Veire la font de Emperaire roman

Un '''emperaire roman''' es lo cap de l'[[Empèri Roman|Empèri roman]], dempuèi la fin de la [[Republica Romana|Republica romana]] amb [[August]] (en [[-27|27 AbC]]) fin a l'aclapament de l'Empèri roman d'Occident ([[Romulus August]], [[476]]) e la casuda de l'[[Empèri Bizantin|Empèri bizantin]] (Constantin XI, [[1453]]).

Dins la [[Roma antica]], lo tèrme se definí pas una foncion precisa e legala mas puslèu un ensems de poders que podèron s'apondre, se sostraire o cambiar al cors dels sègles (mai sovent basat sus un acumulacion dels poders republicans e del sosten de l'armada). Lo títol d' "empraire", resultant d'un concèpte pro modèrne, es pas utilizat pels Romans amb lo meteis sens<span></span>: se un òme èra "empraire proclamat", èra sovent nomenat "[[August (títol)|August]]", "[[Cesar (títol)|Cesar]]" o "''[[imperator]]''" pels militars (que ne ven lo tèrme emperaire), alara que lo títol es uèi utilizat per resumir la posicion tenguda pels individús tenen lo podeir dins l'Empèri roman.

Los emperaires romans refusavan d'èsser considerats coma de [[Rei dels romans|reis]], aimavan mai l'idèa d'aparéisser coma de líders de la Republica, quitament s'es defunta. Lo primièr emperaire, [[August]], evita tota associacion amb lo tèrme de monarc, cridant que sos poders son autenticament republicans, e amb lo periòde del [[Principat roman|Principat]] ([[-27|27 AbC]]-[[285|285 ApC]]), las institucions republicanas ([[Senat roman|senat]], [[Cònsol roman|cònsols]], [[Cursus honorum|magistraturas]], eca.) son conservadas, e l'emperaire es considerat ''{{Lang|la|primus inter pares}}'', « primièrs entre sos parelhs ». Amb [[Dioclecian]], que comença lo [[Dominat]] ([[285]]-[[476]]), aquelas institucions son abandonadas, e los empereraires venon de "monarcs", pasmens se lo contraste amb los "reis" sián mantengut, e venon ''{{Lang|la|dominus et deus}}'', « mèstres e dieu ». Dins l'[[Empèri Bizantin|Empèri roman d'Orient]] (Byzantin), los emperaires adoptan lo títol de ''[[Basileus]] ''("rei" en [[grèc]]), mas qu'es reservada als emperaires "romans", alara que los autres reis son nomenats ''Rigas''.

En mai de lor foncion pontificala (''{{Lang|la|[[Pontifex Maximus]]}}''), los emperaires avián un estatut divin, d'en primièr après lor mòrt, e, dempuèi lo Dominat, a partir de lor accession al poder. Quand lo [[cristianisme]] preval sul [[paganisme]], l'estatut religiós dels emperaires cambia, per venir lucctenent del [[Jèsus de Nazaret|Crist]] sus Tèrra.

== Foncions e poders dels emperaires romans ==

=== Las originas del poder imperial ===
Lo poder imperial es una delegacion, una mission confiada a un individú teoricament causit o acceptat pel pòble roman e lo Senat. Los Cesars successius son tanben presentats coma « una cadena perpetuela de delegacions »<ref>Gilbert Dagron, ''Empereur et prêtre,  sur le « césaropapisme » byzantin'', Paris, Gallimard, 1996, {{P.}}72.</ref>.
[[Fichièr:Nero_1.JPG|drecha|vinheta|240x240px|[[Neron|Neeron]], Musèus del Capitòli ([[Roma]]).]]
Tot ciutadan abnegat, apartenent a la noblesa senatoriala dels « clarissims »  pòt pretendre al poder per assegurar lo salut comun. De leis non escrichas escartan los Grècs e mai tard los Germans. Pas cap d'emperaire roman ven d'aqueles dos pòbles.

Per l'istorian J. Béranger, los emperaires romans son de grands « patriotas » qu'assumisson los afars publics, las passent tot naturalament a lor eritièr presomptiu, o encara los conqueriguèron de nauta luta<ref>J. Béranger, ''Recherches sur l’aspect idéologique du principat'', Bâle, 1953, p. 72.</ref>. L’emperaire es donc pas un rei ereditari. A vegada, los emperaires adòptan la persona destinada a lor succedir. A vegada, la succession es ereditària. Mas dins aquel cas, lo novèl emperaire, succedís a son paire dins son pòst sonque se recebèt expressament l’investitura<ref>Dagron, p. 70</ref>. En cas de crisi, un general portat en triomf pels sieus soldats pòt per las armas accedir al poder suprèma, es lo cas pendent la [[crisi del tresen sègle]].

