Veire la font de Jacques Cartier

{{1000 fondamentals}}
{{Dialècte Lengadocian}}
{{Infobox Identitat
 | tematica              = 
 | carta                 = 
 | nom                   = Jacques Cartier
 | nomdebateg            = 
 | imatge                = Jacques Cartier 1851-1852.jpg
 | legenda               = Retrach de Jacques Cartier per Théophile Hamel
 | talhaimatge(en px)    = 
 | datadenaissença       = [[1491]]
 | luòcdenaissença       = [[Saint-Malo]], [[reiaume de França]], [[Ducat de Bretanha|Bretanha]]
 | datadedecès           = [[1èr de setembre]] de [[1557]]
 | luòcdedecès           = [[Saint-Malo]]
 | paísdorigina          = 
 | profession            = navigador, explorator
 | títol1                = 
  | títol2                = 
  | distincions   =
 | omenatge              = 
 | autrasfoncions        = 
 | paire                 = 
 | maire                 = 
 | conjunt               = 
 | enfants               = 
 | mestressas            = 
 | Títol_politic         = 
 | Nacion                = 
  }}

'''Jacques Cartier''' ([[31 de decembre]] de [[1491]] - [[1èr de setembre]] de [[1557]]) foguèt un explorator francés, que reclamèt per [[França]] çò qu'es ara [[Canadà]]. Foguèt lo primièr de descriure e cartografiar<ref>Sas mapas se son perdudas, mas i es fach referéncia dins una letra per son nebot Jacques Noël, datada de 1587 e estampada per [[Richard Hakluyt]] amb lo relat del tresen viatge de Cartier, dins ''The Principall Navigations [...], London, G. Bishop, 1600.</ref> lo [[golf del Sant Laurenç]] e las ribas del [[Sant Laurenç (riu)|riu de Sant Laurenç]], que nomenèt "Lo país de [[Canadà]]", mot iroqués que significa « vilatge » e que Cartièr utilizèt per nomenar los pòblaments iroqueses que vegèt a [[Stadacona]] puèi a [[Hochelaga]].

== Biografia ==

=== Jovença e formacion ===

Jacques Cartier nasquèt en 1491<ref>Cap certificat batismal foguèt pas trapat, mas Cartier faguèt estat del seu atge dins tres letras. Vejatz {{Harvsp|Trudel|1955|p=68}}.</ref> a [[Saint-Malo]], lo pòrt situat a l'extrème nòrd-èst de las còstas del ducat de [[Bretanha]] (ducat que serà incorporat a França en 1532). Cartier, qu'èra un respectable marin, melhorèt son estatut social en 1520 en maridar Mary Catherine des Granches, sòcia d'una importanta familha. Lo seu nom es conegut a Saint-Malo per sas frequentas aparicions pels registres batismals coma grandpaire o testimòni<ref>Biggar, H.P. ''A Collection of Documents relating to Jacques Cartier and the Sieur de Roberval'', Ottawa, Public Archives of Canada, 1930. Over 20 baptisms h;September</ref>.

En [[1532]], mentre qu'una guèrra esclata entre la corona de Portugal e los armators normands al larg de Brasil, Cartier es presentat al rei de França [[Francés Ièr]] per [[Jean Le Veneur]], avesque de Saint-Malo e abat del [[Le Mont-Saint-Michel|Mont Saint-Michel]]. Aqueste evoca los viatges que Cartier auriá ja faits « en Brasil e en Tèrra Nòva », per afirmar qu'èra capable « de menar de naus a la descobèrta de tèrras nòvas dins lo monde nòu »<ref>Baron de La Chapelle, « Jean Le Veneur et le Canada », ''Nova Francia'', vol. 6, 1931, {{p.|341-343}}, d'après un tèxte genealogic de 1723.</ref>. Recevent una commission del rei de França, e venent aital lo successor de [[Giovanni da Verrazzano]], Cartier dirigiguèt, als fraisses del rei, tres viatges cap a l'[[America del Nòrd]] entre [[1534]] e [[1542]], esperant i trapar un [[passatge del Nòrd Oèst|passatge]] cap a [[Asia]], sinon de riquessas.

=== Lo primièr viatge (1534) ===

[[Fichièr:Cartier First Voyage Map 1 fr.png|thumb|left|upright=1|Mapa del primièr viatge de Jacques Cartier.]]

