Veire la font de Istòria de l'Índia

L''''istòria de l'Índia''' regarda l'istòria de l'[[Índia]] que comença a partir de l'aparicion de l'èstre uman dins la region. A partir de {{formatnum:5000}} avC, se desvolopèt una societat [[agricultura|agricòla]] que formèt la [[civilizacion de la Vau d'Indus]] de 2500 a 1900 avC. Après sa disparicion, de populacions arianas migrèron dins la peninsula onte ocupèron pauc a pauc la mitat nòrd. Entre lei sègles VII e II avC, se formèt l'[[Empèri Maurya]] que foguèt lo premier empèri important de la region. Après son afondrament, se formèron unei reiaumes pichons fins a la conquista dau nòrd de la [[peninsula]] per lei [[Empèri koshan|koshans]]. Aquel estat se devesiguèt permetent la formacion de l'[[Empèri Gupta]] ai sègles IV-VII. Menaçats per lei [[Huns Blancs]], aquel empèri declinèt entraïnant l'aparicion d'unei principats fins a l'arribada deis armadas aràbias [[islam|musulmana]]s. Conquistèron lo nòrd de la peninsula e i formèron lo [[Sultanat de Delhi]] mai lei reiaumes [[indoïsme|indós]] dau sud, menats per l'[[Empèri de Vijayanagar]], capitèron de resistir. Coma per leis empèris precedents, lo declin dau sultanat causèt l'emergéncia d'unei principats musulmans. Au començament dau sègle XVII, de guerriers afgans destruguèron lo sultanat per fondar l'[[Empèri Mogòl]] que dominèt la peninsula fins au començament dau sègle seguent. Après aqueu periòde, declinèt au profiech deis estats dau centre. Pasmens, a partir d'aqueleis annadas, la peninsula comencèt de faciar lei temptativas de colonizacion menats per lei Francés e lei Britanics. En [[1763]], lei Britanics eliminèron lei Francés e venguèron la poissança dominanta dins leis afaires indians. Au començament dau sègle XIX, Índia èra totalament dominada per [[Londres]] maugrat lo mantenement d'uneis estats locaus sota l'estatut de protectorat. Aquò formèt l'[[Índia]] Britanica que venguèt lo centre de l'[[Empèri Britanic]]. Pasmens, après lei doas guèrras mondialas, l'afebliment dau [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] entraïnèt l'independéncia dau país e son partiment saunós entre un estat musulman ([[Paquistan]]) e indó ([[Índia]]).

== La civilizacion de l'Indus ==

[[File:Civilizacion de l'Indus.png|thumb|Extension de la [[civilizacion de la Vau d'Indus]].]]

{{veire|Civilizacion de la Vau d'Indus}}

Lei vestigis umans pus ancians descubèrts dins la Peninsula Indiana datan de {{formatnum:30000}} avC. La premiera installacion [[Neolitic|neolitica]] coneguda data de {{formatnum:5000}} avC dins lo centre dau [[Paquistan]] actuau a [[Mehrgarh]]. D'autrei vilatges d'aqueu periòde se formèron tanben per la seguida dins l'oèst d'aqueu país. A partir de 2500 avC, formèron la [[civilizacion de la Vau d'Indus]] qu'existiguèt fins a 1900 avC dins lo nòrd-oèst de la peninsula. Dins lo corrent de son desvolopament, diversifiquèt sei [[agricultura|produccions agricòlas]], realizèt de progrès artesanaus nombrós, inventèt la sieuna [[escritura]] e participèt a divèrsei rets comerciaus ambé d'autrei [[civilizacion]]s. Sei centres urbans principaus èran [[Mohenjo-daro]], [[Harappa]], [[Dholavira]] e [[Kalibangan]]. 

Lei causas dau declin e de la disparicion de la [[civilizacion de la Vau d'Indus]] son mau conegudas. L'ipotèsi pus anciana èra una destruccion causada per de migracions de pòbles arians. Pasmens, a l'ora d'ara, aquela ipotèsi es venguda mens populara dins la comunautat scientifica. En plaça, apareguèt d'ipotèsis basadas sus una disparicion entraïnada per de cambiaments climatics causant una crisi agricòla. Una autra possibilitat estudiada es un cambiament major de l'idrografia de la vau de l'Indus entraïnant un assecament de certanei regions. Una combinason d'uneis ipotèsis es tanben possibla.

== La migracion deis Arians e lo desvolopament de la cultura vedica ==

Lei migracions arianas dins lo nòrd-oèst de la Peninsula Indiana acomencèron vèrs [[-1500|1500 avC]]. Èran de cavaliers e de [[Elevatge|norriguiers]] seminomadas d'origina [[Indoeuropèu|indoeuropèa]] que venián d'[[Asia]] Centrala. L'utilizacion dau chivau representava un avantatge militar important còntra lei populacions localas mai la lentor de la penetracion ariana dins la peninsula — mai de cinc sègles — suggerís que lo procediment d'installacion foguèt pas unicament guerrier. De mai, i demorèt finalament limitat a la mitat nòrd ont apareguèt una cultura novèla dicha [[Periòde vedic|cultura vedica]].

La societat ariana èra devesida entre divèrsei tribús regularament en guèrra entre elei e compausadas de quatre castas — lei bramans (prèires), lei kshatriya (guerriers), lei vaishya (marchands, païsans) e lei shudra (benlèu d'autoctòns somes) — qu'anavan pauc a pauc aparéisser dins lo corrent dei migracions vèrs Índia. Dins aquel encastre, l'organizacion politica se fondèt sus la formacion de confederacions ò de reiaumes gropant una partida dei tribús arianas, magerament dins la vau de [[Ganges]] que foguèt quasi totalament ocupada per leis Arians vèrs [[-1000|1000 avC]]. En particular, se destrian la tribú Baratha que son nom es a l'origina dau mòt Índia (Bharat en [[Indi (lenga)|indi]]) e lo [[reiaume de Magadha]] que venguèt lo principat pus poderós de la region au sègle VI avC.

Un trach major de la progression ariana dins lo monde indian [[Antiquitat|antic]] foguèt l'emergéncia progressiva d'una cultura religiosa novèla basada sus la division en castas e lei cresenças arianas ò autoctònas. Tres etapas marquèron aquela evolucion qu'anava formar unei religions majoras dau monde contemporanèu. D'efèct, la religion ariana èra inicialament basada sus lei ''[[Veda]]'' que l'escritura acomencèt vèrs lo sègle XV avC. Dins lo corrent de la progression ariana, lei bramans desvolopèron de rites pus complèxs que foguèron gropats dins lei ''[[Brahmana]]'' escrichs entre lei sègles X e VII avC. Puei, dau sègle VI au sègle IV avC, l'influéncia dei [[religion]]s localas e la complexificacion dau vedisme entraïnèron la formacion d'una religion novèla, que sei rites foguèron descrichs dins lei ''[[Upanishad]]''. Aquelei tèxtes compausèron la basa teorica de l'[[indoïsme]] qu'anava aparéisser dins lei sègles seguents e marcar la tresena etapa de l'evolucion de la religion ariana. D'aqueu temps, lo sistèma eissit dei ''[[Upanishad]]'' favorizèt tanben l'aparicion de religions novèlas ([[Bodisme]], [[Jaïnisme]]) a partir de movements de contestacion intèrne au sen de l'[[indoïsme]].

== L'Empèri Maurya ==

[[Fichièr:Empèri Maurya (265 avC).png|thumb|Empèri Maurya vèrs 265 avC.]]

{{veire|Empèri Maurya}}

A partir de la fin dau sègle VII, de migracions de [[Empèris nomadas|pòbles nomadas]] [[asia]]tics vèrs l'[[Orient Mejan]] — especialament lei Medes qu'aguèron un ròtle decisiu dins la destruccion de l'[[Empèri Assirian]] — entraïnèron la formacion la formacion de l'Empèri Mede puei [[Empèri Aquemenida|Aquemenida]] sus lo plan [[iran]]ian. Aquò permetèt de cambis culturaus importants entre aquelei regions e la peninsula indiana que foguèron per la seguida renfòrçats après la conquista de l'[[Empèri Pèrsa]] per lei [[Reialme de Macedònia|Macedònians]] d'[[Alexandre lo Grand]] de [[-334|334]] a [[-323|323 avC]]. D'efèct, maugrat sa [[batalha de Hidaspes|vicòria sus lo riu Hidaspes]], l'armada d'Alexandre refusèt de contuniar sa campanha còntra Índia.

