Veire la font de Glacièr

{{Dialècte Lengadocian}}
{{Entèsta label|AdQ}}

[[Fichièr:Grosser Aletschgletscher 3178.JPG|thumb|right|300px|[[Glacièr d'Aletsch]], [[Soïssa]]]]
[[Fichièr:Aerial image of Fiescher Glacier (view from the south).jpg|thumb|right|300px|Glacièr Fiescher, Soïssa]]

Un '''glacièr''' (var. '''glacèir, glacèr, glacier''', '''selh''') es un estòc d'[[glaç|aiga solida]] permanenta a l'escala umana <ref>http://asso.moraine.free.fr</ref>.  La massa de [[glaç]] se forma a la superfícia de la Tèrra per compactacion e cristallizacion de la [[nèu]]. Un glacièr se desplaça, avança pels efièches conjugats de son pes pròpri e de la penda.

== Estructura ==
Un glacièr es constituït de doas zònas principalas:
*la zòna  d'acomolacion: situada dins la part pus enauçada del glacièr, es lo luòc que s'i acomolan las precipitacions de nèu. Dins aquesta zòna lo glacièr produtz de glaç e ganha en massa.
*la zòna d'ablacion: situada dins la part pus bassa del glacièr, la fonda importanta i provoca un demesiment de l'espessor, entrò sa disparicion totala al nivèl del front del glacièr. Aquesta airal es una zòna deficitària, de pèrda de massa pel glacièr.

Aquestas doas zònas son desseparadas per una linha dita linha d'equilibri que correspond aperaquí al limit de las nèus etèrnas. Amont d'aquesta linha , lo glacièr es totjorn cobèrt per un nevièr, mas aval de la linha d'equilibri, lo glaç es nus e descobèrt a la fin de la sason d'estiu. Per que lo bilanç de massa del glacièr siá positiu, cal generalament que la zòna d'acomolacion  (exedentària) ocupa al mens aperaquí los dos tèrces de la superfícia totala del glacièr.

== Formacion ==
[[Fichièr:ByrdGlacier HiLoContrast.jpg|thumb|left|Fotografias amb bas e naut contrast del [[Glacièr Byrd]]. La version de bas contrast es similara en nivèl de detalh a çò que l'uèlh veiriá. La fotografia inferiora utiliza un contrast aumentat per destacar las linhas de flux sus lo jaç de glaç e dins las crebassas inferioras.]]

Los glacièrs se forman dins d'airals ont s'acomola mai de nèu en [[ivèrn]] que la que se fond en [[estiu]]. 
Las principalas formas d'acomolacion son las precipitacions dirèctas de nèu, la congelacion de l'aiga liquida, la nèu transportada per lo vent, la nèu e lo glaç carrejats per las [[avalanca]]s, lo [[gelibre]] e la congelacion de l'aiga dins los jaces prigonds.

Quand las [[temperatura]]s se mantenon jos lo [[punt de congelacion]], la nèu tombada càmbia son estructura perque l'[[evaporacion]] e la [[condensacion|recondensacion]] de l'aiga provòcan la recristallizacion que va formar de grans de glaç pus pichons, espesses e de forma esferica. Aqueste tipe de nèu recristallizada es sonada ''neviza'' en espanhòl, ''[[firn]]'' en anglés. Tre que la nèu se depausa e se càmbia en firn, los jaces inferiors son somés a de pressions cada còp mai intensas. Quand los jaces de glaç e de nèu tenon una espessor qu'atenh mantuna desena de mètres, lo pes es tal que la ''neviza'' comença de produire de cristals de glaç pus grands.
[[Fichièr:Glacial ice formation LMB (no text).png|right|thumb|200px|borrilh de nèu > nèu granulara > ''nebiza'' o ''firn'' > glaç]]

Dins los glacièrs, ont la desnevada se fa dins la zona d'acomolacion de nèu, la nèu se pòt cambiar en glaç al travèrs de la desnevada e recongelacion (sus mantuna annada). En [[Antartida]], ont la [[desnevada]] es fòrça lenta o existís pas (inclús en estiu), la compactacion que tresmuda la nèu en glaç pòt perdurar de milierats d'annadas. L'enòrma pression suls cristals de glaç fa qu'aicestes subisson una desformacion plastica, que va provocar lo desplaçament lent dels glacièrs jos la fòrça de la [[gravitat]] coma se se tractava d'un enòrme flux de tèrra.