Fins a la fin de l’empèri bizantin, l'idèa que lo tròn èra la proprietat de pas degun, ni d’un individú ni d’una dinastia, es acabada. La consequéncia d'un tal sistèma es lo risc de guèrra civila a cada cambiament de regne. Los perides ont la succession se realiza de biais tranquil coma jols [[Antonins (Roma)|Antonins]], èran d'excepcions<ref name="Veyne">Paul Veyne, « Qu'était-ce qu'un empereur romain », ''Diogène'', <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;199, 2002/3. <small>[[http://www.cairn.info/revue-diogene-2002-3-page-3.htm%20Qu'est%20ce%20qu'un%20empereur%20romain? lire en ligne]]</small></ref>. Lo Senat e lo pòble an la crenhença d’una guèrra civila al còrs a cada succession. Acceptan donc lèu l'idèa qu’un descendent del prince regnant prenga la seguida de son paire. Un dels devers de tot emperaire es de preparar lo passatge pacific de son tròn. La causida mai logica es, quitament als uèis dels Romans, de designar son filh o de n'adoptar un. Al sègle I, après l'assassinat de [[Neron]], [[Galba]] adòpat en preisa [[Luci Calpurni Piso Licinian|Pison]], [[Oton (emperaire roman)|Oton]] se prepara a adoptar son nebòt e [[Vitellius]] presenta son enfant als sieus soldats. Quand l’emperaire regnant capita a transmetre sens problèma son poder a son successor, aquò es considerat coma l’acabament d’un regne astrat<ref>Dagron, p. 42-43.</ref>. De fach, l’ereditat del tròn es gaire pas un principi de drech public, mas una practica aristocratica admesa per l’opinion romana.

Als sègles III e IV, los emperaires son creats per un nòu grop, l’estat major de l’armada. Causissiá lo nòu emperaire, qu'es enseguida avalizat pel Senat. Lo reng imperial venguèt, als uèis dels militars, lo grade mai naut dins la ierarquia dels oficièrs<ref name="Veyne">Paul Veyne, « Qu'était-ce qu'un empereur romain », ''Diogène'', <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;199, 2002/3. <small>[[http://www.cairn.info/revue-diogene-2002-3-page-3.htm%20Qu'est%20ce%20qu'un%20empereur%20romain? lire en ligne]]</small></ref>.

=== ''Imperator'' ===
Lo tèrme nòstre d'''emperaire ''ven del mot latin ''imperator'', que lo mòt latin aparten a la familha de ''imperare'' (comandar) o ''imperium'' (comandament, poder). Lo mot ''imperator'' designa un general victoriós avent èsser aclamat per sas tropas e avent tanben agut drech al [[Triomf roman|triomf]], doant pel [[Senat roman|Senat]]. Pasmens, après lo triomf, al meteis temps que son imperium (poder de comandar las tropas), devián tanben pausar son títol.

[[Juli Cesar]] es lo primièr dirigent roman de portar aquel títol, seguit per [[August]], primièr emperaire. Lo títol d'''imperator'' enseguida passèt d'usatge abans de tornar jol regne de [[Neron]] e serà enseguida portat coma [[praenomen]] per totes los emperaires romans. De là ven lo fach que lo títol ''imperator'' ven subretot portat per l'emperaire. Lo general victoriós, quitament aclamats per lors soldats, veson sovent aquela aclamacion èsser aponduda a la lista d'aquelas de l'emperaire.

Les Romains abreujavan le tèrme ''imperator'' en IMP, e aquel tèrme apareissián mai sovent dos còps dins la titulatura d'un emperaire. Lo primièr còp donc coma prenom (''praenomen''), e lo segond còp coma títol, seguit del nombre de còps ont l'emperaire aviá estat personalament o pels sieus generals, aclamat (l'accession a l'Empèri comptava per una acclamacion).