[[File:Peinture dans la cathédrale de Gaspé montrant l'arrivée de Jacques Cartier à Gaspé en 1534.JPG|thumb|right|Pintura dins la catedrala de Gaspé mostrant l'arrivada de Jacques Cartier a Gaspé en 1534]]

Après solament vint jorns de traversada (del 20 d'abril al 10 de mai), Cartier atenh [[Tèrra Nòva]], amb sos dos naviris e un equipatge de 61 òmes. Explorèt menimosament lo [[golf del Sant Laurenç]] a partir del [[10 de junh]]<ref>[http://www.france-pittoresque.com/almanach/almanach2/1006.htm Quelques événements du 10 juin]</ref>. 
Lo 12 de junh, durant la reconaissença de luòcs novèls e la denominacion de rius novèls, Jacques Cartier e sos marins apercebèron, un pauc à l'escart de la ribièra que venián de nomenar ''Saint-Jacques'', un grand naviri originari de [[La Rochelle]], que l'équipatge, après una longa campanha de pesca a la [[merluça]], aviá perdut son camin al mitan de las illas nombrosas del [[golf del Sant Laurenç]]. Anèron a bòrd d'aquela nau per la menar cap a un luòc de bon s'orientar, que diguèron ''Havre Jacques-Cartier''<ref>{{Harvsp|Cartier|1984|p=121-122}}.</ref>.

Lo diluns 6 de julhet, Jacques Cartier e son equipatge encontèron los primièrs americans nadius de la Nacion [[Micmac]], al larg de la [[Baie des Chaleurs]]. Los jorns seguents, marins e autoctòns, escambièron d'objèctes divèrs contra de pelissas<ref>{{Harvsp|Cartier|1984|p=139-140}}.</ref>.

Lo [[divendres]] [[24 de julhet]], desbarquèron a [[Gaspé (vila)|Gaspé]], ont plantèron una [[Crotz de Gaspé|crotz]] de trente [[pè (unitat)|pès]], per revendicar la region per lo rei de [[França]]. La tropa dels franceses i encontran d'[[Iroquoians del Sant Laurenç]], venguts per la pesca, que los aculhiguèron sens grand plaser. Lo cap indian, [[Donnacona (cap indian)|Donnacona]], après protestacions, acceptèt que Cartier mena dos de sos filhs en França. L'arrivada a Saint-Malo se faguèt lo 5 de setembre après una autra corta traversada de 21 jorns<ref name=tcetrudel>[https://web.archive.org/web/20110925072835/http://www.thecanadianencyclopedia.com/index.cfm?PgNm=TCE&Params=F1ARTF0001439 Marcel Trudel, ''Jacques Cartier''], dans l'[[Encyclopédie canadienne]] ([https://web.archive.org/web/20080109013103/http://www.encyclopediecanadienne.ca/ EC]).</ref>.

=== Lo segond viatge (1535-1536) ===

[[Fichièr:Cartier Second Voyage Map 1 fr.png|thumb|right|upright=1|Mapa del segond viatage de Jacques Cartier.]]

Lo segond viatge aguèt luòc en [[1535]]–[[1536]] e debutèt lo 19 de mai. Aquela expedicion compta tres naus, ''[[La Petite Hermine]]'' (60 tonèls), ''[[L'Émérillon]]'' (40 tonèls) e la nau que transpòrta Cartier, [[la Grande Hermine (Nau)|la ''Grande Hermine'']] (120 tonèls). Quinze meses de viures son estats prevists. Menats de França per Cartier, los dos filhs (nebòts ?) del cap [[Donnacona (cap india)|Donnacona]], ''Taignoagny'' e ''Domagaya'', parlavan francés. Amb sas connaissenças, Cartier remonta lo cors del [[ Sant Laurenç(riu)|Sant Laurenç]], e descobrís que naviga sus un flume quora l'aiga ven dolça. Le [[3 de setembre]] senhala dins son jornal de bòrd aver vist de [[beluga]]s dins lo flume<ref>{{Harvsp|Dubé|1986|p=17}}.</ref>. A l'[[illa d'Orleans]], lo [[7 de setembre]], davant [[Stadaconé]], òm retròva [[Donnacona (caf indian)|Donnacona]]. Lo cap amerindian, per s'assegurar del monopòli del comèrci, ensagèt de dissuadir los Franceses de perseguir l'exploracion del fluvi. Cartier refusèt e l'expedicion se dividiguèt. Una partida dels òmes bastiguèt un fortin. La rèsta remontèt lo [[fluvi]] amb un vaissèl e de barcas.