La dimension dels glacièrs depend del clima de la region ont s'encontran. La diferéncia entre çò que s'amolona dins la partida superiora respècte a çò que fond dins la partida inferiora constituís lo nombre de balança glaciària. Dins los glacièrs de montanha, lo glaç se va compactar dins los [[Circ glaciari|cirques]], que vendràn la zòna d'acomolacion equivalenta a çò que seriá la conca de recepcion d'un riu. Dins lo cas dels glacièrs continentals, l'amolonament se fa tanben dins la partida superiora del glacièr mas es la resulta mai de la formacion de [[gelada]], es a dire, del passatge dirècte de la vapor d'aiga de l'aire a l'estat solid dins las bassas temperaturas dels glacièrs, que de las precipitacions de nèu. Lo glaç amolonat s'esquicha e exercís una pression considerabla sul glaç pus prigond. Al seu torn, lo pes del glacièr exercís una pression centrifuga que provòca la butada del glaç cap a la broa exteriora ont se desnèva; aquesta partida es coneguda coma [[zòna d'ablacion]]. Dins los glacièrs de val, la linha que dessepara aquestas doas zònas (la d'amolonament e la d'ablacion) se sona ''linha de nèu'' o ''linha d'equilibri''. L'elevacion d'aquesta linha varia amb las temperaturas e la quantitat de nèu tombada e es fòrça mai importanta per l'[[adrech]] que per l'[[envèrs]]. L'avançada o lo recuolament d'un glacièr son determinats per l'aumentacion de l'amolonament o de l'ablacion respectivament. Los motius de l'avançada o del recuolament dels glacièrs pòdon èsser, objectivament, naturals o umans, mas son aquestes darrièrs los pus segurs dempuèi 1850, e lo desvolopament de l'industrializacion pr'amor que los efièches mai coneguts son l'enòrma produccion d'anidrid carbonic o [[dioxid de carbòni]] (CO<sub>2</sub>) lo qual absorbís de grandas quantitats d'aiga (dirèctament dels glacièrs vesins) per formar l'acid carbonic, amb lo qual los glacièrs de val van recuolar. Es lo cas dels glacièrs aupencs europèus, qu'an a proximitat de grandas fabricas que consomisson de quantitats considerablas de combustibles que genèran lo dioxid de carbòni. Pels glacièrs de [[Groenlàndia]] e d'[[Antartida]] los resultats son pus dificils de mesurar, pr'amor que los movements del front pòdon èsser compensats per un mai o mens grand amolonament de glaç dins la partida superiora, e presentar una mena de cicle d'avançada e recuolament que se retroalimentan mutualament e que son a l'origina d'una compensacion dinamica dins las dimensions del glacièr. Una baissa de la nautor del glacièr d'Antartida, per exemple, podriá provocar a l'encòp una butada màger cap a l'exterior, e una mai granda plaça per que s'acomola tornarmai una quantitat de glaç similara a la qu'existissiá abans: aquesta nautor (unes 3&nbsp;km) es determinada per la balança glaciària, que ten una mena de limit determinat al dessús del qual se pòt pas acomolar mai de glaç per la febla quantitat de vapor d'aiga contenguda dins l'aire a mai de 3000&nbsp;m.

== Classificacion ==
Los glacièrs se classan d'aprèp lors dimensions e lors relacions amb la [[geografia]].
====Glacièrs alpencs o confinats====

;Glacièr de val:
Es la representacion "classica" del glacièr : amb un bacin d'alimentacion en forme d'ola o circ al pè de pics despassant de la nèu, una massa de glaç alongada ocupant tota la largor d'una val e un front glaciari  donant naissença a un torrent. 
;Glacièr de circ: 
Es la zòna d'acomolacion d'un glacièr de val.
;Glacièr penjat:
Un glacièr penjat es generalament de talha pichona e quilhat sil pendís d'una montanha. Es pas format que d'una zona d'acomolacion, lo glaç es evacuat per sublimacion e casuda de seracs que pòdon formar un glacièr regenerat en contrabàs.
;Glacièr regenerat:
Es un glacièr que sos apòrts en nèu son provesits per las casudas dels seracs d'un glacièr penjat. Los apòrts en nèu son limitats e aquestes glacièrs son de talha pichona e forman pas de glacièrs de val. Lo glaç s'evacua per sublimacion o fonda. Lo glacièr regenerat es d'un cèrta manièra la zòna d'ablacion del glacièr penjat.
;Glacièr de pè de mont: Los glacièrs de pè de mont ocupan de tèrras bassas, situadas a la basa de montanhas esquivas. Se forman quand un o mantun glacièrs alpencs sorgisson de las parets de confinament de las valadas de montanhas. Las dimensions dels glacièrs de pè de mont vàrian fòrça: demest los pus grands se trapa lo glacièr [[Glacièr Malaspina|Malaspina]], que s'espandís al larg de la còsta sud d'[[Alaska]]. Ocupa mai de {{unitat|5000|km|2}} de la [[plana]] costièra situada al pè de l'enauçada cadena de [[Saint Elias]].
;Glacièr costièr:
Un glacièr que una de sas lengas rejonh la mar o l'ocean es generalament qualificat de costièr. Aquelas situacions s'encontran pas que per de latituds enauçadas, amor que cal una temperatura annadièra mejana atmosferica al nivèl de la mar pròcha de la temperatura de glaciacion. S'encontran en [[Norvègia]], e en [[Alaska]] ont se getan dins de [[fjòrd]]s.

====Glacièrs continentals non confinats====
;Calòta glaciària continentala o Inlandsis: Los glacièrs mai grands son las [[Calòtas glaciàrias continentalas]]: enòrmas massas de glaç que son pas influenciadas pel païsatge e que s'espandisson per tota la superfícia, levat a las talveras, ont son espessor es mendre. [[Antartida]] e [[Groenlàndia]] son actualament los unics glacièrs continentals existents. Aquestas regions contenon de grandas quantitats d'[[aiga doça]]. Lo volum de glaç es tant grand que se Groenlàndia se fondiá, lo nivèl de las mars aumentariá de {{unitat|21|m}} al nivèl mondial, alara que s'èra Antartida que fondiá, l'enauçada seriá de {{unitat|108|m}}. La fonda combinada provocariá una enauçada de {{unitat|130|m}}.
;Calòta glaciària: Es formada per d'enòrmes jaces de glaç que pòdon cobrir una cadena montanhosa o un [[volcan]]; sa massa es inferiora a la dels glacièrs continentals. Aquestas formacions cobrisson una granda partida de l'[[archipèla]] de las [[illa]]s [[Norvègia|norvegianas]] de [[Svalbard]], dins l'[[Ocean Artic|Ocean Glacial Artic]].

