Veire la font de Felis silvestris catus

{{Dialècte Provençau}}
{{omon|chat (omonimia)}}
{{1000 fondamentals}}

{{Taxobox debuta | animal | ''Felis silvestris catus'' | Collage of Six Cats-02.jpg |}}
{{Taxobox | embrancament | Chordata}}
{{Taxobox | sosembrancament | Vertebrata}}
{{Taxobox | classa | Mammalia}}
{{Taxobox | sosclassa | Theria}}
{{Taxobox | infraclassa | Eutheria}}
{{Taxobox | òrdre | Carnivora}}
{{Taxobox | sosòrdre | Feliformia}}
{{Taxobox | familha | Felidae}}
{{Taxobox | sosfamilha | Felinae}}
{{Taxobox | genre | Felis}}
{{Taxobox | espècia | Felis silvestris}}

{{Taxobox fin}}

Lo '''gat''' (var. '''cat''', '''chat'''), de nom [[sciéncia|scientific]] '''''Felis  silvestris catus''''', es un pichon [[mamifèr]] [[Carnivora|carnivòr]] amb un morre cort e rebon. Caçaire crepuscular que se noirís principalament de rosigaires, d'[[aucèu]]s, de [[Oryctolagus cuniculus|conius]] e d'[[insècte]]s, foguèt probablament domesticat tre l'aparicion de l'[[agricultura]] en [[Orient Mejan]] per protegir lei resèrvas de gran còntra lei [[rat]]s o lei [[mirga]]s. Relativament intelligent e sociable, es tanben vengut un animau de companhiá fòrça apreciat.

Originari d'[[Egipte]], d'[[Anatolia]] ò de [[Mesopotamia]], lo gat s'es pauc a pauc difusat dins lo mond entier. Capable de s'adaptar a d'environaments [[clima]]tics variats e de caçar mai d'un milier d'[[espècia (biologia)|espècias]], a colonizat la quasi totalitat dei tèrras emergidas. Ansin, en [[2008]], sa populacion èra estimada entre 200 e 600 milions d'individüs.

== Taxonomia ==

Lo gat domestic porta lo nom scientific de ''Felis silvestris catus''. Es un [[mamifèr]] [[Carnivora|carnivòr]] de la [[Familha (biologia)|familha]] dei ''[[Felidae]]'', de la [[Sosfamilha (biologia)|sosfamilha]] dei ''[[Felinae]]'', dau [[Genre (biologia)|genre]] ''[[Felis]]'' e una [[Sosespècia (biologia)|sosespècia]] de ''Felis silvestris''. Pasmens, divèrsei [[Felinae|felins]] de talha pichona e de morfologia similara a aquela dau gat domestic son tanben correntament dichs « gat » coma lo [[Felis chaus|gat dei paluns]], lo [[Felis margarita|gat deis arenas]] ò lo [[Leopardus jacobita|gat deis Andes]]. De mai, existís l'expression « gat fèr » que designa l'ensems dei gats de l'espècia ''Felis silvestris''.

== Ecologia e reparticion ==

Lo gat es una [[espècia (biologia)|espècia]] capabla de s'adaptar a de mitans fòrça variats ([[desèrt]], [[montanha]], [[selva|seuva]], [[tondra]]... etc.) que se difusèt dins lo mond ambé l'expansion dei societats umanas sedentàrias. Se troba donc sus totei lei [[continent]]s, franc d'[[Antartida]], e sus la màger part deis ensems insulars, compres d'[[illa]]s que son plus abitadas per l'èsser uman. Dins mai d'una region, especialament en [[Oceania]], lo gat es donc una [[espècia invasiva]] qu'es a l'origina de problemas per la subrevida d'espècias localas en causa de la [[caça]] (disparicion dei predas), dei [[malautiá]]s ò de l'ibridacion ambé d'espècias localas de felins.

== Descripcion ==

=== Aspècte exterior ===

[[File:Cat skeleton drawing.JPG|thumb|right|Vista exteriora e esquelèta dau gat.]]

Un gat pesa generalament entre 2,5 e 4,5 [[quilograma|kg]] e mesura entre 46 e 51 [[centimètre|cm]] sensa la coa (entre 20 e 25 cm). Dins aquò, divèrseis excepcions existisson que certanei raças pòdon passar 10 kg. Lei gats fèrs son generalament pus pichons que lei gats domesticats car an un accès pus limitat ai fònts de norridura.