Après sa mòrt, una guèrra novèla se debanèt de [[-308|308]] a [[-303|303 avC]] entre [[Seleuc Nicator]], generau macedonian fondator de l'[[Empèri Seleucida]] a partir de [[Mesopotamia]] e de [[Iran|Pèrsia]], e l'[[Empèri Maurya]] fondat vèrs [[-322|322 avC]] per [[Chandragupta Maurya]] ([[-322|322]]-[[-298|298 avC]]). S'acabèt per una patz negociada a l'avantatge de Chandragupta qu'obtenguèt divèrsei territòris fins a l'[[Afganistan]] actuau en cambi de 500 elefants. A la fin de son rèine, lei Maurya èran lei senhors de la Vau de [[Ganges]] e de la màger part dau [[Paquistan]] actuau. Son successor, [[Bindusara]] ([[-298|298]]-[[-274|274 avC]]) menèt divèrsei campanhas dins la region de Deccan. Pasmens, son òbra pus importanta foguèt l'organizacion d'una administracion e d'un govèrn solids que permetèron de consolidar l'empèri fondat per son paire.

Après quatre annadas de guèrra civila entre leis eiretiers de [[Bindusara]], [[Ashoka]] ([[-269|269]]-[[-232|232 avC]]) li succediguèt. La premiera partida de son rèine foguèt marcada per la conquista saunosa dau principat de Kalinga acabada vèrs [[-260|260 avC]]. D'efèct, après leis atrocitats d'aquela guèrra, Ashoka decidiguèt d'adoptar una politica pus pacifica basada sus lei principis dau [[bodisme]] e de la tolerància deis autrei religions. Completada per una armada permanenta poderosa e un ret important d'espions, permetèt la formacion d'una administracion establa e lo renfòrçament de la poissança de l'Empèri Maurya. Ansin, a la mòrt d'[[Ashoka]], sa capitala [[Patna|Pataliputra]] èra probablament la vila pus poblada dau monde. Pasmens, sei successors poguèron pas contuniar de mantenir son poder sus la totalitat de l'empèri que se devesiguèt entre divèrsei divèrsei principats rivaus après la mòrt dau darrier sobeiran de la dinastia en [[-184|184 avC]].

== La division d'Índia e l'emergéncia dei reiaumes dravidians ==

[[File:India - Division de la peninsula indiana au sègle I.png|thumb|Division de la peninsula indiana au sègle I.]]

Au sègle III avC, lei reiaumes dau sud d'Índia èran somés a l'Empèri Maurya. Pasmens, gardèt una autonòmia qui li permetèt de desvolopar la sieuna cultura. Après l'afondrament maurya, aqueleis estats restaurèron son independéncia. Au sègle I avC, se desvolopèt lei premiers estats dravidians qu'ocupèron lo centre de la peninsula fins au sègle III. 

Dins lo nòrd, a partir dau sègle II avC, la peninsula conoguèt una tièra de migracions entraïnadas per l'agitacion dins lo centre dau continent [[asia]]tic. D'efèct, entre [[-190|190]] e [[-180|180]], lo reiaume ellenic de Bactriana conquistèt unei regions meridionalas ont una partida de son aristocràcia se convertiguèt au bodisme. Pasmens, vèrs la mitat dau sègle, Bactriana foguèt menaçada per de movements de [[Empèris nomadas|pòbles nomadas]]. Premier, d'escites — menaçats per lei [[yuezhi]] — intrèron en Bactriana puei ocupèron una partida dau nòrd-oèst de la peninsula. Puei, lei yuezhis prenguèron lo contraròtle de Bactriana a la fin dau sègle II avC e dau nòrd de la peninsula dins lo corrent dau sègle I avC. Lo clan dei koshans capitèt d'impausar sa dominacion ais autrei tribús yuezhis vèrs la mitat dau sègle I avC e de fondar son empèri en Bactrina e dins lei vaus d'Indus e de Ganges.

Durant sei migracions vèrs Índia, lei Kochans adoptèron pauc a pauc lei culturas ellenicas e indianas. Ansin, venguèron rapidament de protectors de la [[religion]] [[bodisme|bodista]] e l'[[Empèri koshan]] foguèt una poissança majora dau continent asiatic fins au sègle III. Son apogèu se debanèt durant lo rèine de [[Kanishka]] (vèrs [[127]]-[[147]]). Après son rèine, lo territòri koshan demeniguèt pauc a pauc. Après [[225]], se devesiguèt entre dos estats que perdiguèron Bactriana vèrs [[240]] e la vau de Ganges vèrs [[270]]. Leis invasions dei Huns Blancs entraïnèron la destruccion dei darriers estats koshans ai sègles IV e V.

== L'Empèri Gupta ==

[[Fichièr:India - Empèri Gupta vèrs 400.png|thumb|Empèri Gupta vèrs 400.]]

{{veire|Empèri Gupta}}

L'[[Empèri Gupta]] se formèt a partir de [[320]] a partir de la vila de [[Patna|Pataliputra]] sota la direccion de [[Chandragupta Ier|Chandragupta I{{èr}}]] (vèrs [[319]]-[[335]]) que fondèt la [[Empèri Gupta|dinastia Gupta]]. Son fiu [[Samudragupta]] (vèrs [[335]]-[[375]]) conquistèt la màger part de la vau de [[Ganges]] e lo nòrd-oèst de la peninsula indiana. Enfin, [[Chandragupta II]] ([[380]]-[[415]]) agantèt lei ribas de la [[Mar d'Oman]] marcant l'apogèu territòriau de la dinastia.

Son successor [[Kumaragupta Ier|Kumaragupta I{{èr}}]] ([[415]]-[[455]]) conoguèt un començament de rèine sensa guèrra importanta e poguèt renfòrçar l'estabilitat intèrna de l'empèri. Pasmens, durant sei darriereis annadas, deguèt faciar de menaças exterioras que la pus importanta èra leis invasions dei Huns Blancs — installats en Bactriana durant la premiera mitat dau sègle V — a partir de [[450]]. Son fiu [[Skandagupta]] ([[455]]-[[467]]) contunièt de resistir au prètz d'un afebliment de la dinastia. Après sa mòrt, l'Empèri Gupta comencèt de declinar. Vèrs 500, lei Huns ocupèron lo nòrd dau bacin de Ganges. Puei, dins lo corrent dau sègle VI, s'avancèron pauc a pauc lòng de sa vau entraïnant la fragmentacion e la disparicion de l'Empèri Gupta a la fin dau sègle. Pasmens, lo succès dei Huns Blancs foguèt provisòri : en [[Asia]], foguèron anientats per lei Tujues e lei Pèrsas e, en Índia, foguèron rapidament assimilats per lei populacions localas.

Au nivèu culturau, lo periòde Gupta definís l'Índia Classica. Es caracterizat per l'adopcion quasi definitiva dei rites principaus de la [[religion]] [[indoïsme|indoïsta]] — religion oficiala dei sobeirans — que veguèt son nombre de fidèus au detriment dau [[bodisme]]. Pasmens, aquela religion conoguèt tanben un vam importanta gràcias a la tolerància e a la proteccion de la dinastia. Enfin, se desvolopèt tanben una literatura profana remarcabla ambé d'autors coma [[Kalidasa]].

Après la disparicion de l'Empèri Gupta, se formèt l'Empèri de Harsha ([[590]]-[[647]]) au començament dau sègle VII. Capitèt d'ocupar lo nòrd-oèst de la peninsula. Pasmens, son estat dispareguèt rapidament après sa mòrt.

== Lo periòde medievau ==

[[Fichièr:India - Empèri Pratihara vèrs 900.png|thumb|Empèri Pratihara vèrs 900.]]

Après la disparicion de l'Empèri de Harsha, la fragmentacion politica de la peninsula demorèt fins a la formacion dau [[Sultanat de Delhi]]. Leis eveniments majors d'aqueu periòde i foguèron l'arribada de l'[[islam]] au començament dau sègle VIII e l'evolucion distinta deis estats dau nòrd e dau sud.

Au nòrd, la vila de Kanyakubja venguèt l'objècte de luchas entre divèrsei principats desirós d'establir sa preeminéncia sus la region. Au sègle VIII, foguèt conquistada per l'[[Empèri Pratihara]]. Aquel estat conoguèt son apogèu vèrs [[910]] mai son declin foguèt rapide car dispareguèt en [[1036]]. Puei, la vila passèt sota la contraròtle de la [[dinastia Pala]] que demorèt poderosa dins la vau de Ganges fins au sègle XII. D'aqueu temps, d'autrei principats avián una poissança remarcabla dins la region coma l'estat Chandula a l'entorn de sa capitala Khajuraho. Enfin, a l'oèst de Deccan, se formèt l'estat dei Rashtrakutas que favorizèt lo comèrci dins la region fins a sa disparicion dins leis annadas 970.