== Movement ==
Lo glaç se compòrta coma un solid fragil entrò que l'espessor del jaç de glaç atenga los 50&nbsp;m d'espessor. Un còp despassat aqueste limit, la pression es tala que lo glaç se compòrta coma un material plastic e comença de s'escolar. Dintre del glacièr, lo glaç es constituit de jaces de [[molecula]]s ligadas las unas a las autras. Los ligams entre los jaces son mai febles que los existents al dintre de cada jaç, e quand la fòrça de la pression ven superiora a las fòrças dels ligams que mantenon los jaces units, aquestes darrièrs començan de limpar los uns sus los autres.

Un autre tipe de movement es lo limpament de la sòla, quand lo glacièr entièr se desplaça sul terren ont se tròba. Dins aqueste processus, l'aiga de fonda contribuís al desplaçament del glaç per lubrificacion. L'aiga liquida provòca una baissa del [[punt de fusion]] per a mesura qu'aumenta la pression. L'aiga pòt aver tanben per origina la friccion del glaç sus la ròca, çò qu'aumenta la temperatura, o la calor provenent de la [[Tèrra]].
Lo desplaçament d'un glacièr es pas unifòrme pr'amor qu'es condicionat per la friccion e la fòrça de gravitat. Per encausa de la friccion, lo glaç del glacièr inferior se bolega mai lentament que las partidas superioras. A la diferéncia de las zònas inferioras, lo glaç situat dins los 50&nbsp;m superiors, es pas subjècte a la friccion e es mai rigid. Aquesta seccion es coneguda coma [[zòna de fractura]]. Lo glaç de la zòna de fractura viatja en naut del glaç inferior e quand aqueste darrièr passa al travèrs de terrens irregulars, de [[crebassa (glaciologia)|crebassas]] se fòrman sus la zòna de fractura que pòdon aver fins a 50&nbsp;m de prigondor. La [[rimaia]] es un tipe especial de crebassa que se fòrma pas que dins los glacièrs de circ e que per encausa de la gravitat, ten una direccion transversala al movement. Es una crebassa que se fòrma als punts ont se dessepara la ròca o la nèu situada al fond del circ del glaç que encara es plan aderent dins la partida superiora.

== Velocitat ==
La velocitat de desplaçament dels glacièrs es determinada per la friccion. Coma se sap, la friccion fa que lo glaç de fons se desplaça a una velocitat pus febla que lo de las partidas superioras. Dins lo cas dels glacièrs aupencs, aquò s'aplica tanben per la friccion de las parets de las vals, per los que las regions centralas presentan un màger desplaçament. Aquò foguèt confirmat per las experiéncias realizadas al [[sègle XIX]] e qu'utilizèron d'estacas alinhadas suls glacièrs aupencs per n'analisar l'evolucion. Mai tard se confirmèt que las regions centralas s'èran las pus desplaçadas. Se passa exactament la meteissa causa per lo desplaçament de l'aiga del rius dins lor lièch mas a velocitat pus febla.

Las velocitats mejanas vàrian. D'unes an una velocitat tan lenta que los arbres pòdon brotar entre los brisadisses depausats. D'autres ça que la, se desplaçan de qualques mètres per jorn. Es lo cas del glacièr [[glacièr Byrd|Byrd]], un glacièr de desbordament d'Antartida que, d'aprèp los estudis faches per satellit, se desplaçava de 750 a 800&nbsp;m per an (siá 2&nbsp;m per jorn).

L'avançada de fòrça glacièrs se pòt caracterizar per de passas d'avançada rapida apeladas [[Onda (glacièra)|ondas]]. Los glacièrs que fan d'ondas, se compòrtan d'un biais normal fins que bruscament accelèran lor movement per après tornar a lor estat anterior. Pendent las ondas, la velocitat de desplaçament es fins a 100 còps superiora a las condicions normalas.

== Erosion glaciària ==
Las ròcas e los sediments son incorporats al glacièr per mantun processus. Los glacièrs provòcan l'erosion del terren principalament de dos biais: [[Abrasion (geologia)|abrasion]] e arrancament.
[[Fichièr:Arranque_glaciar.svg|right|thumb|270px|Arrancament glaciari e abrasion]]
Per mesura que lo glacièr raja sus la superfícia fracturada del lièch de ròca, arranca e lèva de blòcs de ròcas qu'incorpora al glaç. Aqueste processus conegut coma ''arrancament'' se produsís quand l'aiga de fonda penètra dins las crebassas e las [[diaclasa]]s del lièch de ròca e del fons del glacièr e se congèla. Tre que l'aiga s'espandís, va far coma un agre e alussar la ròcas. D'aqueste biais, los [[sediment]]s de totas las talhas dintran per venir formar una partida de la carga del glacièr.

L'abrasion se produtz quand lo glaç e la carga de brisadís rocalhoses lisan sul lièch de ròca e foncionan coma un papièr de veire qu'alisa la superfícia situada en dejós. La ròca polsejada per abrasion recep lo nom de ''farina de ròca''. Aquesta farina es formada per de grans de ròca d'una talha de l'òrdre de 0,002 a 0,00625&nbsp;mm. De còps que i a, la quantitat de farina de ròca produsida es tan elevada que los corrents d'aiga de fonda prenon una color grisa.

D'autras caracteristicas visiblas de l'erosion glaciària son los selhons glaciaris. Aquestes se produsisson quand lo glaç de fonda conten de grands tròces de ròca que marcan lo lièch del glacièr. Cartografiar la la direccion dels selhons pòt permetre de determinar lo desplaçament del flux glaciari, çò qu'es una entresenha interessanta dins lo cas de glacièrs ancians.