Lo pelatge cuerb tot lo còrs e assegura l'isolacion termica de l'animau. Es format de tres jaç principaus compausats de [[pèu|peus]] lòngs que donan son aspèct au pelatge, de [[pèu|peus]] corts e de [[pèu|peus foletins]]<ref>La raça [[esfinx (gat)|esfinx]] es un cas particular qu'a un pelatge format d'un unic jaç de [[pèu|peus foletins]].</ref>. Lo jaç pus exterior pòu presentar mai d'una [[color]] ([[blanc]], [[negre]], [[brun]], [[ros]], [[gris]]... etc.) formant de còps de motius (tacas, raiaduras, pigalhas... etc.). Pasmens, per de rasons [[genetica]]s, lo pelatge dei mascles es generalament limitat a una ò doas [[color]]s diferentas.

=== Esquelèta e musculatura ===

L'[[esquelèta]] dau gat es compausat de 250 [[òs]]. Sa caracteristica principala es la soplesa que li conferís la preséncia vertèbras cortas, l'[[atrofia]] dei [[clavicula]]s permetent un movement independent de cada espatla e una colona vertebrala plegativa. Presenta tanben d'adaptacions au mòde de vida carnivòr de l'espècia coma d'[[arpa]]s retractilas, una [[maissèla]] poderosa ò una dentadura de 30 ò 32 dents ambé de [[cròc]]s lòngs e fòrts e de [[carnassièra]]s. 

La musculatura es fina e poderosa. Lei patas anterioras an cinc dets (quatre que tocan lo sòu e un [[poce]] que demora en despart) e lei posterioras quatre. An de coissinets soples e elastics permetent una marcha silenciosa. Aquò dona a l'animau una soplesa importanta e una destenda ampla. Per exemple, pòu sautar a una autor cinc còps pus granda que sa talha. Pòu agantar una [[velocitat]] de 40 km/h mai son endurança es febla. Enfin, au contrari d'una idèa espandida, lo gat es un bòn nadaire.

=== Sens e percepcion ===

Coma per l'[[esquelèta]] e la musculatura, lei sens dau gat son adaptats a la [[caça]] e son superiors a aquelei de l'èsser uman. Son [[odorat]] es ansin fòrça pus desvolopat e es sensible ai [[Compausat quimic|substàncias]] [[azòt|azotadas]]. Son [[gost]] es egalament relativament precís e capable de destriar entre diferenteis aliments.

Sa vista es excellenta. Li permet de mesurar precisament lei distàncias e d'observar una zòna larga amb un camp visuau de 280° (solament 200° dins l'òme). Lo gat es capable de distinguir lei [[color]]s (franc dau [[roge]] probablament). Sa [[retina]] a un nombre fòrça important de [[bastonet]]s, de [[Cellula (biologia)|cellulas]] sensiblas a la [[lutz]], çò que li conferís una vision nocturna e crepusculara remarcabla (fòrça superiora a aquela de l'èsser uman). De mai, l'uelh es dotat d'un jaç reflector (dich ''[[tapetum lucidum]]'') que fonciona coma un mirau e que permet d'aumentar la quantitat de [[lutz]] passant per la [[retina]]. En revènge, sa vista es mens eficaça de jorn (e probablament inferiora a la vision umana).

Son [[audicion]] cuerb una plaja de [[frequéncia]] que va de 55 a {{formatnum:79000}} [[Hertz|Hz]]. Un ensems de 27 [[muscle]]s li permet d'orientar lo pavalhon de son aurelha per estimar l'origina e la distància de la fònt d'un bruch. De mai, sei mostachas reagisson au mendre contact. Enfin, lo gat a un sens de l'equilibri de remarca.

=== Sistèma digestiu ===

Lo gat a un [[sistèma digestiu]] relativament cort qu'es pauc adaptat a la diversitat alimentària (diarrèas e vòmits frequents). Lo procès de digestion comença generalament dins l'[[estomac]] car lo gat mastega pas (ò gaire). L'[[estomac]] a un [[volum]]e feble (aperaquí 300 mL) e un [[pH]] fòrça [[acid]] qu'a un ròtle primordiau dins la prevencion deis infeccions digestivas. Lo budèu prim a una longor mejana d'aperaquí un mètre e lo budèu gròs de 20 a 40 centimètres. Lo transit es donc rapide (entre 12 e 14 oras) e lo gat dèu manjar sovent (entre 10 e 16 repàs quotidians) de quantitats pichonas.

