Nicèu]] sus l'egalitat del Paire e del Filh e tradusent l'estructuracion per la ierarquizacion e lo dògma, dins un imatge de la « glòria de Dieu » que dominarà l'art crestian fins a l'[[art gotic]]<ref name = "François Boespflug"/>. L'aspècte uman contunhèt pasmens mejans las icònas, alara que gaireben totas foguèron destruidas pendent la [[crisi iconoclasta]]<ref group="n">Levat aquelas que se situavan dins las zònas geograficas ja dominadas per l'Islam</ref>, que perseguís dins l'[[art bizantin]] que faguèt la sintèsi entre los aspèctes umans, idealizat en filosòf ensenhant, e divin, legitimat dempuèi lo [[concili de Nicèu II]] en [[787]].

Las tradicionalas representacions de la ''[[Verge a l'Enfant]]'' posan elas lors originas dins las representacions de la divesa d'origina egipciana [[Isis]]<ref name="Turcan 2000, p.551"/> alachant  [[Arpocrat]], l'[[Òrus]] enfant<ref>{{obratge|autors=[[Éliane Burnet]] e [[Régis Burnet]]|prefàcia=[[Régis Debray]]|illustra ions=[[Brunor]]|títol=Pour décoder un tableau religieux|editor=Cerf|colleccion=Fides|an=2006|passatge=150}}</ref>.

=== Art occidental ===

La Glèisa catolica autorizant las representacions del Crist, aquel foguèt l'objècte de fòrça figuracions jos forma de retrachs, de quadres metent en scèna sa vida, d'esculturas, de gravuras, de [[veiral]]s, etc. Dins l'art occidental, lo personatge de Jèsus es de segur aquel que faguèt l'objècte del mai grand nombre de representacions. Una de las figuracions mai correntas es aquela del [[Crist en crotz]], al moment de sa [[Passion du Crist|Passion]]. Totas aquelas representacions relèvan de la creacion artistica, pas cap d'imatge contemporanèa del Crist nos pervenguèt. Qualques imatges [[Imatge aqueiropoïeta|aqueiropoïatas]]  (« non facha de man d'òme »), dins una cristianizacion de la tradicion pagana dels « imatges casut del cèl »}} pretendent presentar lo visatge « vertadièr » de Jèsus. Malgrat la diversitat dels artistas e dels epòcas, an totas unes trachs comuns. De fach, las representacions de Jèsus obesissent a de [[Canon estetic|canons]] artistics precises<ref>Subretot a un còde de color precís, plan estudiat per [[Michel Pastoureau]], {{fr}}''Le Bleu, histoire d'une couleur'' CNRS Éditions, coll. « CNRS Dictionnaires », 1998</ref>, basats sus la tradicion e la mai ancianas representacions conegudas: Jèsus es presentat coma un òme de raça blanca, de talha mejana, puslèu prim, de tint mat e de pels bruns, longs; serà mai tard representat amb una barba<ref>Pels Romans, la [[barba]] èra discreditada al primièr sègle de l'empèri puèi tornèt a partir d'Adrian. A partir de Constantin, es de nòu discreditada; cf. H. Leclerq, articles {{fr}}''Barbe'' in ''Dictionnaire d'archéologie chrétienne et de liturgie'', éd. F. Cabrol, 1910, citat per [http://www.sacra-moneta.com/Numismatique-romaine/Cheveux-et-barbes-des-Empereurs-romains.html lo site sacra-moneta.com].</ref>.

La tèsta es sovent enrodada d'un cercle luminós o daurat, nomenat [[Aureòla (religion)|aureòla]], atribut corrent figurant la santetat d'un personatge. Quand s'aplica a Jèsus, aquela aureòla es sovent marcada convencionalament d'una crotz (mai sovent roge), que permet de l'identificar sens ambigüitat.

