Veire la font de Franz Kafka

{{Infobox Escrivan
| carta         = de
| nom         = Franz Kafka
| imatge = File:Kafka portrait.jpg
| talha imatge = 
| legenda = Franz Kafka en [[1906]] 
| nom de naissença = 
| nom aliàs = 
| data de naissença = [[3 de julhet]] de [[1883]]
| luòc de naissença = [[Praga]], [[Àustria-Ongria]] 
| data de decès = [[3 de junh]] de [[1924]]
| luòc de decès = Kierling, a costat de [[Viena (Àustria)|Viena]], [[Austria]]
| activitat =[[Romancièr]], [[novèla|novelista]]
| lenga =[[Alemand]]
| genre = [[Roman]], [[novèla]][[Literatura modernista|modernisme]]
| movement = [[Literatura modernista|modernisme]]
| òbra= 
* ''[[La Metamorfòsi]]'' (1915)
* ''[[La Colonia penitenciària]]'' (1919)
* ''[[Lo Procès]]'' (1925)
* ''[[Lo Castèl (novèla)|Lo Castèl]]'' (1926)
* ''[[L'America]]'' (1927)
}}

{{1000 fondamentals}}


'''Franz Kafka''' ([[Praga]], [[3 de julhet]] de [[1883]] - [[Klosterneuburg]], [[Àustria]], [[3 de junh]] de [[1924]]) foguèt lo principal escrivan austrian/[[Republica Chèca|chèc]] (nascut del temps de l'Empèri d'[[Àustria-Ongria]]) del començament del [[sègle XX]]. 
Se considèra qu'es un dels autors qu'aguèt mai d'influéncia sus la [[literatura occidentala]].<br>

Sa lenga mairala èra l'[[alemand]] e es en aquesta lenga qu'escriguèt sas òbras. La màger part d'aquestas es inacabada e çò publicat o foguèt aprèp que moriguèsse ja que desirava que sos escriches foguèssen destruches. La produccion publicada del temps de l'autor se limita a de recuèlhs d'istòrias, ''Betrachtung'' e ''Ein Landarzt'' e a qualques novèlas cortas (coma "Die Verwandlung") sortidas dins de revistas literàrias. Sas òbras pus celèbras coma l'istòria corta ''Die Verwandlung'' (es a dire ''La Metamorfòsi'') e son roman inacabat ''Das Schloß '' (çò es ''Lo Castèl'') foguèron publicats postumament per son amic [[Max Brod]] qu'aviá salvat los escriches que Kafka voliá far desaparéisser. <br>

L'escrivan aguèt una correspondéncia plan intensa en general, mai que mai amb sa familha, sos amics e sa nòvia. Las letras qu'adrecèt a aquesta darrièra, [[Felice Bauer]], foguèron reculhidas e amassadas dins una òbra ''Briefe an Felice'', publicada en 1967.<br>

En 1917 li foguèt diagnosticada una [[tuberculòsi]], son entrepresa lo metèt alara a la retirada, e l'escrivan passèt sos darrièrs ans de vida dins los sanatòris. La malautiá, que atacava sa garganta, lo faguèt morir per manca d'alimentacion en junh de 1924 que podiá pas mai ingerir res. <br>

Demest los autors mai influenciats pels escriches de Kafka, comptam los franceses [[Albert Camus]] e [[Jean-Paul Sartre]], l'argentin [[Jorge Luis Borges]] e lo colombian [[Gabriel García Márquez]]. Se creèt un adjectiu ''[[kafkaian]]'' qu'es passat dins la lenga populara per designar de circonstàncias comunas mas absurdas e surrealistas del tipe que se sòl trobar dins l'òbra de Kafka.<br>

Per omenatjar aqueste escrivan, un [[asteroïde]] de la [[cencha principala]] descobèrt en 1983, lo [[3412 Kafka]], foguèt batejat amb son nom.

== Biografia ==
=== Son enfància ===
[[Fichièr:Kafka5jahre.jpg|thumb|250px|Franz Kafka quand aviá 5 ans]]
Franz Kafka nasquèt en 1883 a Praga, ciutat que se trobava alara en territòri austroongrés e que comptava una comunitat germanofòna importanta, dins una familha amonedada de confession [[Judaïsme|jusieva]]. Èra lo filh ainat d'Hermann Kafka, un comerçant que capitanejava dempuèi 1882 una botiga dins una carrièra centrala de la vila que mai tard cresquèt e que li donèron una granda reputacion de persona respectabla. Sa maire, Julie Löwy veniá d'una familha alemanda culta e rica que son paire, Jakob Löwy, èra un bierraire prospèr de [[Podbrady]]. Recebèt son nom Franz en onor a l'emperador [[Francés Josèp I]]. Los escriches de Kafka son impregnats prigondament per la figura de son paire, un personatge autoritari, exigent e ruste, de caractèr completament opausat al de sa maire qu'èra timida e cultivada.<br>