=== Dels podes immenses ===
Mercé a l'[[imperium]], l'emperaire es tot poderós. Son poder es  absolut, complet e illimitat, sens partatge e sens aver a tornar de comptes a quin que siá. L’imperium es la poténcia absoluda e complèta d’un oficièr sul camp de batalha. A drech de vida e de mòrt suls sieus òmes.
Aquela poténcia qu'èra divisada entre mai d'un magistrats es amb l'Empèri dins las mans d'un sol òme. L'emperaire decidís de la patz e de la guèrra, lèva los impòsts e es lo mèstre de las despensas publicas. En qualitat de [[Pontifex maximus]], es lo mèstre dels cults publics e dels drechs religioses. Pas cap d'autres poders limita lo sièu. Cada novèl emperaire a un ròtle tan indeterminat qu’immens.
L’emperaier pòt legiferar directament per un edicte o un simple rescrit qu'a la meteissa fòrça qu’una lei votada pel Senat, car tot çò que decidís l'emperaire es legal. Consulta lo Senat sonque coma li cal e n'obten çò que vòl<ref name="Veyne">Paul Veyne, « Qu'était-ce qu'un empereur romain », ''Diogène'', <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;199, 2002/3. <small>[[http://www.cairn.info/revue-diogene-2002-3-page-3.htm%20Qu'est%20ce%20qu'un%20empereur%20romain? lire en ligne]]</small></ref>.

Coma l'emperaire pòt decidir de tot, a cada dificultat li es demandar de s’en ficar. L'emperaire a drech de vida e de mòrt sus totes lo subjèctes. Quitament pòt far  executar un senator sens jutjament, car la viada de tot òme, es a sa mercé. L'emperaire ten donc sol le poder vertadièr, tot tocan d’èsser un servicial responsable de l’Estat. Aquela ambivaléncia èra la quita esséncia del cesarisme<ref>A. Wallace-Hadrill, « Civilis princeps : between citizen and king », dans Journal of Roman Studies, 72, 1982, p. 32-48.</ref>. De fach, lo ceremonial, lo cul  imperial e lo caractèr sagrat dels imatges imperials escavan un valat entre los emperaires e lo rèste dels òmes. Mai, al vejaire del pòble, l'emperaire es pas un mandatari, mas un mèstre, un èsser superior per natura als sieus subjèctes<ref name="Veyne">Paul Veyne, « Qu'était-ce qu'un empereur romain », ''Diogène'', <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;199, 2002/3. <small>[[http://www.cairn.info/revue-diogene-2002-3-page-3.htm%20Qu'est%20ce%20qu'un%20empereur%20romain? lire en ligne]]</small></ref>. La cort imperiala fa pas que los menar cap a la megalomania.

=== Un personatge « sagrat » ===
Pels Orientals e una partida de las populacions ellenizadas, l’emperaire es un monarc, un ''basileus''. Lo ligam d'aquel rei amb los sieus subjèctes se manifesta dins lo jurament de ligam a la persona del sobeiran. Cada an totes los abitants de l’Empèri fan lo jurament a l’emperaire. Cada subjècte jura de prene en totas causas la causa del prince e de sa familha, de los defendre al prètz de sa vida e d'aquela dels sieus enfants, d’èsser l’enemic dels enenics de l'emperaire e de denoncair tota accion, volontat o paraula qui lor serián ostilas<ref name="Veyne">Paul Veyne, « Qu'était-ce qu'un empereur romain », ''Diogène'', <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;199, 2002/3. <small>[[http://www.cairn.info/revue-diogene-2002-3-page-3.htm%20Qu'est%20ce%20qu'un%20empereur%20romain? lire en ligne]]</small></ref>. Lo [[cult imperial]] enfortís encara lo sentiment monarquic e lo caractèr divin del prince.