L'expression dels uèlhs es l'objècte d'una atencion particulara dels artistas. Tanben, la posicion de las mans a sovent un sens religiós. La Glèisa catolica avent exprimit lo vòt que la vida de Jèsus pòsca èsser compresa per totes, es pas rare de trobar en Africa de figuracions du Crist en òme de raça negra, o en Sudamerica de representacions de sa vida amb de vestits locals. Aquel fenomèn es ancian, perque los artistas de la [[Renaissença]] representavan ja Jèsus amb de personatges vestits segon lo vam de lor sègle.
[[Fichièr:Fra Angelico 073.jpg|thumb|left|Fra Angelico, ''[[Despenjament de la Crotz (Fra Angelico)]]'', vèrs 1440,<br /> Musèe di San Marco, Florença]]
A l'Edat Mejana, las representacions visualas avián una foncion educativa: en metent en scèna la vida de Jèsus Crist, se difusava la cultura crestiana a de personas savent mai sivent pas legir, e n'avent pas accès als libres, e tanben lo libres sants coma la Bíblia. Es çò qu'es a l'origina del [[Betleèm]], tradicion encara viva dins los mitans crestians. Tanben, tota glèisa catolica es dotada d'un [[camin de crotz]] (en latin ''Via Crucis'') que figura en 14 estapas, nomenadas « estacions », los diferents moments de la Passion del Crist, dempuèi sa condamnacion fins a sa mesa al tombèl. Los ostals catolics, las pèças principalas e las cambras essent dotadas d'un Crist en crotz, mai sovent penjat sus la paret al dessús del lièch o de l'accès a la sala.

=== Art oriental ===
Los ortodòxes accèptan la representacion del [[Jèsus Crist|Crist]] en doas dimensions. La representacion mai correnta es aquela de las [[icòna (religion)|icònas]].

Al sègle VIII, jol vam dels Arabis a l'Èst e dels Bulgaras a l'Oèst, de mesuras foguèron presas dins l'[[Empèri Bizantin]] contra los imatges e las estatuas que pòplavan las glèisas per tòca d'unificar l'empèri amb lo sol [[crisme]], provocant la [[Periòde iconoclasta de l'istòria bizantiae|crisi iconoclasta]] que durèt mai d'un sègle<ref>{{fr}}[[Louis Bréhier]], ''Vie et mort de Byzance'', ed. Albin Michel, 1946, rééd. 1970.</ref>. Après la fin de las guèrras [[iconoclasme|iconoclastas]], lo cristianisme oriental desvolopa un art especific, l'icòna, basada sus una gramatica picturala plan organizada. Aqueles imatges son sagrats, l'esperit del o dels personatges representas es censat « abitar » la representacion. L'iconograf, lo pintre d'icòna, se prepara a l'encòp per un aprendissatge [[teologia|teologic]] e per una [[ascèsi]], mai sovent lo june e la pregaria.

Los icònas son anonimas el sègle XV.