Los Kafkas aguèron cinc autres enfants mas los fraires pichons de Franz se moriguèron abans d'aver un an quand aqueste èra pas encara arribat als 7 ans. Sas sòrres èran tres: Gabriele (nascuda en 1889), Valerie (en 1890) e Ottilie (en 1892). La lenga mairala del futur escrivan foguèt l'alemand, lenga de sa maire e a l'encòp idiòma mai prestigiós socialament que lo [[chèc]], que parlava son paire e qu'aprenguèt pr'aquò per tal de poder dominar totas doas lengas. Los enfants foguèron abalits pel personal de l'ostal que los parents que trabalhavan amassa dins la botiga èran sovent absents dins la setmana.<br>

De 1889 a 1893, Franz Kafka estudièt a l'escòla elementara del Mercat de la Carn (Masný trh/Fleischmarkt). Son educacion religiosa s'acabèt a l'edat de 13 ans quand faguèt sa [[bar mitzvah]]. Li agradèt pas jamai d'anar a la [[sinagòga]] e i anava amb son paire sonque quatre còps per an durant las grandas celebracions.<br>

En 1893 quand acabèt l'escòla elementària, l'adolescent foguèt admés al Collègi d'Estat, l'Altstädter Deutsches Gymnasium, un establiment rigorós orientat cap als estudis classics situat dins lo [[Palais Kinsky]], en còr de ciutat. I estudièt lo chèc durant fòrça temps mas malgrat aquò se considerèt pas jamai d'aise amb la lenga.

=== Los estudis universitaris ===
Tre qu'acabèt lo segondari en 1901, partiguèt s'inscriure a l'universitat alemanda Carles Ferdinand de Praga, ont comencèt a estudiar la [[quimia]]. Pasmens al cap de dos meses cambièt son orientacion per aprendre lo drech, çò que fasiá mai plaser a son paire qu'a Kafka. A l'encòp aquela filièra, mai longa, li balhava mai de temps e l'escasença de s'interessar a d'autras matérias coma la lenga e [[literatura alemanda]]s e l'istòria de l'art. Ailà venguèt membre d'un club d'estudiants, lo Lese-und Redehalle der Deutschen Studenten, que realizava mantuna activitat coma de lecturas e d'eveniments literaris, demest d'autras causas.
Quand acabava la primièra annada d'estudis, lo futur escrivan coneguèt [[Max Brod]], qu'èra tanben estudiant de drech e que deviá venir son amic mai pròche durant tota sa vida. Amassa amb son amic, Kafka completèt e perfeccionèt sa cultura literària. S'avodèt a la lectura de [[Platon]], [[Gustave Flaubert]] e [[Dostoièvski]] demest mantun autre autor. Lo 18 de julh acabèt l'universitat amb l'obtencion de son diplòma de doctor en drech e aguèt de far puèi una annada obligatòria de servici a gratis dins los tribunals civils e criminals.

=== La vida professionala ===
L'1 de novembre de 1907, Kafka comencèt a trabalhar per una companhiá d'asseguranças italiana [[Assicurazioni Generali]], e i demorèt gaireben un an. Aquel periòde, coma apareis dins sa correspondéncia, foguèt marcat per l'insatisfaccion constanta que son emplec li preniá gaireben tota la jornada, de 8 oras del matin fins a 18 oras, çò que l'empachava de se concentrar sus l'escritura, sa passion qu'èra a créisser. Finalament demissionèt lo 15 de julh de 1908 e se trobèt, doas setmanas aprèp, una autra ocupacion amb d'oraris mens pesants a l'Institut d'Asseguranças per Accidents dels Trabalhadors del Reialme de Boèmia. Lai èra cargat de far de recèrcas e d'estimar las compensacions que los obrièrs de l'industria devián recebre aprèp un accident del trabalh. E mai se son trabalh se vesiá apreciat per sos superiors e li portèron una promocion dins la companhiá, aqueste mestièr, escaissat per son paire "trabalh per ganhar son pan", li agradava pas ges al jove escrivan. <br>
Cap a la fin de 1911, s'associèt a son conhat, Karl Hermann, lo marit de sa sòrre Elli per montar la primièra fabrica d'[[amianta]] de Praga sonada Prager Asbestwerke Hermann & Co. Pasmens l'interès de Kafka per aqueste negòci s'arrestèt lèu quand vegèt que son implicacion li preniá de temps, e qu'aquò aviá de consequéncias negativas sus sa vocacion d'escrivan.