== L'evolucion del poder imperial ==

=== Lo Principat ===
Un còp al poder sol, [[August|Octavi]] evita los títols de rei e de dictator, fatals a Cesar; pasmens, alara que se gardava las apéncias de la Republica, concentra dins sas mans totjorn mai de foncions republicanas<span></span>: foguèt tretze còps [[Cònsol roman|cònsol]], e recep los poders de [[Censor raman|censor]] e de [[tribun de la plèba]] sens èsser estat elegit a aquela magistraturas.  De -31 a -27, prepara l'estabilizacion del regime novèl que n'es lo fondator<span></span>: lo [[Principat roman|principat]]. Pendent la sesilha del Senat de genièr de -27, la ''res publica'', es en aparéncia restaurada per el et torrnada al Senat e al pòble. De fach, le Senat garda pas que l'administracion d'unas províncias sens legion. Octavi, que recep pac après lo títol d'August, garda sos immenses poders e se vei confiar l'administracion de las província frontièras e donc lo comandament de las armadas<ref name="pebo">Paul Petit, Yann Le Bohec, ''Le Haut Empire'', Encyclopaedia Universalis, DVD, 2007</ref>.  Lo nom d'Augustus mòstra son caractèr sagrat e divin, e balha a sas decisions un pes  considerable pasmens s'existís pas de fondament institucional. En -23, recep la [[poténcia tribuniciana]] complèta e a vida, basa civila de son poder, e un imperium proconsular màger (mai grand qu'aquel dels procònsols de las províncias senatorialas). En - 2, recep lo títol de ''Paire de la patria'', que plaça jos sa proteccion l'ensemble del pòble roman. Pertot es lo « primièr », lo ''princeps''. Aquel nom demora pel regime que fondèt: lo principat. August interven dins l'eleccion dels magistrats mercé al drech de recomandacion. Pòt far intrar al Senat qui vòl e nomena a totes los escalons de foncionaris que son sos legats (delegats) dins las legions, las província. Dirigís la diplomacia e la politica exteriora. Fin finala, l'emperaire dispausa de mejans financièrs considerables, mercé a sa fortuna personala en partida eritada de Cesar, als revenguts d'Egipte, son domèni privat, e a unes impòstes qu'alimentan las caissas imperialas<ref name="pebo">Paul Petit, Yann Le Bohec, ''Le Haut Empire'', Encyclopaedia Universalis, DVD, 2007</ref>. Al meteis temps, creèt d’autras foncions ([[Prefècte roman|prefèctes]], [[Legat roman|legats]] de las [[Província romana|províncais imperialas]], ...) que lo titularis dependavan pas que d'el.

Mai, Octavi se faguèt balhar pel [[Senat roman]] los títols d' ''Imperator'', d' ''[[August (títol)|august]]''  e de ''Princeps senatus'' (lo primièr de parlar au Senat). Aquel darrièr títol, vengut « Prince » amb lo temps, fa guèt designar jol nom de [[Principat roman|Principat]] la forma de poder realizada per August.

Los primièrs successors d’August ([[julioclaudians]], [[flavians]], [[antonins]]) tornèron a aquela ficcion d’un govèrn al nom del Senat e del pòble roman (SPQR = ''Senatus PopulusQue Romanus''), concentrant totjorn mai de poder personal. Los mots « Imperator » e « Augustus » venon dels títols portats per cada emperaire.

La [[Republica Romana|Republica romana]] contunhavan fictivament, amb los sieus magistrats, mas aqueles essent totes designats per l’emperaire puslèu que d'èsser elegits. Lo Senat, compausat de membres eles tanben causits pels emperaires, confirmava lo títol dels novèls emperaires, que mai èran dels sieus, e balhava l'[[apoteòsi]] als « bons » emperaires; aqueles darrièrs venián alara al reng de dieu et èran l'objècte d'un cult oficial. Al contrari, le Senat vodava a l'oblit los emperaires odiats, descretant lor ''damnatio memoriae''.

Los emperaires gardavan un costat popular, en s’immergissent a vegada dins lo pòble roman<span></span>: August cridava d'espectators del circ dempuèi sa lòtja imperiala; [[Neron]], [[Trajan]], [[Adrian (emperaire)|Adrian]] frequentavan los banhs publics (cf. Sueton).

Lo principat conéis son apogèu jos regnes de Trajan e d'Adrian. Aquel periòde dmorarà gravada dins las memòrias pendent lo rèste de l'Antiquitat e quitament après coma aquela d'un edat d'aur, ont ragnèron la patz e la prosperitat: es la celèbra ''[[Pax Romana]]''.

=== La dictatura militara ===
Pasmens, aquela patz es mai fragila qu'i paréis: un dels darrièrs [[Antonins]], l'emperaire [[Marc Aurèli]], dich l'emperaire filosòf car es de segur un grand filosòf dins la linhada dels estoïcians grècs, passa la mai granda partida de sa vida a far la guèrra a las frontièras. Son filh e successor, [[Commòde]], ven pro rapidament fòl. Son assassinat en [[192]] provòca la crisi que groava dempuèi d'ora. Lo principat i subrevisquèt pas.