Lo 2 d'octobre de 1535, Jacques Cartier e sos companhs arribèron dins la region del vilatge fortificat de Hochelaga. Los [[França|Franceses]] nommèron aquela region "mont Royal" (uèi, es lo luòc d'implantacion de la vila de [[Montreal]]). Lo 7 de setembre, Cartier tornèt cap al fortin per ivernar. Los rapòrts amb los [[Iroqués]] de Sant Laurenç foguèron bons. Los Franceses descobriguèron los escalps, lo tabat e la rigor de l'ivèrn canadian. L'escorbut decimèt una part dels equipatges fins a la descobèrta d'una infusion d'avet baumier preparada per las [[Micmacs]].

En abril de 1536, Cartier prenguèt Donnacona per fòrça per o presentar a Francés I{{èr}}. A causa de las pèrdas, un sol vaissèl foguèt utilizat pel retorn.

=== Lo tresen viatge (1541-1542) ===

Cartier realizèt un tresen viatge en 1541-1542. Los racontes d'[[aur]], de [[gemma]]s e d'[[espècia (cosina)|espècias]] de Donnacona motivèron l'autorizacion balhada per Francés I{{èr}} de fondar una [[colonialisme|colonia]] [[catolicisme|catolica]] en [[America del Nòrd]]. Pasmens, lo projècte foguèt fisat a [[Jean-François de la Rocque de Roberval]], un òme de cort. Atal, aquel tresen viatge foguèt pas dirèctament comandat per Cartier. L'expedicion deviá comportar cinc vaissèls mas sa preparacion foguèt ralentida per la mòrt de Donnacona e de problèmas [[logistica|logistics]]. Fin finala, Cartier decidiguèt de partir sens esperar los autres vaissèls.

Après una traversada dificila, arribèt a Stadacone. Recebèt inicialament un bon acuèlh malgrat l'anóncia del decès de Donnacona. Pasmens, las relacions se degradèron e los Franceses decidiguèron de s'installar a la confluéncia de Sant Laurenç e del riu del Cap-Rog. Per preparar la colonizacion, Cartier i ordenèt la construccion del [[fòrt]] de Charlesbourg-Royal. Puèi, realizèt d'operacions comercialas amb los Iroqueses per trobar d'aur e de [[diamant]]s. Retrobèt l'expedicion principala a Tèrranòva en 1542. Recebèt l'òrdre de tornar dins la val de Sant Laurenç mas desobesiguèt. A la plaça, preferiguèt tornar en [[França]] per far expertesar l'aur e los diamants trobats. Pasmens, los minerals raportats se revelèron èsser sens valor ([[pirita]], [[qüars]]...).

=== Retirada e fin de vida ===

Après aquela malescaduda, Cartier se retirèt dins la region de [[Sant Maclo]]. Notable de la vila, foguèt de còps consultat per de projèctes d'expedicion o per sa coneissença del [[portugués]]. Moriguèt lo 1{{èr}} de setembre de 1557, probablament a causa d'una [[epidèmia]] de [[pèsta]].

== Annèxas ==

=== Ligams intèrnes ===

* [[Canadà]]
* [[Sant Laurenç (flume)|Sant Laurenç]]

=== Bibliografia ===
* {{Obratge|language=fr|first1=Marcel|last1=Trudel|title=Histoire de la Nouvelle-France|location=Montreal|publisher=Fides|year=1955|volume=1|isbn=978-2-76210-788-3|oclc=874572929}}
* {{Obratge|language=fr|first1=Jacques|last1=Cartier|title=Voyages au Canada avec les relations des voyages en Amérique de Gonneville, Verrazano et Roberval|location=Paris|publisher=La Découverte|year=1984|isbn=978-2-70711-227-9|oclc=931769334}}
* {{Obratge|language=fr|first1=Philippe|last1=Dubé|title=Deux cents ans de villégiature dans Charlevoix : l'histoire du pays visité|location=Québec|publisher=Presses de l'Université Laval|year=1986|isbn=|oclc=567979204}}

=== Nòtas e referéncias ===
<references/>

{{DEFAULTSORT:Cartier, Jacques}}

[[Categoria:Personalitat francesa del sègle XVI]]
[[Categoria:Explorator francés]]
[[Categoria:Explorator maritim]]
[[Categoria:Explorator de Canadà]]
[[Categoria:Personalitat de la Vila de Quebèc]]
[[Categoria:Istòria de Canadà]]
[[Categoria:Personalitat del Regim Ancian]]
[[Categoria:Personalitat de Nòva França]]
[[Categoria:Naissença en 1491]]
[[Categoria:Decès en 1557]]
[[Categoria:Istòria de Quebèc]]
[[Categoria:Naissença a Saint-Malo]]