=== Sa vida sentimentala ===
[[Fichièr:Kafka statue Prague.jpg|thumb|upright|left|Estatua de Franz Kafka davant la Sinagòga espanhòla de Praga]]
[[File:Felice Bauer and Franz Kafka.jpg|thumb|[[Felice Bauer]]]]
Fins que se sarrèt pas de la trentena la vida sentimentala del jove Kafka èra pas gaire prigonda que, obsedit per la sexualitat, passava fòrça temps pels [[bordèl]]s. <br>
Foguèt lo 13 d'agost de 1912 qu'aquò cambièt quand Kafka encontrèt pel primièr còp [[Felice Bauer]], una parenta per aliança de la familha de son amic Brod. Aquela joventa de 25 ans aviá fach una pausa a Praga dins son viatge cap a [[Budapèst]] per visitar sa sòrre Else. Felice venguèt lèu una obsession per l'escrivan que comencèt alara una correspondéncia ferventa que foguèt publicada mai tard jol nom de ''Briefe an Felice'' (en occitan "Letras a Felice").

=== Los problèmas de santat ===
Tre 1917 Kafka comencèt a patir de problèmas de santat grèus. Aprèp qu'escupiguèsse regularament de sang li foguèt diagnosticada una [[tuberculòsi]]. La malautiá li serviguèt per se distanciar de son amiga Felice. Del temps de sas vacanças e dels comjats excepcionals donats per son patron se n'anava dins de [[sanatòri]]s per i far de curas de repaus. Per encausa de sa santa freula, en 1922, l'escrivan foguèt mes en preretirada. Sa vida a [[Berlin]], ont s'èra mudat tre 1923, en plen contèxt de crisi que comportèt una penuria de bens de consomacion, a que s'apondèt un ivèrn plan rigorós dins un apartament pas pro caufat agreugèron la santat precària de l'autor. Aital, quand en març de 1924, son amic Brod lo venguèt veire, aguèt de lo portar lèu a Praga. Al mes d'abril del meteis an, foguèt diagnosticada una [[tuberculòsi del laringe]].
Kafka foguèt alara mandat al sanatòri de Kierling, a ras de Viena. Mas son estat empejorèt e al cap de qualques meses se moriguèt, lo 3 de junh de 1924, a l'edat de 40 ans a l'encòp de malnutricion e de tuberculòsi.

== Òbras ==
Las datas mencionadas son aquestas de publicacion.
* 1912: ''{{lang|de|Betrachtung}}'' (Contemplacion), datat de 1913 mas pegut fin de 1912, Leipzig, Ernst Rowohlt, 99 p. (ed. nov. 1915).
* 1913: ''{{lang|de|Das Urteil}}'' ([[Lo Verdicte (novèla)|Lo Verdicte]], Leipzig, Kurt Wolff, 29 p. (ed. nov. 1916 e 1920).
* 1913: ''{{Lang|de|Der Heizer}} Ein Fragment'' (Lo Calfaire), Leipzig, Kurt Wolff, 47 p. (ed. nov. 1916 e 1917-1918).
* 1915: ''{{lang|de|Die Verwandlung}}'' ([[La Metamorfòsi]]), Kurt Wolff, 73 p. (ed. nov. 1915 e 1918).
* 1919: ''{{lang|de|In der Strafkolonie}}'' (Dins la colonia pernitencièra), Kurt Wolff, 71 p.
* 1919: ''Ein Landarzt. Kleine Erzählungen'' (Un mètge del camp), Kurt Wolff, 189 p.
* 1922: ''Ein Hungerkünstler'' (un artista de la fam) (amb ''Erstes Leid'' (Primièra sofrença), ''Eine kleine Frau'' (Una pichona femna) e ''Josefine, die Sängerin oder Das Volk der Mäuse'' (Josefina la cantatritz, o las gents de las mirgas).

Òbras publicadas ''pòst mortem'':
* 1925: ''Der Prozeß'' ([[Lo Plaideg]])
* 1926: ''Das Schloß'' ([[Lo Castèl (novèla)|Lo castèl]])
* 1927: ''Amerika'' ([[L'America]]) (quitament se foguèt publicat mai tard, foguèt escrich abans ''Lo Procès'' e ''Lo Castèl'')
* 1931: ''Der Bau'' (Lo Bastit)
* 1937: Jornal intim

[[Categoria:Escrivan austriac]]
[[Categoria:Escrivan chèc]]
[[Categoria:Naissença en 1883]]
[[Categoria:Decès en 1924]]