Veire la font de Jorn

{{Projècte educatiu|Fisica e quimia}}
Un '''jorn''' o '''dia'''<ref>{{Dicodòc|Jour|consulta=2 de genièr de 2023}}</ref> es un espaci de temps que s'escor, en un luòc balhat de la Tèrra d'un axe de 360°, entre lo mement del levar del Solelh e lo de son colcar. Lo jorn evòca egalament una nocion de durada d'illuminacion e s'opausa a la nuèit. Succedís l'alba e precedís lo luscre. Sa debuta e sa durada son influenciadas per la latitud de luòc e de l'angle d'incidéncia del Solelh pendent l'annada. 

Lo '''jorn solar mejan''' (simbòl: '''d''') èra tradicionalament la basa de l'unitat de la segonda (simbòl: s), equivalent d'exprimir <math>1\,\mathrm{s} =  \tfrac{1}{24\cdot60\cdot 60}\,\mathrm{d} = \tfrac{1}{86.400}\,\mathrm{d}</math>. Dempuèi 1956, sa longor es representada per la [[Segonda|segonda atomica]], actualament d'una durada mejana de 86 400,003 segondas atomicas.<ref>{{Ligam web|lenga=en|url=https://www.iau.org/publications/proceedings_rules/units/|títol=International Astronomical Union, "SI units", section 5.15 Astronomical units|consulta=2 de genièr de 2023}}</ref><ref>{{Ligam web|lenga=de|url=https://www.ptb.de/cms/ptb/fachabteilungen/abt4/fb-44/ag-441/realisierung-der-si-sekunde/die-geschichte-der-zeiteinheit.html|títol=Die Geschichte der Zeiteinheit|autor=Physikalisch-Technische Bundesanstalt|consulta=2 de genièr de 2024}}</ref>

== Etimologia ==
'''Jorn''' deriva del substantiu latin ''diurnum'' qu'es un sinonim de ''dies''.<ref>{{Ligam web|títol=Jorn {{!}} Diccionari de l'occitan medieval|editor=Universitat de Munic|consulta=2 de genièr de 2023|url=https://dom-en-ligne.de/dom.php?lhid=1SBLn9KWKbI9jgIDSxdeVP|lenga=fr}}</ref> Dins lo lengatge comun, lo mot ''jorn'' preval coma sinonim de dia, sobretot utilizat en gascon e en lengadocian occidental.  

== Variacion de la durada del jorn ==
[[Fichièr:LengthOfDay 1974 2005.png|vinheta|206x206px|Variacion de la durada del jorn de 1974 a 2005. ]]
La velocitat a la quala la Tèrra vira sus son axe es pas constanta, mas demesís generalament plan lentament, a causa de l'accion de las marèas de la Luna e del Solelh. Los jorns s'alongan donc e l'aumentacion es a l'entorn d'1,7 millisegondas per sègle (una mejana calculada sus las 2 700 darrièras annadas). Mai o mens 620 milions d'annadas, un periòde de 24 oras durava pas que 21,9 oras; i aviá alara 400 jorns per an.<ref>{{Ligam web|lenga=en|url=https://web.archive.org/web/20070824100635/http://eos.ubc.ca/~mjelline/453website/eosc453/E_prints/1999RG900016.pdf|títol=Geological Constraints on the Precambrian History of Earth's Rotation and the Moon's Orbit|nom=George E.|cognòm=Williams|url_accès=pdf}}</ref>

== Jorns astronomics ==

=== Jorn sideral ===
[[Fichièr:Sidereal day (prograde).svg|vinheta|233x233px|La planeta posicionada en posicion 1 met un jorn sideral per arribar en posicion 2 e un jorn solar per arribar en posicion 3.]]
Un jorn sideral (lit. 'temps d'estela') es l'interval de temps entreprés per la Tèrra per efectuar dos passatges consecutius d'una meteissa estela respècte a un meridian terrèstre determinat (punt vernal).<ref>{{Obratge|lenga=en|url=https://adsabs.harvard.edu/full/1904PA.....12..649B|nom=A. K.|cognòm=Bartlett|colleccion=|volum=12|editor=Popular Astronomy. SAO/NASA Astrophysics Data System|títol=Solar and Sidereal Time|pagina=649}}</ref> La durada d'aquel periòde es de 23 oras, 56 minutas e 4,091<ref>{{Ligam web|lenga=en|url=https://astronomy.swin.edu.au/cosmos/s/Sidereal+Day|autor=Universitat de Swinburne|títol=Sideral day|sit=OSMOS - The SAO Encyclopedia of Astronomy|consulta=2 de genièr de 2023}}</ref> segondas qu'equival a 86 164,09 segondas.<ref>''Warum die Tage länger werden''. In: ''Spektrum der Wissenschaft''. 10/2007, S. 36-45, ISSN 0170-2971. </ref>

=== Jorn solar ===
Un jorn solar es l'interval de temps de rotacion de la Tèrra a l'entorn del Solelh d'una valor de 360°. La Tèrra orbita a l'entorn del Solelh e pendent una jornada cor mai o mens 1 gra (360 / 365.25 ≅ 1 gra/jorn). Doncas en 24 oras la direccion de cap al Solelh cambi de mai o mens 1 gra. Aital, la Tèrra deu efectuar una rotacion de mai o mens 361 gras per que lo Solelh aja corrut 360 gras dins lo cèl.<ref>{{Ligam web|lenga=en|url=https://astro.unl.edu/naap//motion3/sidereal_synodic.html|títol=Sidereal vs. Synodic Motions|editor=Universitat de Nebraska–Lincoln|consulta=2 de genièr de 2023}}</ref>

== Jorn juridic ==
Un jorn civil designa un periòde de circa 24 oras del calendari de l'annada civila, e mai los jorns obrants e feriats, anant del 1r de genièr fins al 31 de decembre, valent a dire 365,25 jorns per an e sèt jorns per setmana. Tèrme emplegat en dreit del trabalh a partir del {{Sègle|XIX}} fa partida dels tres tipes de jorns a respectar per emplenar de formalitats. 

== Ligams extèrnes ==

* {{Ligam web|lenga=fr, en|url=https://ssp.imcce.fr/forms|títol=Formularis de calcul d'efemeridas|autor=Institut de Mecanica Celèsta e de Calcul de las Efemeridas (IMCCE)}}

== Nòtas e referéncias ==
<references />
{{Autoritats}}
[[Categoria:Unitat de temps]]