=== Raças ===

{{veire|Lista dei raças de gats}}

Se totei lei gats domestics son de ''Felis silvestris catus'', existís plusors raças depintadas per d'estandards precís establits diferenteis associacions ([[Federacion internacionala felina|FIFé]], [[Libre oficiau deis originas felinas|LOOF]]... etc.). Una raça donada recampa totei leis individüs amb una conformacion fisica identica, amb una origina comuna e una inscripcion sus lei registres de ''pedigree''. Certanei son ancianas e naturalas coma lo siamés mai la màger part son relativament recentas e aparegudas après un trabalh de seleccion menat per l'òme<ref name="Remarca sus lo nombre de raças">Lo nombre de raças de gat reconegudas varia segon leis associacions felinas que s'ocupan de la definicion deis estandards. Pasmens, d'un biais generau, i aviá 8 raças de gat en [[1900]] còntra mai d'un centenau un sègle pus tard.</ref>. Dins aquò, maugrat la multiplicacion dei raças de gat dins lo corrent dau sègle XX<ref name="Remarca sus lo nombre de raças"/>, lei gats de raça son fòrça minoritaris au sen de la populacion felina (aperaquí 5% en [[França]]).

== Mòde de vida e reproduccion ==

=== Comportament sociau e comunicacion ===

Lo gat es generalament un [[animalia|animau]] fòrça independent en despiech d'excepcions que despendan de la raça e de l'educacion. Es un [[animalia|animau]] rituau, casanier e territòriau que presa lei situacions recurrentas. La sauvagarda de son luòc de vida es donc un aspèct fondamentau de seis interaccions ambé leis autreis individüs. Pasmens, es pas estrictament solitari e, segon l'espaci e lei ressorsas alimentàrias disponiblas, de grops ò de colonias de gats pòdon se formar. 

Lei gats comunican principalament entre elei ambé de [[feromòna]]s ò de posicions corporalas. D'efèct, a mai d'una glanda odorosa que son situats a l'entorn de l'anus, de la coa, de la boca, dins lei gautas, entre lei coissinets e dins lo sistèma urinari. Son a l'origina de [[feromòna]]s duradissas que pòdon èsser depausadas d'un biais volontari (marcatge dau territòri, contactes sociaus... etc.) ò non (marcatge dei gatons per la maire, [[feromòna]]s sexualas... etc.). Leis expressions corporalas son basadas sus la posicion generala dau còrs, lei movements de la coa, lei mimicas facialas, la posicion deis [[aurelha]]s e l'aspèct deis [[uelh]]s. 

En revènge, lo [[miaular]], crit caracteristic dau gat, es rarament utilizat levat dei comunicacions entre la maire e sei gatons. Pasmens, lo miaular se desvolopa au contacte de l'èsser uman. Lo gat sembla alora utilizar un registre especific qu'es probablament aquistat durant sa [[vida]]. Segon leis individüs, aqueu registre es compausat d'un desenau a plusors centenaus de sòns diferents.

=== Alimentacion e caça ===

Lo gat es un [[mammalia|mammifèr]] unicament [[Carnivora|carnivòr]]. Son [[metabolisme]] a besonh de [[taurina]], un derivat d'[[Aminoacid|acid aminat]] present dins la carn, que son organisme pòu pas produrre d'un biais sufisent. Una caréncia entraïna dei trèbols oculars, cardiacs, un afebliment dei [[sistèma immunitari|defensas immunitàrias]] e dei problemas de [[reproduccion]].

La [[caça]] es donc una activitat importanta dau gat. Sei predas principalas son lei rosigaires de talha pichona, leis aucèus de talha pichona, lei [[Podarcis muralis|lagramusa]]s, leis [[Insecta|insèctes]], lei [[Oryctolagus cuniculus|coniu]]s e, pus rarament, lei [[granolha]]s, leis [[esquiròu]]s ò leis [[eiriçon]]s. Utiliza doas estrategias de [[caça]] : la caça a l'apròchi que necessita de se raprochar de la preda avans l'ataca e la caça a l'espèra que comporta una fasa atentiva e immobila avans l'ataca. Lei metòdes utilizats semblan pas especifics a l'[[Espècia (biologia)|espècia]] [[caça]]da. La preda es generalament tuada amb una mordedura au cotet que li romp la [[colona vertebrala]].

L'[[instint]] de caça es solidament ancorat en lo gat. Ansin, lei jòcs de caça son una activitat fòrça importanta per la sociabilizacion dei gatons. De mai, un gat adult, « corrèctament [[domesticacion|domesticat]] » e ben norrit, contunia de caçar e de tuar de predas.

=== Sòm ===

[[File:Sleeping-cat.gif|thumb|right|Animacion representant lo sòm d'un gat.]]