=== Velocitat d'erosion ===
La velocitat d'erosion d'un glacièr es fòrça cambiadissa. L'erosion realizada pel glaç es contrarotlada per quatre factors importants:
# Velocitat del movement del glacièr.
# Espessor del glaç.
# Forma, abondància e duretat dels fragments de ròca contenguts dins lo glaç a la basa del glacièr.
# "Erosionabilitat" de la superfícia situada jol glacièr.

=== Brisadís ===
[[Fichièr:Angular glacial erratic on Lambert Dome-750px.jpg|250px|thumb|right|Blòc erratic]]

Un còp que lo material es incorporat al glacièr, pòt èsser carrejat a qualques quilomètres abans d'èsser depausat dins la zòna d'ablacion. Totes los depaus daissats per los glacièrs recebon lo nom de ''brisadisses glaciaris''. Los brisadisses glaciaris son devesits pels geològs en dos tipes distints:
* Los materials depausats dirèctament pel glacièr, coneguts coma '''tills''' o ''baldra glaciària''.
* Los sediments daissats per l'aiga de fonda del glacièr, nomenats ''brisadisses estratificats''.

Los blòcs que s'encontran dins lo ''till'' o liures sus la superficia son apelats ''blòcs erratics glaciaris'' se son diferents del lièch de ròca ont se trapan (es a dire quand sa [[litologia]] es diferenta de la de la ròca del lièch). Los blòcs erratics d'un glacièr son de ròcas transportadas e lèu abandonadas pel corrent de glaç. Son estudi litologic permet de comprene la trajectòria del glacièr que los a depausats.

=== Morrenas ===

[[Fichièr:Glacier.zermatt.arp.750pix.jpg|right|250px|thumb|Morrena laterala sus lo glacièr que rejonh lo [[Glacièr Gorner]],  a [[Zermatt]], dins los [[Alps]] soïsses. La morrena es lo molon de brisadisses dins lo quart superior esquèrra de l'imatge.]]

Lo nom pus comun per los sediments dels glacièrs es lo de [[morrena]]. Lo tèrme de ''moraine'' utilizat en [[francés]] e [[anglés]] a per origina lo [[francoprovençal]] ''morêna'' que los pageses empleguèron per designar los molons de brisadisses encontrats prèp de las talveras dels glacièrs dins los [[Alps]]. A l'ora d'ara, lo tèrme ten un sens mai larg, e s'aplica a una seria de formacions, totas las que son compausadas pel ''till''.
;Morrena terminala: Una morrena terminala es un molon de material que foguèt desplaçat pel glaç e que se depausa a l'extremitat d'un glacièr. Aqueste tipe de morrena se forma quand lo glaç s'es fondut e evaporat prèp de l'extremitat del glacièr a una meteissa velocitat que la de l'avançada endavant del glacièr dempuèi sa zòna d'alimentacion. E mai que l'extremitat del glacièr siaga estacionària, lo glaç contunha de rajar e de depausar los sediments coma un riban transportaire.
;Morrena de fons: Quand l'ablacion ven superiora a l'acomolacion, lo glacièr comença de recuolar; per mesura qu'o fa, lo processus de sedimentacion del riban transportador contunha daissant un depaus de ''till'' en forma de planas onduladas. Aqueste jaç de ''till'' doçament ondulat se sona ''morrena de fons''. Las morrenas terminalas que se depausèron pendent las estabilizacions ocasionalas del front de glaç e pendent los recuolaments se nomenan morrenas ''de recuolament''.
;Morrena laterala: Los glacièrs aupencs produsisson dos tipes de morrenas qu'apareisson exclusivament dins las vals de montanha. Lo primièr se sona ''morrena laterala''. Aqueste tipe de morrena apareis mercé al lisament del glacièr al respècte de las parets de la val ont es confinat; d'aqueste biais los sediments s'amolonan parallèlament als costats de la val.
;Morrena centrala: L'autre tipe son las morrenas centralas. Aqueste tipe de morrenas es exclusiu dels glacièrs alpencs e se forma quand dos glacièrs s'amassan per formar un sol corrent de glaç. Dins aqueste cas las morrenas lateralas s'amassan per formar una franja centrala fosca.

== Transformacion del terren ==
=== Vals glaciàrias ===
[[Fichièr:Paisatge_glaciari.png|right|thumb|400px|Païsatge d'un glacièr actiu]]

Abans la glaciacion las [[val]]s de montanha an una forma de V caracteristica, produsida per l'erosion verticala de l'aiga. Ça que la, pendent la glaciacion aquestas vals s'alargan e se cavan, çò qu'abotís a la creacion d'una [[val glaciària]] en forma de U. A mai de son cavament e alargament, lo glacièr tanben alisa la val gràcias a l'erosion. D'aqueste biais va eliminar los esperons de tèrra que s'espandisson dins la val. La resulta d'aquesta interaccion es la formacion de [[bauç|bauces]] triangulars sonats ''esperons trencats'', deguts a çò que mantun glacièr cava las vals mai que o fan sos [[afluent]]s pichons.
Doncas, quand los glacièrs acaban de recuolar, las valadas dels glacièrs afluents demòran en naut de la depression glaciària principala, e son apelats [[glacièrs suspenduts]]. Las partidas del sòl que foguèron afectadas per l'arrancament e l'abrasion pòdon formar de lacs de còps sonats [[lac]]s ''paternoster'' per referéncia a las estacions del [[rosari]].