Au sud, lei sègles XI-IX foguèron marcadas per la lucha entre lei Chalukyas, lei Pallavas e lei Cholas. Lei premiers se formèron au sègle V e venguèron la poissança principala de la region durant la segonda mitat dau sègle VI. Se turtèron ai Pallavas e ai Rashtrakuta que leis eliminèron en [[753]]. Lei Pallavas venguèron alora la poissança dominanta dau sud d'Índia fins a sa desfacha de [[888]] còntra lei Cholas. En [[949]], foguèron somes per lei Rashtrakutas. Dins leis annadas 1070, aprofichèron lo declin de l'estat de Deccan per restaurar son independéncia dins lo sud-èst de la peninsula fins a sa disparicion en [[1279]]. Aquelei reiaumes meridionaus desvolopèron lo comèrci ambé l'Asia dau Sud-Èst e [[Ceilan]] e protegiguèron la difusion de l'indoïsme sus sei territòris.

== La dominacion dau Sultanat de Delhi ==

[[Fichièr:India - Sultanat de Delhi vèrs 1310.png|thumb|Sultanat de Delhi vèrs 1310.]]

{{veire|Sultanat de Delhi}}

=== La formacion dau sultanat ===

Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle X, la vila [[Afganistan|afgana]] de [[Gazni]] venguèt lo sèti d'una dinastia turca fondada per [[Alptegin]] qu'èra un cap militar au servici de l'[[Empèri Samanida]]. Aprofichant lo declin de la dinastia samanida — que dispareguèt en [[1005]] — sei successors venguèron lei senhors d'un estat independent poderós en [[Asia Centrala]]. Vèrs lo començament dau sègle XI, [[Mahmud de Gazni|Mahmud]] ([[997]]-[[1030]]) acomencèt d'organizar d'expedicions de pilhatge regularas còntra lei principats dau nòrd d'Índia. Aqueleis atacas se transformèron en operacions d'annexion e lo nòrd-oèst de la peninsula foguèt conquistat. La vila de Lahore i venguèt un centre politic e culturau major. Quand lei Gaznevides acomencèron de faciar la pression militara d'autrei pòbles [[asia]]tics en Asia Centrala ([[batalha de Dandanakan|desfacha de Dandanakan]] en 1039, pèrda de Gazni en [[1149]]), la capitala de l'Empèri i foguèt transferida fins a la disparicion de l'empèri en [[1186]] après sa conquista per lei Gurides.

Lei Gurides installèron un generau turc dich [[Qutb ud Din Aibak]] coma governador de Lahore. A partir de [[1199]], acomencèt de conquistar la region orientala dau Bacin de Ganges e se proclamèt independent tre [[1206]] fondant lo [[sultanat de Delhi]]. Aprofichant sa cavalariá e aguent la possibilitat de recrutar de soudats novèus gràcias ai butins dei pilhatges dei tesaurs dei senhors indians, leis armadas [[islam|musulmanas]] prenguèron l'avantatge e conquistèron lo nòrd de la peninsula. Leis estats dau centre e dau sud capitèron en revènge de resistir gràcias a una organizacion militara melhora. Un autre trach caracteristic d'aqueu periòde foguèt la quasi abséncia [[Empèri Mongòl|d'invasions mongòlas]] dins la peninsula. D'efèct, [[Genghis Khan]] e son armada agantèt [[Indus]] en [[1221]] mai lo clima indian li semblèt tròp e preferiguèt orientar sei fòrças vèrs d'autrei regions d'[[Asia]]. Ansin, aquò permetèt au sultanat de se renfòrçar.

=== Lo renfòrçament e l'apogèu dau sultanat ===

Maugrat la patz — fòrça relativa car Lahore foguèt pilhada mai d'un còp — sus la frontiera ambé lei Mongòls, l'abséncia de reglas de succession au sen de la monarquia turca entraïnèt de crisis militaras importantas entre leis eiretiers potenciaus a la fin de cada rèine. A partir de [[1249]], [[Balban]], ministre puei sultan a partir de [[1266]], adoptèt unei tradicions indianas per legitimar son poder e li donar una origina divina (prosternacion obligatòria davant lo sultan... etc.), eliminèt unei senhors menaçant l'autoritat centrala e capitèt d'arrestar leis incursions mongòlas dins lo nòrd-èst. Sa mòrt entraïnèt un novèu periòde d'anarquia politica fins a la presa dau poder per [[Jalal ud-Din]] que fondèt la [[dinastia Khaldji]] qu'anava dirigir lo sultanat fins a [[1320]]. Foguèt rapidament assassinat per [[Ala ud-Din]] ([[1296]]-[[1316]]) que conquistèt lei regions de Gujarat e de Deccan, vassalizèt lei reiaumes dau sud e resistiguèt ais atacas dau Khanat de Djagataï. Après sa mòrt, quatre annadas de guèrra civila s'acabèron per la fondacion de la [[dinastia tughluquida]] per [[Ghiyath al-Din]] ([[1320]]-[[1325]]).

Lo segond sultan de la dinastia tughluquida [[Muhammad bin Tughluq]] ([[1325]]-[[1351]]) assaièt de sometre lei regions de centre d'Índia. Per aquò, desplacèt la capitala, compres seis abitants, de Delhi a Devagiri dins lo Deccan. Aquela decision mau capitèt en causa de la manca d'aiga e entraïnèt la roïna dei finanças publicas. Divèrseis aumentacions d'[[impòst]]s causèron de revòutas e de secessions dins lei regions perifericas coma lo reiaume Bamhani. Son successor [[Firuz Shah Tughluq]] ([[1351]]-[[1387]]) capitèt de redreiçar la situacion e d'empachar la disparicion dau sultanat gràcias a sei competéncias d'administrator. Pasmens, foguèt obligat d'abdicar en [[1387]] entraïnant una crisi politica (sièis sultans de [[1387]] a [[1398]]) qu'afebliguèt la dinastia. Ansin, en [[1398]], [[Tamburlan]] poguèt atacar e pilhar Delhi causant la començament d'un periòde de declin dau sultanat car unei vassaus musulmans se declarèron alora independents.

=== Lo declin e la fin dau sultanat ===

[[File:India - Division de la peninsula indiana vèrs 1520.png|thumb|Division de la peninsula indiana vèrs 1520.]]

Après d'annadas de caòs politic, la [[dinastia dei Sayyid]] prenguèt lo poder de [[1414]] a [[1451]] dins un sultanat reduch ai regions a l'entorn de sa capitala e que demorèt vassau l'[[Empèri Timurida]]. En [[1451]], lo cap [[Afganistan|afgan]] [[Bahlul Lodi]] ([[1451]]-[[1489]]) conquistèt Delhi e lo darrier sobeiran Sayyid abdiquèt en sa favor. Aquò foguèt lo començament de la [[dinastia dei Lodi]] qu'anava dirigir lo sultanat fins a sa disparicion en [[1526]]. Fins a sa mòrt en [[1489]], Bahlul capitèt de conquistar lo sultanat de Jaunpur ([[1479]]) e d'establir una politica de tolerància religiosa que li donèt lo sostèn de mai d'un cap indoïsta. Son fiu e successor [[Sikandar Lodi]] ([[1489]]-[[1517]]) contunièt l'expansion dau sultanant mai mau capitèt de sometre lei Rajputs. Melhorèt tanben l'administracion de sei possessions e l'obeïssença de sa noblesa. Ansin, dins lo corrent de son rèine, lo sultanat venguèt tornarmai un estat prospèr. Pasmens, son fiu [[Ibrahim Lodi]] ([[1517]]-[[1526]]) venguèt rapidament fòrça impopular en causa de sa crenhença permanenta d'un complòt còntra eu. S'alienèt donc la màger part de son aristocràcia. En [[1526]], quand lo rèi afgan [[Babur]] ataquèt lo sultanat, Ibrahim foguèt abandonat per sei tropas e tuat sus lo [[Batalha de Panipat|prat batalhier de Panipat]]. Lo venceire fondèt l'[[Empèri Mogòl]].