=== Au cinéma ===

* 1916: ''Intolerance : Love's Struggle Throughout the Ages'' de [[David Wark Griffith]].
* 1953: ''The Robe'' de [[Henry Koster]] amb [[Richard Burton (actor)|Richard Burton]] (un [[Tribun militar|tribun]] Roman encargat de crucificar lo Crist es prigondament tocat per el e se convertís a la fe [[cristianisme|crestiana]]. Culhís la [[santa Tunica del Crist]] al pé de la crotz e se jonh als apòstols per evangelizar l'Empèri roman).
* 1959: ''[[Ben-Hur (film, 1959)|Ben Hur]]'' de [[William Wyler]] amb [[Charlton Heston]] (lo film se debana en [[Judèa]] dels ans 19 – 30 ApC. e met en scèna un jusieu, Judàs Ben Hur, que perd sa familha, los seus bens e sa libertat a causa de l'ocupant roman e decidís de se venjar; encontra lo Crist mai d'un còps e assistís a sa [[Crucifixion]]).
* 1961: ''King of Kings'' de [[Nicholas Ray]] amb [[Jeffrey Hunter]], [[Robert Ryan (actor)|Robert Ryan]].
* 1964: ''Il Vangelo secondo Matteo'' de [[Pier Paolo Pasolini]].
* 1965: ''The Greatest Story Ever Told'' de [[George Stevens]].
* 1973: [[Jesus Christ Superstar (film, 1973)|''Jesus Christ Superstar'']], comedia musicala de [[Norman Jewison]].
* 1976: ''Il Messia'' de [[Roberto Rossellini]].
* 1977: ''Jesus of Nazaret'' de [[Franco Zeffirelli]], un fulheton televizat de 6 h 16 min comanda del papa [[Pau VI]].
* 1979: ''Jesus'' de [[Peter Sykes]] e John Krisch.
* 1979: ''Monty Python's Life of Brian'' de [[Terry Jones]]; film comic inspirat de la vida de Jèsus; lo personatge central, un Galilè del sègle I nomenat Brian, es prés per un Messias, e adorat atal per la fola; lo film se trufa de la credulitat populara, de las folas "seguisseiras", e de las supersticions religiosas.
* 1988: ''The Last Temptation of Christ'' de [[Martin Scorsese]] (una adaptacion del roman [[La Darrièra Temptacion del Crist (roman)|La Darrièra Temptacion del Crist]] de Nikos Katzantakis).
* 1995: ''[[Marie de Nazareth (film, 1995)|Marie de Nazareth]]'' de [[Jean Delannoy]] (Un film que conta la vida de Jèsus e de Maria).
* 2004: ''The Passion of the Christ'' de [[Mel Gibson]] (las 12 darrièras oras de la vida del Crist).
* 2006: ''The Nativity Story'' de [[Catherine Hardwicke]].
* 2014: ''[[Son of God]]'' de Christopher Spencer.

=== Comèdia musicala ===
* 1971: ''Jesus Christ Superstar'', [[opera ròck]]

== Relíquias ==
[[Fichièr:Reliquary True Cross c800 Byzantine.jpg|thumb|[[Estaurotèca]] [[Bizanci|bizantina]] del començament del sègle IX contenent de fragments de la « [[Crotz Vertadièra]] », <br />Metropolitan Museum of Art, Nòva York]]

Jèsus de Nazarèt que, pels crestians, es ressuscitat amb son envelopa de carn, pasmens podèt daissar de rèstes de sa vida materiala que pòdon èsser considerats coma des [[relica]]s per de cresents, seguent de tradicions mai ancianas: a l'epòca paleocrestiana ja, se mostrava als pelegrins que fasián lo viatge cap a la Tèrra Santa diferentas relicas veterotestamentàrias coma la [[verge d'Aaron]] que, segon l'[[Epistòla als Ebrieus]], seriá estat servada dins l'arca de l'Alliança dins lo sant dels sants del Temple de Jerusalèm<ref> He 9:3-4, citat per {{fr}}Benoît de Sagazan, ''Des instruments de la Passion aux reliques corporelles'', in ''Le Monde de la Bible'', N°190, setembre-octobre-novembre de 2009, {{p.|23–27}}.</ref>.
[[Fichièr:Cross sections of the Tomb of Jesus.jpg|thumb|left|Tombèl de Jèsus segon lo paire [[Louis-Hugues Vincent]] (1912).]]
Lo culte de las relicas relativas a la vida e la Passion de Jèsus comencèt vèrs [[325]], amb la tradicion de l'excavacion del tombèls enclapat de Jèsus sus l'òrdre de l'emperaire [[Constantin I lo Grand|Constantin]]<ref>{{obratge|lenga=en|títol=The Archaeology of the Holy Land|sostítol=From the Destruction of Solomon's Temple|autor=Jodi Magness|editor=Cambridge University Press| an=2012|passatge=81, 248, 323-324}}</ref>. La descobèrta legendària<ref>{{obratge|lenga=en|autor=Jan Willem Drijvers|títol=Helena Augusta: The Mother of Constantine the Great and her Finding of the True Cross|editor=Brill|data=1992|passatge=5}}</ref> de la « [[Crotz vertadièra]] », que la tradicion attribuèt en seguida a l'imperatritz [[Elena (maire de Constantin)|Elena]], maire de Constantin, es benlèu contemporanèa d'aquelas escavacions<ref name="La Saga de la vraie Croix">{{fr}}Pierre Maraval, ''La Saga de la vraie Croix'', in ''Le Monde de la Bible'', N°190, setembre-octobre-novembre de 2009, {{p.|28–31}}.</ref> e un complèxe d'edificis cultuals de devocions es lèu bastit per aculhir los pelegrins. Aquela descobèrta sembla aver agut un grand resson e, a partir dels sègles V e VI, los pelegrins mai celèbres afluisson per obtenir de fragments d'objèctes<ref name="La Saga de la vraie Croix"/> que se trapa a partir d'aquela epòca en Occident. En [[680]], lo pelegrin [[Arculf]] atèsta qu'aviá viscut a Jerusalèm, dins l’''Anastasis'', primièra [[Glèisa du Sant Sepulcre (Jérusalèm)|glèisa de la Resurreccion]], expausada una seria de relicas: lo plat de la Cèna, l'[[Santa Esponga|esponga]] e la [[santa lança|lança]] que trauquèt lo costat de Jèsus pendent la Crucifixion, e tanben un [[Sant Susari|susari]] avent cobèrt lo visatge de Jèsus al tombèl<ref>{{fr}}Edina Bozoki, ''Le temps de la dispersion'', in ''Le Monde de la Bible'', N°}190, setembre-octobre-novembre de 2009, {{p.|32–35}}.</ref>.