A l'origina d'un glacièr i a una estructura fòrça importanta, apelada [[circ glaciari]] que ten la forma d'una ola amb de parets escarpadas de tres costats, mas dobèrtas del costat que davala a la valada. Es dins lo circ que se fa l'acomolacion del glaç. Aquò comença del costat de la montanha que lèu va aumentar de talha per encausa de l'amolonament del glaç. Quand lo glacièr se fond, aquestes circs pòdon èsser ocupats per de pichons lacs de montanha nomenats [[tarn glaciari|tarn]].

De còps que i a l'erosion pòt formar una gòrja o un passatge entre dos circs glaciaris vesins. Aquestas formacions son nomenadas [[pas de montanha]].

Los glacièrs tanben son responsables de la creacion de [[fjòrd]]s, talhaduras prigondas e escarpadas que s'encontran dins las nautas latituds. Amb de prigondor que pòdon superar lo quilomètre, son provocadas per l'elevacion pòstglaciària del nivèl de la mar e, dins lo meteis temps pel cambiament de nivèl d'erosion dels glacièrs.

=== Arestas e pics (''horns'') ===
[[Image:Zermatt and Matterhorn.jpg|thumb|Lo mont Cervin, ''[[Matterhorn]]'' en alemand, un horn caractreristic.]]
A mai de las caracteristicas que los glacièrs crean sus un terren montanhós, tanben se pòdon encontrar de crestas sinuosas de bòrds aguts que recebon lo nom d'[[Aresta (geologia)|arestas]] e de [[pic]]s piramidals e aguts sonats ''horns'' en [[anglés]].

Aquestas doas caracteristicas pòdon seguir lo meteis processus: l'aumentacion de talha dels circs produsida per arrancament e per l'accion del glaç. Dins lo cas dels pics, las encausas de sa formacion son los circs qu'enròdan una sola montanha.

Las arestas sorgisson del meteis biais; l'unica diferéncia s'encontra que dins los circs que son pas dispausats en cercle, mas en costats opausats. Las arestas tanben se pòdon formar amb l'encontra de dos glacièrs parallèls. Dins aqueste cas, las lengas glaciàrias van estequir las linhas de division per mesura que s'alisan las valadas adjacentas.

=== Ròcas motonadas ===
Son formadas sus la trajectòria del glacièr quand escalpra de pichonas còlas a partir de las protuberàncias del lièch de ròcas. Una protuberància de ròca d'aqueste tipe recep lo nom de ''ròca motonada''. Las ròcas motonadas son formadas quand l'abrasion glaciària alisa lo pendís leugièr que se tròba sul front del glaç glaciari que se sarra e l'arrancament aumenta l'inclinason del costat opausat per mesura que lo glaç passa per dessús de la protuberància. Aquestas ròcas indican la direccion del flux del glacièr.

=== Drumlins ===

[[Fichièr:Drumlins_Lmb.png|right|thumb|250px|Drumlins]]

Las morrenas son pas las solas formacions depausadas pels glacièrs. Dins d'airals determinats que dins d'unas ocasions foguèron cobèrts per las calòtas glaciàrias continentalas existís una varietat especiala de païsatge glaciari caracterizat per de còlas lisadas, alargadas e parallèlas sonadas [[drumlin]]s.

Los ''drumlins'' son de còlas asimetricas de perfil aerodinamic compausadas principalament de ''till''. Sa nautor oscilla entre 15 e 50&nbsp;m e pòdon aténher fins a 1&nbsp;km de longor. Lo costat penjarut de las còlas agacha la direccion d'avançada del glaç, alavetz que la penjal pus larg seguís la direccion de desplaçament del glaç.

Los ''drumlins'' apareisson pas isolats, mas al contrari, s'encontran amassats dins çò que se nomena ''camps de drumlins''. Un d'els s'encontra a [[Rochester]], [[Nòva York]], e se calcula que conten qualques {{formatnum:10000}} drumlins.

Quitament se sabèm pas d'un biais segur coma se forman, a la vista de lor aspècte aerodinamic, se pòt pensar que foguèron modelats dins la zòna de flux plastic d'un glacièr ancian. Se pensa que fòrças drumlins se forman quand los glacièrs avançan sus de brisadisses glaciaris ja depausats, en remodelar lo material.

=== Brisadisses glaciaris estratificats ===
L'aiga que sorgís de la [[zòna d'ablacion]] s'aluènha del glacièr en un jaç planièr que transpòrta de sediments fins; per mesura que baissa la velocitat, los sediments contenguts començan de se depausar e alara l'aiga de fonda va cavar de canals naturals anastomosats. Quand aquesta estructura se forma en associacion a una calòta glaciària, recep lo nom de [[plana alluviala]] e quand es confinada dins una val de montanha, se nomena ''trin de val''.