A partir de [[193]], las legions, qu'avián ja jogat un ròtle crucial pendent lo primièra ''ann dels quatre emperaires'' ([[69]]), venon totas poderosas per designar los emperaires. L’emperaire pasmens s'assegura de far ratificar son elevacion pel Senat, e manten tanben la ficcion del regim d’August. Mas après aquela crisi, l'empèri venguèt un empèri militar. Dins un celèbre retrach, [[Caracalla]]  a pas mai lo visatge seren  d’un membre de la bona societat. Se legís sus son visatge una mission, aquela d’un gardian gaitant que vigila sus l’Empèri. L’Empèri compren ara un emperaire, lo pastre, de soldats, los cans de garda, e lo tropèl, dont los dos precedents an la garda. Lo Senat es el oubliat<ref name="Veyne">Paul Veyne, « Qu'était-ce qu'un empereur romain », ''Diogène'', <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;199, 2002/3. <small>[[http://www.cairn.info/revue-diogene-2002-3-page-3.htm%20Qu'est%20ce%20qu'un%20empereur%20romain? lire en ligne]]</small></ref>.

Aqueles « emperaires soldats » vivon, pasmens, jos la copa de contunh de lors armadas que los eliminan al mendre factor de malcontentament (desfacha, bassa de sòldes, autre competitor jutjat mai atrasent). Atal, de totes los emperaires romans de 235 fins a 285, [[Claudi II lo Gotic]], morissent d'une epidèmia en 270, es l'unic emperaire a morir pas assassinat pels sieus soldats.

Après [[268]], los emperaires apartienon pas mai a l’ancian òrdre senatoraila (levat [[Marcus Claudius Tacite|Tacit]] entre 275 e 276). Son gaireben totes militars auçat en grade ([[emperaires illirians]]) que gaireben pas frequentèron la vila de Roma e son Senat. Es necessari car son totjorn al partir, totjorn a la frontièras per reprimir un soslèvament o una incursion barbara. Salvan l’Empèri pendent la crisi del sègle tresen. Las foncions de general en cap e de cap de guèrra victoriosa que ten tradicionalament l'emperaire son enforçats dins aquel periòdes de guèrra de contunh. A costat dels qualificatius abituals coma ''felix'', s'associe totjorn mai lo tèrme ''invictus''. En efièch, un emperaire venceire pòt esperar la fidelitat dels subjèctes e de sas tropas. En cas de desfacha militara, de concurents apareissèron d'entre los autres generals. Los emperaires ensajavan pasmens de trobar una legitimitat  transformant lo cult imperial. [[Aurelian (emperaire roman)|Aurelian]] es considerat coma un dieu sus tèrra. Sus sas monedas, i a l'inscripcion ''deus et dominus natus''. L'emperaire es donc divinizat de son vivent.

=== Lo Dominat ===
Per far fàcia, A l’Emperaire roman li cal un poder eficaç, donc fòrt e desmultiplicat. [[Dioclecian]] (règne de 283 a 305) acaba de transformar lo principat moribond dins una monarquia a l’orientala. L’empaire se sacraliza, pren los títols de ''Dominus et Deus'' (Senhor e Dieu). Una construccion ideologica pauc a pauc assimilèt los emperaires a de divinitats viventas e justifica atal lor poder absolut. Aquel regime imperial novèl se nomena [[Dominat]].

Per [[Dioclecian]], l’autoriat imperiala es de natura divina<ref>Michel Christol et Daniel Nony, ''Des origines de Rome aux invasions barbares'', Hachette, 1974, réédition 2003, p 212.</ref>. [[Dioclecian]] e [[Galeri]], son filh adoptiu, se pretendon descendents de [[Jupitèr (dieu)|Jupitèr]]. Prenon l'escai de ''Jovian'', son collèga Maximian e son cocesar Constanci aquel d'''Erculian''. Aquela sacralizacion del poder imperial a tanben per tòca de levar tota legitimitat als usurpators eventuals que sol l’emperaire es elegit dels dieus, e que sol son successor es legitim.
[[Dioclecian]] garda tanben la nocion de poder imperial collegial eritat de las oras escuras de l'anarquia militara, e la sistematiza jol nom de [[Tetrarquia]]. Dins aquel regime, lo poder èra partejat d'una partida entre dos pòls geografics, Orient e Occident, e d'un autre costat al sen de cada pòl, entre un emperaire titulari dich ''August'' e un adjunt e successor designat dich ''Cesar''. Aquela organizacion, tròp teorica car supausava de biais implicit un bon aòcrdi entre los diferents coemperaires, dura pas gaire al delà del quita Dioclecian (los autres tetrars avián pas son sens del dever —- es lo sol emperaire a aver abdicar volontariament).