Lo desvelopament del culte de las relicas contunha pendent lo periòde carolingian<ref>Se comença alara a escavar las relicas, fins alara abitualament enclausa dins d'arcas e rebondidas jols altars, per los mostrar {{fr}} cf. Benoît de Sagazan, ''Des instruments de la Passion aux reliques corporelles'', {{op. cit.}}, {{p.}}26.</ref> per aténher, après las [[Crosadas]], son apogèu a l'[[Edat Mejana]], relèva d'una « espiritualitat del veire e del tocar »<ref>{{fr}}Pierre Maraval, ''L'empereur Constantin à l'origine des pèlerinages'', in ''Les premiers temps de l'Église'', éd. Gallimard/Le monde de la Bible, 2004, {{p.}}666.</ref> qu'ensag d'intrar en contacte amb la santetat que son portaires los « testinònis » materials de la vida de Jèsus, testimòni materials que tendon alara a se multiplicar e s'escampilhar, après aver estat centralizats dins un primièr temps a Constantinòple, per Euròpa. Vengudas signe, veire enjòc, de poder e de legitimitat<ref>{{fr}}Edina Bozóky, ''La politique des reliques de Constantin à Saint Louis : protection collective et légitimation du pouvoir'', ed. Beauchesne, 2007, [http://books.google.be/books?id=wINGJiwXXbIC&printsec=frontcover&hl=fr#v=onepage&q=&f=false extraits en ligne]</ref>, van lèu far l'objècte, coma lo mòstra [[Peter Brown (istorian)|Peter Brown]], d'un intens comerci<ref>{{fr}}Peter Brown, ''La Société et le Sacré dans l'Antiquité tardive'', Seuil ISBN 978-2-02-055822-8</ref>; d'autres autors tanben mostrèron lo vam d'aquel comerci segon un trajècte Orient cap a Occident a partir de las [[Croisada]]s<ref>pr. ex. {{fr}}Marie-Madelaine Gauthier, ''Les routes de la foi. Reliques et reliquaires de Jérusalem à Compostelle'', ed. Bibliothèque des Arts, 1983 ; Pierre-Vincent Claverie, ''Les acteurs du commerce des reliques à la fin des croisade'' in revista ''Moyen Âge'', vol.114, n°3–4, ed. De Boeck et Larcier, 2008, {{p.|589–602}}.</ref>.