=== Leis autreis estats indians dau periòde dau sultanat ===

==== Lo Sultanat de Bengala ====

Lo [[Sultanat de Bengala]] se formèt a la fin au sègle XIV quand lo prince [[islam|musulman]] [[Shamsuddin Ilyas Chah]] qu'aviá unificat la region en [[1339]], se proclamèt independent dau [[sultanat de Delhi]]. Maugrat una estabilitat politica mau segura — cinc [[dinastia]]s en dos sègles d'existéncia — lo sultanat demorèt independent fins a son annexion au sen de l'[[Empèri Mogòl]] en [[1576]]. Un trach caracteristic d'aquel estat foguèt l'adopcion de la lenga locala per l'aristocràcia [[islam|musulmana]]. Aquò permetèt lo desvolopament d'una literatura richa e favorizèt l'islamizacion dei regions orientalas dau sultanat.

==== Lo Sultanat de Bahmani ====

Lo Sultanat de Bahmani se formèt en [[1347]] quand lo governador de la vila de Daulatabad venguèt independent sota lo nom de [[Bahman Chah]]. Aprofichèt lei dificultats economicas de la fin dau rèine de [[Muhammad bin Tughluq]] ([[1325]]-[[1351]]) per conquistar unei regions dins lo centre de la peninsula. Pasmens, de conflictes ambé l'Empèri de Vijanayagar e de rivalitats entre lei diferentei faccions musulmanas de l'elèit dau sultanat (Sunitas/Chiitas, Iranians/Turcs/Indians) entraïnèron son esclatament a partir de la fin dau sègle XV (independéncia de Berar, d'Ahmadnagar e de Bijapur vèrs [[1490]], independéncia de Golconde en [[1512]]). La dinastia bahmanida gardèt lo contraròtle de la region de Bidar fins au sègle XVII. 

==== L'Empèri de Vijayanagar ====

L'[[Empèri de Vijayanagar]] se formèt dins lo sud de la peninsula en [[1336]] après una revòuta victoriosa dirigida per [[Harihara Ier|Harihara I{{èr}}]] ([[1336]]-[[1356]]) e son fraire [[Bukka Ier|Bukka I{{èr}}]] ([[1356]]-[[1377]]). Capitèron de formar una dinastia [[Indoïsme|indoïsta]] que limitèt l'expansion de l'influéncia de l'islam dins lo sud d'Índia. Venguèt una crosiera comerciala importanta entre [[Republica Populara de China|China]], l'[[Asia]] dau Sud-Èst, la peninsula Aràbia, l'Africa Orientala e [[Portugal]].

L'apogèu de l'Empèri aguèt luòc vèrs [[1425]]. En [[1565]], son armada foguèt anientada a la [[batalha de Talikota]] son sobeiran i foguèt capturat e executat. Sa mòrt entraïnèt una crisi de succession e la scission de l'Empèri entre uneis estats rivaus.

=== L'arribada dei Portugués ===

L'arribada dei [[Portugal|Portugués]] dins la peninsula indiana aguèt luòc en [[1498]] durant l'expedicion de [[Vasco de Gama]]. Aquò representèt una rompedura deis equilibris comerciaus de l'[[Edat Mejana]] e lei relacions ambé lei princes musulmans venguèron rapidament marridas. Una aliança [[islam|musulmana]] dirigida per lei Mamelocs d'[[Egipte]] assaièt d'eliminar la preséncia portuguesa dins l'[[Ocean Indian]] mai foguèt vencuda e sa [[Batalha de Diu (1509)|flòta destrucha a Diu]] en [[1509]]. Puei, lei Portugués conquistèron Goa en [[1510]] e Malacca en [[1511]]. Aquela implantacion foguèt renfòrçada ambé la presa de Diu en [[1535]] e de Daman en [[1539]] e aquel ensems de vilas formèt una Vice Reiautat que son sèti foguèt installada a Goa. Permetèt ai Portugués de s'enriquir gràcias au comèrci d'espècias a destinacion d'[[Euròpa]].

== La dominacion e lo declin de l'Empèri Mogòl ==

[[File:India - Empèri Mogòl au sègle XVII.png|thumb|Empèri Mogòl au sègle XVII.]]

L'[[Empèri Mogòl]] foguèt fondat per [[Babur]] après sa victòria còntra lo [[Sultanat de Delhi]]. Pasmens, l'afondrament dau sultanat meridionau causèt l'aparicion de trèbols dins tota la peninsula e fins a sa mòrt en [[1530]], Babur deguèt luchar còntra leis ambicions dei Rajputs ò de caps afgans revòutats. Son fiu [[Humayun]] li succediguèt mai perdiguèt rapidament lo poder après un còp d'estat dau senhor [[Afganistan|afgan]] [[Sher Khan]] que se proclamèt sultan de Bengala e conquistèt Delhi e Agra en [[1540]]. Renforcèt sa posicion gràcias a una politica de tolerància fins a sa mòrt en [[1545]]. Son fiu [[Islam Shah]] ([[1545]]-[[1554]]) li succediguèt e contunièt sa politica. Pasmens, après sa mòrt, son fiu laissèt lo poder a un ministre indó entraïnant una revòuta dei senhors. Humayun aprofichèt lo caòs per tornar prendre lo poder en [[1555]].

Après la mòrt de [[Humayun]], son fiu [[Akbar]] ([[1556]]-[[1605]]) foguèt impausat per lo generau [[Bairam Khan]] coma successor. A partir de [[1562]], acomencèt una tièra de campanhas militaras per estendre son territòri. Dins leis annadas 1560, capitèt de sometre lei Rajputs que demorèron per la seguida de vassaus fidèus de la dinastia. Puei, entre [[1572]] e [[1573]], menèt la conquista dau [[sultanat de Gujarat]] que permetèt a l'Empèri d'agantar l'Ocean. Après aqueu succès, contunièt de sometre leis autrei principats dau nòrd de la peninsula (Bengala, Cachemire, Sind, Balotchistan) avans de dirigir sei tropas vèrs lo sud. I conquistèt lei regions de Khandesh, de Berar e d'Ahmadnagar. En parallèl d'aquelei guèrras, [[Akbar]] s'ocupèt de l'organizacion de l'administracion e d'encoratjar la tolerància religiosa dins l'Empèri. Una aristocràcia non ereditària foguèt creada e recebiguèt de fèus de dirigir en cambi d'un sostèn militar en cas de conflicte. Aquelei senhors foguèron chausits au sen dei princes [[islam|musulmans]] ò [[indoïsme|indós]] raliats au poder coma lei Rajputs.

A la mòrt d'[[Akbar]] en [[1605]], li succediguèt son fiu [[Jahangir]] ([[1605]]-[[1627]]) que son rèine foguèt marcat per una epidemia de [[pèsta]] importanta de [[1616]] a [[1624]]. [[Shah Jahan]] ([[1627]]-[[1658]]) adoptèt tornarmai una politica d'expansion militara. Obtenguèt divèrsei succès dins lo sud de la peninsula. En revènge, dins lo nòrd, mau capitèt de reconquistar la vila de Kandahar tenguda per l'[[Empèri Safavida]] e lo nòrd de l'[[Afganistan]] actuau tengut per lei [[Ozbequistan|Ozbècs]]. Aquelei reviradas causèron una crisi financiera de l'estat puei una guèrra civila entre lei quatre fius de l'emperaire a partir de [[1657]]. Gràcias a divèrsei complòts e victòrias, [[Aurangzeb]] ([[1658]]-[[1707]]) eliminèt son paire e sei fraires e venguèt lo cap de l'Empèri entre [[1658]] e [[1661]].

[[Aurangzeb]] aguèt un rèine lòng que permetèt a l'Empèri Mogòl d'agantar son apogèu territòriau. En [[1669]], deguèt faciar una revòuta indó dins la region de [[Delhi]]. Aquel eveniment lo decidiguèt d'adoptar una politica religiosa en favor dau sunisme per dispausar de sostèns militars còntra lei princes indós e chiitas. Aquò causèt de tensions religiosas importantas e una resisténcia acarnada deis estats dau sud de la peninsula ai temptativas de conquista organizadas a partir de [[1680]]. Ansin, maugrat unei victòrias e l'ocupacion de la màger part dau sud d'Índia, la preséncia de l'Empèri Mogòl demorèt totjorn mau segura e dispareguèt rapidament après la mòrt d'[[Aurangzeb]] en [[1707]].

