Veire la font de Faro


{{Infobox
|tematica=
|carta=
}}
'''Faro''' es una vila du [[Portugal]], e cap luòc d'[[Algarve]], la region toristica situada al tèrme sud de Portugal. 

Faro abriga un aeropòrt internacional qu'aculhís cada an semper mai toristas (subretot Nòrdeuropèus) mas i demòron totjorn, preferissent [[Portimão]] (segonda vila d'Algarve), e las vila balneárias de la còsta. Pasmens la longa plaja de sabla amenatjada sus una illa atira fòrça toristas. Faro es limitat al nòrd e a l'Oèst per la municipalitat de [[São Brás de Alportel]], a l'èst per [[Olhão]], e a l'oèst per [[Loulé]] e al sud per l'[[Atlantic]]. La vila constituís, amb l'[[aeropòrt de Faro]], la segonda mai granda dintrada del país.

Faro es la capitala d'Algarve, amb prèp de {{formatnum:65000}} abitants. Ocupa lo morre mai miègjornal de Portugal.

== Istòria ==
Faro, d'en primièr nomenada [[Ossonoba]], es coneguda dempuèi lo sègle VIII AbC, pendent la colonizacion feniciana. Èra un establiment comercial, basat sus l'escambi de productes agricòlas, peis e minerals.

Al sègle III ABC, alara que Cartage e Roma lutava per la dominacion de la Mediterranèa, Roma envasiguèt la [[Peninsula Iberica]], que ne demorèt al cap fins al sègle V ApC

Amb los romans la ciutat perd lo caractèr d'establiment comercial e venguèt ciutat amb un desvolpament mercé al seu pòrt.

A partir dels ans 50 ApC, se formèt dins la ciutat una importanta comunautat crestiana.

Los visigòts prenguèron la palça dels romans a partir del sègle V.

L'invasion araba de la Peninsula Iberica comencèt en 711 quand Tarik travessèt l'[[Estrech de Gibartar]] e venquèt las tropas del rei visigòt Roderic a Guadalete, conquereguèt en seguida la capitala visigòta - [[Toledo]]. L'an seguent, Mussa Ben Nossair comandant la segonda invasion, conqueriguèt [[Sevilha}} e Ossónoba e laregio foguèt occupada. La ciutat patiguèt de grandas destruccions a que s'apondèron de los effèctes de [[tèrratrem]]s. Se nomenava alara Ukhshunuba (o Ukhsnuba) derivat d'Ossonoba.

La ciutat comptava una fòrta comunautat de crestians e mossarabs, descendents dels romans e visigòts. Los primèrs arabs èran los yahsubi. Derrotats mai d'un còp per Abd al-Rahman I, aquel tuèt lo cheic Abu l-Sabbah al-Yamani (773/774) e lo grop emigrèt a [[Niebla]] e [[Silves]]. En 870 esclatèron la revòltas mossarabs en l'Occident d'[[Al Andalús]. Lo partit Muladin, compausat d'ancian crestians islamizats, los Mossarabs (de l'arab Nuss-Arabi - mièg arab), amb l'ajuda de la comunautat crestiana, prenguè lo poder, tornant independent de l'Emirat de Còrdoa, per mai de 50 ans. La revòlta muladin foguèt arrestada pel Califa Abd-Al-Rahman III.

Al sègle IX (vèrs 880) e X tombèt dins las mans de la familha mawallad dels Banu Bakr bn Zadlafe, que de fach dominavan un pichon estat autonòma a la fin del sègle IX è lo primièr terç del sègle X (fins a 929). Alara la vila perdèt lo rang de primièra ciutat d'al-Gharb en favor de Silves, mas demorèt lo sèti d'un cadi. A sègle X prenguèt lo nom de Shantamariyyat al-Gharb (Santa Maria d'Algarve).

La dinastia [[Califat Omeia|omeia]] de Còrdoa caiguèt en 1016, separant Al andalús en principats independents coneguts coma los Reialmes dels Taifas. Lo Taifa de Santa Maria (l'actual Faro) èra governat per Abu Othman Said Ibn Harun (1016/1026-1041) e lo seu filh Muhammad ibn Saïd (1041-1052). La ciutat se nomenava Santa Maria Ibn Harun o simplament al-Harun, per la distinguir de Shantamriyyat al-Razin o al-Shark (Albarrasin). D'Harun los crestians faguèron Faaron o Faaram qu'acabèt en Faro. En 1051/1052 passèt als abbaditas de Sevilha fins a 1091 que passèt als almoravits quand Yusuf Ibn Tasfin comandava l'invasion almoravit, vinquèt las tropas crestianas e conqueriguèt tots los reialme dels Taifas, los unificant de nòu e lo sometent al Marròc. Aprèp la victòria en 1144 d'Alfons Enric a la [[batalha d'Ourique]]; puèi venguèron loss segons Reialmes dels Taifas, amb lo govèrn de la familha Banu Mozaíne a Santa Maria Ibn Harun, la faguent independenda e establintguent una dinastia sofia e succediguèt en 1151 Ibn al-Múndhir (1151). Los almoads ocupèron Algarve en 1151/1156 unificant de nòu la peninsula e butèron la frontièra fins a la Val del Tage. A la caisuda dels almohads venguè los tresens reialmes dels Taifas e Faro en 1229 passèt al [[reialme de Múrcia]], mas los almoads la recuperèron en 1238, per la perdre un temps mai tard al profèit dels portugueses (1249); foguèt una de las darrièras ciutat d'Algarve a passar a Alfons III de Portugal. En 1252 la vila se metèt jos la proteccion d'Alfons X de Castelha (protector del rei musulman Ibn Mahfuz) e tornèt a Portugal en 1266.