Se las relicas avent per subjècte Jèsus son innombrablas, se las pòdon classificar en categorias: al delà de los « ''ipsissima loca'' », « los quita luòcs » ont auriá pogut evoluar Jèsus, se pòt notar los instruments de la Passion (coma la [[Santa Corona|corona d'espinas]], l'[[Santa Esponga|esponga]], la [[Santa Lança|lança]] que trauquèt lo seu costat, eca), las relicas corporalas ligadas a la vida publica de Jèsus ([[Sant Calici|calici]] utilizat pendent de la [[Cèna]]) o tanben a son enfança ([[Sant Sang (relica)|sang]], [[Sandalas del Crist|sandalas]], [[Santas Dents|dents de lach]]…), e los [[lincòl]]s e [[Sant Susari|susaris]]. Cal notar que fòrça relicas son rebutadas per las autoritats religiosas<ref>{{fr}}Benoît de Sagazan, ''Des instruments de la Passion aux reliques corporelles'', in ''Le Monde de la Bible'', {{N°}}190, setembre-octobre-novembre de 2009, {{p.|23–27}}.</ref> e que los exceses de lors cultes an endacòm mai sovent fa l'objècte de debats e de contestacions.

== Annèxes ==
{{commons|Jesus Christ|Jèsus Crist}}
=== Bibliografia ===
==== Obratge d'istorians generalistas ====
*{{fr}}{{ouvrage|préface=Michel Deneken|titre=De Jésus à Jésus-Christ|volume=I|titre volume=Le Jésus de l’histoire|éditeur=MamE-Desclée|collection=Jésus et Jésus-Christ|année=2010}} ;
* {{fr}}[[Geza Vermes]], ''Dictionnaire des contemporains de Jésus'', Bayard, 2008 ;
* {{fr}}''Les premiers temps de l'Église'', présenté par Marie-Françoise Baslez, éd. Gallimard/Le monde de la Bible, 2004 ;
* {{fr}}Pierre Gibert et Christophe Theobald (dir.), ''Le cas Jésus Christ. Exégètes, historiens et théologiens en confrontation'', éd. Bayard, 2002 ;
* {{fr}}''Dictionnaire encyclopédique de la Bible'', éd. Brépols, 1960, mise à jour 2002 ;
* {{fr}}''Aux origines du christianisme'', présenté par [[Pierre Geoltrain]], éd. Gallimard/Le Monde de la Bible, 2000 ;
* {{fr}}''La Bible, Écrits intertestamentaires'', ''Écrits apocryphes chrétiens'', coll. « La Pléiade », éd. Gallimard, 1987 ;