[[Fichièr:Retroceso_Glaciar_Lmb.png|right|thumb|400px|Païsatge daissat per un glacièr en recuol]]

Las planas d'[[alluvion]]s e los trins de val son sovent acompanhats de pichonas depressions conegudas coma [[kettle]]s o ''olas de gigant'',  que son tanben de formacions menoras del relèu que se forman dins los corrents fluvials, e doncas pas pas al sens estricte del tèrme ligadas als glacièrs, mas que son fòrça frequentas en terrens fluvioglaciaris. Las depressions de glacièr se caracterizan tanben per de depaus de ''till''. Las depressions màgers se forman quand de blòcs de glaç enòrmes demòran dins los brisadís glaciaris e que après de s'èsser fonduts daissan de cròs dins los [[sediment]]s, e que son a l'origina gaireben sempre, de sistèmas formats per de lacs nombroses religats entre els. Aquestas formacions alargadas e parallèlas an una direccion mai o mens coïncidenta amb la direccion de l'avança del glaç durant las glaciacions del [[Pleïstocèn]]. Es una morfologia glaciària fòrça frequenta en [[Finlàndia]] (qu'es per aquò apelat {{cita|país dels  {{formatnum:10000}} lacs}}), en [[Canadà]] e dins qualques unes dels estats nòrd-americans coma [[Alaska]], [[Wisconsin]] e [[Minnesòta]]. L'amplitud d'aquestas depressions, en general, supèra pas los 2&nbsp;km, levat en [[Minnesòta]] e autres endreches, que de còps que i a pòdon aténher los 50&nbsp;km de diamètre. Las prigondors oscillan entre 10&nbsp;m e 50&nbsp;m.

=== Depaus en contacte amb lo glaç ===
Quand la talha d'un glacièr merma fins a un punt critic, lo flux s'arrèsta e lo glaç demòra amachotit. Dins aquel temps, las aigas de fonda que rajan sus, al dintre e jol glaç daissan de depaus de brisadís estratificats. Per mesura que lo glaç se va fondre, va daissar de depaus de sediments estratificats en forma de còlas, terrassas e molons. Aqueste tipe de depaus es conegut coma ''depaus en contacte amb lo glaç''.

Quand aquestes depaus an la forma de còlas son apelats [[kame]]s. Los ''kames'' son formats per de sediments que se depausan dins una depression a la superfícia d'un glacièr en fasa de retirada, e que se tròban pel sòl après la fusion completa del glacièr. Quora lo glaç glaciari ocupa una val, pòt formar de terrassas de ''kame'' de long dels costats de la val.

Un tresen tipe de depaus en contacte amb lo glaç se caracteriza per de crestas sinuosas longas e estrechas compausadas principalament d'[[arena]] e de [[grava]]. Qualques unas d'aquestas crestas supèran los 100&nbsp;m de nautor e los 100&nbsp;km de long. Se tracta dels [[esker]]s, crestas depausadas pels [[riu]]s d'aigas de fonda que rajan jos una massa de glaç glaciari qu'avança lentament. Aquestes rius recebon las aigas de fonda dins la zòna del glacièr en contacte amb lo sòl e ocupan una mena de tina alargada jol glacièr. L'origina d'aquestas còlas alargadas es deguda a las capacitats distintas de desplaçament dels sediments dins lo glaç (qu'es pus importanta) e dins l'aiga: dins lo lièch d'aquestes rius sosterranhs van s'amolonar de materials arrancats pel glacièr e que l'aiga pòt pas carrejar. Los ''eskers'' son de còlas alargadas per ont passèron los rius intèrnes d'un glacièr e qu'an sempre la meteissa direccion que lo sens de desplaçament del glacièr. Son fòrça frequents en [[Finlàndia]].

== La glaciacion del Qüaternari ==
En [[1821]], un engenhaire soís, [[Ignaz Venetz]], presentèt un article  que suggerissiá la preséncia de traças de païsatge glaciari a de distàncias considerablas dels Alps. Aquesta idèa foguèt negada per un autre scientific soís, [[Louis Agassiz]], mas quand ensagèt de demostrar son invaliditat, en realitat acabèt d'acreditar las presompcions de Venetz e d'autres lo seguiguèron, coma De Saussure, Esmark e Charpentier. D'efièch, un an aprèp son excursion amb Charpentier (1836), Agassiz pausèt l'ipotèsi d'una granda epòca glaciària qu'auriá agut d'efièches generals e de longa portada. Sa contribucion a la [[Teoria glaciària]] consolidèt son prestigi coma naturalista.

Amb lo temps, e mercé al melhorament de las coneissenças geologicas, se comprenguèt que i aguèt mantun periòde d'avançada  e de recuolament dels glacièrs e que las temperaturas regnantas sus Tèrra èran fòrça diferentas de las actualas.

La glaciacion del qüaternari es devesida en quatre etapas per l'[[America del Nòrd]] e [[Euròpa]]. Aquestas divisions son basadas principalament sus l'estudi dels depaus glaciaris. En America del Nòrd, caduna d'aquestas quatre etapas foguèt nomenada pel nom de l'estat ont s'encontran aquestes depaus. Per òrdre d'aparicion aquestes periòdes glaciaris (o [[glaciacion]]s) son los seguents: [[Glaciacion de Günz o Nebraska|Günz]], [[Nebraska]]; [[Glaciacion de Mindel o Kansas|Mindel]], [[Kansas]]; [[Glaciacion de Riss o Illinois|Riss]], [[Illinois]] e [[Periòde Glaciari de Würm|Würm]], [[Wisconsin]]. Aquela classificacion foguèt melhorada mercé a l'estudi detalhat dels sediments del fons oceanic. Los sediments del fons oceanic, a la diferéncia dels continentals, son pas afectats per de discontinuitats estratigraficas, pr'amor que resultan d'un processus continuós, son especialament utils per determinar los cicles climatics de la planeta.

D'aqueste biais, las divisions identificadas son passadas a vint e la durada de caduna es d'aproximativament {{formatnum:100000}} ans. Totes aquestes cicles se tròban dins lo periòde conegut coma glaciacion qüaternària.

