Veire la font de Eròs

{{Infobox Personatge (ficcion)
 | carta color        = 
 | òbra                = 
 | nom                   = Eròs
 | nom aliàs             = 
 | imatge                 = [[File:Eros bow Musei Capitolini MC410.jpg|200px]]
 | imatge legenda         =
 | naissença             = [[Esiòde]]: eissit del [[Caòs (mitologia)|Caòs]]
 | origina               = 
 | decès                 = 
 | activitat              =
 | genre                 = anrogin o mascle
 | espècia               = Dieu
 | enemic                = 
 | familha               =[[Arès]] o [[Zefir]] o [[Etèr]] o [[Caòs]] o [[Poros]] (paire)<br/>[[Afrodita]] o [[Iris (mitologia)|Iris o Eris]] o [[Nix]] o [[Penia]] o o [[Erèba]] (maire)<br/>[[Anteros]], [[Potos]], [[Imeros]] e [[Nix]] (faires e sòrres)<br/>[[psiquè]] (femna)<br/>[[Voluptat (mitologia)|Voluptat]], [[Edonèa]] enfants
 | entoratge             
 | caracteristica       = 
 | filme                  =
 | interprèt            = 
 | adreça               =
}}
'''Eròs''' (en [[grèc ancian]] {{Grèc ancian|Ἔρως|Érôs}}) es lo dieu primordial de l’[[Amor]] e de la poténcia creatritz dins la [[mitologia grèga]]. Lo mot [[erotisme]] ven d’Eròs.

== Mitologia ==
Dins la ''[[Teogonia (Esiòde)|Teogonia]]''  d’[[Esiòde]], es eissit de [[Caòs (mitologia)|Caòs]] e constituís, amb [[Tartar (mitologia)|Tartar]], [[Nix]], [[Gaïa]] e [[Erèba]], una de las cinc divinitats primordialas<ref>{{HésThé}}, 116-123.</ref>. Es lo sol qu'engendra pas, mas permet a [[Uranos]] e Gaïa de lo far. Es bèl, immortal, « domba l'intelligéncia e la saviesa ». Jean-Pierre Vernant lo presenta coma lo principi que « fa manifèsta la dualitat, la multiplicitat inclusa dins l'unitat »<ref>Jean-Pierre Vernant, ''L’Individu, la Mort, l’Amour. Soi-même et l’autre en Grèce ancienne'', Paris, Gallimard, 1989{{où}}.</ref>. Eròs (Amor) e [[Imeros]] (Desir) acompanhan [[Afrodita|Afrodida]] dempuèi sa naissença<ref>''Théogonie'', 201-202.</ref>.

Pasmens, Jean-Pierre Vernant afirma qu'existís dos Eròs. Lo primièr, l'Eròs primordial, es present dempuèi la nuèch dels temps e representa l'union non sexuada. L'Eròs sexuat naís el de la castracion d'Uranos per Cronos. Cronos lancèt lo sèxe de son paire a la mar e de là naís Afrodita, Imeros e l'Eròs sexuat a l'origina de l'union entre mascles e femnas<ref>[[Jean-Pierre Vernant]], ''L'Univers, les Dieux, les Hommes'', [[Éditions du Seuil|Seuil]], Paris, 1999, {{P.|15-26}}.</ref>.

Dins la teogonia de mas ''Rapsodias'', qu’es la teologia [[Orfisme|orfica]], Eròs es a l'origina de la creacion. Naís de l'uòu cosmic eissit de l'union de l'[[Etèr (mitologia)|Etèr]] e del Caòs. A l’encòp mascle e femna, ten fòrça caps d'animals. Engendra [[Nix]] (la Nuèch) e lo monstre [[Equidna]]. Es nomenat [[Fanes]], mas tanben Protogonos, Eriquepaios e [[Metis (mitologia)|Metis]]<ref>Alain Verjat, « Éros est renversant. Sur les valeurs heuristiques de la figure mythique d'Éros », dans D. Jiménez et J.-C. Abramovici (dir.), ''Éros volubile : Les Métamorphoses de l'amour du Moyen Âge aux Lumières'', Desjonquères, 2000,[http://www.mediterranees.net/civilisation/religions/orphisme/daremberg.html Article Orphici du dictionnaire Daremberg et Saglio (1877)], [http://remacle.org/bloodwolf/livres/gomperz/chap2.htm Gomperz Theodor : Les penseurs de la Grèce. (chapitre II) Cosmogonies orphiques].</ref>. Dins l'orfisme, Fanes es assimilat a Dionís-Zagrèus e Zèus lo devòra e ven alara lo dieu sobeiran.