[[Constantin I lo Grand|Constantin Ièr {{Sègle I}}]] torna prene lo títol de ''Dominus''. Del fach de sa conversion<ref name="Modéran">[http://aphgcaen.free.fr/conferences/moderan.htm Yves Modéran, « La conversion de Constantin et la christianisation de l’empire romain », Association des professeurs d’histoire et de géographie Caen].</ref>, carca pas a afirmar una filiacion divina. D'ora pretend aver èsser investit pel Dieu dels crestians per govenar l’Empèri.
Constantin afirma qu’es le representant de Dieu sus la tèrra. Dins son intelligéncia se rebat l’intelligéncia suprèma<ref name="Diehl">Charles Diehl, ''Histoire de l’Empire Byzantin'', P., Picard, 1920,1;2 dans [http://www.mediterranee-antique.info/Auteurs/Fichiers/DEF/Diehl/Histoire_Byzance/HB_001.htm].</ref>. S’environa d’un fòrça grand fast per exaltar la grandor de la foncion imperiala. Lo principi dinastic realizat per Constantin a per consequéncia un aflaquiment del poder imperial. En efièch, mai d'un còp, d'enfants son arribèron al poder a la mòrt de lor paire. Es lo cas de [[Gracian]] e de [[Valentinian II]], d’[[Flavius Arcadius|Arcadi]] e d’[[Flavius Honorius|Onori]], de [[Teodòsi II]] e de [[Valentinian III]] en 423. Las maires d'aqueles joves emperaires occupan alara un ròtle politic coma unes [[Prefècte del pretòri|prefèctes del pretòri]].

En Occident, lo poder esperitl s’engatja cap a una autonomia mai granda fàcia al poder politic. [[Ambròsi de Milan]] pausa las basas de la teoria mediévala de la separacion d'ambedos poders<ref>Christol et Nony, p.&nbsp;233.</ref> quitament esboçant l’idèa d’une subordinacion del poder politic al poder esperital. Obliga atal [[Teodòsi I]] a far peniténcia e caminar pés nuds per la cendre per expiar lo chaple de detz mila personas après la revòtla de [[Tessalonica|Teessalonica]] en 390<ref>[https://web.archive.org/web/20080112190835/http://www.polytechnique.fr/eleves/binets/xpassion/article.php?id=42&page=3 ''Christianisme et stoïcisme'', X-Passion, 2001 dans]</ref>. En Orient, los emperaires navigan entre [[cesaropapisme]] e subordinacion al poder esperital. Atal, en 450, l’emperaire [[Marcian]] es coronat emperaire per l’evèsque de Constantinòble Anatolius. Son successor [[Flavi Valeri Leon|Leon]] fa del meteis. Es donc l’[[evesque]] que al nom de Dieu fa lo sobeiran.

== Los successors dels emperaires romans ==

=== Lo Basileus ===
En [[476]], [[Odoacre]] rei dels [[Eruls]], capvira [[Romulus August]], l'emperaire de la partida occidentala de l'Empèri. Mas luènh de desirar de prene lo tròn imperial, envia a [[Zenon (emperaire)|Zenon]], l'emperaire de l'Orient, los insignes de la carga, e tanben una somission a l'autoritat del sol ''August'' demorant. Aquò testimònia de l'immens prestigi que gardava encara l'Empèri roman, quitament mermat de  sa partida occidentala. S'Odoacre se plaça jos l'autoritat simbolica de Zenon, se trapa aquel fenomèn endacòm mai: pels Francs, que tanben d'aqueles qu'aclapèron Roma, Clovis volguava se ligar al remembre de l'Urbs, e foguèt fòrça onorat de se veire confiar los ''insignes consulars'', tèrme abandonat recobrissent una foncion desapareguda, mas que gardava per sa simpla romanitat un immens prestigi.

Depositari de l'autoritat de Roma, e de son prestigi, l'Empèri roman dins sa partida orientala aguèt sempre un immens prestigi amb los sègles. Pels Grècs, l'emperaire sempre foguèt nomenat ''Basileus'', es a dire '''roi''', car pels Grècs la reialtat avái pas de reson pejoratiu qu'aviá pel Romans. En 629, l’emperaire [[Heraclius]] prenguèt lo títol de Basileus, abandonant los precedents títols latins, mas se considerent sempre coma emperaire dels Romans.