Alfons III, balhèt a la vila doas cartas Foralas, la primièra, en 1266 e la segonda, destinada als moros residents, en 1269.

Fòra barri, se creèron los quartièrs de la ''Moreria'' e de la ''Jueria''. Dins la ''Jueria'' aviá encara al sègle XIX doas sinagògas.

De la mitat del sègle XV a la fin del sègle XVII, Faro coneguèt un periòde d'astre urban, amb a una expansion granda de l'airal bastit t amb la construccion d'importants edificis religioses. Las descobèrtas provoquèron un augment de l'activitat.

L'any 1540, D. Joan III elevèt Faro en ciutat e en 1577 en sèti evescal.

En 1596, pendent lo periòde d'ocupacion de Portugal per Castelha, las tropas del comte d'Essex desbarquèron prèp de la ciutat de Faro, que sacatjèron e encendièron. Las gents fugiguèron a Loulé e los anglesos damatjèron los principals edificis, subreto glèisas e convents.

== Demografia ==
<div style="font-size: 0.9em">
{{Demografia
|1801=23 881
|1849=18 733
|1900=34 104
|1930=28 456
|1960=35 651
|1981=45 109
|1991=50 761
|2001=58 051
|2011=64 560
}}
</div>

== Subdivisions ==
La municipalitat de Faro compta 6 [[freguesia]]s :
* [[Conceição (Faro)|Conceição de Faro]]   
* [[Estoi]] (abans ''Estói'')  
* [[Montenegro (Faro)|Montenegro]]   
* [[Santa Bárbara de Nexe]]   
* [[São Pedro (Faro)|São Pedro]] (vila de Faro)    
* [[Sé (Faro)|Sé]] (vila de Faro)

== Faro, una vila culturala ==
Faro possedís de rèstes [[moros]] e [[romans]] datant del sègle XIII , mas los mais bèls bastits datan de la segonda partida del sègle XVIII, aprèp lo [[Tèrratrem de Lisbona de 1755]] que a devastèt tota la vila. En mai de sa beutat arquitecturala Faro ofrís fórça de restaurants e cafés, de granda plages, de bèls teatres. Aquela region es tanben un paradís pels golfaires amb 19 camps sur la còsta fins a [[Albufeira]].

La partida mai bèla de la vila es encara sencha d'una [[barri]] roman. A l'interior i a una plaça dubèrta espaciosa qu'èra la plaça d'un forum roman, se vei tanben una catedrala del sègle XIII en fácia del palais [[episcopal]]. Un autre monument interessant es lo couvent del sègle XVI transformat en musèu arqueologic.

A Faro se situa lo celèbre lagon de [[Ria Formosa]], una resèrva naturala de mai de {{formatnum:17000}} ectars e un arrèst per de centenats d'espècias d'aucèls pendent los periòdes de migracion de prima o d'automne.

La plaja es 7 km de la vila coma una plan large faissa de sabla que se pòt anar per un pont e que se situa prèp de l'Aeropòrt internacional.

== Gastronomia ==
La gastronomia d'Algarve es plan rica de tradicions que venon de l'epòca de la preséncia dels Romans e dels Moros accompanhanats d'ingredinents encontratts dins los viatges que faguèron los portugueses pel monde.