En particular, tres factors apareguts dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XVII anavan entraïnar lo declin de l'[[Empèri Mogòl]]. Lo premier èra lo [[Empèri Maratha|movement maratha]] format dins leis annadas 1650 per un cap indó desirós de luchar còntra lo poder dei princes musulmans indians. Après mai d'un succès militar dins lo centre, lei Marathes foguèron desfachs en [[1689]] per lei Mogòls mai l'organizacion foguèt pas anientada e contunièt sa guerilha. Lo segond èra secte religiosa dei Sikhs que se formèt au començament dau sègle XVI dins la region de Pendjab. Foguèt a l'origina d'unei revòutas dins lo corrent dau sègle XVII e acomencèt de s'organizar d'un biais militar a partir de [[1699]]. Enfin, lo tresen factor foguèt l'arribada de marchands europèus novèus venguts dei [[Païses Basses|Províncias Unidas]], de [[França]] e subretot dau [[Reialme Unit|Reiaume Unit]]. Leis Olandés capitèron de conquistar lei posicions portuguesas de Malacca ([[1641]]), de Colombo ([[1658]]) e de Cochin ([[1663]]) e venguèron la poissança europèa dominanta dns lo sud de la peninsula. Incapables de s'i opausar, lei Britanics deguèron donc s'installar au nòrd a Madras ([[1639]]), a Bombay ([[1674]]) e a [[Calcuta]] ([[1690]]).

Après la mòrt d'[[Aurangzeb]], l'[[Empèri Mogòl]] conoguèt una tièra de crisis que causèron son declin rapida dins lo corrent dau sègle XVIII e menacèron son estabilitat. En parallèl d'aquelei dificultats, de poders regionaus novèus apareguèron dins la peninsula que conquistèron unei províncias de l'Empèri. Enfin, en causa dau començament de la colonizacion europèa, leis influéncias estrangieras, especialament [[Reialme Unit|britanica]], acomencèron de venir un factor major d'afebliment deis estats indians.

Lo successor d'[[Aurangzeb]], [[Bahadur Shah Ier|Bahadur Shah I{{èr}}]] ([[1707]]-[[1712]]), aguèt encara un rèine calme mai sa mòrt marquèt lo començament d'una [[guèrra civila]] per sa succession qu'entraïnèt l'execucion deis emperaires [[Jahandar Shah]] en [[1713]] e [[Farrukhsiyar]] en [[1719]]. Après aquelei trèbols, [[Muhammad Shah]] reinèt fins a [[1748]] mai sa politica fòrça prudenta prenguèt finalament ges d'iniciativa. En [[1739]], [[Delhi]] foguèt ocupada e pilhada per lei tropas [[Iran|persas]] de [[Nadir Chah]]. Aquò foguèt lo començament de dètz expedicions de pilhatge dau nòrd d'Índia per d'armadas afganas (de [[1747]] a [[1769]]). Dins leis annadas 1750, aquelei reviradas militaras acomencèron de se tradurre per de pèrdas territòrialas : leis [[Afganistan|Afgans]] conquistèron Pendjab, Multan e Cachemire mentre que de conflictes acomencèron ambé lei Rohillas e lei Marathes. En [[1757]], Delhi foguèt tornarmai pilhada per l'Afgan [[Ahmad Shah]]. Aquò entraïnèt l'afondrament de l'Empèri que venguèt l'enjòc de luchas entre leis Afgans e lei Marathes. En [[1761]], la [[batalha de Panipat (1761)|la victòria afgana de Panipat]] empachèt lei Marathes de conquistar Delhi e mantenguèt un [[Empèri Mogòl]] independent mai d'ara endavant reduch a la region de sa capitala. Aquò permetèt tanben de limitar l'influéncia dei Marathes que capitèt de dominar lo centre de la peninsula.

== La formacion de l'Índia Britanica ==

[[File:India - Division de la peninsula vèrs 1765.png|thumb|Division de la peninsula indiana vèrs 1765.]]

La formacion de l'Índia Britanica se debanèt dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XVIII quand lo ret de comptadors de la [[Companha Anglesa deis Índias Orientalas]] establits lòng dei costats se transformèt en un empèri poderós que vendrà la basa dau futur [[Empèri Britanic]]. La premiera etapa d'aquela evolucion foguèt l'eliminacion de la preséncia [[França|francesa]] en [[1763]]. Per aquò, lo governador britanic [[Robert Clive]] s'inspirèt de la politica dau Francés [[Joseph François Dupleix]] qu'èra vengut un senhor indian per legitimar sa preséncia e formar divèrseis alianças ambé lei princes indians dau centre. Puei, après la victòria anglesa, la [[Companha Anglesa deis Índias Orientalas|Companhiá]] conquistèt la supremàcia economica dins la region ambé l'ocupacion dei centres economics principaus e poguèt finançar sa politica militara gràcias ai beneficis comerciaus. Enfin, lei Britanics entretenguèron lei divisions e lei rivalitats indianas per empachar d'un frònt antibritanic gropant una coalicion importanta. Ansin, en [[1805]], lei Britanics alinhavan {{formatnum:155000}} soudats ben equipats e ben comandats e èran venguts la premiera poténcia de la peninsula.

L'expulsion dei Francés de la region se debanèt de [[1740]] a [[1763]] durant lei guèrras de [[Guèrra de Succession d'Àustria|Succession d'Àustria]] ([[1740]]-[[1748]]) e de [[Guèrra de Sèt Ans|Sèt Ans]] ([[1756]]-[[1763]]). Dins lo corrent de la premiera, lei Francés capitèron de resistir ais assauts britanics e li causèron de reviradas importantas. En revènge, la segonda s'acabèt per una victòria anglesa totala ambé la [[sètge Pondichéry (1760-1761)|conquista de Pondichéry]] en [[1761]]. En [[1763]], la preséncia francesa en Índia foguèt limitada a cinc comptadors. Aquelei conflictes aguèron una importància gròssa per lei Britanics qu'adoptèron lo modèl de colonizacion francés basat sus una integracion dei caps europèus au sen deis afaires indians.

Ansin, de la [[Guèrra de Sèt Ans]] au començament dau sègle XIX, la [[Companha Anglesa deis Índias Orientalas]] aumentèt pauc a pauc son influéncia dins la peninsula gràcias a sa poissança economica e au contraròtle, sovent indirècte, deis institucions tradicionalas de la societat indiana. L'eveniment decisiu de l'installacion d'aquela dominacion foguèt la guèrra començada en [[1756]] còntra leis Anglés per lo ''nabab'' de Bengala que foguèt esquichat en [[1757]] a la [[batalha de Plassey]]. Aquò permetèt d'ara endavant a la Companhiá de nomar un ''nabab'' favorable a seis interès e de s'installar dins un centre economic major de la region. Puei, après una revòuta d'una aristocràcia locala que foguèt vencuda a [[batalha de Buxar|Buxar]] en [[1764]], lei Britanics prenguèron dirèctament lo contraròtle de Bengala. Après aquelei succès, lei regions d'Aoudh e de Benarès passèron tanben sota l'influéncia britanica dins leis annadas 1770-1780.

Puei, lei Britanics aprofichèron lei dificultats intèrnas dei Marates per favorizar lo declin dau poderós empèri situat dins lo centre de la peninsula. Per aquò, foguèron ajudats per la crisi de succession que causèt una guèrra civila lònga ([[1772]]-[[1778]]) entre lei dos pretendants au tròne. La Companhiá sostenguèt lo camp vencut mai capitèt de conquistar l'illa de Salsette en fàcia de [[Bombay]]. En [[1790]] e [[1793]], l'Empèri Marate deguèt reprimir de revòutas regionalas importantas e, en [[1794]], la mòrt de [[Mahadaji Sindhia]] entraïnèt una crisi de succession novèla que s'acabèt solament après d'annadas de guèrra en [[1802]]. D'aqueu temps, l'Empèri aviá perdut divèrsei províncias e deguèt faciar d'ara endavant de temptativas de conquistas dirèctas organizadas per lei Britanics fins a [[1804]]. Totalament destruch, l'Empèri Marate subreviquèt encara quauqueis annadas car la Companhiá deguèt s'ocupar d'autrei menaças per sa dominacion.

La pus importanta foguèt aquela dau reiaume de Mysore. Gràcias au sostèn francés durant la [[Guèrra d'Independéncia dels Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America]] ([[1776]]-[[1783]]), se renforcèt dins lo centre de la peninsula e menacèt Madras en [[1780]]. Pasmens, après la fin de la guèrra, lei Britanics formèron una coalicion importanta gropant l'Empèri Marate, Nizam e divèrsei princes indians qu'impausèt la cession de territòris important au Mysore en [[1794]]. En [[1799]], una guèrra novèla s'acabèt per la quasi destruccion dau reiaume e permetèt ai Britanics d'annexar unei regions dins lo sud d'Índia. Unei senhors aliats de Londres foguèron tanben obligadas de signar de tractats similars a un [[protectorat]].