Lo gat a besonh d'entre 12 e 16 oras de sòm jornadier. Pasmens, en generau, dormís mai, siá entre 15 e 18 oras cada [[jorn]]. A respèct de la màger part deis espècias de [[mamifèr]]s, son sòm se caracteriza per una proporcion relativament important de fasas de sòm paradoxau (entre 180 e 200 mn). Aquelei fasas son fòrça importantas per la santa mentala dau gat. Consistisson en una activitat [[electricitat|electrica]] dau [[cervèu]] qu'es similara a un estat revelhat e en una atonia [[muscle|musculària]] causada per l'inibicion dei centres motors<ref>Aquela [[atonia]] empacha pas quauquei movements coma de subresauts dei patas ò un eiriçament dei peus.</ref>. Correspond probablament a un periòde de seleccions deis informacions memorizadas per lo [[sistèma nerviós]] ò d'evocacion de percepcions ancianas.

=== Reproduccion ===

==== Generalitats ====

La maduretat sexuala se situa entre cinc e sièis [[mes]] per lo mascle e entre sèt e dètz [[mes]] per la femèla. Lei calors an luòc de la [[prima]] a l'autona. La gata pòu s'acoblar ambé diferents gats e lei gatons d'una meteissa portanha pòdon aver de paires diferents. D'idridacions entre lei gats domestics (''Felis silvestris catus'') e d'autreis [[espècia (biologia)|espècias]] de [[felin]]s son possiblas. Una ventrada compta generalament entre quatre e cinc gatons amb un nombre maximau de uech. 

La [[gestacion]] dura 63 a 65 [[jorn]]s. A partir dau 35{{e}} jorn, lei mamèlas grossisson e rosejan. Vèrs sèt [[setmana]]s, la gata acomença de cercar un endrech suau e convenent per gatonar. La gaton lava immediatament sei pichons per estimular sa [[Sistèma respiratòri|respiracion]]. Puei, manja lo [[placentà]], qu'es fòrça nutritiu, e copa lo [[cordon ombilicau]].

==== Educacion dei gatons ====

A sa naissença, un gaton pesa entre 100 e 110 [[grama]]s e es bòrni e sord. Son pelatge porta tanben de [[raiadura fantauma|raiaduras fantaumas]] que dispareisson ambé la possada dei [[peu|pèus]] lòngs. Leis [[uelh]]s se duerbon entre lo 8{{e}} e lo 12{{e}} [[jorn]]. Son de [[color]] [[blau]] e prenon son aspèct definitiu vèrs lo segond [[mes]]. La gata apren a sei pichons de se lavar, de se norrir, de tuar de predas e de caçar. L'emancipacion a luòc entre uech e dotze [[setmana]]s e la separacion familiala entre sièis e uech [[mes]].

Au sen dei colonias de gats, i a sovent una sincronizacion dei calors entre lei femèlas dau grop. Aquò permet una educacion comunitària e, dins lo cas de disparicion d'un dei maires, lei gatons orfanèus son elevats per d'autrei femèlas (ò per de gats esterilizats).

==== Esterilizacion ====

L'esterilizacion es una operacion [[cirurgia|cirurgicau]] frequenta destinada a empachar la reproduccion de l'[[animalia|animau]]. En lo mascle, es dicha castracion e consistís en l'ablacion dei [[testicul]]s. Dins la femèla, consistís en l'ablacion deis [[ovari]]s. En fòra de l'aplant de la reproduccion, l'esterilizacion modifica lo comportament e la [[fisiologia]] de l'animau. En particular, aquò demenís lo comportament territòriau (urina, arpadas... etc.) e aumenta de còps l'estocatge dei matèrias graissosas.

En fòra de la [[cirurgia]], de pilulas ò d'injeccions contraceptivas existisson. Permèton de blocar lo cicle de reproduccion e lei calors. Pasmens, son incompatibles amb un estat de [[gestacion]] e fau leis administrar avans lei periòdes de calors, sota pena d'infeccions. De mai, son benlèu a l'origina d'efècts segondaris comportamentaus e [[Càncer|cancerigèns]].

== Santat ==

Lo gat domestic a una longevitat qu'aganta regularament 12 a 18 [[annada]]s<ref>Lo recòrd es tengut per [[Creme Puff]] (3 d'aost de [[1967]] - 6 d'aost de [[2005]]) que moriguèt a 38 ans e 3 jorns.</ref>. Pasmens, pòu èsser victima de divèrsei [[parasita]]s e [[malautiá]]s. Entre lei parasitas pus frequents, se pòu citar de [[niera]]s (''[[Ctenocephalides felis]]''), d'[[acari|acarian]]s, de [[protozoari]]s (''[[Toxoplasma gondii]]'') ò de vèrmes que s'installan dins lo [[sistèma digestiu]]. Certanei son a l'origina de malautiás grèvas.