Vaqui qualques plats tipics:
* [[Cataplana]] (un plat fach a basa de coquilhum e de legums dins una caçairòla unica en Algarve.
* [[Perdiz com ameijoas na cataplana]] (plat fach de clauvissas, [[perdritz|perdrices]] e legums)
* [[Carapaus alimados]] ([[chinchard]]s vinaigrés)
* [[perna de carneiro no tacho]] (gigòt d'anhèl al forn)
* [[Carne de porco com ameijoas]] (carn de pòrc amb [[clauvissa]]s)
* [[Ervilhas com ovos à Algarvia]] (peses amb uòus)
* [[Perdiz estufada]] ([[perdritz]] estubada)
* [[Coelho frito]] (conilh cuèch e sautat)
* [[Lulas recheadas à Algarvia]] (calmarinas farcida)
* [[Polvo no forno com entrecosto]] (pofre al forn amb entrecòstas)
* [[Bifes de atum com tomatada]] (bistècs de ton amb una salsa de tomatas)
* [[Favas à moda do Algarve]] (favas a la mòda d'Algarve)
* [[Canja com conquilhas]] (sopa de coquilhum)
* [[Gaspacho estrémadurien]] ([[gaspacho]] amb alh)
* [[Arroz de marisco]] (ris amb coquilhum)
* [[Arroz de lingueirão]] (ris amb cotèls (coquilha))
* [[Arroz de tamboril]] (ris amb [[baudròia]])
* [[Caldeirada]] (sopa de peisses)
* [[Feijoada]] de búzios (plat fach amb [[mongetas]]s e escargòl de mar)
* [[Feijoada de marisco]] (plat fach amb [[mongetas]]s e coquilhum)
* [[Caracóis à Algarvia]] (escargòls a la mòda d'Algarve)
De sucrerias:
* [[Dom Rodrigo]]s (sucreria amb rossats)
* [[Colchão de Noiva]] (pastèl sofisticat fach amb d'amètlas e rossats))
* [["Queijos" de Figo e amendoa]] (pasyèls pichons fachs d'amètlas, figas, e rossats)
* [[Figos Recheados]] (figas farcidas)
* [[Folare]]s (pastèl de Pascas)
* [[Bolo de chila]] (pastèl de coja de Siam)
* [[Pundin de laranja]] (puding a l'irange)
* [[Torta de laranja]] (pastèl amb rossats, e chuc d'iranges).
* [[Morgado de amendoas]] (pstèl amb d'amètlats, rossats, [[coja de Siam]])
* [[Morgado de figos]] (pastèl fach amb figas sècas, amètlas, chocolat e citron)

== Ingredients e produchs del terrador ==
Algarve es plan celèbra per sa riquessa culturela e la qualitat d'un patrimòni natural. Algarve a un climat a l'encòp [[mediterranèu]], [[temperat]] (a l'oèst) e tanben subtropical.

L'Algarve es lo mai grand productor d'[[agrum]]s du Portugal e tanben d'[[amètla]]s e de [[figa]]s, produch tanben d'[[òli d'oliva]], des [[caroba]]s (subretot pel bestial), possedís tanben fòrça fruchs e legums gaireben totes biologics (venent de la [[Serra de Monchique]])
Pels produchs de la mer, l'Algarve ten una plaça plan privilgiada a causa d'una grande diversitat de peissses venent d'Atlantic, mas tanben una granda riquessa en [[coquilhum]] ([[cranc]]s, [[Tortèl]]s, [[cambaròta]]s, [[escaravissa]]s, [[clauvissa]]s, escaròls de mar e d'autres [[bivalva]]s e [[crustaceu]]s) dins la [[Ria Formosa]].

== Curiositats ==
[[Fichièr:Faro aerial view.jpg|left|thumb|500px|Vista generala de Faro]]

* Glèisa de [[Nossa Senhora do Carmo]] a Faro, possedís de capèlas celèbras per lor colleccion d'òsses de mai de 1200 monges.
* Faro es una de las solas vilas d'Euròpa faisant tocant una resèrva naturela.

== Economia ==
L'[[Aeropòrt de Faro|aeropòrt internacional de Faro]] constituís lo segund aeropòrt de [[Portugal]] pel nombre de passatgièrs.

== Transpòrts ==
L’'''[[Aeropòrt de Faro]]''' es un aeropòrt mejan se trapant a 7 km de Faro. Las companhias aerienas de pretz bas utilizan l'aeropòrt de Faro pels vòls domestics, internacionals e transcontinentals (e.g. Air Berlin, Aer Lingus, Arkefly, Air Transat, Condor). I a fòrça veiculs per loar (e.g. Auto Jardim, AVIS, Budget, Europcar, SIXT, National). Las installacions de l'aeropòrt son modèrneas. Los transpòrts en comun depuèi/cap a l'aeropòrt se fzn per de buses (L´Aeropòrt Faro - EVA Bus Terminal) e pels trens (CP Railway trains)<ref>[http://www.flylowcostairlines.org/compagnies-aeriennes-low-cost/vols-a-l-aeroport-faro-fao.html l'Aéroport Faro (Code IATA : FAO)]</ref>.

== Conservacion de la natura ==

Lo [[Ria Formosa|Pargue natural de Ria Formosa]] es a mens de 10 km a l'oèst de Faro, e la [[resèrva naturala de Castro Marim]] a prèp de 40 km a l'èst, al tèrme d'[[Andalosia]]<ref>"TSportugal"{{fr}}''Portugal, au royaume des ornithos''. Per Jean-Jacques Fresko, in ''Terre Sauvage'' n° 281, abril de 2012, pp. 66-73.</ref>.

== Espòrt ==
* [[Estadi d'Algarve]], [[estadi de fotbal]].
* [[Sporting Clube Farense]], l'equipa de fotbal mai importanta en Algarve.
* [[Rui Machado]], jogador de tennis professional.

== Embessonatges ==
* [[Tànger]], {{Marròc}}
* [[Huelva]], {{Espanha}}
* [[Malaga]], {{Espanha}}
*[[Massy (Essonne)|Massy]], {{França}}

== Vejatz tanben ==
{{commons|Faro}}

== Nòtas e referéncias ==
<references/>