Enfin, après la somission dau sud e la fin de la guèrra europèa, lei Britanics poguèron tornarmai s'interessar ais estats meridionaus. Entre [[1817]] e [[1818]], leis estats marates foguèron anientats ò obligats d'acceptar lo protectorat anglés entraïnant la disparicion de l'Empèri Marate. Après aquela guèrra, lei Sikhs dau nòrd-oèst èran la darriera poissança independenta de la peninsula. Pasmens, son mantenement èra tanben una fònt de profiechs per la dominacion britanica car aquel estat representava un barri important còntra lei trèbols venguts d'[[Asia Centrala]].

[[File:India - Division de la peninsula indiana en 1858.png|thumb|Division de la peninsula indiana en 1858 après la Revòuta dei Cipayes.]]

Après aquelei victòrias, lei Britanics establiguèron un òrdre economic favorable au mantenement de son empèri indian e de son esplecha. Sa premiera caracteristica importanta foguèt l'ocupacion dei pòstes principaus de direccion ai Britanics. Sa segonda caracteristica foguèt la formacion d'una classa de proprietaris terrenaus ereditaris cargats de collectar leis [[impòst]]s per la Companhiá. Aquò anava una elèit fòrça fidèla ais interès anglés. Enfin, son tresen trach foguèt l'instauracion de monopòlis britanics sus certanei produccions rendablas que permetèron de finançar l'administracion coloniala e de son armada. Dins lo domeni politic, Índia foguèt devesida entre lei regions d'administracion britanica dirècta e leis estats dei princes plaçats sota [[protectorat]] que gardèron seis institucions tradicionalas mai que deguèron s'alinhar sus la politica militara e estrangiera de [[Londres]].

La dominacion britanica permetèt d'instaurar una ''pax britanica'' sus la peninsula. Après lei conflictes dau sègle XVIII, aquò foguèt un argument en favor de l'òrdre novèu. Pasmens, leis Indians mau acceptèron d'èstre dirigits per d'estrangiers crestians. De mai, l'esplecha coloniala d'Índia entraïnèt l'aparicion de culturas agricòlas destinadas a l'exportacion que causèron lo declin d'activitats artesanalas ò industrialas localas coma la teissedura de [[coton]]. Dau costat dei [[Reialme Unit|Britanics]], existiguèt tanben unei debats entre lei partisans d'una neutralitat a prepaus dei leis e de costumas indianas e lei partisans de reformas umanitàrias. Fin finala, lei reformas demorèron limitadas e la principala foguèt la creacion d'un sistèma d'educacion segondària que son objectiu èra de formar una classa mejana indiana favorabla a la preséncia de la Companhiá.

A partir deis annadas 1820, lei Britanics assaièron d'aumentar sei possessions en [[Asia]] dau Sud e de'n assegurar la proteccion dei frontieras, especialament còntra l'expansion russa. Dicha « [[Grand Jòc]] » aquela rivalitat anglorussa entraïnèt divèrsei campanhas militaras per conquistar ò sometre lei regions vesinas. Anavan definir lei limits de la dominacion britanica dins la region. De [[1824]] a [[1826]], una guèrra còntra lo reiaume birman s'acabèt per la conquista britanica dau sud de [[Birmania]] e son afebliment definitiu fins a sa somission totala en [[1885]]. Dins aquò, aquelei conquistas anavan formar una colonia distinta d'Índia. Puei, a la fin deis annadas 1830, lei fòrças britanicas assaièron de conquistar [[Afganistan]]. Pasmens, après quauquei succès, lo còrs expedicionari mandat sus lo territòri afgan foguèt chaplat en [[1841]] e leis autoritats britanicas deguèron negociar ambé [[Dost Muhammad]]. En cambi d'un sostèn financier, acceptèt d'adoptar una politica estrangiera conforma a aquela de [[Londres]]. [[Afganistan]] èra desenant un estat tampon entre l'[[Empèri Britanic]] e l'[[Russia|Empèri Rus]]. Enfin, entre [[1839]] e [[1849]], l'estat dei Sikhs foguèt annexat après una crisi de succession que permetèt ai Britanics d'intervenir dins seis afaires intèrnes. Enfin, fins a [[1856]], la Companhiá aprofichèt la disparicion d'uneis ostaus princiers indians per annexar seis estats, especialament aqueu d'Aoudh.

Aquela annexion causèt un maucontentament fòrça important au sen deis unitats de cipais qu'èran de soudats indians au servici de la Companhiá. Foguèt renfòrçat per l'introduccion d'un [[fusiu]] novèu ambé de [[cartocha]]s lubrificadas per de graissas animalas impuras tant per lei [[islam|musulmans]] que per lei [[indoïsme|indós]]. Maugrat una modificacion dei cartochas, la fisança entre militars indians e britanics declinèt. De mai, lo maucontentament foguèt egalament renfòrçat per l'agitacion de la populacion, especialament de l'aristocràcia anciana que s'estimava menaçada per leis annexions de la Companhiá. Enfin, un nombre gròs de cipaies èran originaris de la region d'Aoudh venguda dirèctament dependenta de l'administracion britanica. En mai de [[1857]], aquò entraïnèt la [[Revòuta dei Cipaies]] que s'acabèt solament en [[1859]]. A l'acomençaça dau conflicte, lei revòutats ocupèron [[Delhi]] e una partida de la Vau de Ganges. Lei Britanics obtenguèron lo sostèn dei Sikhs e de la màger part dei senhors indians per reprimir l'insureccion e tornar conquistar Delhi en setembre de [[1857]]. Pasmens, lo centre principau de la revòuta, d'ara situat en Aoudh, foguèt solament vencut dins lo corrent de [[1858]] e de combats se debanèron fins a [[1859]] dins certaneis endrechs.

Marcada per d'atrocitats dins lei dos camps, aquela guèrra entraïnèt la disparicion de l'[[Empèri Mogòl]] e la fin de l'administracion de la peninsula per la Companhiá deis Índias. En vertut de l'''[[India Act]]'' de [[1858]], lo govèrn de [[Londres]] s'ocupèt d'ara endavant de dirigir espereu lei possessions britanicas d'Índia.

== L'Empèri deis Índias ==

Après la repression de la [[Revòuta dei Cipaies]], lo govèrn [[Reialme Unit|britanic]] reorganizèt l'administracion de la peninsula e un ministèri especiau ne'n foguèt cargat. Au nivèu politic, un Consèu legislatiu foguèt creat mai aguèt gaire de poder. En revènge, lo ròtle dei foncionaris britanics foguèt renfòrçat. Dins lo domeni militar, lei fòrças armadas presentas dins la region foguèron organizadas entre una armada unicament britanica e una armada unicament indiana e desenant recrutada magerament dins lei regions dau nòrd-èst fidèlas en 1857. Dins lei regions demoradas sota l'autoritat de princes indians, lei Britanics s'ocupèron gaire deis afaires intèrnes. En [[1877]], la rèina [[Victòria dau Reiaume Unit|Victòria]] foguèt coronada emperatritz deis Índias.

Dins la segonda mitat dau sègle XIX, lei fòrças intervenguèron tornarmai dins lei regions frontalieras d'Índia. En [[1870]], Balochistan foguèt partejat ambé [[Iran|Pèrsia]]. Puei, en [[1878]], una [[Segonda Guèrra Angloafgana|guèrra novèla acomencèt]] en [[Afganistan]] per empachar l'installacion d'un rèi favorable ais interès [[Russia|rus]]. S'acabèt per una victòria britanica que transformèt lo país en protectorat — fòrça autonòm dins la gestion de seis afaires intèrnes — en [[1880]] maugrat una resisténcia afgana acarnada. La [[linha Durand]] foguèt impausada coma frontiera entre l'Índia Britanica e [[Afganistan]].

Lòng dei frontieras nòrd e nòrd-èst, lei frontieras s'estabilizèron tanben durant aqueu periòde. En [[1861]], Sikkim venguèt un [[protectorat]] britanic entraïnant una tièra de guèrras entre Reiaume Unit e [[Tibet]] que s'acabèron per la desfacha de Lhassa. Puei, en [[1886]], [[Birmania]] foguèt totalament conquistada. Enfin, en [[1910]], [[Botan]] venguèt tanben un [[protectorat]] e en [[1914]], la [[linha Mac Mahon]] foguèt impausada coma frontiera ambé [[Republica Populara de China|China]] dins la region d'[[Assam]].