Lei malautiás pròprias au gat son relativament comunas mai lo risc de lei contractar pòu èsser demenit per la [[vaccinacion]] ò l'esterilizacion. Una partida es liada a la domesticacion coma l'[[obesitat]] ò lo [[diabète]]. D'autrei son transmissiblas a l'èsser uman, coma la [[ràbia]], la [[tuberculòsi]], diferenteis [[epatita]]s viralas ò la [[brucellòsi]]. Lei pus grèvas son l'objècte de programas de susvelhança e d'una legislacion especifica ([[vaccinacion]] obligatòria, lucha còntra lei populacions de gats errants... etc.). Enfin, se fau citar tres [[malautiá]]s (la [[leucemia felina]], lo [[sindròm de l'immunodeficiéncia felina]] e la [[peritonita infecciosa felina]]) que son relativament frequentas au sen dei populacions felinas (30% dei gats portan lo virús de la [[leucemia felina|leucemia]]). Normalament benignas ò necessitant de duradas lòngas per menaçar la santat dau gat (entre 5 e 10 ans per lo SIDA felin), pòdon se transformar en [[malautiá]]s cronicas tocant lei sistèmas [[sistèma immunitari|immunitari]]s ò [[sistèma digestiu|digestiu]] que s'acaban ambé la [[mòrt]] de l'animau.

== Istòria ==

{{veire|Istòria dau gat}}

=== Originas ===

[[File:AfricanWildCat.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] d'un gat fèr d'Africa (''[[Felis silvestris lybica]]''), espècia probablament a l'origina dau gat domestic modèrne.]]

Leis originas de la domesticacion dau gat son fòrça conegudas. D'indicis [[arqueologia|arqueologics]] escampilhats indican una origina anciana, benlèu vèrs {{formatnum:7500}} av. JC, en [[Mesopotamia]] ò en [[Mar Mediterranèa]] Orientala. Seriá una consequéncia dau desvolopament de l'[[agricultura]] e de la sedentarizacion car lei gats serián venguts s'installar dins lei vilatges umans per i caçar lei rosigaires atrachs per lei resèrvas de gran.

L'òme auriá donc pas agut de ròtle dirècte dins la domesticacion dau gat. Pasmens, l'animau foguèt rapidament adoptat coma l'indica la descubèrta d'un òme enterrat amb un gat dins una [[tomba]] de [[Chipre]] vèrs {{formatnum:7000}} av. JC. Leis etapas d'aqueu raprochament son desconegudas mai sembla subretot regardar lo gat fèr d'Africa (''[[Felis silvestris lybica]]'') que seriá a l'origina dau gat domestic actuau, probablament gràcias a un caractèr mens ferotge que leis espècias de gat fèr.

=== Egipte Antica ===

Se lei premiereis etapas de la domesticacion dau gat son mau conegudas, l'[[istòria]] e l'[[arqueologia]] mòstran qu'èra acabada quand emergiguèt la [[civilizacion]] [[Egipte|egipciana]] anciana. Lo gat i aquistèt un estatut d'animau sacrat, personificat per la [[dieu|divessa]] [[Bastet]] e protectritz dau fogau, divessa de la [[feconditat]]. Lei gats [[mòrt]]s èran donc [[momia|momificadas]] e enterrats dins de [[cementèri]]s de gats coma la [[necropòli]] de [[Bubastis]] (centre dau culte de [[Bastet]]).

=== La difusion dau gat dins lo mond ===

A partir de la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa]] Orientala, lo gat domestic se difusèt pauc a pau dins lo rèsta dau mond car èra sovent [[gat de naviri|embarcat]] sus lei [[naviri]]s dei marchands [[Egipte|egipcians]] e [[Fenicia|fenicians]] per protegir lei cargaments. En [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa]], son succès foguèt important en [[Euròpa]] durant lo periòde [[Empèri Roman|roman]]. Vèrs l'èst, se propaguèt ais [[Índia]]s, en [[Republica Populara de China|China]] (vèrs [[-1000|1000 av. JC]]) e, finalament, dins leis [[illa]]s [[japon]]esas (vèrs l'an [[1000]]). Puei, au començament de la [[Renaissença]], foguèt introduch en [[America]] per de [[colonialisme|colons]] [[Euròpa|europèus]].

Son imatge èra alora variabla segon lei regions. En [[Republica Populara de China|China]], èra considerat coma un simbòl de [[patz]] e èra fòrça respectat per son ròtle de caçaire de rosigaires. En [[Japon]], aguèt un estatut similar e de [[lei|lèis]] de proteccion dei gats foguèron adoptadas au sègle XVIII (enebiment de son comèrci, defensa de l'embarrar). Dins l'[[Escandinàvia]] [[paganisme|pagana]] dei [[Viking]]s, èra associat a Freyja, divessa de la beutat, de l'amor e de la feconditat. Per lei [[islam|musulmans]], podiá èsser l'incarnacion de creaturas maleficas coma lei [[jinn]]s. Pasmens, gardèt generalament un imatge positiu au sen dau mond musulman en causa de l'afeccion de [[Maomet]] per son gat. 