Lo títol de Basileus desapareguèt per sempre amb la casuda [[Constantinòble]] en [[1453]], quitament se los Russes se son a vegada considerats coma eritièrs de Bizanci (Sofia [[Paleològs|Paleològa]] esposa [[Ivan III]], Grand Prince de Moscòu, e unes ans mai tard [[Ivan IV de Russia]]  pren lo títol e ''[[Tsar]]'', çò que fa clar la filiacion amb Constantinòble).

=== La resorgéncia del títol imperial en Occident ===
Calguèt esperar mai de tres sègles abans qu’un prince en Occident torne prene lo títol d'emperaire: [[Carlesmanhe]] en [[800]] foguèt coronat pel Papa [[Leon III (papa)|Leon III]]. Aquel coronament foguèt considerat coma una usurpacion pel poder de Bizanci.

Sa courona passarà dins lo [[Sant Empèri Roman Germanic|Sant Empèri roman germanic]], eritièr de l'Empèri. L'emperaire dels Franceses [[Napoleon Bonaparte|Napoleon Ièr]] que dominèt l'Euròpa de 1804 àa1814 e qu'acabèt amb lo Sent Empèri s'inspirèt tanben de l'Empèri Roman. Se l'[[Empèri Alemand|Empèri alemand]] dels Hohenzollern se considerava un pauc coma una entitat originala, atal ne serà pas alara que lo [[Tresen Reich|Tresèn Reich]] nazi aviá ambition de durar 1000 ans coma l'Empèri Roman. (de fach durèt mens de 12 ans<span></span>: 1933-1945.)

== Títols e estatuts ==
Pasmens se los títols e estatuts seguents sián mai comuns, totes los emperaires romans los utilizèron pas, e totes foguèron pas utilizats pendent lo meteis periòde de l'Istòria.
{| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align:center"
|-
! Títol latin
! Abreviacion latina
! Autra tipografia
! Traduccion
! Significacion
|-
| ''[[August (títol)|Augustus]]'' || <small>AVG.</small> || Αὔγουστος o Σεβαστός || August, majestuós o venerable || ''[[Cognomen]]'' onorific reservat a l'emperaire
|-
| ''[[Autokrator]]'' || || Αὐτοκράτωρ || Sobeiran ||  Títol grèc equivalent a aquel d'emperaire dins lo sens [[comandant en cap]]
|-
| ''[[Basileus]]'' || || Βασιλεύς || Rei || Utilizat dins l'empèri d'Orient a partir d'[[Heraclius]]
|-
| ''[[Cesar (títol)|Caesar]]'' || <small>CAES.</small> || ''Nobilissimus Caesar'' o Καίσαρ || Cesar || D'en primièr equivalent a August, designa enseguida l'eritièr presomptiu de la corona
|}

== Notas e referéncias ==
<div class="references-small decimal" style="-moz-column-count: 2;">
<references />
</div>

== Vejatz tanben ==

=== Bibliografia ===
* Gilbert Dagron, ''Empereur et prêtre, étude sur le « césaropapisme » byzantin'', Paris, Gallimard, 1997.
* Christian Goudineau, ''Les Empereurs de Rome d'Auguste à la Tétrarchie'', Errance, 2004.
* {{En}} Fergus Millar, ''The Emperor in the Roman World (31 B.C. - 337 A.D.)'', Ithaca, New York, 1977.
* Jean-Paul Thuillier, ''Les empereur de la Rome Antique'', éditions Errance, 1996.
* Paul Veyne, « Qu’était-ce qu’un empereur romain ? Dieu parce qu’empereur », ''Diogène'', 2002/3, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr><abbr class="abbr" title="numéro"></abbr>&nbsp;199, p. 3 à 25. <small>[[http://www.cairn.info/search.php?WhatU=(Paul%20Veyne)&Auteur=&doc=N_DIO_199_0003.htm&ID_ARTICLE=DIO_199_0003&DEBUT=#HIA_1 lire en ligne]]</small>
* François Zosso, Christian Zingg, ''Les Empereurs romains'', Editions Errance, 2009.

=== Articles connèxes ===
* Lista dels emperaires romans
* [[Roma antica]]

=== Ligams extèrnes ===

[[Categoria:Emperaire roman]]