Lo glaç daissèt sa marca sus gaireben 30% de la superfícia continentala e cobriguèt aperaquí {{unitat|10000000|[[quilomètre carrat|km{{exp|2}}]]}} en America del Nòrd, {{unitat|5000000|[[quilomètre carrat|km{{exp|2}}]]}} en Euròpa e {{unitat|4000000|[[quilomètre carrat|km{{exp|2}}]]}} en [[Siberia]]. La quantitat de glaç glaciari dins l'emisfèri Nòrd foguèt lo doble de la dins lo sud. Aquò se justifica pr'amor que dins l'[[emisfèri sud]], lo glaç pòt pas cobrir mai de territòri qu'[[Antartida]].

A l'ora d'ara, se considèra que la glaciacion comencèt fa 2 o 3 milions d'annadas, es a dire çò qu'es conegut coma [[Pleïstocèn]].

== Qualques efièches del periòde glaciari qüaternari ==
Los efièches del periòde glaciari [[qüaternari]] son encara evidents. Se sap que d'espècias animalas e de plantas se vegèron obligadas d'emigrar alavetz que d'autras se poguèron pas adaptar. Ça que la, la pròva pus importanta es l'actuala enauçada que se produsís en [[Escandinàvia]] e [[America del Nòrd]]. Per exemple, se sap que la [[baia d'Hudson]] dins los darrièrs mila ans s'es enauçada d'aperaquí 300&nbsp;m. La causa d'aquesta ascension de la rusca terrèstra es l'equilibri [[Isostasia|isostatic]]. Aquesta teoria sosten que quand una massa, coma un glacièr, apieja sus la rusca terrèstra, aquesta darrièra s'enfonza jos la pression, mas un còp que lo glacièr se fond, la rusca comença de s'enauçar fins a sa posicion d'origina, es a dire, a son nivèl d'equilibri, en se liberar del pes del glacièr. Aquel movement es nomenat [[eustatisme|movement eustatic]].

[[Fichièr:Glacier_weight_effects_Lmb.png|center|Pression d'una calòta glaciària sus la rusca terrèstra]]

== Causas de las glaciacions ==
A partir de las coneissenças de las darrièras annadas, se sap pauc de causas de las [[Glaciacion|glaciacions]].

Las glaciacions generalizadas foguèron raras dins l'istòria de la Tèrra. Ça que la, l'[[Edat de glaç]] al pleïstocèn  foguèt pas lo sol eveniment de glaciacion emai que foguèsson identificats de depaus (nomenats ''tilitas'' en espanhòl), e que son una ròca sedimentària formada per [[litificacion]] del till glaciari.

Aqueles depaus encontrats en sisas subrepausadas d'edats diferentas presentan de caracteristicas identicas coma de fragments de ròca raiada, e estratificada sus la superfícia d'un lièch de ròca alisada o associats amb de [[bresilha]]s o de [[conglomerat]]s que revèrtan los depaus de las planas alluvialas.

Son estats identificats dos episòdis glaciaris [[Precambrian]]s; lo primièr fa aproximativament dos miliards d'annadas e lo segond 600 milions d'annadas. A mai, dins las ròcas del [[Paleozoïc]] tardiu, d'una edat de 250 milions d'annadas s'encontra un registre plan documentat d'una epòca glaciària anteriora.

E mai qu'existisson diferentas idèas scientificas suls factors determinants de las glaciacions, las ipotèsis pus importantas son doas: la [[tectonica de las placas]] e las [[Variacions orbitalas|variacions de l'orbita terrèstra]].

=== Tectonica de las placas ===
La teoria de la [[tectonica de las placas]] es deguda a l'idèa que los glacièrs se pòdon formar sonque sus la tèrra fèrma, e suggerís que la pròva de glaciacions anterioras es presenta dins las [[latitud]]s tropicalas pr'amor que las [[Placa tectonica|placas tectonicas]] a la deriva an transportat los [[continent]]s de las latituds tropicalas fins a las regions pròchas dels pòls. Las pròvas de la preséncia anciana d'estructuras glaciàrias en [[America del Sud]], [[Africa]], [[Austràlia]] e [[Índia]] confirman aquesta idèa, pr'amor que se sap que i aguèt un periòde glaciari a la fin del Paleozoïc, fa aperaquí 250 milions d'annadas.

L'idèa que las traças de glaciacions encontradas dins las latituds mejanas son ligadas al desplaçament de las [[Placa tectonica|placas tectonicas]] foguèt confirmada per l'abséncia de traças glaciàrias dins lo meteis periòde a las latituds pus nautas d'[[America del Nòrd]] e [[Eurasia]], çò qu'indica que las localizacions dels glacièrs èran fòrça diferentas de las actualas. Dins un autre òrdre d'idèa, per exemple, l'espleitacion de minas de carbon actualament dins l'archipèla de [[Svalbard]] corrobora l'idèa del desplaçament de las placas tectonicas, pr'amor qu'existís pas a l'ora d'ara dins aquel archipèla una vegetacion sufisenta per explicar aquelas resèrvas de carbon mineral.

Los cambiaments climatics tanben son ligats a las posicions dels continents, pr'amor que lo desplaçament de las placas afècta los corrents oceanics, que a lor torn an una influéncia sus la transmission de la calor e de l'umiditat. Coma los continents se desplaçan fòrça lentament (2&nbsp;cm per an), los cambiaments se produsisson sus de milions d'annadas.