En revènge, per l'[[Inquisicion]] [[Catolicisme|Catolica]], èra associat au [[Demòni|Diable]] e ai mascas en causa de sa vida [[nuech]]enca. Ansin, lo gat, especialament lei gats [[negre]]s, foguèt condamnat per leis autoritats ecclesiasticas. L'idèa d'una transformacion dei mascas en gats venguèt relativament frequenta e foguèt evocada dins mai d'un afaire de mascariá fins ai sègles XVI e XVII<ref>Per exemple, d'acusats lo reconoguèron en [[1566]] durant un procès organizat a [[Vernon (Eure)|Vernon]]. Citat per Pierre Ripert, ''Dictionnaire du diable, des démons et sorciers'', Maxi-poche, coll. « Références » (2003), p. 64</ref>. Pasmens, demorèt un animau frequent en [[Euròpa]], compres dins lei [[monastèri]]s, per protegir lei resèrvas de gran. La resurgéncia deis epidemias de [[pèsta]] dins lo corrent dau sègle XIV melhorèt la vision occidentala de l'animau. Dins aquò, la reabilitacion foguèt lenta e durèt fins au sègle XIX<ref>Per exemple, dins lei fablas de [[Jean de La Fontaine]], escrichas dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XVII, lei gats son sovent de personatges ambigüs tant graciós e avisats que fins e crudèus.</ref>.

== Cultura ==

=== Pintura e escultura ===

Lo gat foguèt frequentament representat dins l'art [[escultura|estatuari]] e [[pintura|picturau]] de l'[[Egipte]] [[Antiquitat|Antica]] e de l'[[Empèri Roman]]. Pasmens, après la [[cristianisme|crestianizacion]] de [[Roma]] e la disparicion de l'[[Empèri Roman d'Occident|Empèri d'Occident]], dispareguèt dei representacions artisticas fins a la [[Renaissença]] tardiva. En revènge, apareguèt dins l'[[art]] [[asia]]tic, especialament a partir dau [[Dinastia Song|periòde Song]]. En [[Japon]], la popularitat de l'animau li permetèt d'èsser regularament representat en pintura, compres per d'artistas importantas coma [[Hiroshige]] ([[1797]]-[[1858]]) ò [[Utagawa Kuniyoshi]] ([[1797]]-[[1861]]).

En [[Euròpa]], lo gat reapareguèt a partir dau sègle XVII en [[França]], en [[Anglatèrra]], en [[Flandra]] e en [[Itàlia]]. Pasmens, demorèt un element dau decòr fins au sègle XVIII e son introduccion au premier plan (coma personatge segondari) per [[Jean-Baptiste Perronneau]]. Lo retorn dau gat coma personatge important deis òbras artisticas aguèt luòc au sègle XIX e lei representacions de gats son d'ara endavant relativament banalas (Delacroix, Manet, Renoir, Toulouse-Lautrec, Franz Marc, Raoul Dufy, Théophile Steinlen, Paul Klee, Balthus, Léon Huber, Louis Wain... etc.) e fòrça variadas (element dau decòr, personatge segondari, personatge principau, gats « normaus » ò antropomorfizats... etc.).

<gallery>
File:Bastet-E 2533-IMG 0630-gradient.jpg|Estatueta de gat de l'[[Egipte]] [[Antiquitat|Antica]].
File:Cat mosaic.JPG|[[Mosaïca]] [[Empèri Roman|romana]] representant un gat.
File:Mao I 001.jpg|''Gats dins lo Jardin'', pintura [[Republica Populara de China|chinesa]] dau sègle XII.
File:Jean-Baptiste Perronneau - Magdaleine Pinceloup de la Grange, née de Parseval.jpg|Pintura [[França|francesa]] de [[Jean-Baptiste Perronneau]] (sègle XVIII).
File:100 views edo 101.jpg|Pintura [[japon]]esa de [[Hiroshige]] (sègle XIX).
File:Pierre-Auguste Renoir - Sleeping Cat.jpg|Pintura de gat de [[Pierre-Auguste Renoir]] ([[1862]]).
File:Three cats singing. Gouache by Louis Wain, 1925-1939. Wellcome L0026168.jpg|Pintura de [[Louis Wain]] (entre [[1925]] e [[1939]]).
</gallery>