Dins la comèdia ''[[Los Ausèls (Aristofan)|Los Ausèls]]''<ref>{{AriOis}}, 676 et suiv.</ref> d’[[Aristofan]] ([[-450|450]]-[[-385|385 AbC.]]), Eròs naís de l'uòu, eissit de la Nuèch de las alas negras. A doas alas d'[[aur]] e engendra, amb Caòs « alat e sorn », la raça dels ausèls, quitament avant aquesta dels Immortals.
[[Fichièr:Eros_Farnese_MAN_Napoli_6353.jpg|vinheta|''Eròs Farnese'', Musèu nacional arqueologic de Nàpols]]
[[Fichièr:A_Girl_Defending_Herself_against_Eros,_by_William-Adolphe_Bouguereau.jpg|vinheta| ''Joventa se defendent contra Eròs'', William-Adolphe Bouguereau]]
Dins ''[[Lo Banquet (Platon)|Lo Banquet]]'' de [[Platon]] ([[-427|427]]-[[-348|348 AbC.]]), Eròs es presentat de biais diferent segon los personatges del dialòg. Per [[Fedra (dialòg)|Fedra]], Eròs es una divinitat primordiala, « aqueste que fa lo mai de ben als òmes », « inspira de l'audàcia », « es lo mai ancian, lo mai august, e lo mai capable de far l’òme vertuós e astruc pendent sa vida e après sa mòrt ». [[Pausanias]] fa la distinccion entre dos amors e relacions sexualas. Coma i a dos Afrodita, l'Afrodita celèsta, d’edat, nascuda d'[[Uranos]], e l'Afrodita nascuda del mascle e de la femna, [[Zèus]] e [[Dionèa]], mai jova e nomenada Afrodita triviala o populara; i a dos Eròs, un Eròs popular, « es l’amor que regna d’enter las gents comuna. Aman sens causida, que sián joventas o jovent, puslèu lo còrs que l’alma », « desira pas que gausir; baste que capite, quines que sián los mejans », e un Eròs fidèl, que « cerca pas que los jovents », qu'aima pas que lo sèxe mascle, « naturalament mai fòrt e mai intelligent ». Seguís un elògi de l'amor vertuós, fidèl, non ligat al còrs. Fasent parlar Eriximac, [[Platon]] aprova la distinccion los dos Eròs facha per Pausanias e la complèta: l'Eròs demora pas sonque dins l'alma mas tanben dins la beutat, « dins los còrs de totes los animals, dins las produccions de la tèrra, en un mot, dins totes los èssers ». L'Eròs legitim e celèst es aqueste de la musa [[Urania]]. « Mas per aqueste de [[Polimnia]], qu’es l'Eròs vulgar, se deu lo favorizar qu’amb una granda resèrva, de biais que l’agrement que balha pòsca pas jamai portar al desviament ». Aristofan parla de la poténcia de l'Eròs e del mite de l'[[Androginiá|androgin]] (i a tres sèxes originals: lo mascle, produch pel solelh, lo femenin per la tèrra e l'androgin, aqueste qu’es compausat dels dos autres, per la luna). Eròs es la fòrça que mena las mitats las unas cap a las autras après lors separacions pels Dieus. Aquesta, òme, que s'unís a una mitat femna ven feconda, aquesya que s'unís a una mitat òme jasilha pas que de causas de la ment. « Los òmes que venon de la separacion dels òmes primitius cercan lo sèxe mascle », de biais que la simpatiá, l’amistat e l'amor los sasisson l'un l'autre, e de biais formar pas pus qu’un sol èsser amb el, « bonaur qu’arriba uèi qu’a fòrça peu de gents ». [[Agaton (poèta)|Agaton]] lo presenta coma lo mai bèl e jove dels Dieus, agradant o non a Esiòde e [[Parmenides]]. Es un Dieu delicat que « camina e se repausa sus las causas mai tendras » e « s'alunha dels còrs durs ». Es format d'una esséncia subtila — es la gràcia que lo destria —, pòt recebre pas cap ofensa, es de la mai granda temperància. Es lo mai fòrt dels Dieus, quitament mai fòrt qu'[[Arès]]. Es fòrça abil que fa poèta aqueste qu’es inspirat d’el.