Pasmens, en parallèl d'aqueu renfòrçament de la preséncia britanica, apareguèron lei premiers movements nacionalistas indians a partir deis annadas 1850. La premiera fònt d'aquela emergéncia foguèt lo sistèma universitari destinat ais Indians. Refusats dins l'administracion auta qu'èra reservada ai Britanics, lei diplomats formèron una elèit intellectuala (jutges, mètges...) qu'anava formar la basa d'un movement revendicant l'adopcion de reformas permetent ais Indians de participar ai decisions regardant la politica dau país ò demandant una reduccion dei despensas militaras e certaneis impòsts (especialament aqueu sus lo [[Sal (quimia)|sau]]). En [[1885]], formèron lo Congrès Nacionau Indian qu'assaièt de gropar [[islam|musulmans]] e [[indoïsme|indós]]. Dins aquò, tre sa fondacion, lo movement nacionalista indian se devesiguèt segon una linha religiosa, especialament dins lei regions onte lei musulmans èran majoritaris.

La segonda fònt foguèt la decision britanica de devesir la region de Bengala entre doas regions distintas en [[1904]]. Aquò causèt de tensions importantas ambé leis indós de la region que venguèron minoritaris dins lei doas zònas novèlas. Un boicòt dei produchs britanics foguèt organizat e de trèbols aguèron luòc entraïnant una repression britanica violenta. En fàcia d'aqueleis eveniments, de corrents radicaus dau Congrès formèron lo ''New Party'' que comencèt de desvolopar d'idèas revolucionàrias. En [[1907]], aquò causèt la scission dau Congrès entre lei doas tendàncias. De son caire, la comunautat musulmana de Bengala fondèt en [[1906]] una Liga musulmana per defendre la division administrativa novèla. Ansin, quand en [[1911]], lei Britanics decidiguèron de restaurar l'unitat de Bengala per calmar la situacion, aquela Liga encoratjèt lo maucontentament dei musulmans que revendiquèron un govèrn autonòm (''self government'') a partir de [[1913]].

[[File:India - Division de la peninsula indiana en 1939.png|thumb|Division de la peninsula indiana en 1939.]]

Quand la [[Primièra Guèrra Mondiala|Premiera Guèrra Mondiala]] ([[1914]]-[[1918]]), lei nacionalistas indians tant musulmans qu'indós demorèron fidèus a la corona britanica. En cambi, esperavan obtenir lo contentament dei revendicacions d'autonòmia aparegudas dins leis annadas 1900-1910. Un milion de soudats indians foguèron ansin mobilizats sensa dificultat. Pasmens, lei dificultats militaras e economicas de la guèrra aumentèron tornarmai lo maucontentament de la populacion e, en [[1919]], doas decisions britanicas contradictòrias demeniguèron lo crèdit de [[Londres]]. La premiera foguèt l'adopcion de mesuras favorablas a l'autonòmia politica mai la segonda foguèt la confirmacion dei mesuras de seguritat adoptada dins lo corrent de la guèrra. [[Mohandas Karamchand Gandhi]], un avocat vengut un cap major dau movement nacionalista durant lo conflicte, organizèt una grèva nacionala. Dins la region de Pendjab, la tension aumentèt rapidament — que Pendjab aviá mobilizat un nombre important de soudats durant la guèrra — e l'[[Chaple d'Amritsar|armada tirèt sus una manifestacion pacifica a Amritsar]] lo 13 d'abriu (379 mòrts, {{formatnum:1200}} bleçats).

En [[1920]], lo movement se generalizèt e Gandhi capitèt de convéncre leis indós de jónher un movement de [[Desobesissença civila|desobeïssença]] iniciat per lei movements musulmans (boicòt dei produchs britanics). Son objectiu èra la reconóissança de l'autonòmia indiana. La non-violéncia ne'n foguèt la regla fins a d'accions terroristas en [[1922]] que causèron la fin dau movement. Gandhi foguèt arrestat e estremat per leis autoritats colonialas. Pasmens, maugrat sa revirada, aquela campanha aviá permes lo raliment deis elèits indianas au nacionalisme. Per la seguida, après sa liberacion en [[1924]], Gandhi reorganizèt lo Congrès que revendiquèt oficialament l'independéncia e preparèt una campanha novèla de [[Desobesissença civila|desobeïssença]]. Dins aquò, dins lo corrent d'aqueu procès, lei tensions ambé lei musulmans aumentèron tornarmai e leis indós refusèron lei revendicacions presentadas per [[Muhammad Jinnah]]. Ansin, en [[1930]], lei musulmans participèron plus ais accions iniciadas per Gandhi e lei movements indós.

A partir de [[1930]], après lo començament d'una campanha còntra lo pagament de l'impòst sus lo sau, acomencèt una tièra de conferéncias entre lei movements nacionalistas e lo govèrn de [[Londres]]. Pasmens, mau capitèron en causa dau refús de la formacion de collègis electoraus separadas entre lei comunautats qu'èra la revendicacion centrala dei musulmans. En parallèl, lo Reiaume Unit donèt mai de drechs ais Indians e permetèt entre [[1919]] e [[1935]] la formacion de govèrns locaus elegits — ai poders e ressorsas limitats — e una aumentacion dau còrs electorau. Leis eleccions veguèron la victòria dau Congrès e la desfacha de la Liga Musulmana. Pasmens, lei govèrns elegits foguèron rapidament accusats de corrupcion e de nepotisme. Ansin, Jinnah poguèt denonciar l'egemonia indoïsta sus aqueleis institucions e la marginalizacion dei musulmans. De mai, en [[1930]], apareguèt l'idèa de formar dos estats diferents per lei musulmans e leis indós. Aquela idèa, fòrça minoritària dins leis annadas 1930, anava entraïnar lo partiment deis Índias après la [[Segonda Guèrra Mondiala]] ([[1939]]-[[1945]]).

D'efècte, au començament de la guèrra, lei camps diferents assaièron magerament de negociar son sostèn en cambi de concessions britanicas<ref>A l'opausat d'aqueu sostèn ai Britanics, lo nacionalista [[Chandra Bose]] organizèt una armada de volontaris que participèt au conflicte dins lo camp [[japon]]és.</ref>. D'un caire, lo Congrès demandèt una promessa d'independéncia e de son caire, la Liga musulmana demandèt d'asseguranças sus l'avenir dei musulmans. A partir de [[1940]], aqueleis asseguranças prenguèron pauc a pauc la forma d'una demanda de creacion de dos estats separats dins lo cas d'una independéncia. Lei dificultats britanicas de [[1941]]-[[1942]] causèron una repression importanta dau Congrès mentre que la Liga demorèt passiva aumentant la separacion dei doas comunautats que venguèt quasi definitiva ais eleccions de [[1945]] quand la Liga averèt la màger part dei sufragis musulmans.

== L'independéncia e lo partiment de l'Empèri deis Índias ==

[[File:India - Partiment de la peninsula indiana en 1947.png|thumb|Partiment de la peninsula indiana en 1947.]]

Après [[1945]], lei dificultats economicas britanicas e sa pèrda de poder sus lo continent [[asia]]tic après sei desfachas còntra lei [[Japon]]és convenquèt lo govèrn de [[Londres]] de laissar son independéncia ais Índias. De [[1945]] a [[1947]], de negociacions entre Britanics, Indós e Musulmans se debanèron per definir lo procès d'independéncia e l'organizacion futur de la peninsula. Mau capitèron en causa dei divergéncias entre Indós e Musulmans : lei premiers èran partisans d'una direccion centrala ai poders importants mentre que lei segonds èran desirós de crear una mena de cogestion dau país entre lei doas comunautats e de drechs importants per lei províncias (ò au mens per lei províncias musulmanas). Enterin, de violéncias mai e mai grèvas leis opausèron dins certanei regions coma Bengala en [[1946]]. En [[1947]], d'autrei afrontaments aguèron luòc dins la region de Pendjab onte lei Sikhs s'opausèron a la presa dau poder per la Liga.