==== Istorians e exegètas biblistas ====
*{{fr}}{{ouvrage|prénom1=José Antonio|nom1=Pagola|titre=Jésus|sous-titre=Approche historique|éditeur=Cerf|lien éditeur=éditions du Cerf|année=2013}} ;
*{{fr}}{{ouvrage|prénom=Dan|nom1=Jaffé|préface=Daniel Marguerat|titre=Jésus sous la plume des historiens juifs du XXe siècle|éditeur=Cerf|collection=Patrimoines-Judaïsme|année=2009|isbn=978-2-204-08695-0}} ;
*{{fr}}{{ouvrage|prénom1=James H.|nom1=Charlesworth|prénom2=James Keith |nom2=Elliott|prénom3=Sean |nom3=Freyne|prénom4= John|nom4=Reumann|traducteur=Patrice Ghirardi|titre=Jésus et les nouvelles découvertes de l'archéologie|éditeur=Bayard|année=2007|isbn=978-2227476691}}
* {{fr}}[[Daniel Marguerat]], Elian Cuvilier, [[Sylvie Barnay]], [[Simon Mimouni]] et alii, ''Jésus, compléments d'enquête'', éd. Bayard-Centurion/Le Monde de la Bible, 2007 ;
* {{fr}}{{ouvrage|prénom1=James D.|nom1=Tabor|titre=La véritable histoire de Jésus|sous-titre=Une enquête scientifique et historique sur l'homme et sa lignée|traduction=Bernard Cohen|éditeur=Robert Laffont|année=2007|isbn=978-2221106143}}
*{{fr}} Gerd Theissen, ''Le mouvement de Jésus. Histoire sociale d'une révolution des valeurs'', traduch de l'alemand per Joseph Hoffmann, éd. Cerf, 2006 ;
* {{fr}}[[Raymond Edward Brown|Raymond E. Brown]] [[p.s.s.]], ''La mort du Messie, Encyclopédie de la Passion du Christ. De Gethsémani au tombeau. Un commentaire des récits de la Passion dans les quatre Évangiles'', préface par Daniel Marguerat, traduch de l'anglés per Jacques Mignon, ed. Bayard, 2005, [https://web.archive.org/web/20071012225506/http://www.esprit-et-vie.com/article.php3?id_article=1468 recension] ;
* {{fr}}[[David Flusser]] et R. Steven Notley, ''Jésus'', traduch de l'anglés per G.-R. Veyret, ed. L'Éclat, 2005 ; [http://books.google.be/books?id=OQECGIWI1KMC extrachs en linha] ;
* {{fr}}[[John Paul Meier]], ''Un certain juif : Jésus. Les données de l'histoire ''
** tome {{I}} : ''Les sources, les origines, les dates'', éd. Cerf, 2004 ;
** tome {{II}} : ''La parole et les gestes'', éd Cerf, 2005 ;
** tome {{III}} : ''Attachements, affrontements, ruptures'', éd Cerf, 2005 ;
** tome {{IV}} : ''La Loi et l'amour'', éd. Cerf, 2009 ;
* {{fr}}[[François Bovon]], ''Les derniers jours de Jésus'', éd. Labor et Fides, 2004 ;
* {{fr}}[[Michel Quesnel]], ''Jésus, l'homme et le fils de Dieu'', éd. Flammarion, 2004 ;
* {{fr}}[[Étienne Nodet]], ''Histoire de Jésus ? Nécessité et limites d'une enquête'', éd. du Cerf, 2003, [http://www.editionsducerf.fr/html/fiche/fichelivre.asp?n_liv_cerf=6249 présentation en ligne] ;
* {{fr}}[[Daniel Marguerat]], E. Norelli, J.-M. Poffet, ''Jésus de Nazareth, nouvelles approches d'une énigme'', Labor et Fides/le Monde de la Bible, 2003 ;
* {{fr}}[[Peter J. Thomson]], ''Jésus et les auteurs du Nouveau Testament dans leur relation au judaïsme'', traduit de l'anglais par Joseph Duponcheele, éd. Cerf, 2003 ;
*{{fr}} [[Geza Vermes]], ''Enquête sur l'identité de Jésus. Nouvelles interprétations'', Bayard, 2003 ;
* {{fr}}Lucette Valensi, ''La fuite en Égypte. Histoires d'Orient et d'Occident. Essai d'histoire comparée'', éd. Seuil, 2002, [https://web.archive.org/web/20131210070447/http://www.esprit-et-vie.com/article.php3?id_article=218 recension en ligne] ;
* {{fr}}[[Étienne Nodet]], [[Ordre des Prêcheurs|o.p.]], ''Le fils de Dieu, Procès de Jésus et Évangiles'', éd. du Cerf, 2002, [https://web.archive.org/web/20140904014810/http://www.editionsducerf.fr/html/fiche/fichelivre.asp?n_liv_cerf=5636 présentation en ligne] ;
* {{fr}}[[Alain Marchadour]] (dir.), ''Que sait-on de Jésus de Nazareth ?'', Bayard, 2001
* {{fr}}Laurent Guyénot, ''Jésus et Jean-Baptiste. Enquête historique sur une rencontre légendaire'', éd. Exergue, 1999 ;
* {{fr}}[[Jacques Schlosser]], ''Jésus de Nazareth'', éd. Noesis, 1999 ;
* Hugues Cousin et [[Jean-Pierre Lémonon]], ''Le monde où vivait Jésus'', éd. Cerf, 1998 ;
* {{fr}}Gerd Theissen, ''L'ombre du Galiléen'', éd. Cerf, 1998 ;
* {{fr}}[[Charles Perrot]], ''Jésus'', éd. P.u.f, coll. « Que Sais-je ? » n°3300, 1998 ;
* {{fr}}[[Charles Perrot]], ''Jésus, Christ et Seigneur des premiers chrétiens'', éd. Desclée de Brouwer, Paris, 1997 ;
* {{fr}}Gerd Theissen, ''Histoire sociale du christianisme primitif. Jésus, Paul, Jean'', traduit de l'allemand par Ira Jaillet et A.-L. Finck, éd. labor et Fides/Le Monde de la Bible, 1996, [http://books.google.be/books?id=wm2ThI7QjhEC extraits en ligne]
* {{fr}}[[Xavier Tilliette]], ''Le Christ des philosophes. Du Maître de sagesse au divin Témoin'', Culture et Vérité, Namur, 1993
* {{fr}}[[Xavier Tilliette]], ''Jésus romantique'', Desclée-Mame, 2002 ;
* {{fr}}[[Pierre-Antoine Bernheim]], ''Jacques, frère de Jésus'', éd. Noésis, 1996 ;
* {{fr}}[[Raymond Edward Brown|Raymond E. Brown]], ''Jésus dans les quatre Évangiles'', Cerf, 1996 ;
* {{en}} John Dominic Crossan, ''The historical Jesus, The life of a Mediterranean Jewish Peasant'', éd. Harper Collins, 1991 ;
* {{fr}}[[Charles Perrot]], ''Jésus et l'histoire'', éd. Desclée de Brouwer, 1979 ;
* {{fr}}[[Geza Vermes]], ''Jésus le Juif'', Desclée, 1978 ;
* {{fr}}Michel Benoît, ''Dieu malgré lui'', éd. Robert Laffont, 2001 ;