Per [[Socrates]], Eròs es amor de quicòm: es l'amor de la beutat. Coma totes los demònis, es un intermediari entre los òmes e los dieus, entre la condicion de mortal e aquesta d’immortal. Pòrta « al cèl las pregarias e los sacrificis dels òmes » e pòrta « als òmes los òrdres dels dieus e la remuneracion dels sacrificis que lor ofriguèron ».

: Es eissit de l'union de [[Poros (mitologia)|Poros]] (l'Abondància), filh de [[Metis (mitologia)|Metis]] (la Prudéncia), e de [[Penia]] (la Pauretat) al moment del festin de la naissença d'Afrodita, es a dire que sa concepcion coïncidís amb la naissença de la divesa. Filh de Penia, es « sempre paure, e, luènh d’èsser bèl e delicat, coma se lo pensa mai sovent, es prim, lordàs, sens cauçadura, sens domicili, sens autre lièch que la tèrra, sens manta, colcant a la serena près de las pòrtas e dins las carrièras ». Coma filh de Poros, « es sempre sus la dralha de çò qu’es bèl e bon; es mascle, ardit, perseverant, caçaire abil, sempre enganat quicòm, volent saber e aprenent aisidament, filosofant de contunh, encantaire, masc, sofista »… Eròs es un amant de la saviesa.

Se vei qu'Eròs, se cambia d'aspècte cada còp qu'es a un autre convidat del ''Banquet'' de far son elògi, va sempre mai paréissent al quite Socrates quand [[Socrates]] parla: son ambedos pè-descauç, caçaire de beutats; Socrates, quand descrich Eròs, seriá coma temptat mai d’un còp per l'autoretrach<ref> [[Pierre Hadot]], ''La Figure de Socrate'', conférence donnée en1974, in Exercices spirituels et philosophie antique, Albin Michel, 2002 </ref>,<ref> « autoportrait de Socrate sous Éros » expression de [[Dominique Sels]], qui complète la liste des analogies entre Socrate et Éros inaugurée par Pierre Hadot (réf. précédente). Intertitre : « les traits pittoresques de Socrate en Éros chasseur », [[Dominique Sels]], ''in'' Les Mots de l'amour arrivent d'Athènes, vocabulaire de l'amour dans Le Banquet de Platon, suivi du Portrait de Socrate, éditions de la Chambre au Loup, 2008, {{P.|193-199}}</ref>.

Segon gaireben totes los autors, Eròs passa per filh d'[[Afrodita]] e d'[[Arès]], veire, mas mai rarament, d'Afrodita e Zèus, [[Ermès]], [[Efèst]] o quitament Uranos<ref>Sources diverses dont [[Cicéron]], [[Nonnos de Panopolis]], [[Sappho]], etc.</ref>. Coma filh d'Afrodita e d'Arès, a per besson o cabdet [[Anteros]], dieu de l'amor mutual, e per sòrre [[Armonia (mitologia)|Armonia]]. Dins de tradicions mai recentas (a partir del sègle VI AbC.), Eròs passa pel filh nascut sens paire de la divesa de las Naissenças [[Ilitia]]<ref>{{PauDes}}, IX, 27, 1.</ref> o lo filh de [[Zefir]] e d'[[Iris (mitologia)|Iris]]<ref>{{Cite book}}.</ref>.