=== Musica ===

Lo gat foguèt introduch dins la [[musica]] au començament dau sègle XVII ambé leis òbras d'[[Adriano Banchieri]] (''Contrapunto bestiale''), de [[Carlo Farina]] (''Capriccio stravagante, Il gatto'') e d'[[Hans Werner Henze]] (''La gata anglesa''). Per la seguida, coma en [[literatura]], l'adopcion de gats coma animau de companhiá per un nombre creissent de musicians entraïnèt una multiplicacion deis ocurréncias dau felin dins leis òbras musicalas. Ansin, au sègle XX, mai d'un artista ([[Georges Brassens|Brassens]], [[Claudi Nogaròu|Nougaro]], [[Freddie Mercury]], [[Renaud]]... etc.) ò d'un grop important ([[The Cure]], [[Téléphone]]... etc.) compausèron de cançons centradas sus de gats.

=== Literatura ===

La preséncia dau gat dins la [[literatura]] demorèt lòngtemps discrèta, especialament dins l'[[Euròpa]] [[Edat Mejana|Medievala]]. Au sègle IX, [[Hildegard de Bingen]] ne'n faguèt un retrach relativament negatiu dins son ''[[Libre dei subtilitats dei creaturas divinas]]'' : « lo gat demora sec e freg. Lo gat rèsta pas volentiers ambé l'òme, levat d'aqueu que lo noirís ». Totjorn durant l'[[Edat Mejana]], Tibert, lo gat dau ''[[Roman de Renart]]'', apareis coma un personatge fin e ipocrita. La reabilitacion acomencèt a partir de la [[Renaissença]] e lo gat venguèt l'animau de companhiá de mai d'un autor famós ([[Francesco Petrarca|Petrarca]], [[Joachim Du Bellay]]...). Puei, au sègle XIX, foguèt l'animau simbòl deis escrivans romantics qu'introduguèron de gats dins sei racòntas. Enfin, dempuei lo sègle XX, se son multiplicadas leis òbras amb un gat coma personatge important.

Aquela evolucion es fòrça visibla dins lei fablas e la [[poèsia]]. Ansin, dins leis òbras de [[François Rabelais|Rabelais]] ò de [[Jean de la Fontaine|La Fontaine]], lei gats son sovent considerats coma de caçaires de ratas fins, maliciós e profechaires. Puei, au sègle XIX, mai d'un artista coma [[Victor Hugo]] ò [[Champfleury]], autor d'un libre famós dich ''Lei Gats : istòria, mors, observacions, anecdòtas'' ([[1869]]), donèron una gròssa importància au gat.

Dins lei [[cònte]]s, lo gat garda generalament un imatge pus misteriós intermediari entre lo personatge [[Edat Mejana|medievau]] trébol e lo gat reabilitat per lei poètas dau sègle XIX. Dins lo ''Gat Calçat'', es un eiretatge benurós que dona la richessa a son mèstre per engana. Autre exemple, dins ''Leis Aventuras d'Alícia au País dei Meravilhas'', lo [[gat de Cheshire]] es un personatge nihilista, dotat per lei discussions [[filosofia|filosoficas]], qu'apareis ò dispareis segon sa volontat d'un biais misteriós.

Aquel aspèct misteriós s'observa tanben dins lei romans. ''Lo Gat negre'', roman fantastic d'[[Edgar Allan Poe]] depinta dos gats negres que son a l'origina de la foliá dau personatge principau. Pasmens, la diversificacion deis estiles romanescs entraïnèt una diversificacion dei ròtles donats ai gats, especialament dins lo corrent dau sègle XX. Ansin, de gats son venguts lei personatges principaus e certaneis òbras depintan de societats entierament compausadas de gats. Aquela tendància s'observa tanben dins la [[benda dessenhada]] ambé de serias coma ''[[Garfield]]''.

<gallery>
File:Lechatbotte1.jpg|Illustracion dau ''Gat Calçat'' per [[Gustave Doré]].
File:De Alice's Abenteuer im Wunderland Carroll pic 23 edited 1 of 2.png|Illustracion de [[John Tenniel]] representant lo [[gat de Cheshire]].
File:Krazy Kat panel.jpg|Benda dessenhada ''Krazy Cat''.
</gallery>

=== Cinèma ===

Aparegut a la fin dau sègle XIX, lo [[cinèma]] utilizèt rapidament de gats coma actor de film ò personatge de seria animada. Coma per leis autrei formas d'arts dei sègles XX e XXI, lo gat pòu tenir de ròtles variats que van d'aparicions brèvas coma element dau decòr a personatge principau. Plusors gats de ficcion son venguts fòrça famós, especialament Tom dei dessenhs animats ''[[Tom e Jerry]]''.