==== Teologians e exégètas canonistas ====
* {{fr}}[[Rudolf Bultmann]], ''Jésus. Mythologie et démythologisation'' (1926 et 1958), trad. fr. éd. Seuil, 1968 ;
* {{fr}}[[Charles-Harold Dodd]], ''Le Fondateur du christianisme'', éd. Seuil, 1972 ;
* {{fr}}[[Beneset XVI|Joseph Ratzinger]], (Beneset XVI), ''Jésus de Nazareth'' :
** tome 1 : ''Du baptême dans le Jourdain à la Transfiguration'', Flammarion, 2007 ;
** tome 2 : ''De Nazareth à Jérusalem'', Monaco-Paris, Le Rocher, 2011, {{ISBN|978-2-268-07079-7}} ;
** tome 3 : ''L’Enfance de Jésus'', Paris, Flammarion, 2012, {{ISBN|978-2-081-29577-3}} ;
* [[Beneset XVI|Joseph Ratzinger]], ''Jésus-Christ expliqué par le pape'', Parole et Silence, 2011, {{ISBN|9782845739864}} ;

==== Revistas ====
* {{fr}}''Que sait-on de Jésus ?'', revue ''[[Le Monde de la Bible]]'', hors-série printemps 2009, éd. Bayard ;
* {{fr}}''Christologie et histoire de Jésus'', revue ''[[Recherches de science religieuse]]'', tome 97, mars 2009 ;
* {{fr}}''Jésus'', revue ''[[Le Point]]'', coll. ''Les grandes biographies'', hors série {{numéro}}1, janvier 2009 ;
* {{fr}}[[Jean-Pierre Lémonon]], ''Jésus de Nazareth. Prophète et Sage'', éd. Cerf, coll. '' Cahiers Évangile'' {{numéro}}119, 2002 ;
* {{fr}}''Jésus au regard de l'Histoire'', revue ''Les dossiers d'[[Archéologie (revue)|Archéologie]]'' {{numéro}}249, décembre 1999-janvier 2000 ;