== Culte ==
Es onorat en Grècia antica especialament coma lo dieu de la [[pederastria]]. Los [[Esparta|Esparciatas]] e los [[Creta|Creteses]] li sacrifican avant una batalha, lo batalhon sagrat de [[Tebas (Grècia)|Tebas]] li es consacrat, e [[Atenas]] l'onora coma lo dieu liberator de la ciutat en onor d'Armodios e d'Aristogiton, los [[tirannoctons]]. Son sanctuari màger es situit a Tespias<ref>{{Cite book}}.</ref>, ont se celebrava las erotidias.

== Representacions artisticas ==
[[Fichièr:Capitole_Toulouse_-_Plafond_de_la_Salle_Gervais_-_Eros_Par_Paul_Gervais.jpg|vinheta|Paul Gervais [[Capitòli de Tolosa]]]]
A l'origina, Eròs es representat coma un èsser [[Androginiá|androgin]]. La figura d’un jovent alat aparéis a la fin del  VI AbC. sus de vases atics de figuras rojas. Es alara rarament associat a Afrodita e aparessiá sovent jos multiplas instàncias; a vegada, un dels Amors es nomenat [[Imeros]] o [[Potos]] (desir).

Sa representacion ven fòrça populara a partir de [[-490|490 AbC.]] Se lo vei alara suls vases, amb la lira o una lèbre — dòna pederastica per excelléncia — a la man, o encara percaçant un drolle. Enseguida, es mai sovent associat amb Afrodita e lo mond de las femnas, coma suls vases nupcials coma los lebetes gamikoi, los lotrofòrs o encara los lecanis. Al rèste, s’utiliza lo blanc per lo representar, tot coma pels còrs de las femnas. L'arc e lo carcais son d’atributs abituals a partir del sègle IV AbC. L'exemple mai celèbre es de segur l’estatua d’''Eròs tibant son arc'', tipe atribuit a l’escultor [[Lisip]].
[[Fichièr:Ker-Xavier_Roussel_-_Vénus_et_l'Amour_au_bord_de_la_mer.jpg|vinheta|Ker-Xavier Roussel ''Vènus e l'Amor al bòrd de la mar'' (1908) [[musèu d'Orsay]].]]
A partir de l'epòca ellenistica, lo tipe de l'Eròs-enfant aparéis en concurréncia a aqueste de l'Eròs-efèb. A partir d’aquesta epòca, Eròs pèrd sa significacion religiosa per venir ornamental.

A partir de la [[Renaissença]], sa representacion es assimilada a aquesta dels [[Àngel|àngels]] per arribar al tipe del ''putto''. Verones, vèrs 1562, lo personifica nenon, presentat amb son fraire Anterod recent nascut, per lors parents, [[Vènus (mitologia)|Vènus]] e [[Mercuri (mitologia)|Mercuri]], a [[Jupitèr (dieu)|Jupitèr]]. Aqueste quadre de 150 × 243 cm es servat al Oficis à [[Florença]]<ref>{{Cite book}}</ref>.

Son avatar [[Mitologia romana|roman]], [[Cupidon]], es sovent representat jols trachs d'un jove enfant fosic, gautut, amb doas alas pichonas dins l’esquina e portant un arc, que li servís e tirar de flechas d'amor.
<br />

== Fonts ==

* Esiòde, Teogonia (v. 116-123 e 190).
* Omèr, Iliada (II, 819 ; III, 15 ; IV, 10 ; V, 1 et 311), Odissèa (VIII, 266-342).
* Aristofan, Los Ausèls (v. 676 et suiv).
* Apulèu, Metamorfòsis.

== Nòtas ==
{{Referéncias}}

==Vejatz tanben==
* [[Divinitats grègas primordialas]]

=== Articles connèxes ===

* [[Eròs (filosofia)]]
* [[Anteros]]
* ''[[Lo Banquet (Platon)|Lo Banquet]]'' de [[Platon]]
* [[Psiquè]]

=== Ligams extèrnes ===

[[Categoria:Progenitura de Nix]]
[[Categoria:Divinitat grèga allegorica]]
[[Categoria:Divinitat olimpiana]]