=== Supersticions ===

Lo gat es l'objècte de mai d'una [[supersticion]], especialament en [[Asia]] e en [[Euròpa]]. En [[Japon]], s'utiliza d'amulets dichs [[maneki-neko]] que representan un gat amb una pata darrier l'[[aurelha]]. Segon divèrsei [[legenda]]s, serà capables de preveire lo temps. En [[Tailàndia]], la benvolença dau [[dieu]] Indra es demandada amb un rituau que consistís a aspergir d'[[aiga]] un gat embarrat dins una gàbia.

En [[Euròpa]], lo gat èra dins lo corrent de l'[[Edat Mejana]] lo representant de [[Satan]]. Aquò aguèt per consequéncia d'entraïnar l'aparicion de mai d'una legenda regardant lei gats [[negre]]s. Per exemple, dins plusors regions [[Occitània]] ([[Gasconha]], [[Lengadòc]] e subretot [[Provença]]), la [[legenda]] dau [[matagòt]] depinta un gat negre magic ofèrt a un masc per lo [[Demòni]] en cambi de son arma. En [[França]], lei gats negres son supausats portar lo malastre e foguèron lòngtemps tuats a la naissença. En revènge, dins leis [[Illas Britanicas]], son au contrari considerats coma d'amulets.

== Economia ==

Lei gats son a l'origina d'una importanta activitat economica liada ai besonhs dei gats domestics ò a son utilizacion coma norridura ò pelissa. D'efèct, la populacion mondiala de gats domestics, estimada entre 200 e 600 milions, a entraïnat la creacion d'un mercat especializat d'alimentacion (35 miliards de [[dolar]]s en [[2003]]) e d'un sector dedicat de suenhs veterinaris (18,5 miliards de dolars en [[2006]]). En causa de la creissença dei populacions felinas dins lei país desvolopats (+11% en [[França]] entre [[2012]] e [[2014]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Estudi 2014 de la FACCO (Chambra Sindicala dei Fabricants d'Aliments Preparats per Chins, Gats, Aucèus, e autreis Animaus Familhars), [https://web.archive.org/web/20150811143549/http://www.facco.fr/IMG/pdf/PAFF2014_-_communique_de_presse.pdf].</ref>), aquelei dos mercats son fòrça dinamicas e dominats per de grandei companhiás multinacionalas coma [[Nestlé]] ò [[Colgate-Palmolive]].

En fòra d'aquelei sectors, existís d'autreis activitats economicas liadas ai gats domestics. Son generalament pus localas e l'estimacion de son importància economica es pus malaisada. Gropan leis activitats de norrigatge, de netejatge, de dreiçatge, de garda e de pension. Dins certanei país, de servicis coma d'asseguranças acomençan d'aparéisser per finançar lei despensas de santat deis animaus. 

Pasmens, dins mai d'un país, lo gat es pas unicament un animau de companhiá. D'efèct, en [[Republica Populara de China|China]], en [[Asia]] dau Sud-Èst e dins certanei regions [[africa]]nas ([[Lesotho]]... etc.), la carn de gat es regularament consumada<ref>Èra tanben lo cas en [[Euròpa]] dins lo cas de l'[[Edat Mejana]].</ref> e se vend sus lei mercats. La pelissa de gat es tanben l'objècte d'una demanda de l'industria de la mòda. Pasmens, en causa de la generalizacion progressiva dau mòde de vida occidentau au rèsta dau mond, aquelei practicas regressan lentament. Per exemple, l'exportacion e l'importacion de pelissas de gat es enebida en [[Euròpa]] en [[2009]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''La vente de fourrure de chien et de chat interdite'', Rafaële Rivais, ''Le Monde'', 17 de junh de [[2007]].</ref>. Lo comèrci de la carn de gat i es tanben enebit.

== Liames intèrnes ==

* [[Lista de gats famós]].
* [[Lista de gats de ficcion]].
* [[Lista dei raças de gats]].
* [[Lista deis associacions felinas]].

==Vajatz tanben==
*[[Felis silvestris]]

== Bibliografia ==

* '''[[francés|(fr)]]''' [[Laurence Bobis]], ''Une histoire du chat. De l'Antiquité à nos jours'', Fayard (2000).
* '''[[francés|(fr)]]''' [[Bruce Fogle]], ''Le Monde fascinant du chat'', Gründ (1998).
* '''[[francés|(fr)]]''' [[Fernand Méry]], ''Le Guide des chats'', Le Livre de poche (1973).

== Nòtas e referéncias ==
<references/>
 
{{Clr}}
{{felins}}

[[Categoria:Gat|*]]
[[Categoria:Mamifèr (nom scientific)]]
[[Categoria:Felid]]