==== Ensags ====
* {{fr}}[[Jean-Christian Petitfils]], ''Jésus'', Fayard, 2011 ;
* {{fr}}[[Christiane Rancé]], ''Jésus'', Gallimard, 2008 ;
* {{fr}}Thimothy Freke et Peter Gandy, ''Les Mystères de Jésus'', éd. Alethéïa, 2007 ;
* {{fr}}[[Gérard Mordillat]] et [[Jérôme Prieur]], ''Corpus christi'', ''Enquête sur l'écriture des évangiles'', Mille et une nuits, 1998 ; ''Jésus contre Jésus'', Seuil, 2000 ; ''Jésus illustre et inconnu'', Desclée de Brouwer, 2001 ; ''Jésus après Jésus'', Seuil, 2004 ;
* {{fr}}Marie Vidal, ''Un juif nommé Jésus'', éd. Albin Michel, 2000 ;
* {{fr}}[[Manuel de Diéguez]], ''Jésus'', éd. Fayard, 1985 ;

==== Obratges ancians ====
* {{fr}}[[Blaise Pascal]], ''Abrégé de la vie de Jésus-Christ'', publié par P. Faugère, éd. Andrieux, 1846 (tèxte inedit trobat « recentament », coma se pòt legir sus la pagina de títol, es a dire un pauc abans 1846), [http://books.google.be/books?id=24dYAAAAMAAJ&printsec=frontcover&dq=#v=onepage&q=&f=false en linha]
* {{fr}}[[Ernest Renan]], ''[[Vie de Jésus (Renan)|Vie de Jésus]]'', éd. Michel Lévy frères, 1863 ;
* {{fr}}[[Albert Schweitzer]], ''Le secret historique de la vie de Jésus'', éd. Albin Michel, 1967 (éd. orig. all. 1913) ;
* {{fr}}[[Charles Guignebert]], ''Jésus'', éd. Albin Michel, 1933, (reed 1969) ;
* {{fr}}[[Claude Tresmontant]], ''L'Enseignement de Ieschoua de Nazareth'', éd. Seuil, 1963, ;
* {{fr}}''Jésus'', recueil de la collection « Omnibus » (Presses de la Cité, 1999) comprenent lo tèxte integral de quatre obratge:
** [[Blaise Pascal|Pascal]], ''Abrégé de la vie de Jésus'',
** [[Ernest Renan]], ''[[Vie de Jésus (Renan)|Vie de Jésus]]'',
** [[Edmond Fleg]], ''Jésus raconté par le Juif errant'',
** [[François Mauriac]], ''La Vie de Jésus''.

==== Istòria de l'art ====
*{{fr}} Nissan N. Perez, ''Revelation - Representations of Christ in Photography'', éd. Merrell, 2003 ;
*{{fr}} François Boespflug, Jean-Michel Spieser, Christian Heck, Valérie Da Costa, ''Le Christ dans l'art. Des catacombes au XXe siècle'', éd. Bayard/Le monde de la Bible, 2000 ;
* {{fr}}Dominique Ponnau, ''Figures de Dieu'', ed. Textuel, 1999 ;
* {{fr}}Jean Paris ''La fuite en Égypte'', ed. Le Regard, 1998 ;
* {{fr}}Jérôme Cottin, ''Jésus-Christ en écriture d'images''; éd. [[Labor et Fides]], 1990, [http://books.google.be/books?id=5Ku_5UC_Z7kC&hl extrach en linha]

=== Nòtas ===
<references group="n"/>
;Versets
<references group="v"/>

=== Referéncias ===
<div class="references-small" style="-moz-column-count:2;column-count:2;">
<references /> <!-- aide : http://fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Notes et références -->
</div>

=== Articles connèxes ===
==== Autres apròche de Jèsus ====
* [[Jèsus Crist]]
* [[Îsâ]]
* [[Quistas del Jèsus istoric]]
* [[Tèsa mitista]]
* [[Cristologia non crestiana]]
* [[Jèsus Crist (Shingō)]]

==== Articles sus las fonts ====
* [[Apocrifs biblics]]
* [[Bíblia]]
* [[Exegèsi biblica]]
* [[Testimonium flavianum]]

==== Autres articles ====
* [[Cristologia]]
* [[Pròches de Jèsus]]
* [[Messias]]
* [[Cristianisme ancian]]
* [[Trinitat crestiana]]
* [[Unitarisme (teologia)|Unitarisme]]


[[Categoria:Personatge del Novèl Testament]]