=== Variacions de l'orbita terrèstra ===

Coma lo desplaçament de las placas tectonicas es fòrça lent, aquela explicacion se pòt pas utilizar per explicar l'alternança entre climas glaciari e interglaciari que se produsiguèt pendent lo [[Pleïstocèn]]. Per aquesta rason, los scientifics creson que las oscillacions climaticas del Pleïstocèn devon èsser ligadas a las variacions de l'orbita terrèstra. Aquela ipotèsi foguèt formulada per [[Milutin Milankovitch]] e se basa sul fach que las variacions de las radiacions solaras dintrantas constituisson un factor fondamental dins lo contraròtle del clima terrèstre.

Lo modèl es basat sus tres elements:
# Variacions dins l'excentricitat de l'orbita de la Tèrra a l'entorn del [[Solelh]];
# Cambiaments dins l'obliquitat, es a dire, los cambiaments dins l'[[angle]] que forma l'axe amb lo plan de l'orbita terrèstra;
# La fluctuacion de l'axe de la Tèrra, coneguda amb lo nom de [[precession]].
E mai que las condicions de Milankovitch pareisson pas de justificar de grands cambiaments de las radiacions incidentas, lo cambiament se fa sentir pr'amor que càmbia lo gra de contrast de las sasons.

Un estudi de sediments marins que contenián unes [[microorganisme]]s climaticament sensibles foguèt fach fins a un mièg milion d'annadas pus lèu e foguèt comparat amb d'estudis de la forma de l'orbita terrèstra; la resulta n'es que los cambiaments climatics son estrechament ligats als periòdes d'obliquitat, de precession e d'[[excentricitat]] de l'orbita de la Tèrra.

En general, amb las donadas reculhidas se pòt afirmar que la tectonica de las placas es sonque aplicabla per de periòdes de temps fòrça longs, alara que l'ipotèsi de Milankovitch, apujada per d'autres trabalhs, es pus pròcha de la de las alternanças periodicas dels episòdis glaciaris e interglaciaris del Pleïstocèn. Ça que la, cal prene en compte qu'aquelas proposicions son subjèctas a criticas, a l'ora d'ara se sap pas amb certitud se i a d'autres factors en jòc.

== Curiositats ==
* ''Chapadura sul glacièr'' es una famosa e interessanta novèla romantica de [[Roger Frison-Roche]], alpinista, guida de nauta montanha e escrivan francés, nascut a París en 1906, que moriguèt en decembre de 1999 a Chamonix.
* ''Lo jorn d'aprèp deman'' (The day after tomorrow) es un filme truculant que conta la brusca e violenta venguda d'una novèla èra glaciala. Per Roland Emmerich e amb [[Dennis Quaid]].
==Nòtas e referéncias==
<references />
== Bibliografia complementària ==
* DERRUAU, Max. “El sistema de erosión glacial.” En ''Geomorfología''. Sección 3, capítulo 2. Barcelona: Ariel, 2ª ed., 1991.
* KASER, Georg; OSMASTON, Henry. ''Tropical Glaciers''. Cambridge University Press, 2001. ISBN 0-521-63333-8
* HAMBREY, Michael; ALEAN, Jürg. ''Glaciers''. Cambridge University Press, 2004. ISBN 0-521-82808-2
* MATTERN, Joanne. ''Antártida: El glaciar más grande del mundo''. The Rosen Publishing Group, 2004. ISBN 0-8239-6874-X
* STRAHLER, Arthur N. "Landforms made by glaciers". In ''Physical Geography'', chapter 26. New York: John Wiley and Sons, 1960.

== Vejatz tanben ==
* [[Escalfament global]]
* [[Cambiament climatic]]
* [[Glaciacion]]
* [[Glacièr Perito Moreno]]
* [[Glaciologia]]
* [[Recuolament dels glacièrs dempuèi 1850]]
* [[Circ glaciari]]
* [[Val glaciària]]

== Ligams extèrnes ==
{{commons|Glacier|Glacièr}}
* {{es}} [https://web.archive.org/web/20070928150416/http://www.hcdsc.gov.ar/biblioteca/ISES/cejusa/Los%20glaciares.doc Biblioteca digital y apoyo estudiantil en línea]
* {{es}} [https://web.archive.org/web/20070306093910/http://www.icarito.cl/medio/articulo/0,0,38035857_152308997_147593390,00.html Icarito Enciclopedia Virtual]
* {{es}} [https://web.archive.org/web/20070307075757/http://club.telepolis.com/geografo/geomorfologia/glaciar.htm Los Glaciares]
* {{fr}} [https://web.archive.org/web/20081120132543/http://paysagesglaciaires.net/site%20source/Pages_2/19_index_geograph_illustr.html Les Paysages glaciaires, index géographique]
* {{fr}} [https://web.archive.org/web/20140423145726/http://paysagesglaciaires.net/site%20source/Pages_2/3_Differents_types_de_gl.html Les différents types de glaciers]
* {{en}} [http://www.glaciers-online.net/ swisseduc.ch - Glaciers online]
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20070213192529/http://nsidc.org/glaciers/gallery/ ''National Snow and Ice Data Center'' - Images de glaciers]
* {{fr}} [https://web.archive.org/web/20081120141444/http://paysagesglaciaires.net/site%20source/Pour_en_savoir_plus/glaciers_mars.htm Des glaciers sur Mars]
* {{fr}} [http://www.unifr.ch/geoscience/geographie/glaciers/Les%20Langues/Les%20Langues.htm Université de Fribourg - « Opération glacier »]
* {{fr}} [https://web.archive.org/web/20070508105757/http://www-geol.unine.ch/cours/geol/glacier.htm Université de Neuchâtel - Cours de glaciologie]

{{Article de qualitat}}

[[Categoria:Article de qualitat]]
[[Categoria:Glacièr|*]]