Ansin, lei doas comunautats acceptèron finalament l'idèa de fondar dos estats separats e Londres decidèt de fixar la data de l'independéncia au 30 de junh de [[1948]]. Aquò marquèt lo començament de la partença d'unei milions de personas, especialament en Pendjab onte lei Musulmans abandonèron lei regions orientalas e leis Indós e Sikhs lei regions occidentalas. Puei, aquelei movements de refugiats se generalizèron dins la region de Sind, la Vau de Ganges e Bengala. Entre [[1947]] e [[1950]], aperaquí quatorze milions de personas migrèron en direccion de l'estat correspondent a sa [[religion]] dins de condicions fòrça malaisats. Pasmens, aquela partiment de la peninsula entre lei doas comunautats anava rapidament entraïnar un conflicte per la definicion dei frontieras novèlas.

[[File:Cachemire - Situacion en 1963.png|thumb|Division de Cachemire après 1963.]]

La causa ne'n foguèt la chausida deis estats princes (n'aviá aperaquí 500 en 1947) de raliar un estat ò un autre. Dins la màger part dei cas, aquò se debanèt sensa dificultat vertadiera car lei senhors decidiguèron segon de critèris geografics. Pasmens, tres estats venguèron una fònt de tension. La mens importanta èra lo prince de Hyderabad qu'èra desirós de venir independent e que foguèt annexat per fòrça a Índia (13-18 de setembre de [[1948]]). Mai grèu èra lo cas dau prince de Junagadh que se prononcièt per [[Paquistan]] avans l'organizacion d'una revòuta que lo reversèt per Índia. Enfin, la situacion pus perilhosa èra aquela de Cachemire region magerament musulmana dirigida per un prince indó que chausiguèt d'integrar [[Índia]]. Enterin, doas insureccions avián començat, especialament dins lei regions vesinas de [[Paquistan]]. Lei revoutats refusèron de jónher Índia e de combats comencèron ambé l'armada indiana. En [[1948]], l'armada paquistanesa venguèt lei sostenir entraïnant la [[Premiera Guèrra Indopaquistanesa]] que s'acabèt per lo partiment ''de facto'' de Cachemire entre lei dos país que contunian de'n revendicar la totalitat. D'autrei conflictes s'i debanèron en [[Segonda Guèrra Indopaquistanesa|1965]], en [[Tresena Guèrra Indopaquistanesa|1971]], en [[1984]] e en [[Guèrra de Kargil|1999]] sensa resòuvre la situacion e permetre un acòrd frontalier. Au contrari, en [[1962]], l'ocupacion de certanei partidas dau Cachemire indian per la [[Republica Populara de China|China Populara]] compliquèt mai la situacion qu'es totjorn a l'ora d'ara una zòna de tension internacionala majora.

== L'Índia independenta ==

=== Lo periòde de Jawaharlal Nehru ===

Après son independéncia, Índia adoptèt una organizacion federala que son organizacion foguèt l'objècte de divèrsei movements populars desirós una autonòmia fins ais annadas 1960 gràcias a la creacion d'estats pròpris. Après l'assassinat de Gandhi, opausat ai mesuras anti-musulmanas, per un extremista indó en [[1948]], lo govèrn centrau foguèt dominat per [[Jawaharlal Nehru]] fins a sa mòrt en [[1964]]. Adoptèt una politica d'inspiracion laïca, egalitària e socialista que li permetèt de marginalizar leis oposicions dei partits politics indós ò liberaus. Dins lo domeni economic, una planificacion economica moderada permetèt de favorizar lo desvolopament dau potenciau industria dau país. 

Enfin, dins l'encastre de la [[Guèrra Freja]], Nerhu aprofichèt l'importància estrategica d'Índia per establir de bònei relacions ambé l'[[URSS|Union Sovietica]] e leis [[Estats Units d'America|Estats Units]]. Anticolonialista, lo govèrn indian negocièt tanben ambé [[França]] lo restacament dei cinc comptadors francés que se debanèt de [[1949]] a [[1954]]. En revènge, lo [[Portugal]] de [[António de Oliveira Salazar|Salazar]] refusèt de balhar l'[[Índia Portuguesa]] entraïnant una [[Invasion de Goa|guèrra brèva en 1961]] que s'acabèt per una annexion aisada d'aquelei territòris. De mai, una autra dificultat diplomatica — pus importanta — apareguèt après la formacion de la China Comunista que capitèt d'unificar China per lo premier còp dempuei lo decès de [[Yuan Shikai]] en [[1916]]. Òr, lo govèrn chinés novèu refusèt de reconóisser la frontiera sinoindiana traçada per lei [[Reialme Unit|Britanics]] entraïnant de tensions importantas lòng d'[[Imalaia]] e una guèrra en 1962 dins lo nòrd de Cachemire. Aquò entraïnèt un raprochament entre [[China]] e [[Paquistan]] d'un caire e entre l'[[URSS]] e Índia d'autre caire.

=== Lo periòde d'Indira Gandhi ===

[[File:Tresena Guèrra Indopaquistanesa - Teatre orientau.png|thumb|Invasion de [[Paquistan Orientau]] per l'armada indiana e lei nacionalistas bangladeshis en [[1971]].]]

A la mòrt de [[Jawaharlal Nehru]], lo govèrn indian foguèt rapidament dominat per sa filha [[Indira Gandhi]], premier ministre de [[1966]] a [[1977]] puei de [[1980]] a [[1984]]. Adoptèt una politica d'inspiracion socialista ambé mai d'una nacionalizacion que causèt una scission au sen dau Congrès Nacionau Indian a la fin deis annadas 1970 entre leis alas senèstra e drecha. En [[1971]], Indira Gandhi averèt leis eleccions a la tèsta de l'ala senèstra. Puei, totjorn aquela annada, sostenguèt lei nacionalistas bangladeshis dins sa lucha independentista còntra [[Paquistan]]. Aquò entraïnèt la [[Tresena Guèrra Indopaquistanesa]] que s'acabèt per una desfacha de [[Paquistan]] e per l'independéncia de [[Bangladèsh]] après l'invasion rapida de [[Paquistan Orientau]] per l'armada indiana (3 - 16 de decembre de [[1971]]).

Pasmens, a partir de [[1975]], una crisi economica comencèt de demenir lo prestigi dau govèrn e causèt d'agitacions au sen dau país. Una coalicion politica fòrça importanta — dei maoïstas ai conservadors — se formèt per demandar la demission d'Indira Gandhi. Aquela darriera refusèt, arrestèt lei caps principaus de l'oposicion, proclamèt l'estat d'urgéncia e adoptèt una tièra de reformas en favor dei classas popularas e mejanas. Lei resultats foguèron inicialament favorables mai la crisi tornèt rapidament e, en genier, Gandhi deguèt restaurar leis institucions democraticas puei organizar d'eleccions averats per son ancian rivau au sen dau Congrès [[Morarji Desai]] que venguèt cap dau govèrn de [[1977]] a [[1980]]. Pasmens, sa politica mau capitèt de resòuvre la crisi economica e leis eleccions de 1980 s'acabèron per una victòria novèla d'Indira Gandhi. Deguèt faciar de movements populars dins lo nòrd-èst dau país, especialament dins la region de Pendjab. Lei 3 e 6 de junh de 1984, un assaut còntra lo Temple d'Aur d'Arimtsa ocupat per d'insurgents separatistas sikhs causèt de centenaus de mòrts. Lo chaple aguèt de repercussions prefondas dins la societat indiana e causèt l'assassinat d'Indira Gandhi lo 31 d'octòbre de [[1984]] per dos de sei gardacòrs sikhs.

=== La fin de la dominacion politica dau Congrès e la liberalizacion economica ===

Après la mòrt d'Indira Gandhi, son fiu [[Rajiv Gandhi]] li succediguèt coma cap dau govèrn fins a sa demission en [[1989]]. Vengut rapidament impopular perdiguèt leis eleccions electivas de 1989 que foguèron averadas per l'oposicion menada per lei nacionalistas indós dau BJP. Foguèt per la seguida assassinat en [[1991]] per lei Tigres Tamols après l'intervencion de l'armada indiana dins la [[Guèrra Civila de Sri Lanka]] de [[1987]] a [[1990]]. Son periòde marquèt lo començament de la liberalizacion economica d'Índia que foguèt contuniada per lo [[Bharatiya Janata Party]] (BJP). Aqueu partit dominèt la politica indiana fins a sa desfacha electorala de [[2004]] que veguèt lo retorn dau [[Congrès Nacional Indian|Congrès]] au poder. Dempuei leis annadas 1990, lo país conois una creissença economica importanta e es vengut una poissança economica important au nivèu mondiau.

== Liames intèrnes ==

== Bibliografia ==

== Nòtas e referéncias ==
<references/>

[[Categoria:Istòria d'Índia]]